İlim
öğrenin; çünkü ilim öğrenmek, hasene (mükâfatı olan bir amel)dir
ve onu okuyup okutmak zikirdir. İlmi aramak cihâd, bilmeyene
öğretmek sadaka ve ehline yaymak ise Allaha yakınlıktır.
Çünkü ilim, helâl ve harâmı bilme yoludur; talibini cennet yollarına
sevkeder; yalnızlıkta arkadaş ve gurbette dosttur; zorluklarda
kılavuz, düşmanlara karşı silah ve dostların gözünde
ise ziynettir. Allah, ilim ile bazı insanları yüceltir ve onları
hayırlı işlerde uyulması gereken önderler kılar. Öyle
ki, amelleri başkalarının ilgisini çeker ve eserleri iktibas
edilir. Melekler onlarla dost olmayı ister. Çünkü ilim, kalplerin
hayatı, gözlerin körlüğünü önleyen nur ve bedenlerin
zaafını gideren güçtür. Allah-u Teâla, ilim sahibine,
dostlarının safında yer verir; dünya ve ahirette iyilerle oturup
kalkmayı ona nasib eder. İlim ile Allaha itaat ve ibadet edilir.
İlim ile Allah tanınır ve tevhidine inanılır. İlim
ile akrabalık bağı korunur, helâl ile haram tanınır ve
ilim aklın öncüsüdür.
Allah-u Teâla
aklı, bahtiyar kimselere ilham eder; bedbaht kimseleri ise ondan mahrum
bırakır. Akıllı kimsenin özellikleri şunlardır:
Kendisine cahillik yapana yumuşak davranır. Kendisine
haksızlık yapanı affeder. Kendisinden aşağıda
olanlara alçak gönüllü olur. İyilikte, kendisinden üstün olanlarla
yarışır. Konuşmak istediğinde önce düşünür;
konuşacağı iyi bir şey ise, söyler ve faydalanır; kötü
ise susar ve kurtulur. Bir fitneyle
karşılaştığında, Allaha
sığınır. Elini ve dilini fitneden korur. Bir fazilet
gördüğünde, ganimet bilip elde etmeye çalışır. Hayâdan
ayrılmaz. Onda ihtiras görülmez. Akıllı kimse, işte bu
on özellikle
tanınır.
Cahilin
nişaneleri ise şunlardır: İlişkisi olduğu kimseye
haksızlık yapar. Kendisinden aşağıda bulunanlara
haksızlıkta bulunur. Üst seviyede olan kimselere karşı
gelir. Düşünmeden konuşur. Konuştuğunda günaha düşer;
sustuğunda gaflete dalar. Bir fitneyle
karşılaştığında, ona doğru koşup helak
olur. Bir fazilet gördüğünde, yüz çevirir ve ağır davranır.
Geçmiş günahlarından korkmaz. Kalan ömründe de günah işlemekten
vazgeçmez. Hayır işlerde gevşeklik yapar. Elinden çıkan ve
zayi ettiği hayırları da önemsemez. İşte bu on haslet,
akıl nimetinden mahrum kalan cahilin özelliklerindendir.