2601. Bölüm

Allah’a İman Etmenin Farz Oluşunun Hikmeti

12233. İmam Rıza (a.s) “Allah’a, O’nun peygamberlerine ve Allah nezdinden gelen şeylere iman etmenin farz oluşunun sebebi hususunda şöyle buyurmuştur: “Bunun bir çok illetleri vardır: Bunlardan biri şudur: Her kim aziz ve celil olan Allah’ın varlığını itiraf etmez, Allah’a isyan etmekten sakınmaz, büyük günahları işlemekten kaçınmayz; nefsani isteklerine uymaktan, fesattan ve zulümden lezzet alırsa, bu işlere bulaşır, herkes hiç kimseden korkmaksızın ve sakınmaksızın heva ve hevesleri peşisıra gidecek olursa şüphesiz bütün insanlar fesada sürüklenir, birbirinin canına, namus ve malına tecavüz eder... Diğer bir delili de şudur: “Biz insanların gizlice ve halkın gözünden uzak bir halde fesat ve suça bulaştığını müşahede etmekteyiz. Dolayısıyla Allah’ın varlığını ikrar ve gayb aleminden korku olmasaydı hiç kimse halvet ve yalnızlık durumunda nefsani heva ve hevesleriyle karşı karşıya kalınca hiç kimseden korkmaz ve günahı asla terk etmezdi.”[159]

2602. Bölüm

Allah’ı Tanımanın Fazileti

12234. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ı tanırsa marifeti kemale erer.”[160]

12235. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah’ı tanımak marifetlerin en üstünüdür.”[161]

12236. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Büyüyüp aziz ve celil olan Rabbimi tanımak yerine küçük yaşta ölüp cennete gitmek beni sevindirmez.”[162]

12237. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer insanlar aziz ve celil olan Allah’ı tanımanın değerini bilmiş olsalardı dünya hayatının cazibelerine kapılmaz, Allah’ın düşmanlarının bile nasiplendirdiği nimetlerine göz dikmezdi. Dünyaları kendi gözlerinde ayaklarının altındaki topraktan daha aşağı olurdu. Allah’ı tanıma nimetine erişir ve sürekli olarak cennet bahçelerinde olan Allah’ın veli ve dostlarıyla birlikte bulunan kimse gibi bundan lezzet alırlardı. Şüphesiz Allah’ı tanıma her yalnızlığın ünsiyeti, her kimsesizin sahibi, her karanlığın nuru, her zayıflığın gücü ve her hastalığın şifasıdır.”[163]

12238. İmam Ali (a.s) meleklerin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “İmanın hakikatleri, kendileriyle Hak marifeti arasında bir bağ kurmuştur. Allah’a yakinleri onları her şeyden kesip koparmış, O’na yöneltmiştir. O’ndakileri isteyişleri, başkasındakileri isteyişlerine engel olmuştur. O’nu tanımanın tadını almışlar, sevgisini kana kana içmişlerdir.”[164]

12239. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin meyvesi Allah’ı tanımadır.”[165]

12240. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah kendisini tanıyanın dostu ve sözde Allah’ı tanıdığını iddia edenin düşmanıdır.”[166]

bak. el-Bihar, 3/1, 1. Bölüm

2603. Bölüm

Allah-u Teala Hakkında İlim Sahibi Olmak

12241. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah hakkında ilim sahibi olmak iki ilmin en üstünüdür.”[167]

12242. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İşlerin en üstünü Allah hakkında ilim sahibi olmaktır; (zira) ilim ve marifet olduğu taktirde –az veya çok- amelin sana faydası olur. Ama cehalet olduğu zaman (Allah hakkında) ne amelin azlığı sana fayda verir ne de çokluğu.”[168]

12243. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin kalbinde Allah-u Teala hakkında ilim yer ederse onda Allah’ın yaratıklarından ihtiyaçsızlık yer eder.”[169]

bak. el-İlm, 2920, 2916. Bölümler

2604. Bölüm

Marifetin Meyveleri (1)

12244. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Marifetin azlığı (bile) dünyadan yüz çevirmeye neden olur.”[170]

12245. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin marifeti doğru olursa ruhu ve iradesi bu fani dünyadan yüz çevirir.”[171]

12246. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ı tanırsa Allah’tan korkar ve her kim Allah’tan korkarsa dünyayı terk eder.”[172]

12247. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Marifetin meyvesi fani dünyadan yüz çevirmektir.”[173]

12248. İmam Zeyn’ul Abidin (a.s) bir duasında şöyle buyurmuştur: “(Allahım!) bizleri senin zikrinle meşgul olup şehvetlerden yüz çeviren ve marifetinin nurları sebebiyle kudret talebi etkenlerine muhalefet eden kimselerden kıl.”[174]

12249. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Rabbini tanıdığı halde ebedi yurt için çalışmayan kimseye şaşarım.”[175]

2605. Bölüm

Marifetin Meyveleri (2)

12250. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İşini düşünmüş ve nefsini tanımış isen dünyadan yüz çevir, dünyada züht içinde yaşa. Şüphesiz dünya mutsuzların yurdudur, mutluların yurdu değil. Dünyanın sevinci yalan, süsü aldatıcı, bulutları dağınık ve bağışları geri döndürücüdür.”[176]

12251. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nefsini tanıdığı halde fani dünya ile ünsiyet kuran kimseye şaşarım.”[177]

2606. Bölüm

Marifetin Meyveleri (3)

12252. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim münezzeh olan Allah’ı tanırsa asla mutsuz olmaz.”[178]

12253. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ı tanırsa yalnız kalır.”[179]

12254. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ı tanırsa sakınır.”[180]

12255. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yaratıklarından, Allah’ın kaza ve kaderi karşısında en çok teslim olması gereken kimse aziz ve celil olan Allah’ı tanıyan kimsedir.”[181]

12256. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ı tanır, azametini anlarsa; ağzını (yanlış) konuşmaktan, midesini (fazla ve haram) yiyecekten korur gece namazla ve gündüz (oruçla) nefsini sıkıntıya düşürür.”[182]

12257. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın yüceliğini, azametini bilenlerin büyüklük taslamamaları gerekir. O’nun büyüklüğünü tanıyanların yücelmeleri, ancak ona karşı tevazu göstermeleriyle mümkün olur.”[183]

2607. Bölüm

Allah’ı Tanımanın Kemalinin Meyvesi

12258. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Eğer Allah’ı hakkıyla tanıyacak olsanız şüphesiz dualarınızla dağlar yerlerinden sökülür.”[184]

12259. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Eğer Allah’ı hakkıyla tanıyacak olsanız şüphesiz denizlerin üzerinde yol yürürdünüz ve dualarınızla dağlar yerlerinden sökülürdü.”[185]

bak. Eş-Şia, 2155. Bölüm; 9969. Hadis; 564. Konu, el-Yakin, 2513. Bölüm

2608. Bölüm

Arife Yakışan Şey

12260. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah’ı tanıyan kimsenin kalbinin Allah’a korku ve ümitten boş olmaması yakışır.”[186]

12261. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah’ı tanıyan kimseye, nezdinde olan şeylere yönelmesi yakışır.”[187]

12262. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ı tanıdığı halde korkusu şiddetli olmayan kimseye şaşarım.”[188]

2609. Bölüm

Marifetin Nihayeti

12263. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Marifetin nihayeti haşyettir. (Allah’tan korkudur)”[189]

12264. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin nihayeti, münezzeh olan Allah’tan korkmaktır.”[190]

12265. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlardan nefsini en çok tanıyanı Rabbinden en çok korkandır.”[191]

12266. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ı daha çok tanırsa, Allah’tan daha çok korkar.”[192]

bak. el-Hevf, 1135. Bölüm,; el-İlm, 2883. Bölüm

2610. Bölüm

İnsanlardan Allah’ı En Çok Tanıyan Kimse

12267. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlardan Allah’ı en çok bilen kimse, şüphesiz aziz ve celil olan Allah’ın kaza ve kaderinden en çok hoşnut olan kimsedir.”[193]

12268. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlardan Allah’ı en çok bilen kimse, Allah’tan en çok niyazda bulunandır.”[194]

12269. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlardan Allah’ı en çok tanıyan kimse, insanların özrünü –her ne kadar kendilerinde bir özür bulunmasa da- en çok kabul eden kimsedir.”[195]

2611. Bölüm

Arifin Sıfatı

12270. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Arif kimse, nefsini tanıyıp onu özgür kılan ve kendisini Allah’tan uzaklaştırıp helak eden her şeyden münezzeh kılan kimsedir.”[196]

12271. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Arifin yüzü, sevinçli ve güleçtir. Kalbi ise korkulu ve hüzünlüdür.”[197]

12272. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’a güven ki arif olasın.”[198]

12273. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her arif insan dünyayı hoş görmez.”[199]

12274. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her akıllı insan gamlı ve her arif insan hüzünlüdür.”[200]

12275. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Arif bir akıl ve (dünyadan) yüz çeviren bir nefis dışında münezzeh olan Allah nezdinde hiçbir şey temiz değildir.”[201]

12276. Misbah’uş Şeria’da yer aldığı üzere İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Arif kimsenin cismi insanlar arasındadır. Kalbi ise Allah-u Teala iledir. Eğer göz açıp kapatıncaya kadar da olsa kalbi Allah’tan gaflet edecek olursa, Allah’a duyduğu iştiyaktan can verir.”[202]

2612. Bölüm

Ariflerin Özellikleri

12277. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İştiyak, ariflerin halis dostudur.”[203]

12278. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Korku ariflerin gömleğidir.”[204]

12279. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan uzak düşmenin korkusuyla ağlamak, ariflerin ibadetidir.”[205]

12280. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her şeyin bir madeni vardır. Takvanın madeni ise ariflerin kalpleridir.”[206]

12281. Resulullah (s.a.a), bir duasında şöyle buyurmuştur: “Ey irade edenlerin irade ettiği şeyin nihayeti! Ey ariflerin himmetinin nihayeti!”[207]

12282. Resulullah (s.a.a), hakeza bir duasında şöyle buyurmuştur: “Ey ariflerin kalbinden uzak olmayan kimse! ”[208]

2613. Bölüm

Allah’ı Tanımanın En Düşük Mertebesi

12283. İmam Kazım (a.s), marifetin en düşük mertebesi sorulunca şöyle buyurmuştur: “Kendisinden başka ilah olmadığını, O’nun bir benzeri ve dengi olmadığını, Allah’ın kadim, sabit (değişmez), mevcut, yok olmayan ve şüphesiz kendisi gibi bir şey bulunmayan bir varlık olduğunu itiraf etmektir.”[209]

12284. İmam Kazım (a.s), kendisinden daha azıyla yaratıcıyı tanımanın mümkün olmadığı şey sorulunca şöyle yazmıştır: “Hiçbir şey onun gibi değildir, o sürekli duyan, bilen ve görendir. O, irade ettiği şeyi yapandır.”[210]

12285. İmam Bakır (a.s), kendisinden daha azıyla yaratıcıyı tanımanın mümkün olmadığı şey sorulunca şöyle buyurmuştur: “O’nun gibi bir şey olmadığına, O’nun bir benzeri bulunmadığına, sürekli bilen, gören ve duyan olduğuna inanmaktır.”[211]

bak. el-Bihar, 3/267, 10. Bölüm; el-İman, 283. Bölüm

2614. Bölüm

Allah’a Yakışan Marifet

12286. İmam Sadık (a.s), kendisine “Resulullah (s.a.a), Rabbini bir şekilde gördü ve müminler de Rabbini cennette bir şekilde görecektir” rivayetini soran Muaviye b. Veheb’e tebessüm ederek şöyle buyurmuştur: “Ey Muaviye! Yetmiş veya seksen yıl Allah’ın mülkünde yaşadığı ve nimetlerinden istifade ettiği halde, Allah’ı hakkıyla tanımaması bir insan için ne kadar da çirkindir.”[212]

12287. İmam Hüseyin (a.s) şöyle buyurmuştur: “Adamın biri Allah Resulü’nün (s.a.a) huzuruna geldi ve şöyle arzetti: “İlmin başı nedir?” “Peygamber şöyle buyurdu: “Allah’ı layık olduğu şekliyle tanımaktır.” O şahıs şöyle arz etti: “O’nu hakkıyla tanımak nedir? ” Allah Resulü şöyle buyurdu: “O’nu eşsiz ve benzersiz bilmen, O’nu tek yaratıcı, güçlü, ilk, son, aşikar ve gizli bir ilah olarak bilmen ve onun bir dengi ve benzeri olmadığını kabul etmendir. Allah’ı hakkıyla tanımak işte budur.”[213]

12288. İbn-i Abbas şöyle diyor: “Bedevi birisi, Allah Resulü’ne (s.a.a) gelerek şöyle arz etti: “Ey Allah’ın Resulü! Bana ilmin ilginçliklerinden öğret” Allah Resulü şöyle buyurdu: “İlmin başına ne yaptın ki ilmin ilginçliklerini soruyorsun.” O şahıs şöyle arz etti: “İlmin başı nedir ey Allah’ın Resulü!” Allah Resulü şöyle buyurdu: “Allah’ı hakkıyla tanımaktır.” O şahıs şöyle arz etti: “Allah’ı hakkıyla tanımak da nedir?” Allah Resulü şöyle buyurdu: “O’nu eşsiz, benzersiz ve denksiz bilmen, tek, bir, zahir, batın, ilk ve son ilah bilmen, eşi ve benzeri bulunmadığını ikrar etmendir. O’nu hakkıyla tanımak budur.”[214]

12289. İmam Zeyn’ül Abidin (a.s), tevhid hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah, ahir zamanda derin düşünceli kimselerin olacağını biliyordu. Bu yüzden “Kul huvallahu ahed, Allah’us samed” (İhlas) suresi ve Hadid suresinin (ilk) ayetlerinden, “Ve huve alimun bizatihi’s sudur” (O göğüslerde olanları bilir) ayetine kadar nazil buyurdu. O halde her kim bunlardan daha fazlasını arıyorsa, şüphesiz helak olur.”[215]

2615. Bölüm

Allah’ı Allah’la Tanıma

12290. İmam Seccad (a.s) bir duasında şöyle buyurmuştur: “Seni seninle tanıdım. Sen beni kendine kılavuzluk ettin ve kendine doğru çağırdın. Eğer sen olmasaydın ben senin ne olduğunu bilemezdim.”[216]

İmam Sadık’tan (a.s) nakledilen bir rivayette ise şöyle yer almıştır: “Biliniz ki Allah kendisi hakkında size verdiği marifetle sizlere delil ve hüccet ikame etmiştir.”[217]

12291. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ı bir hicapla veya bir suretle veya bir misal ve heykelle tanıdığını sanıyorsa müşriktir. Zira hicap/perde misal ve suret ondan gayridir. O tek ve yeganedir. O halde O’nu O’ndan başkasıyla tanıdığını söyleyen kimse nasıl Allah’ı birlemiş (tek olarak kabul etmiş) olabilir? Allah’ı bizzat Allah’la tanıyan kimse Allah’ı tanımıştır. O halde Allah’ı Allah ile tanımayan kimse onu tanımamıştır. Aksine ondan başka bir varlığı tanımıştır... Her yaratık sadece Allah ile bir şeyi derkeder ve Allah’ı tanımanın derki sadece Allah ile mümkündür.”[218]

12292. İmam Ali (a.s) kendisine, “Rabbini nasıl tanıdın? ” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “O’nun bana kendisini tanıtmasıyla tanıdım.” Kendisine, “Nasıl kendisini sana tanıtmıştır? ” diye sorulunca da şöyle buyurmuştur: “O’nun gibi hiçbir suret yoktur. O duyu organlarıyla tanınamaz ve insanlarla kıyas edilemez.”[219]

12293. Mensur bin Hazim şöyle diyor: “İmam Sadık’a (a.s) şöyle arz ettim: “Ben bir grupla tartıştım ve onlara şöyle dedim: “Azameti yüce olan Allah yaratıklarıyla tanınmaktan daha yüce, aziz ve ulvidir. Aksine yaratıkları O’nunla tanınır.” İmam Sadık (a.s) şöyle buyurdu: “Allah’ın rahmeti senin üzerine olsun.”[220]

12294. İmam Ali (a.s) kendisine, “Allah’ı Muhammed’le mi tanıdın? Yoksa Muhammed’i aziz ve celil olan Allah’la mı tanıdın?” diye soran Caselik’e şöyle buyurmuştur: “Ben Allah’ı Muhammed (s.a.a) ile tanımadım. Aksine Muhammed’i aziz ve celil olan Allah’la tanıdım. Zira Allah onu yaratmış ve onda uzunluk ve genişlik gibi bir takım sınırlar belirlemiştir. O halde O’nun müdebbir olan birinin eliyle yaratıldığını bildim ve bu bilgi Allah’ın kılavuzluğu, ilhamı ve isteğiyle gerçekleşti. Aynı şekilde kendi itaatini de meleklere ilham etmiş ve kendini onlara benzersiz ve niteliksiz olarak tanıtmıştır.”[221]

12295. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ı Allah ile, Resulü risaletiyle, emir sahibini iyilikleri emredişi, adaleti ve ihsanıyla tanıyınız.”[222]

Kuleyni bu hadisi naklettikten sonra şöyle buyurmuştur: “İmam Ali’nin, “Allah’ı Allah’la tanıyın” sözünün anlamı şudur: Allah şahısları, nurları, cevherleri (tözleri) ve a’yanı (bedenler) yaratmıştır. A’yan bedenlerden ibarettir. Cevherler (tözler) ise ruhlardan ibarettir. Aziz ve celil olan Allah ne bir cisme benzer ne de ruhlardan herhangi biriyle benzerliği vardır. Hiç kimsenin hassas ve derk edici ruhları yaratmada bir işi ve sebebi (müdahalesi) yoktur O tek başına ruhları ve cisimleri yaratmıştır. O halde her kim bu iki benzerliği, yani Allah’ın bedenlere ve cismani varlıklara benzemesi ile ruhlara benzerliğini nefyederse (reddederse) Allah’ı Allah’la tanımış olur. Ama onu ruha veya cimse veya nura teşbih ederse Allah’ı Allah’la tanımamıştır.”[223]

Saduk (r. a) ise, “Aziz ve celil olan Allah ancak kendisiyle tanınabilir” babındaki hadisleri naklettikten sonra şöyle yazmaktadır: “Bu konuda doğru söz şöyle denmesidir: “Biz Allah’ı Allah’la tanımış bulunmaktayız. Zira eğer O’nu akıllarımızla tanımış olursak bu akılların bizzat kendisi Allah’ın bağışladığı bir şeydir. Eğer peygamberleri melekleri ve hüccetleri vasıtasıyla tanıyacak olursak onları uyandıran, gönderen ve hüccetleri olarak seçen bizzat aziz ve celil olan Allah’ın kendisidir. Ama eğer Allah’ı nefislerimiz ile tanıyacak olursak nefislerimiz de Allah’ın yaratıklarıdır. O halde (her haliyle) biz Allah’ı Allah’la tanımış bulunmaktayız.”[224]

bak. el-Bihar, 3/273-275

bak. 2600. Bölüm, el-Huccet, 710. Bölüm

2616. Bölüm

Allah’ın Zatı Hakkında Düşünmekten Sakınmak

12296. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her şey hakkında düşününüz ama Allah’ın zatı hakkında düşünmeyiniz.”[225]

12297. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın yaratışı hakkında düşününüz ama Allah’ın zatı hakkında düşünmeyiniz ki helak olursunuz.”[226]

12298. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın yaratıklarını düşününüz yaratıcıyı düşünmeyiniz. Zira sizler Allah’ın azametini ve kadrini taktir edemezsiniz.”[227]

12299. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın zatı hakkında düşünmekten sakınınız. Zira Allah’ı düşünmek sadece şaşkınlığı ve sapmayı artırır. Aziz ve celil olan Allah’ı şüphesiz ne gözler derk edebilir ve ne de Allah miktarla (nicelikle) nitelendirilebilir.”[228]

12300. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ın keyfiyeti (niteliği) hakkında düşünürse helak olur.”[229]

12301. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey Süleyman! Allah şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz her şeyin nihayeti Rabbindir.” O halde söz Allah’a dayanınca sakının.”[230]

12302. Bir gün Allah Resulü (s.a.a) tartışan bir grubun yanından geçti ve onlara, “Ne hakkında tartışıyorsunuz? ” diye buyurdu. Onlar, “Aziz ve celil olan Allah’ın yaratışı hakkında düşünüp tartışıyoruz” deyince o hazret (Resulullah) şöyle buyurmuştur: “Bu işi yalnızca Allah’ın yaratıkları hakkında düşününüz ama Allah’ın zatı hakkında sakın düşünmeyiniz.”[231]

12303. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ın zatı hakkında düşünürse ilhada ve inkara düşer.”[232]

12304. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ın zatı hakkında düşünürse zındık/kafir olur.”[233]

12305. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllar onun idrakinin dev dalgaları karşısında delalete düşmüştür.”[234]

12306. İmam Ali (a.s) Allah’ı övme hakkında şöyle buyurmuştur: “Tedbirinin ilginçlikleri sebebiyle O gören kimseler için aşikardır. İzzetinin azameti sebebiyle de vehme kapılanların düşüncesinden gizlidir.”[235]

Bak. El-Bihar, 3/257, 9. Bölüm, Kenz’ul Ummal, 1/237, el-Fikr; 3256. Bölüm

2617. Bölüm

Akıllar Allah’ın Marifetinin Künhünü (Hakikatini) Tanımaktan Acizdir

12307. İmam Zeyn’ul Abidin (a.s) ne zaman “Eğer Allah’ın nimetlerini sayarsanız tümüyle sayamazsınız” ayetini okuyunca şöyle buyururdu: “Nimetlerini tanımaktan aciz olduklarını bilecek miktar dışında nimetlerini tanımanın gücünü hiç kimseye vermeyen Allah münezzehtir. Nitekim Allah’ı derk edemeyeceğini bilecek miktar dışında idrakinin marifetini de hiç kimseye vermemiştir. Dolayısıyla aziz ve celil olan Allah’ı tanımaktan aciz olduğunu bilen kimselerden bu miktarda marifeti kabul buyurdu. Ve onların kendisini tanımaktan aciz oluşlarını onlar için bir şükür kıldı. Nitekim onu idrak edemedikleri hususundaki alimlerin ilmini de iman karar kıldı.”[236]

12308. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bil ki ilimde derinleşenler; örtülüp gizlenmişleri tefsir etme hususunda bütün bilgisizliklerini ikrar edişlerinin, kendilerini büyük gayb kapılarına girmekten müstağni kıldığı kimselerdir. İlimleriyle kuşatıp-kavramadıkları şeylerdeki acizliklerini itiraf etmeleri sebebiyle Allah da onları övmüştür. Allah, onların künhünden bahsetmekle mükellef kılınmadıkları şeylerde derinleşmemelerini, “ilimde derinleşme” olarak isimlendirir.”[237]

12309. İmam Zeyn’ul Abidin (a.s) bir duasında şöyle buyurmuştur: “Akıllar senin cemalinin künhüne (hakikatine) ermekten aciz kaldı. Gözler veçhinin azametini ve nurunu görmeye tahammül edemedi. Sen yaratıkların için marifetinden acizlik dışında kendi marifetine bir yol kılmadın.”[238]

12310. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çünkü biz senin azametinin künhünü hakkıyla bilemeyiz. Ancak biz, Hayy ve Kayyum olduğunu, uyku ve uyuklamanın seni tutmadığını biliyoruz. Sana hiç bir bakış ulaşamaz. Hiç bir göz seni idrak edemez.”[239]

12311. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın künhü kendisiyle yaratıklarının arasını ayırandır.”[240]

12312. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Saltanatının eserlerini, yüceliğinin celalini açıklayan, gücünün harikalığı ile yarattığı şeylerde akılları hayrete düşüren ve sıfatının künhünü kavramak için uğraş verenlerin çabalarını alıkoyan Allah’a hamdolsun.”[241]

12313. İmam Ali (a.s) meleklerin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Onlar senin katındaki yerlerindedir, yerleri senin yanındadır. İstekleri sende toplanır. İtaatlerinin hepsi sanadır. Emrinden gafletleri azdır. O halde kendilerine gizli olan hakikatinin künhüne de erseler, amellerini hiçe sayıp kendilerini kınarlar, kendilerinin sana gereği gibi ibadet ve itaat etmediklerini anlarlar.”[242]

2618. Bölüm

Kalp ve Gözün Allah’ı İhata Etmekten Aciz Oluşu

12314. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah, rububiyetinin kalp veya göz ihatasıyla sabit kılınmasından çok daha yücedir.”[243]

12315. İmam Sadık (a.s) Allah-u Teala’nın Gözler onu derk edemez” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Buradaki ihatadan maksat vehmin ihatasıdır.”[244]

12316. İmam Cevad (a.s) hakeza bu ayet hakkında şöyle buyurmuştur: “Kalplerin evhamı gözlerin bakışlarından daha incedir. Bazen sen vehim gücünle Sind, Hind ve görmediğin ve gitmediğin ülkeleri derk edersin. Oysa gözlerinle O’nu görmüyorsun ve derk etmiyorsun. O halde bırakın gözlerin bakışlarıyla gönüllerin vehimleriyle bile Allah derk edilemez.”[245]

12317. İmam Rıza (a.s) münezzeh olan Allah-u Teala’nın sıfatları hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah gözün kendisini derk etmesinden, vehmin kendisini ihata etmesinden ve aklın kendisini elde etmesinden daha yücedir.”[246]

2619. Bölüm

Allah Hakkındaki Caiz Olan Nitelendirmeler

12318. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah, sıfatlarının hakikatine erişilmesinden daha büyük, daha yüce ve daha üstündür. O halde onu kendisini nitelendirdiği gibi nitelendirin ve bunun dışındaki şeylerden sakının.”[247]

12319. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kendisi gibi bir yaratığı nitelendirmekten aciz olan kimse kendi ilahını nasıl nitelendirebilir? ”[248]

12320. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eşi olmakla nitelendirilemez. Tecrübe ve alıştırmayla yaratmaz, duygularla idrak edilmez...Ey Rabbini anlatma zahmetini üstlenen kimse! Eğer doğru isen; Cebrail’i, Mikail’i ve O’na yakın kılınmış mukaddes mekanlarda güzel yaratıcılarının vasfıyla, O’nun heybetinden kendinden geçmiş olarak hayretler içinde duran melekler ordusunu anlat. Ancak şekilleri ve uzuvları olanlar, zamanlarını bittiğinde yokluğa erişenler sıfatlarla derk edilebilirler.”[249]

12321. İmam Hadi (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yaratıcı kendisinin nitelendirdiği şeklin dışında nitelendirilemez. Duyu organlarının derk edemediği, vehimlerin kendisine ulaşamadığı, düşüncelerin tanımlamaktan aciz kaldığı ve gözlerin kendisini ihata etmediği bir yaratıcı nasıl nitelendirilebilsin ki? Allah nitelendirenlerin nitelendirdiklerinden yücedir ve kendisini övenlerin övgülerinden ulvidir.”[250]

12322. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Vehimler O’nun sıfatlarından birini derk edemez ve kalpler O’nun niteliklerinden birini anlayamaz.”[251]

12323. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kim vasıflandırırsa sınırlar, sınırlayan saymış olur, sayan ise O’nun ezeli olduğunu inkar etmiş olur. “Nasıl? ” diyen onu vasıflandırmaya kalkmış; “nerede” diyen mekanda sanmıştır.”[252]

12324. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yüce himmetler O’nu derk edemez, akıl-zeka denizine dalanlar O’na erişemez. O’nun sıfatlarının belli bir sınırı yoktur... O’nu tanımayan O’na işaret eder. O’na işaret eden O’nu sınırlamış, mahdut kılmış olur. O’nu mahdut kılan O’nu saymış olur. “Neyin içindedir? ” diyen O’nu bir şeyde sanır. (O’na mekan isnat eder. ) “Neyin üstündedir? ” diyen yerleri O’ndan boş bilmiş olur.”[253]

12325. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akılları sıfatlarının sınırlarından/nihayetinden haberdar kılmamış (ve buna rağmen) akılları farz miktarınca marifetinden alıkoymamıştır.”[254]

12326. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllar O’nun için bir sınır koyamaz ki bir şeye benzetilmiş olsun ve vehimler kendisine bir ölçü tayin edemez ki kendisi için bir benzer düşünülsün.”[255]

12327. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hamd, vehimleri varlığı[256] dışında hakikatini derkten aciz bırakan ve akılları eşi ve benzeri olmadığından dolayı hayal etmekten alıkoyan Allah’a mahsustur. ”[257]

12328. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yüce himmetlerin kendisine erişemediği ve zeki insanların tahminle ulaşamadığı Allah temiz ve yücedir.”[258]

12329. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zihinler O'nu duyu organları olmaksızın kavrar, yaratıkları huzurda görmeden O'na tanıklık eder. Vehimler onu kuşatmaz. O, vehimlere/düşüncelere azametiyle tecelli etmiştir.”[259]

2620. Bölüm

Tevhid

12330. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Tevhid dinin yarısıdır.”[260]

12331. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tevhid nefsin/ruhun hayatıdır.”[261]

12332. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar tevhid hususunda üç grupturlar: Tevhide inananlar, tevhidi reddedenler ve Allah için bir eş ve benzer koşanlar. İnkar edenler batıldır (kafirdir), ispat edenler mümindir, eş ve benzer kılanlar ise müşriktir.”[262]

12333. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz insanlar için tevhit hususunda üç mezhep vardır: Tevhidi bir benzetme yoluyla ispat eden mezhep, tevhidi inkar eden mezhep ve tevhidi (yaratıklarına) benzetmeden ispat eden mezhep. Tevhidi ispat eden mezhep doğru değildir. Tevhidi inkar eden mezhep de doğru değildir. Doğru olan yol üçüncü yoldur, yani tevhidi benzetmeksizin ispat eden mezheptir.”[263]

2621. Bölüm

Tevhid Düzeni

12334. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’a ibadetin evveli Allah’ı tanımak, adı yüce Allah’ı tanımanın aslı Allah’ın bir olduğuna inanmak, Allah’ın bir olduğuna inanmanın düzeni Allah’ı sınırlandırmayı reddetmektir. Zira tüm akıllar her sınırlı varlığın yaratık olduğuna tanıklık etmektedir.”[264]

12335. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah’a ibadetin evveli O’nu tanımak, O’nu tanımanın aslı O’nu birlemek, O’nu birlemenin düzeni O’ndan sıfatları reddetmektir. Zira akıllar her sıfat ve mevsufun (nitelik ve nitelendirilenin yaratık olduğuna) ve her yaratığın bir yaratıcısı olduğuna tanıklık etmektedir.”[265]

12336. İmam Sadık (a.s) birisine şöyle buyurmuştur: “Ama tevhide gelince; kendin için uygun gördüğün şeyleri Allah hakkında uygun görmemendir. Adalete gelince; şüphesiz adalet yaratıcının seni kınadığı bir şeyi isnat etmemendir.”[266]

12337. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tevhid O’nu vehimle tanımaya çalışmamandır.”[267]

12338. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Tevhidin zahiri, batınında batını ise zahirindedir. Zahiri görünmeyen mevsuf, batını ise gizli olmayan varlıktır. Her yerde talep edilir. Göz açıp kapayıncaya kadar hiçbir yer ondan boş olmaz, hiçbir sınırlandırmaya maruz kalmaksızın hazırdır ve asla kaybolmaksızın gaiptir.”[268]

bak. el-Bihar, 3/198, 6. Bölüm

2622. Bölüm

Tevhid Kelimesi

Kur’an:

“Senden önce gönderdiğimiz her peygambere: “Benden başka ilah yoktur, bana kulluk edin” diye vahyetmişizdir.”[269]

12339. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En hayırlı ibadet “la ilahe illallah” sözüdür.”[270]

12340. Resulullah (s. a. ) şöyle buyurmuştur: “Ne ben ve ne de benden öncekiler “la ilahe illallah” gibi bir söz söylemiş değiliz.”[271]

12341. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hiç bir şeyin sevabı “la ilahe illallah”a tanıklık etmenin sevabından daha büyük değildir. Zira hiçbir şey aziz ve celil olan Allah’a denk değildir. Ve hiçbir şey işlerinde O’na ortak olamaz.”[272]

12342. Resulullah (s.a.a) tesbihat-i erbaa’nın (Subhanallahi ve’l hamdu lillahi vela ilahe illallahu vellahu ekber) zikrinin anlamı hakkında şöyle buyurmuştur: “La ilahe illallah cümlesinden maksat Allah’ın vahdaniyeti ve birliğidir. Allah amelleri sadece vahdaniyeti vasıtasıyla kabul eder. “la ilahe illallah” takva kelimesidir. Allah kıyamet günü (kulların amellerinin tartıldığı) terazileri onunla ağırlaştırır.”[273]

bak. el-İman, 265. Bölüm; el-Cennet, 548 ve 549 bölümler

2623. Bölüm

İmanın Zaruri İnancı

12343. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan başka ilah olmadığına tanıklık etmek imanın zaruri inancıdır ve ihsanın anahtarıdır.”[274]

12344. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan başka ilah olmadığına şehadette bulunurum... zira bu tanıklık imanın zaruri bir inancı, ihsanın anahtarı, Rahmanın hoşnutluğu ve şeytanın uzaklaştırılmasıdır (helak oluşudur.)”[275]

12345. İmam Ali (a.s) meleklerin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Kuşku kıvılcımları dal budaklarıyla, azimli imanlarını hedef almamıştır. Zanlar, yakinlerinin köklerine nüfuz etmemiştir.”[276]

2624. Bölüm

Tevhidin Delili

Kur’an:

“Allah'la berâber, varlığına hiçbir delili olmadığı halde başka ilaha tapanın hesabını Rabbi görecektir. Küfredenler elbette kurtulamazlar.”[277]

12346. İmam Rıza’ya (a.s) Seneviyye mezhebinden (Allah’ın iki ilah olduğuna inanan) birisi şöyle arzetti: “Ben Şöyle diyorum: Alemi vücuda getiren iki ilahtır. O’nun bir ilah olduğu hususundaki delil nedir? ” İmam Rıza (a.s) şöyle buyurdu: “Senin O’nun iki ilah olduğunu söylemen O’nun bir ilah olduğunun delilidir. Zira senin ikinci ilah olduğunu iddia etmen bir ilahın varlığını sabit kılmandan sonradır. O halde bir ilahın varlığı hususunda ittifak vardır. Birden fazlası hususunda ihtilaf edilmiştir.”[278]

12347. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir sonuca varmak için kafanı yorarsan, karıncaları yaratının, hurma ağaçlarının yaratıcısından başkası olmadığına erişirsin. Çünkü o (bütün farklılıklarına rağmen) her şeyi en ince ayrıntısına kadar düşünmüş ve her canlıyı farklı özelliklerde yaratmıştır. Kalın-ince, ağır-hafif, güçlü-zayıf yaratılışta hepsi birdir.”[279]

12348. İmam Sadık (a.s), bir zındıkla yaptığı tartışmasında şöyle buyurmuştur: “Eğer Allah’ın iki tane olduğunu söylersen bu da iki halden dışarı değildir: Ya her ikisi de her yönden aynıdır, yada tüm yönlerden farklıdır. Biz yaratılışın düzenli olduğunu, feleğin (semavi cisimlerin) belli bir yörüngede hareket ettiğini, gece ve gündüzün birbiri ardınca gelidiğini, güneş ve ayın düzenini görmekteyiz. İşlerin uyumu, tedbiri ve işin doğruluğu, müdebbirin bir tek olduğuna delalet etmektedir. Ama eğer Allah’ın iki tane olduğunu iddia edersen ikisi arasında, onların iki tane olması için aralarında bir mesafenin olması gerekir. Bu taktirde o mesafe de onların kadim oluşuyla kıdemlilik (ezeliyet) elde eden üçüncü bir ilah olacaktır ve neticede üçüncü bir ilahın varlığını da kabul etmek gerekir. Eğer üç ilahın olduğunu iddia edersen, iki ilaha inanma hususunda söylediğimiz şey burada da gerekli olur. Yani onlar arasında da bir mesafenin olması lazımdır. Bu durumda da beş ilahın varlığı zorunlu olur. Bu esas üzere ilahların varlığı sonsuza dek uzar. (Dolayısıyla teselsül batıl olduğu için birden başka ilah yoktur.)”[280]

12349. İmam Sadık (a.s), kendisine, “Allah’ın bir olduğunun delili nedir? ” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Yaratıkların ihtiyacı.”[281]

bak. Tefsir’ul Mizan, 7/85, 12/275,288

2625. Bölüm

Çeşitli İlahlara İnanmanın Sonuçları (1)

Kur’an:

“Allah evlat edinmemiştir; O’nunla birlikte hiçbir ilah yoktur, olsaydı, her ilah kendi yarattığı ile berâber gider ve birbirinden üstün olmağa çalışırlardı. Allah onların vasıflandırdıklarından münezzehtir.”[282]

12350. Ali b. İbrahim’in tefsirinde şöyle yer almıştır: “Daha sonra aziz ve celil olan Allah iki ilahın varlığına inanan Seneviyecileri reddetmiş ve şöyle buyurmuştur: “Allah evlat edinmemiştir ve onunla beraber bir ilah da yoktur.” Yani şöyle demiştir: “Eğer sizin sandığınız gibi iki ilah olursa onlardan her biri diğerine üstün olmak ister. Eğer onlardan biri bir insan yaratmak ister ve diğeri de onun aksine bir hayvan yaratmak isterse, her birinin irade ve isteğinin diğeriyle farklı olması sebebiyle bir anda hem insan ve hem de hayvan yaratılmış olur. Bu da en büyük imkansızlıklardan biridir. Bu varsayım batıl olduğu için ve aralarında da ihtilaf olmadığı için iki ilahın varsayımı batıldır ve birden fazla ilah yoktur. Bu tedbir, varlıkların her birinin diğerine dayanması ve bağlılıkları yaratıcının bir olduğunun delilidir. Aziz ve celil olan Allah’ın, “Evlat edinmemiştir” sözünün anlamı da budur. Hakeza şu ayet de aynı anlamı ifade etmektedir: “Eğer yer ve gökte Allah’tan başka ilahlar olsaydı, şüphesiz her ikisi de (düzen açısından) bozulurdu.”[283]

El-Mizan tefsirinde Allah-u Teala’nın, “O zaman her ilah yarattığıyla bir tarafa giderdi” ayeti hakkında şöyle yer almıştır: “Bu ayet mümkün olmadığının beyanı yoluyla birden fazla ilahın olamayacağının delilidir. Zira birden fazla ilahın varlığı sadece aralarında uluhiyet ve rububiyetleri anlamında birlik olmayacağı şeklinde bir tür ayrılığın varlığıyla mümkündür. Allah’ın, varlığın bir bölümünde ve türlerin bir türündeki rububiyetinin anlamı, işinde tümüyle bağımsız olabileceği ve kendi rububiyet alanında hiçbir şeye hatta varlığın o bölümünün idaresini kendisine bırakan kimseye bile muhtaç olmayacağı bir şekilde o varlığın o bölümünün veya türünün tedbir işini o ilaha bırakmasıdır. Açıkça bilindiği gibi birbirinden ayrı ve farklı iki işten sadece farklı ve ayrı iş ortaya çıkar.

Bu varsayımın gereği olarak her ilah kendi tedbir işinde bağımsız olmalı ve varlık aleminde geçerli olan tedbir türleri arasında birlik ve bağlılık ilişkisi birbirinden kopmuş olmalıdır. Örneğin insani dünyaya hakim olan düzen; hayvan, bitki, kara, deniz, çöl, dağ, zemin, gök ve diğer şeylerde geçerli olan düzenlerden ayrı ve kopuk olmalıdır. Ve bunların her birisi de diğerinden ayrı ve kopuk olmalıdır. Bu da elbette göklerin, yerin ve varlıkların arasındaki düzenin kopup dağılmasına sebep olur. Oysa varlık düzeninin bütünselliği, parçalarının onun birbiriyle olan uyumu ve üzerlerine hakim olan tedbirin birbirlerine bağlılığı bunun tam aksini söylemektedir.

Dolayısıyla, “O zaman her ilah yaratıklarıyla bir tarafa giderdi” ayetinin manası da budur. Yani ilahlar her birinin ortaya koyduğu tedbir sebebiyle birbirinden ayrılırlardı.

“...bazısı bazısından üstün olmaya çalışırdı” cümlesi de birden fazla ilahın varlığından ortaya çıkan bir başka sakıncadır ve birden fazla ilahın varlığını reddeden bir başka delildir. Bunun açıklaması şöyledir: Varlık alemine hakim olan kanun ve tedbirler birbirinden farklıdır. Bazı tedbirler birbirinin enine olan tedbirlerdir. Kara ve denizde cari olan kanunlarla su ve ateşte cari olan tedbirler gibi. Bazı tedbirler ise boyuna yer alan tedbirlerdir ve bu da kendiliğinden iki türe ayrılmaktadır: Umumi (tümel) ve hakim kanun ve tedbirler ile özel (tikel) ve mahkum olan kanun ve tedbirler. Tıpkı toprak aleminde, içindeki mevcut bitkiler üzerinde, gök alemi üzerinde yıldızlar üzerinde ve madde alemi ve maddi türlerden her biri üzerinde cari olan tedbirler gibi.

O halde bu tedbir ve kanunların bir bölümü, yani genel ve tümel tedbirler diğer bazı tedbirler üzerinde hakimiyet ve üstünlük sahibidir. Başka bir tabirle bu tedbir ve kanunlar, hakimiyeti altındaki şeylerden ayrıldığı ve ilişkisini kopardığı taktirde tümünün ortadan kalkacağı bir şekildedir. Çünkü bunların tümü kendisine hakim olan tedbire bağlıdır. Nitekim eğer toprak alemi veya üzerinde hakim veya cari olan tedbir olmasaydı ne insani alem olurdu ve ne de özel olarak bu aleme hakim olan kanun ve tedbirler varolurdu.

Bunun da gereği tedbirin üstün türünün mercisi olan ilahın kendisine daha düşüğü, özeli ve aşağı türü bırakılan ilahtan üstün olmasıdır. Oysa bir ilahın başka bir ilaha üstünlüğü imkansızdır. Elbette bu, bazı müfessirlerin de belirttiği gibi söz konusu üstünlüğün mağlup olan ilahın başka bir ilah olması, kudretinin nakıs olması, onu kemale erdirmek için başka birine ihtiyaç duyması, sınırlı olması ve sınırlılığın kendisinde bir tür terkibin (bileşimin) varlığını gerektirmesi anlamında da değildir. Zira bütün bu işler Allah’ın vacib’ul vücud olmasına aykırı olan, imkanın (olabilirliğin) gereklerindendir. Neticede başta farzedilenin tersi ortaya çıkmaktadır. Zira putperestler bile Allah’tan başka diğer ilahların vacib’ul vücud olmadığını kabul etmektedirler. Onlara göre bu ilahlar mümkün (olabilir) varlıklardır ve sadece üstün oldukları için, kendi ellerinin altındaki varlıkların idare ve tedbirleri kendilerine bırakılmıştır. Onlara göre bu ilahlar münezzeh olan Allah’ın kuludur. Ve kendi elinin altındaki varlıkların ilahıdır. Münezzeh olan Allah ise rablerin rabbidir, ilahların ilahıdır ve bizzat vacib’ul vücud olan sadece O’dur. Dolayısıyla söylediğimiz bütün bu deliller esasınca bir ilahın başka bir ilahtan üstünlüğü imkansızdır. Zira tedbir ve etkileme hususunda düşük mertebede yer alması, bir ilahın kendisinden üstün olan bir ilahtan bağımsız olmasını imkansız kılmaktadır. Zira tedbir açısından başkasına bağlılık ve muhtaç olma durumu, bağımsızlıkla bir arada düşünülemez. (Oysa bu görüşe göre) alt derecede bir ilah etki yaratma hususunda kendisinden üst derecede bulunan ilahtan yardım almakta ve ona muhtaç bulunmaktadır. O halde o da etkileme hususunda üst makamdaki ilahtan bağımsız değildir ve elinin altındaki varlıkları tedbir ve idare etmek için vesile olan sebeplerden biridir. O halde bir ilah olarak var sayılan şey, bir ilah değildir, aksine işleri tedbir ve idare için bir vesile konumundadır ve bu da (birden fazla ilahın varlığıyla) bir çelişki teşkil etmektedir.”[284]

2626. Bölüm

Çeşitli İlahlara İnanmanın Sonuçları (2)

Kur’an:

“Eğer yerle gökte Allah'tan başka ilahlar olsaydı, ikisi de bozulurdu. Arşın Rabbi olan Allah, onların vasıflandırdıklarından münezzehtir.”[285]

12351. İmam Sadık (a.s) kendisine, “Allah’ın birliği hususundaki delil nedir? ” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Tedbirin birbirine bağlılığı ve varlık aleminin kamil oluşudur. nitekim aziz ve celil olan Allah da şöyle buyurmuştur: “Eğer yer ve göklerde Allah’tan başka ilah bulunsaydı her ikisi de bozulurdu.”[286]

12352. İmam Sadık (a.s) Ehlilece risalesinde şöyle buyurmuştur: “O halde kalp aklıyla bildi ki eğer Allah ile birlikte bir ortak olsaydı Allah zayıf ve nakıs olurdu. Allah nakıs olduğu taktirde ise insanı yaratamazdı. Tedbirler çeşitlenmez ve türlü türlü olmazdı. Yegane ve bağımsız rabler ile ortakları arasındaki bu noksanlığın varlığı sayesinde işlerinde de noksanlık veya eksiklik ortaya çıkardı.”[287]

“El-Mizan tefsirinde, “Eğer yerde ve gökte Allah’tan başka ilahlar bulunsaydı her ikisi de bozulurdu. O halde Arşın Rabbi olan Allah kendisi hakkında vasıflandırdıklarından münezzehtir” ayetinin tefsirinde şöyle yazmıştır: “Hud suresinin tefsirinde ve ondan sonra da çeşitli yerlerde açıkça işaret ettiğimiz gibi putperestler ile muvahhidler arasındaki Allah’ın birliği veya birden fazla ilahın varlığı tartışması, bizzat var olan ve diğer varlıkları da var eden vacib’ul vücud anlamında değildir. Zira her iki grup arasında da Allah’ın bir olduğu ve ortağı bulunmadığı hususunda hiçbir ihtilaf yoktur. Aksine ihtilaf mabut olan Rabbin anlamı hususundadır. Putperestler alemin idare ve tedbirinin çeşitli parçalarıyla, Allah nezdinde yakın ve şerafet sahibi varlıklara havale edildiğine inanmaktalar. Dolayısıyla onlara göre bu varlıklara ibadet edilmelidir ki Allah-u Teala nezdinde kendisine ibadet edenlere ve tapanlara şefaat ve aracılık etsinler. Ve onları Allah’ın dergahına yakınlaştırsınlar. Tıpkı gök tanrıları, yer tanrıları ve insan tanrıları gibi. Bunlar kendi elinin altındaki varlıkların ilahları ve mabutlarıdırlar. Münezzeh olan Allah ise ilahların ilahı ve herkesin ve her şeyin yaratıcıdır. Bu ayet de işte onların bu inancını ifade etmektedir. “Kendilerine, “Onları kim yarattı?” diye soracak olursan “Allah” derler” ayeti ile, “Onlara, “gökleri ve yeri kim yarattı?” diye soracak olursan, “Şüphesiz onları alim ve aziz olan Allah yarattı” derler”[288] ayeti de bu gerçeği ifade etmektedir. Söz konusu ayeti kerimede göklerde ve yerde hiç kimsenin birden fazla olduğuna inanmadığı, varlık aleminin yaratıcısı bir ilahın Allah’tan başka bir ilah olmadığını ifade etmektedir. Gök ve yerde ilahın varlığından maksat ise uluhiyetinin gök ve yere ait olmasıdır; onlarda sakin olması anlamında değildir. Şu ayette bunu ifade etmektedir: “Gökte ilah da yerde ilah da O’dur.”[289]

Bu ayetin istidlalinin açıklanması şöyledir: Eğer alem için birden fazla ilahın var olduğunu farz edecek olursak bu ilahların çeşitli zatlara, farklı ve birbirinden ayrı gerçeklere sahip olması gerekir. Onların hakikatinin farklılığı ise tedbirlerinin ayrılığı ve farklılığını gerektirmektedir. Böylece tedbirler sürtüşür, gök ve yerdeki düzen altüst olur. Ama biz gördüğümüz gibi varlık alemine hakim olan düzen tek parça bir düzendir ve bunun parçaları uyumlu hedeflere doğru hareket halindedir. Dolayısıyla alemde bir tek ilahtan başka ilah yoktur ve bu da bizim ifade etmek istediğimiz şeyin bizzat kendisidir”[290]

Eğer şöyle dersen: “Alemde gördüğümüz sebeplerin izdihamı ve çekişmesi varlık aleminin uyumsuzluğunun yeterli bir delilidir. Zira nedenlerin maddeler üzerindeki etkileme sürtüşmesi birinin etkisinin diğeri vesilesiyle bozulması anlamındadır.

Şöyle derim: Şüphesiz iki müdebbirin (tedbir edicinin) tedbiri altındaki iki nedenin bozuşmasıyla bir müdebbirin tedbiri altındaki iki nedenin bozuşması, o nedenlerden birinin, diğerinin tesirini sınırlandırması ve bir sonucun meydana gelmesi arasında büyük fark vardır. Varlık alemindeki nedenlerin izdihamı bu türdendir. Zira bu tümel düzeni teşkil eden sebepler, sahip oldukları ihtilaf, engelleme ve izdihama rağmen birbirlerinin etkisini ortadan kaldırmamaktadırlar. Aksine varlık alemine hakim olan bazı tümel kanunlar, diğer bazı kanunlar vasıtasıyla ortadan kaldırılmış olsun ve neticede tüm şartların varlığı ve engellerin olmamasıyla birlikte kendi hususlarından sapsın ve gerekli etkileşimi vücuda getirmesin. Bir müdebbirin işinin başka bir müdebbir tarafından etkisiz hale getirmesinden maksat budur. Varlık alemindeki farklı iki sebebinin çekişmesi, bir terazinin iki kefesinin ağırlık ve hafiflikteki çekişmesi gibidir. Terazinin iki kefesi bir biriyle farklılık ve uyumsuzluk içinde olduğu halde, terazi sahibinin isteğini temin hususunda uyum ve birlik içindedirler ve hedefe ulaşma noktasında, yani ölçüyü, terazinin dili yoluyla eşitlemek için yardımcı olmaktadırlar.

Eğer şöyle dersen: “Varlık alemine hakim olan düzende bir ilim ve bilinç göze çarpmaktadır. Bu da alemi idare eden Allah’ın herşeyi ilim ve bilinç üzere hareket ettirdiğini göstermektedir. Buna rağmen alemi akıl üzere idare ve tedbir eden ve birbiriyle uyuşan birden fazla ilahın varlığının ne gibi bir sakıncası var? Hatta bu ilahlar kendi tedbir işlerinde maslahatı korumak için birbirleriyle ihtilaf etmemek ve birbirlerine engel olmamak üzere anlaşmış da olabilirler.

Şöyle derim: “Böyle bir varsayım makul değildir. Zira biz insanlar nezdinde akıllıca bir tedbir, işlediğimiz fiilleri fiilin oluşmasını sağlayan ve hedefine doğru hareketinin koruyucusu olan akli kanunların gereklerini mutabık ve uyumlu kılmamız anlamındadır. Bu akli kanunlar, dış alemdeki gerçeklerden ve aleme hakim olan düzenden esinlenerek ortaya konmuştur. O halde bizim akıllıca işlerimiz akli kanunlara tabidir ve bu kanunlar ise dış alemdeki düzene tabidir. Ama varlık aleminin müdebbiri olan Allah böyle değildir. Zira Allah’ın fiili akli kanunların tabi olduğu dış alemin bizzat kendisidir. Dolayısıyla metbu’ (tabi olunan) konumunda bulunan Allah’ın fiillerinin, akli kanunlara tabi olması imkansızdır. Buna dikkat ediniz.

Ayetin (Allah’ın birliğine delalet eden) delilinin izahı ve beyanı buydu. Bu delil yakini olan ön şartlardan vücuda gelen bürhani (istidlali) bir delildir ve bu varlık aleminde cari olan genel tedbirin zımnında mevcut olan bütün özel tedbirlerle beraber bir tek kaynaktan tek parça halinde kaynaklandığına delalet etmektedir. Ama müfessirler bu delili birden fazla ilahın imkansızlığı delili saymışlardır ve bu açıklamanın tarzında da farklı metotlar ortaya koymuşlardır. Onlardan bazısı ayetin ifadesi dışında kalan bir takım ön bilgiler ilave etmişlerdir ve bu konuda şöyle diyecek kadar ileri gitmişlerdir. “Bu ayet iknaî (ikna etmeye çalışan) bir delildir; bürhani (istidlali) bir delil değildir. Yani insanların genelini ikna ve susturmak için ortaya konmuştur.” [291]

2627. Bölüm

Çeşitli İlahlara İnanmanın Sonuçları (3)

Kur’an:

“De ki: “Eğer dedikleri gibi Allah'la berâber ilahlar bulunsaydı, o takdirde hepsi Arş’ın sahibiyle savaşmaya bir yol ararlardı. O, onların söylediklerinden münezzehtir, yücedir, uludur.” [292]

12353. İmam Ali (a.s), Oğlu Hasan’a (a.s) yaptığı vasiyetinde şöyle buyurmuştur: “Ey oğulcağızım! Bil ki, eğer Rabbi’nin ortağı olsaydı, sana onun da elçileri gelirdi; onun mülkünün ve saltanatının izlerini görür, yaptıklarını, sıfatlarını tanırdın. Fakat O, kendini vakfettiği gibi, tek bir ilahtır. Hiç kimse O’na mülkünde karşı çıkamaz. Ebediyen zeval bulmaz ve sürekli olacaktır.”[293]

12354. Tefsir-i Kumi’de Allah-u Teala’nın “Onların dediği gibi Allahla birlikte ilahlar bulunsaydı” ayeti hakkında şöyle yer almıştır: “Eğer sandıkları gibi putlar da ilah olsaydı, Arş’a doğru yükselirlerdi.”[294]

El-Mizan tefsirinde Tefsir-i Kumi’de yer alan konular nakledildikten sonra bu konuda şöyle denilmiştir: “Arşa doğru yükselmekten maksat Allah-u Teala’nın saltanatına galip gelmeleri ve işlerin idare dizginlerini ellerine almalarıdır. Kur’an’da Arş’ın, yönleri sınırlı bir felek veya bazılarının dediği gibi cismani alemin ufuklarındaki büyük nurani bir cisim olduğu hususunda bir delil mevcut değildir. Bu anlamın sabit olduğu varsayımıyla rububiyet ile bu cismin üzerinde karar kılma arasında bir gereklilik mevcut değildir.”

Daha sonra Allame Tabatabai mezkur ayetin tefsirinde şöyle demektedir: “Bu ayetin hüccet ve delilinin özeti şudur: Eğer dedikleri gibi Allah’ın yanında başka bir takım ilahlar da olsaydı ve Allah’ın feyyaz zatının gereklerinden olan saltanat ve mülkünden bir şey elde etmiş bulunsalardı, şüphesiz o ilahlar da her varlıkta mülk ve saltanat sevgisi olduğu için onun mülkünü tümüyle almaya kalkışır ve onu saltanatından azleder, kendi hakimiyet ve saltanatına eklerlerdi. Zira ilahlar zaruret gereği böyle bir şeyi severler. Oysa hiç kimse yüce Allah’ın mülküne ve saltanatına el uzatamaz.”[295] [296]

2628. Bölüm

Allah Birdir, Ama Sayı İle Değil

12355. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah birdir, ama sayı ile değil; Allah daimidir ama zamanla değil ve Allah kaimdir (ayakta durandır) ama sütun ve dayanaklarla değil.”[297]

12356. Mikdam b. Şureyh b. Hani babasından şöyle nakletmektedir: “Cemel savaşında bir Bedevi Mümininlerin Emiri’ne (a.s) şöyle arzetti: “Ey Müminlerin Emiri! Allah bir midir? ” Oradakiler o bedeviye saldırıya geçerek şöyle dediler: “Ey Bedevi! Sen Müminlerin Emiri’nin (a.s) ne durumda olduğunu görmüyor musun? ” Müminlerin Emiri (a.s) şöyle buyurdu: “Onu bırakın! Bu Bedevi’nin istediği şey bizim bu topluluktan (Cemel ashabından) istediğimiz şeydir.” Daha sonra şöyle buyurdu: “Ey Bedevi! “Allah birdir” sözünün dört şekli vardır, iki şekli aziz ve celil olan Allah hakkında doğru değildir, iki şekli ise Allah hakkında doğrudur.

Allah hakkında söylenmesi doğru olmayan iki şekil birisinin, “Allah birdir” dediği halde sayısal birlik kastetmesidir ve bu Allah hakkında caiz değildir. Zira ikisi olmayan bir şey sayıdan sayılmaz. “Allah üçün üçüncüsüdür” (teslis) diyen kimsenin bu inancı sebebiyle küfre düştüğünü görmüyor musun? Allah hakkında söylenmesi doğru olmayan sözün ikinci şekli ise birisinin, “O insanlardan biridir” demesi ve maksadının cinsten bir tür olmasıdır. Bu da Allah hakkında doğru değildir. Zira bu da teşbihtir. Rabbimiz ise benzerinin olmasından yüce ve üstündür.

Allah hakkında caiz olan iki şekil birisinin, “O birdir” demesi ve bununla Allah’ın şeyler arasında hiçbir eşinin ve benzerinin olmadığını kastetmesidir. İşte Rabbimiz böyledir. (Allah hakkında söylenmesi doğru olan iki sözden) birisi de şöyle denmesidir: “Aziz ve celil olan Allah, yegane (yalın) bir manaya sahiptir.” Yani ne dış alemde bölüştürülenebilir ve ne de akıl ve vehimde! Aziz ve celil olan Rabbimiz işte böyledir.”[298]

12357. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah birdir, tektir ve tekliğinde münhasırdır. Ahat ve vahit (bir ve tek) bir anlama gelmektedir. Yani eşi olmayan yegane ve kendine münhasır bir varlıktır. Tevhit Allah’ın bir olduğunu ikrar etmektir ve o da tek ve fert olması anlamındadır. Vahit ve tek ise ne bir şeyden kaynaklanan ve ne de bir şeyle birleşen farklı şeydir. Bu yüzden şöyle demişlerdir: “Sayılar bir sayısından kaynaklanmıştır. Ama birin kendisi sayı değildir. Çünkü sayılar bir sayısına tahakkuk etmez, iki sayısına tahakkuk eder. Yani Allah birdir sözü, yaratıkların, onu derkten ve nasıl olduğunu anlamaktan hayrete ve aciz kaldığı mabud anlamındadır. Allah mabudiyetinde yegane ve kendine özgüdür. Yaratıklarının sıfatlarına sahip olmaktan yüce ve ulvidir.”[299]

12358. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah birdir, ama sayısal anlamda değil.”[300]

12359. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah birdir, ama sayı kategorisinden değil.”[301]

2629. Bölüm

Allah’ın Bir Sınırı Yoktur

12360. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O belirli bir sınırla sınırlandırılamaz, bir sayıyla sayılamaz; çünkü, sadece eşyalar birbirlerini sınırlandırabilir, ancak aletler, birbirlerine benzeyip, birbirini çağrıştırabilir.”[302]

12361. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yarattığı zaman eşyayı sınırladı ki O’na benzemesinler. Sınırlar, hareketler, aletler ve uzuvlarla vehimler onu takdir edemez... Allah, sınırlayanların miktar, boyut, bir mesken tutma ve bir mekanda bulunma nitelendirmelerinden münezzehtir. Sınır, yaratıklarına aittir, gayrisine mensuptur.”[303]

12362. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah vehimle derk edilemez ve anlayışla taktir edilemez... ve mekanla sınırlandırılamaz.”[304]

12363. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yüce himmetler O’nu derk edemez, akıl-zeka denizine dalanlar O’na erişemez. O’nun sıfatlarının belli bir sınırı yoktur. Bir vasfı mevcut değildir. Sayılı bir vakti, uzatılmış bir süresi yoktur.”[305]

12364. İmam Sadık (a.s), “İlminin nihayetince Allah’a hamd olsun” diyen Ebu Ali Kassab’a şöyle buyurmuştur: “Böyle deme. Şüphesiz Allah’ın ilminin nihayeti yoktur.”[306]

12365. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz akıllara sığmayan, dolayısıyla da düşünce esintileriyle nitelendirilemeyen Allah sensin. Hatırlara gelen düşüncelere sığmazsın, bu yüzden varlığına sınır konamaz, akıllar tasarrufta bulunamaz.”[307]

12366. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer Allah’a sonra diye bir had çizilirse, önce diye de bir had çizilir. Eğer kendisi için bir tamamlık/bütünlük istenirse, noksanlık lazım gelir.”[308]

12367. İmam Rıza (a.s), “Neden Allah’ın bir haddi yoktur?” diyen zındık birine şöyle buyurmuştur: “Zira her sınırlı varlığın bir nihayeti vardır, bir şey sınırlandırılınca da artışı olur. Bir şeyin artışı olursa, eksikliği de olur. O halde onun ne bir haddi, ne bir nihayeti, ne bir artışı ve ne de bir eksikliği vardır. Ne bir parçası vardır, ne de vehimle derk edilebilir.”[309]

12368. İmam Sadık (a.s), “Allah daha büyüktür” diyen birine şöyle buyurmuştur: “Allah hangi şeyden daha büyüktür?” O şahıs, “Allah her şeyden daha büyüktür” diye arzedince İmam Sadık (a.s) şöyle buyurdu: “(Böyle demekle) O’nu sınırlandırdın.” O şahıs, “O halde nasıl diyeyim?” diye arzedince İmam şöyle buyurdu: “De ki: Allah nitelendirilmekten daha büyüktür.”[310]

2630. Bölüm

Allah’ın Benzeri Yoktur

Kur’an:

“Göklerin ve yerin yaratanı, size içinizden eşler, çift çift hayvanlar var etmiştir. Bu suretle, çoğalmanızı sağlamıştır. O’nun benzeri hiçbir şey yoktur. O, işitendir, görendir.” [311]

12369. İmam Rıza (a.s), Allah’ın eşi olmadığını ikrar etmenin gereğini beyan ederek şöyle buyurmuştur: “Bunun birkaç delili vardır, bu delillerden biri şudur: Eğer insanların Allah’ın benzeri olmadığını bilmeleri gerekli olmasaydı, şüphesiz yaratıklara isnat edilen acizlik, cahillik, değişkenlik, zail olmak, yokluk, yalan ve tacavüzde bulunma gibi sıfatları onun hakkında kullanmaları da doğru olurdu. Bu sıfatları varlığında barındıran kimse fani olmaya maruzdur; onun adaletine güvenilmez; sözü, emri, nehyi, vaadi, tehdidi, mükafatı ve ceza verişi tahakkuk etmez. Bu da yaratılışın bozulmasına ve rububiyetin iptaline sebep olurdu.”[312]

12370. İmam Kazım (a.s), (Allah’ın) cisim ve suret sahibi olması hususunda sorulan bir soruya şöyle yazmıştır: “Bir benzeri olmayan Allah bundan münezzehtir; Allah ne cisimdir ve ne de suret.”[313]

12371. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar sürekli konuşurlar ve sonunda Allah hakkında da bir takım sözler ederler. İnsanların bu konuda konuştuğunu işitince şöyle deyiniz: “Allah’tan başka ilah yoktur, o tektir ve benzeri yoktur.”[314]

12372. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim münezzeh olan Allah’ı bir bilirse, onu yaratıklarına benzetmez.”[315]

Bak. Et-Tevhid, 97. Bölüm, O’nun cismi ve sureti yoktur.

2631. Bölüm

Allah Hareket ve Sükun İle Nitelendirilemez

12373. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çünkü kendisinin cari ettiği şeyler (sükunet ve hareket), nasıl kendisine cari edilebilir? Kendisinin ortaya çıkardığı şeyler, nasıl kendisine dönebilir (yarattığı onu yaratamaz?) Ve kendisinin vücuda getirdiği şeyler, nasıl onda vücuda gelebilir? ! Böyle olsaydı zatı değişir, künhü parçalanmış olur ve ezeli olamazdı. Ve şüphesiz onun için bir “ön” söz konusu olurdu, “ard”ı da olur, böylece zatına bir noksanlık lazım gelirdi ve tamamlanmaya ihtiyaç duyardı. Bu durumda onda yaratık nişanesi ortaya çıkar, başkaları kendisine delil olduğu halde, kendisi delil olur (halbuki bütün yaratıkları O'nun delili ve göstergesidir), başkasına tesir eden şeyin kendisine de tesir etmesine engel olan şey saltanatından çıkar giderdi.”[316]

12374. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah Tebarek ve Teala ne bir zamanla, ne bir mekanla, ne bir hareketle, ne bir intikal ile ve ne de bir sükun ile nitelendirilebilir. Zira Allah zaman, mekan, hareket ve sükunu yaratandır.”[317]

12375. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz, Allah Tebarek ve Teala (dünya semasına) iner” diyenlerin bu sözüne gelince... Bu sözü Allah’a bir artış veya eksiklik isnat eden kimseler söyler. Her hareket eden şey, kendisini harekete geçiren veya kendisi vesilesiyle harekete geçen bir şeye muhtaçtır.”[318]

2632. Bölüm

Allah Doğurmamıştır ve Doğurulmamıştır

12376. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah doğurulmamıştır ki neticede izzetinde ortak olsun ve doğurmamıştır ki neticede ölsün ve bir velisi olsun.”[319]

12377. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah doğurmamıştır ki varisi olsun ve doğurulmamıştır ki kendisine ortak olunsun.”[320]

12378. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah doğurmamıştır ki doğurulmuş olsun ve doğurulmamıştır ki sınırlandırılmış olsun.”[321]

12379. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah doğurmamıştır. Zira çocuk babasına benzer ve Allah doğurulmamıştır ki kendisinden öncekine benzesin. Yaratıklarından hiçbirisi ona denk olamaz. Allah kendisi dışındakilerin sıfatından yüce ve büyüktür.”[322]

12380. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Çok yakında insanlar, sürekli soracak ve hatta şöyle diyeceklerdir: “Allah alemi yaratmıştır. Ama Allah’ı kim yaratmıştır.” Eğer böyle sorarlarsa siz şöyle deyin: “Allah birdir, Allah müstağnidir, doğmamıştır, doğurmamıştır ve O’nun hiçbir dengi yoktur.”[323]

12381. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar sürekli herşeyi sorar ve sonunda şöyle derler: “Allah her şeyden önce vardı ama Allah’tan önce ne vardı.” Eğer size böyle sorarlarsa şöyle deyin: “O varlıkların ilkidir; her şeyden önce vardır, varlıkların sonuncusudur ve ondan sonra hiçbir şey yoktur. O her aşikar şeyden daha aşikar ve her gizli şeyden daha gizlidir.”[324]

12382. İmam Hüseyin (a.s), Allah-u Teala’nın, “Doğurmamıştır” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Ne çocuk gibi yoğun (cismani) bir şey ve yaratıklardan ortaya çıkan diğer yoğun (cismani) şeylerden bir şey çıkmamıştır ve ondan nefis gibi latif ve ruhani bir şey ve uyuklama ve uyuma gibi bir halet de ondan meydana gelmemiştir...”ve doğurulmamıştır” Hiçbir şey O’ndan doğmamıştır ve hiçbir şey yoğun (cismani) şeylerin unsurlarından meydana geldiği gibi ondan meydana gelmemiştir... Latif şeylerin, merkezlerinden meydana geldiği, -örneğin görmenin gözden kaynaklandığı şey- gibi de değildir.”[325]

bak. 2652. Bölüm; el-Bihar, 3/254, 8. Bölüm; Tefsir’ul Mizan, 1/261

2633. Bölüm

Ne Eşyanın İçindedir ve Ne de Eşyanın Dışındadır

12383. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her şeyden ayrıdır ama mekansal bir ayrılık anlamında değil ve her şeydedir ama onlara karışarak değil.”[326]

12384. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eşya, O’nu içine almaz, O’nu aşağıya ve yukarıya götürmez, O’nu yüklenmez ve neticede kendisiyle eğri ve doğru yapamaz. Ne şeylerin içindedir ve ne de onların dışındadır.”[327]

12385. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O’nun eşyaya yakınlığı, yapışma şeklinde değil ve onlardan uzaklığı da ayrılma şeklinde değil.”[328]

12386. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eşyaya girmiş değildir ki neticede, “O şeylerde mevcuttu” densin ve onlardan uzak düşmemiştir ki, “O onlardan ayrıdır” densin.”[329]

12387. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O, her şeyden üstünlüğü ile ve kudretiyle ayrıdır ve her şey de ona boyun eğmekle ve O’na dönmekle ayrıdır.”[330]

2634. Bölüm

Gözler Onu Derk Edemez

Kur’an:

“Gözler O’nu görmez, O bütün gözleri görür. O latiftir, haberdardır.” [331]

“Kitab ehli, senin kendilerine gökten bir kitab indirmeni isterler. Mûsa'dan bundan daha büyüğünü istemişlerdi ve “Bize Allah'ı apaçık göster” demişlerdi. Zulümlerinden ötürü onları yıldırım çarpmıştı. Belgeler kendilerine geldikten sonra da, buzağıyı ilah olarak benimsediler, fakat bunları affettik ve Mûsa'ya apaçık bir hüccet verdik.” [332]

“Tayin ettiğimiz vakitte gelip Rabbi onunla konuşunca Mûsa: “Rabbim! Bana kendini göster, sana bakayım” dedi. Allah: “Sen beni göremezsin ama dağa bak, eğer o yerinde kalırsa sen de beni göreceksin” buyurdu. Rabbi dağa tecelli edince onu yerle bir etti ve Mûsa da baygın düştü. Ayılınca: “Ya Rabbi! Münezzehsin, sana tövbe ettim. Ben iman edenlerin ilkiyim” dedi.”[333]

12388. İmam Rıza (a.s), Allah-u Teala’nın, “Gözler onu derk edemez” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Kalplerin vehimleri onu derk edemez, nerede kaldı ki gözlerin bakışı onu derkedebilsin.”[334]

12389. İmam Sadık (a.s), hakeza bu ayetin tefsirinde şöyle buyurmuştur: “Ayetteki derkten maksat, vehmin ihatasıdır.”[335]

12390. İmam Hadi (a.s) şöyle buyurmuştur: “Görmek, gören kimseyle, görülebilecek şey arasında bakışın içinden geçebileceği bir hava olduğu taktirde mümkündür. O halde, bir hava ve nur olmaksızın görmek mümkün değildir. Gören ve görülebilen şey arasında bir irtibatın olması için (o ikisi arasında) bir benzerlik olmalıdır. Allah-u Teala ise görücü kimseyle, arasında bir benzerlik olmasından münezzehtir. O halde münezzeh olan Allah’ı gözle görebilmenin mümkün olmadığı ispatlanmış oldu. Zira sebep ve sonuç arasında bir irtibat ve benzerlik olmasıdır.”[336]

12391. İmam Sadık (a.s), Allah’ın ahirette müşahede edilmesini hakkındaki sorulunca şöyle buyurmuştur: “Allah münezzehtir ve bundan çok daha yüzedir. Ey İbn-i Fazl! Gözler sadece bir rengi ve niteliği olan bir şeyi görebilir. Oysa Allah renkleri ve nitelikleri yaratandır.”[337]

12392. Resulullah (s.a.a), münezzeh olan Allah’ın vasfı hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah görülmeksizin yaratıklarına tecelli etmiştir. Allah en yüce görüş yerindedir (görülmekten yücedir.)”[338]

12393. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah aşikardır, ama görülmekten doğan bir aşikarlıkla değil.”[339]

bak. el-Bihar, 4/26, 5. Bölüm

2635. Bölüm

Kalp ve Allah’ı Görmek

12394. İmam Ali (a.s), kendisinden, Rabbini görüp görmediği sorulunca şöyle buyurmuştur: “Ben görmediğim ilaha tapacak biri değilim.” Daha sonra şöyle buyurmuştur: “Gözler, göz bakışıyla onu görmemişlerdir, ancak gayba iman, kalpleri ona bağlamıştır.”[340]

12395. İmam Ali (a.s), “Acaba Rabbini gördüm mü? ” diye soran Za’leb’e şöyle buyurmuştur: “Ey Za’leb! Eyvahlar olsun sana! Ben görmediğim rabbe ibadet etmem! ” O şöyle arzetti: “O’nu nasıl gördün, benim için izah et.” İmam şöyle buyurdu: “Eyvahlar olsun sana! Gözler onu bakmakla görmemiştir, aksine kalpler, iman hakikatleri yoluyla (akli kabuller veya imandan kaynaklanan aklın nurlarıyla) onu müşahede etmişlerdir.”[341]

12396. İmam Bakır (a.s), kendisine, “Allah’ı gördün mü?” diye soran Harici birisine şöyle buyurmuştur: “Gözler, zahiri bakışla onu görmemiştir. Aksine kalpler imanın hakikatleri yoluyla onu müşahede etmişlerdir.”[342]

12397. İmam Sadık (a.s), “İbadet ettiğinde Allah’ı gördün mü?” diye soran birine şöyle buyurmuştur: “Ben görmediğim şeye ibadet etmem.” O şahıs, “O’nu nasıl gördün?” diye sorunca da şöyle buyurmuştur: “Gözler, onu bakış müşahedesiyle görmemiştir. Aksine kalpler, imanın hakikatleri yoluyla O’nu müşahede etmişlerdir. O duyu organlarıyla derk edilmez, insanlarla değerlendirilmez. Eşyalara ve bir şeye teşbih edilmeksizin tanınmıştır.”[343]

12398. İmam Sadık (a.s), kendisine, “Müminler kıyamet günü Allah’ı görecekler mi? ” diye soran Ebu Basir’e şöyle buyurmuştur: “Evet! Kıyametten önce de onu görmüşlerdir.” Ebu Basir, “Ne zaman? ” diye sorunca şöyle buyurmuştur: “Onlara şöyle buyurduğu zaman: “Acaba ben Rabbiniz değil miyim? ” Onlar, “Evet” dediler.” İmam Sadık (a.s) bir müddet sustuktan sonra şöyle buyurdu: “Şüphesiz müminler Allah’ı kıyametten önce görürler, şimdi sen de onu görmüyor musun?” Ebu Basir şöyle diyor: “Ben şöyle arzettim: “Kurbanın olayım! Senin bu sözünü (başkalarına da) nakledeyim mi?” İmam şöyle buyurdu: “Hayır! Zira eğer onu nakledersen sözünün anlamını bilmeyen kimse onu inkar eder ve bunun bir teşbih olduğunu sanarak (inkarından dolayı) küfre düşer. Kalple görmek, gözle görmekten farklıdır. Allah teşbih edenlerin ve inkarcıların kendisi hakkında dediklerinden çok daha yüce ve münezzehtir.”[344]

12399. Mirac hadisinde şöyle yer almıştır: “Ebedi hayat insanın dünyanın gözünde küçük göreceği ve ahiretin gözünde büyük olacağı bir şekilde çalıştığı hayattır... İnsan böyle yaptığı taktirde onun kalbine öyle bir muhabbet ve sevgi yerleştiririm ki kalbini benim için karar kılar, dinlenmesini, çalışmasını, himmetini ve sözünü, benim yaratıklarımdan muhabbetimin ehli olan kimselere verdiğim nimetlerden biri kılar. Böylece kalp gözünü ve kulağını açarım. Böylece kalbiyle duyar ve kalbiyle celalime ve azametime bakar.”[345]

2636. Bölüm

Allah Resulü (s.a.a) ve Allah’ı Müşahede Etmek

Kur’an:

“Gördüğünü gönlü yalanlamadı.” [346]

12400. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Göğe götürüldüğüm gece, Cebrail beni asla ayak basmadığı bir yere ulaştırdı. Sonra benim için perdeler kenara çekildi ve aziz ve celil olan Allah istediği kadar bana azametinin nurunu gösterdi.”[347]

12401. İmam Kazım’dan (a.s), “Peygamber (s.a.a) rabbini gördü mü? ” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Evet, O’nu kalbiyle gördü. Aziz ve celil olan Allah’ın şöyle buyurduğunu işitmedin mi: “Kalp, gördüğünü yalanlamadı.” Yani Allah’ı gözle görmedi, aksine kalbiyle gördü. [348]

12402. İmam Sadık (a.s), hakeza bu sorunun cevabına şöyle buyurmuştur: “Evet, onu kalp gözüyle gördü. Zira azameti yüce olan Rabbimizi görenlerin göz bebekleri derk edemez, duyanların kulağı ihata edemez.”[349]

12403. İmam Askeri (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Teala, Resulü’nün kalbine istediği kadar azametinin nurunu gösterdi.”[350]

12404. Resulullah (s.a.a), “Rabbini gördün mü? ” diye soran Ebu Zer’e şöyle buyurmuştur: “Benim gördüğüm bir nurdur.”[351]

12405. Abdullah b. Şakik şöyle diyor: “Ebu Zer’e şöyle dedim: “Keşke Allah Resulü’nü (s.a.a) görseydim de ona bir soru sorsaydım.” Ebu Zer şöyle dedi: “Ona neyi sormak istedin? ” O şöyle dedi: “Şunu sorardım: “Rabbini gördün mü? ” Ebu Zer şöyle dedi: “Ben onu sordum ve bana şöyle buyurdu: “Bir nur gördüm.”[352]

2637. Bölüm

Dualardaki Kalbi Şuhut/Görme

12406. İmam Ali (a.s), Nevf’e öğrettiği duasında şöyle buyurmuştur: “Allah’ım! Görenlerin gözleri kalplerin sırları vesilesiyle sana ulaşmıştır. Sana kulak verenlerin kulağı, göğüslerdeki fısıldaşmalarından haberdar olmuştur. Hiçbir şey onların ulaşmasını istedikleri şeyi görmelerine engel olamadı. Seninle onlar arasındaki perde yırtıldı ve senin nuruna yerleştiler ve senin ruhundan teneffüs ettiler.”[353]

12407. İmam Ali (a.s), hakeza aynı duada şöyle buyurmuştur: “Senden, özel dostlarına aşikar olduğun ve neticede bir olduğunu anlayıp seni tanıdıkları isminle diliyorum. Onlar böylece layık olduğu şekliyle sana ibadet ettiler. Senden kendini bana tanıtmanı diliyorum ki rububiyetini gerçek bir imanla itiraf edeyim. Allah’ım! Beni, manasız isme ibadet edenlerden kılma. Bana göz ucuyla bir bak ki bu sebeple kalbim seni ve dostlarını tanımakla aydınlansın. Şüphesiz sen her şeye kadirsin.”[354]

12408. İmam Ali (a.s), Şabaniyye duasında şöyle buyurmuştur: “Allah’ım! Bana senden başka her şeyden kamil kopmayı nasip et. Kalp gözlerimizi sana bakmanın yoluyla aydınlat ta ki kalp gözlerimiz nurdan örtüleri yırtarak, azamet madenine ulaşsın. Ruhlarımız kudsünün izzetine asılsın... Allah’ım! Bana izzetinin nurlu aydınlığını hediye et ki, seni tanıyayım, senden başka her şeyden yüz çevireyim, sadece senden korkan ve endişe eden olayım. Ey celal ve kerem sahibi! ”[355]

12409. İmam Hüseyin (a.s), bir duasında şöyle buyurmuştur: “Dostlarının kalbini, seni tanısınlar ve seni tek bilsinler diye nurlarla aydınlatan sensin.”[356]

12410. İmam Hüseyin (a.s), hakeza şöyle buyurmuştur: “Her şeyde bana kendini tanıtan sensin. Bu sebeple seni her şeyde açıkça gördüm. Şüphesiz herşeyi aşikar kılan da sensin.”[357]

12411. İmam Hüseyin (a.s), hakeza şöyle buyurmuştur: “Allah’ım! Nişaneler ve eserlerde düştüğüm şaşkınlık, ziyaretgahtan (Allah’ı görmemden) uzak düşmeme sebep olmuştur. O halde, tüm gücümle beni sana ulaştıracak işe yönlendir. Varlığında sana muhtaç olan bir şey nasıl senin delilin ve kılavuzun olabilir? Senden başkası zahir ve aşikar mıdır? Senden başkası zahir ve aşikardır da sen aşikar değilsin ve onlar seni aşikar kılandır, öyle mi? Ne zaman gaip oldun ki başkalarının senin yerine kılavuzluk etmesine ihtiyaç duyasın... Senin vasıtanla sana doğru yol buldum. O halde kendi nurunla beni kendine doğru hidayet et.”[358]

12412. İmam Seccad (a.s), hakeza şöyle buyurmuştur: “Biliyorum ki sana doğru göçen birinin yolculuğu yakındır. Yaratıklarından örtülü kalan sen değilsin. Seninle onlar arasına örtü geren, onların çirkin işleridir.”[359]

12413. Resulullah (s.a.a), hakeza bir duasında şöyle buyurmuştur: “Ey ariflerin kalbinden uzak olmayan!”[360]

12414. İmam Seccad (a.s), bir duasında şöyle buyurmuştur: “Allah’ım! Muhammed’e ve Âl-i Muhammed’e selavat gönder, bizleri hikmetinin tedbirine ve aydınlatıcı tanık hüccetlerine baksınlar diye, kapağı andıran perdelerinin büyük kapalılığını açtığın kimselerden kıl. Onlar kalplerinin uyanıklığı sebebiyle, kalp perdeleri arasında gizli olan seni tanıdılar. Şüphesiz sen münezzehsin. Hangi göz senin nurunu görmeye tahammül edebilir veya mukaddes nurunun aydınlığına doğru yükselebilir?! Hangi anlayış bundan daha azını derk edebilir? Elbette sadece karşılarındaki körlük perdelerini kenara çektiğin ve bu sebeple ruhları meleklerin kanatlarına binerek yükselen ve melekut alemindekilerin onları ziyaretçi olarak adlandırdığı kimseler. Onlar her istek ve meyil esnasında Rableriyle gizlice raz-u niyazda bulundular. Böylece kalpleri nur perdelerini yaktı ve kalp gözleriyle melekut azametinde celal izzetine baktılar.”[361]

12415. İmam Zeyn’ul-Abidin (a.s), yaptığı bir münacaatında şöyle buyurmuştur: “Zatının nurları ve kudsünün ışıkları hakkı için senden diliyorum ve birbiri ardınca inen rahmetin ve iyilik lütuflarının hakkı için senden istiyorum ki sana yakın olmak, dergahına yakınlaşmak ve sana bakmaktan nasiplenmek hususundaki, çok keremine ve güzel nimetine erişmeye olan ümidimi gerçekleştir.”[362]

12416. İmam Zeyn’ul-Abidin (a.s), hakeza bir münacaatında şöyle buyurmuştur: “Seni görmek, gözlerimin aydınlığıdır ve sana kavuşmak, ruhumun arzusudur. Sana iştiyak duyuyorum ve muhabbetine aşığım. Başımda senin aşkın var ve senin hoşnutluğunu diliyorum ve ihtiyacım seni görmektir.”[363]

12417. İmam Zeyn’ul-Abidin (a.s), hakeza bir münacaatında şöyle buyurmuştur: “Allah’ım! Bizleri sana yakınlaşmak ve dostun olması için seçtiğin dostluğun ve muhabbetin için halis kıldığın, ruhuna seni görmenin şevkini kattığın, kendisini hükmünden hoşnut kıldığın, sana bakmakla nasiplendirdiğin kimselerden kıl. Bana seni görme nimetini bağışta bulun.”[364]

12418. İmam Zeyn’ul-Abidin (a.s), hakeza bir münacaatında şöyle buyurmuştur: “İçimdeki yangını seni görmekten başka bir şey söndüremez. Sana olan iştiyak derdimi seni görmekten başka hiçbir şey dindiremez.”[365]

12419. İmam Zeyn’ul-Abidin (a.s), hakeza bir münacaatında şöyle buyurmuştur: “Allah’ım! Bizleri göğüs bağlarında şevk ağaçları yetiştiren, kalplerinin derinliğini muhabbetinin kapladığı ve bu yüzden fikirler (zikirler) yuvasına sığınan, yakınlık ve mükaşefe (keşif) bostanlarında beslenen kimselerden karar kıl. Onların gözlerinden perdeler kenara çekilmiştir. Göğüsleri marifet hakikatiyle genişlemiştir. Gözleri sevgililerini görmekle aydınlanmıştır.”[366]

2638. Bölüm

Örtülü Kalmanın Hikmeti

12420. İmam Rıza (a.s), Allah’ın neden perdeler arkasında gizli olduğunu soran bir zındıka şöyle buyurmuştur: “Allah’ın kullarına perdeli kalması, kullarının günahlarının çokluğu sebebiyledir.”[367]

12421. İmam Seccad (a.s), bir duasında şöyle buyurmuştur: “Sen kendini yaratıklarından örtmedin. Onların kendi çirkin işleri, seninle onlar arasında perde oldu.”[368]

12422. İmam Sadık (a.s), kendisine, “Allah neden kendisini insanlardan sakladı ve buna rağmen insanlara Peygamberlerini gönderdi?” diye soran İbn-i Ebi’l-Evca’ya şöyle buyurmuştur: “Eyvahlar olsun sana! Kudretini varlığında gösteren kimse, kendisini senden nasıl gizleyebilir? Yok olan seni yaratmış, küçük olduğun halde seni büyütmüş, zayıf olduğun halde seni güçlü kılmıştır...” İbn-i Ebi’l-Evca şöyle diyor: “İmam Sadık (a.s) sürekli olarak vücudumdaki inkar edemediğim Allah’ın kudret göstergelerini benim için saydı ta ki çok geçmeden benimle onun arasında Allah’ın zahir olacağını sandım.”[369]

12423. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Duyu organları onu kapsayamaz ve perdeler onu örtemez. O yaratıklarından örtülüdür, zira onlar için mümkün olan şey kendisi için mümkün değildir. Allah için mümkün olmayan şey, yaratıklarının zatı için mümkündür. Hakeza yapıcı ile yapılan, rab ile terbiye edilen, sınırlandırıcı ile sınırlandırılan şey arasındaki farklılıklar ve ayrılıklar sebebiyledir.”[370]

12424. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hiçbir perdesi olmaksızın perdelidir ve hiçbir örtüsü olmadığı halde örtülüdür.”[371]

12425. İmam Ali (a.s) bir hadisinde şöyle buyurmuştur: “Şeyleri birbirinden örtülü kılmıştır ki bu yolla kendisiyle yaratıkları arasında hiçbir perdenin olmadığı yaratıklarına bildirsin”[372]

12426. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “O ve yaratıkları arasında kendileri (yaratıkları) dışında hiçbir örtü yoktur. O hiçbir perde olmaksızın perdeli ve hiçbir örtü olmaksızın örtülüdür.”[373]

Abk. el-Kalb, 3399. Bölüm

2639. Bölüm

Nur Perdeleri

12427. İmam Seccad (a.s), Allah-u Teala’nın, “Sonra yakınlaştı, asıldı, sonra iki yay kadar yakınlaştı ve daha yakın oldu” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü (s.a.a) nur perdelerine yakınlaştı. Göklerin melekutunu gördü. Sonra asıldı ve ayağının altından, yerin melekutuna baktı, sonra yere olan yakınlığının iki yay ucu kadar, hatta daha az olduğunu sandı.”[374]

12428. İmam Rıza (a.s), Allah-u Teala’nın, “O büyük olay ortaya çıktığında ve secdeye çağırıldıklarında” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Nurdan bir perde kenara çekilir ve müminler secdeye kapanırlar.”[375]

12429. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın perdesi nurdur.”[376]

12430. İmam Ali (a.s), Şabaniyye münacaatında şöyle buyurmuştur: “Allah’ım! Senden başka herşeyden kamil kopma ve tümüyle sana yönelme nimetini bana bağışta bulun. Kalplerimizin gözlerini sana bakış nuruyla aydınlat ki kalp gözleri nurdan perdeleri yırtıp atsın, azamet madenine ulaşsın ve canlarımız kudsünün izzetine asılsın.”[377]

Bak. El-Bihar, 58/39, 5. Bölüm

2640. Bölüm

Allah Ezeli ve Ebedidir

12431. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlk oluşuna bir başlangıç, ezeli oluşuna bir son yoktur. O her zaman olan ilk, sonu olmayan bakidir... O’na, “Ne zaman vardı?” veya “Ne zamana kadar olacak?” gibi ifadeler kullanılamaz... Her şeyin hedefini, müddetini, zamanını ve sayısını kuşatır.”[378]

12432. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hamd evvel olan ve kendisinden önce hiçbir şey bulunmayan, ahir olan ve kendisinden sonra hiçbir şey bulunmayan Allah’a mahsustur.”[379]

12433. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah, nihayetine erişilecek bir sonu olmayan evveldir ve sonuna erişilemeyecek olan ahirdir.”[380]

12434. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hamd o Allah’a mahsustur ki, ahir olmadan önce evvel olacak bir şekilde, sıfatlardan biri, diğer sıfatından öne geçmez.”[381]

12435. Bir duada şöyle buyurulmuştur: “Senin evvel oluşun ahir oluşun gibidir ve ahir oluşun evvel oluşun gibidir.”[382]

12436. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hamd, her ilkten önce, her ahirden sonra var olan Allah’a mahsustur. İlk oluşu O’ndan önce bir varlığın bulunmamasını; ahir oluşu, O’ndan sonra bir varlığın olmamasını gerektirir.”[383]

12437. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlki olmaksızın her şeyden evveldir; nihayeti olmaksızın her şeyden sonradır.”[384]

12438. İmam Ali (a.s), kendisine, “Aziz ve celil olan Rabbimiz, ne zaman var olmuştur?” diye soran bir Yahudi’ye şöyle buyurmuştur: “Ey Yahudi! Rabbimiz önce yok olacak ve sonradan vücuda gelecek bir şekilde olmamıştır. Dolayısıyla, “ne zamandan olmuştur? ” sorusu, önceden olmayan ve sonradan olan varlıklar hakkında sorulabilir. Allah sonradan yaratılmaksızın var olmuştur, sürekli var olmuştur, Allah’ın bir öncesi ve başladığı bir noktası yoktur. Önceden önce ve nihayi noktadan (ezel yönünden) öncedir. Son nokta onunla biter ve o her sonun sonudur.”[385]

12439. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın yaratıkları yaratmaya başlaması, kendisinin bir başlangıcı olmadığının delilidir. Zira (başkaları vesilesiyle) başlayan hiçbir şey, başkasının başlatıcısı olamaz.”[386]

12440. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah hiçbir vakit ve zamanla önüne geçilmiş (kendisinden önce var olunmuş) değildir.”[387]

12441. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zamanlar, onunla birlikte değildir, yardım araçları ona yardım etmemiştir, olması zamanlardan, varlığı yokluktan ve ezeli oluşu başlangıcı olmasından öncedir. Araçlar ve gerçler, “Ne zaman” kelimesiyle, başlangıcı olmayan mülkünden ve önceliğinden dışarı çıkmış ve “idi” (ki yakın geçmişi ifade etmektedir) kelimesiyle ezeli olmaktan mahrum kalmışlardır.”[388]

12442. İmam Sadık (a.s), Allah-u Teala’nın, “O evvel ve ahirdir” ayetindeki “ahir” kelimesinin anlamı sorulunca şöyle buyurmuştur: “Herşey yok olur veya değişir veya değişiklik ve zevale uğrar. Bir renkten başka bir renge, bir şekilden başka bir şekile, bir sıfattan başka bir sıfata bürünür, çokluktan azlığa ve azlıktan çokluğa yönelirler. Sadece alemlerin Rabbi olan Allah sürekli bir halet üzeredir ve öyle olacaktır. Varlıkların evvelidir; herşeyden önce var olmuştur, ezelde olduğu gibi de ahirdir.”[389]

bak. el-Bihar, 3/283, 12. Bölüm

2641. Bölüm

Allah Var İdi ve Onunla Birlikte Hiçbir Şey Yoktu

12443. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Tela var idi ve onunla birlikte hiçbir şey yoktu. Karanlıktan arınmış bir nurdu. Doğru sözlüydü ve onda hiçbir yalan yoktu. Bilgiliydi, onunla birlikte bir cehalet yoktu, diri idi onunla birlikte ölüm yoktu. Şu anda da aynen böyledir ve her zaman da böyle olacaktır.”[390]

12444. Resulullah (s.a.a), Ali’ye (a.s) öğrettiği bir duasında şöyle buyurmuştur: “(Ey Allah’ım! ) Senden başka bir ilah yoktur, sen henüz gökler bina edilmeden ve yeryüzü serilmeden, ışıldıyan bir güneş olmadan, karanlık bir gece olmadan, aydınlık bir gün olmadan, derin bir deniz olmadan, yüksek bir dağ olmadan ve akan bir nehir ve parlak bir yıldız olmadan önce var idin... Herkesten önce sen var idin ve herşeyi sen var ettin. Herşeye karşı kudretin yeter ve her şeyi sen vücuda getirdin.”[391]

12445. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kıdem ve önceliksiz sıfatı, akıl sahiplerini ondan önce hiçbir şeyin olmadığı ve sürekli oluşunda hiçbir ortağı ve yardımcısı bulunmadığı gerçeğine kılavuzluk etmektedir. Dolayısıyla bütün herkesin itirafı ve bu aciz kılıcı sıfat, Allah’tan önce hiçbir şeyin olmadığı ve onunla aynı zamanda bulunmadığı gerçeğini açıklığa kavuşturmaktadır. Allah’tan önce veya Allah ile birlikte başka bir varlığın da olduğunu söyleyen söz doğru değildir. Zira eğer O’nunla birlikte bir şey olursa, bu taktirde Allah’ın onun yaratıcısı olması doğru değildir.”[392]

12446. İmam Bakır (a.s), “Acaba Allah vardı da onunla beraber başka bir şey yok muydu? ” diye soran Zürare’ye şöyle buyurmuştur: “Evet, o var idi ve onunla birlikte başka hiçbir şey yok idi.” Ben (Zürare), şöyle arzettim: “O halde neredeydi?” Zürare şöyle diyor: “Burada İmam bir yere dayanmışken oturdu ve şöyle buyurdu: “İmkansız bir söz söyledin. Mekanı olmayan Allah hakkında yer ve mekanı sordun.”[393]

2642. Bölüm

Allah Diridir

Kur’an:

“Allah, O’ndan başka ilah olmayan, diri, her an yaratıklarını gözetip durandır.”[394]

“Ölümsüz, diri olan Alla'a güven, O’nu överek tespih et. Kullarının günahlarından haberdar olarak kendisi yeter.”[395]

“O diridir, O’ndan başka ilah yoktur. Dini yalnız O’na has kılarak O’na yalvarın. Övgü, âlemlerin Rabbi Allah içindir.” [396]

12447. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz kendisinden başka ilah olmayan Allah bir niteliği veya bir mekanda oluşu söz konusu olmaksızın diriydi.”[397]

12448. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah cehaletten uzak bir bilendir, kendisinde ölümü olmaksızın diridir, kendisinde zulmet ve karanlık olmaksızın nurdur.”[398]

12449. Yunus b. Abdurrahman şöyle diyor: “Ebu’l-Hasan Rıza’ya (a.s) şöyle arzettim: “Bizler için şöyle rivayet edilmiştir: “Allah en küçük bir cehaleti olmaksızın bilendir, ölümü olmaksızın diri olandır ve karanlığı bulunmaksızın nurdur.” İmam: “Evet, Allah öyledir” diye buyurdu.[399]

12450. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah hayata sonra gelmeksizin diridir... Allah bizzat diridir.”[400]

bak. Tefsir’ul Mizan, 2/328

2643. Bölüm

Allah Bilendir

Kur’an:

“Göklerde olanları da, yerde olanları da Allah'ın bildiğini bilmez misin? Üç kişinin gizli bulunduğu yerde dördüncü mutlaka O’dur; beş kişinin gizli bulunduğu yerde altıncıları mutlaka O’dur; bunlardan az veya çok, ne olursa olsunlar nerede bulunurlarsa bulunsunlar, mutlaka onlarla berâberdir. Sonra, kıyamet günü, işlediklerini onlara haber verir. Doğrusu Allah her şeyi bilendir.”[401]

“Gaybın anahtarları O’nun katındadır, onları ancak O bilir. Karada ve denizde olanı bilir. Düşen yaprağı, yerin karanlıklarında olan taneyi, yaşı, kuruyu ki -apaçık Kitab’tadır- ancak O bilir.”[402]

“Allah her dişinin rahminde taşıdığını, rahimlerin düşürdüğünü ve alıkoyduğunu bilir. O’nun katında her şey bir ölçüye göredir.” [403]

bak. Yunus, 61; Sebe, 2; Fussilet, 47

12451. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yağmur tanelerinin, göğün yıldızlarının, yelin savurduğu tozların sayısı, düz ve beyaz taşın üzerinde yürüyen karıncanın hareketi ve karanlık gecelerde küçük karıncaların yuvası bile O'ndan gizli kalmaz.”[404]

12452. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah’a yerin çukurlarında ve birbirine yakın irili ufaklı dağlarda, siyah ve dingin gecelerin zifiri karanlığı, göğün ufuklarında gürleyen gök gürültüsü, bulutlardan parlayıp çıkan şimşekler, şiddetli yelden ve yağmurdan yere düşüp uçuşan her yaprak O’na gizli değildir. O, yağan yağmur damlalarının nereye düşeceklerini, nerede karar kılacaklarını; karıncanın taneyi nereden nereye götüreceğini; sivrisineğe yetecek gıdayı, dişinin karnında taşıdığını bilir.”[405]

12453. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah, çöllerdeki vahşi hayvanların seslerini, kulların yapayalnız kuytu yerlerde yasaklanmış şeyleri nasıl işlediklerini, derin denizlerdeki balıkların çeşitlerini, kasırgalarla dalgaların çarpışmalarını bilir.”[406]

bak. 2642. Bölüm, 12449. Hadis; el-Bihar, 4/74, 2. Bölüm; Tefsir’ul Mizan, 15/252

2644. Bölüm

Allah Sırları ve En Gizli Şeyleri Bilendir

Kur’an:

“And olsun ki insanı biz yarattık; nefsinin kendisine fısıldadıklarını biliriz; biz ona şah damarından daha yakınız.”[407]

“Sen sözü istersen açığa vur, şüphesiz O sırrı da gizliyi de de bilir.” [408]

12454. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kullarının kıpırtısız bakışları, dilleriyle kelimeleri tekrarlayışları, bir tepeye yaklaşmaları, karanlık ve mehtaplı gecede adım atışları O’na asla gizli değildir.”[409]

12455. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O gizleyenlerin içindeki sırları, fısıldaşarak konuşulanları, hayalden geçen kuşkuları ve kesin inançları bilir.”[410]

12456. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmi; her türlü gaybi gizlilikleri ve gizli inançları kuşatmıştır.”[411]

12457. İmam Sadık (a.s), kendisine Allah-u Teala’nın, “Şüphesiz Allah sırrı da gizliyi de bilir” ayeti hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “Sır, nefsinde gizlediğin şeydir ve gizli ise zihninden geçen ve sonra unuttuğun şeydir.”[412]

12458. İmam Sadık (a.s), kendisine Allah-u Teala’nın, “Gözlerin gizli bakışlarını da bilir” ayeti hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “Görmüyor musun, insan bazen bir şeye bakar, adeta o şeye bakmıyor gibi durur, işte bu gizli bakışlardır.”[413]

bak. En-Nezer, 3886. Bölüm

2645. Bölüm

Allah’tan Başka Her Alim İlmini Başkasından Almıştır

12459. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan başka her alim, ilmini başkasından almıştır.”[414]

12460. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her alim, bir cehaletten sonra ilim elde etmiştir, ama Allah ne cahildir ve ne de ilmini birinden öğrenmiştir.”[415]

12461. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah ilmini birinden elde etmeksizin veya artırmaksızın, ya da birinden öğrenmeksizin alimdir... Allah’ın idraki görmekle değildir ve ilmi başkası tarafından bildirilmekle değildir.”[416]

2646. Bölüm

Allah’ın İlmi Ezelidir

12462. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bilinen yokken bilen, terbiye edilen yokken Rab; gücün uygulandığı yokken kadir olandır.”[417]

12463. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah eşyaların meydana gelişini vaktine havale etti... Onları meydana getirmeden önce biliyordu.”[418]

12464. İmam Sadık (a.s), Allah’ın mekan hakkındaki ilminin onu icad etmeden önce mi, icad ile birlikte mi yoksa daha sonra mı olduğu hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “Allah yücedir! Allah’ın, henüz yaratmadığı haldeki mekan hakkındaki ilmi, mekanı yaratmadan önceki ilmiyle aynıdır. Allah’ın bütün eşya hakkındaki ilmi de mekan hakkındaki ilmi gibidir.”[419]

12465. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim, hiçbir malum (bilinen) olmaksızın Allah’ın zatıydı. Eşyayı yaratınca da ilmi, malum (bilinen) hakkında gerçekleşmiş oldu.”[420]

2647. Bölüm

Allah’ın Geçmiş Şeyler Hakkındaki İlmi, Gelecek Şeyler Hakkındaki İlmi Gibidir

12466. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah yarattığı şeyi her zaman biliyordu. Dolayısıyla Allah’ın yaratmadan önce eşya hakkındaki ilmi, yarattıktan sonra onlar hakkındaki ilmi gibidir.”[421]

12467. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ölüp gidenleri bilmesi, yaşayıp kalanları bilmesi gibidir; yüce göklerde olanları bilmesi, aşağı yerlerdekini bilmesi gibidir.”[422]

12468. İmam Sadık (a.s), kendisine, “Allah gökleri ve yeri yaratmadan önce de, olmuş ve olacaklar hakkında bir ilim sahibi miydi? ” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Evet, gökleri ve yeri yaratmadan önce (herşeyi biliyordu.)”[423]

12469. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah eşyaları yaratmadan önce, onlar hakkında ilim sahibiydi. O halde onları vücuda getirdiğinde ilminde bir artış olmamıştır. Allah’ın varetmeden önce eşya hakkında ilmi, onları varettikten sonraki ilmi gibidir.”[424]

12470. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her gayip senin nezdinde şuhuttur (açıktır.)”[425]

bak. 12460. Hadis

2648. Bölüm

Allah’ın İlmi Nitelendirilemez

12471. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın ilmi, “Neredendir?” diye nitelendirilemez. Allah’ın ilmi “Nasıl?” diye nitelendirilemez. Ne ilim Allah’tan ayrılır, ne de Allah ilimden ayrılır. Allah ve ilim arasında hiçbir sınır yoktur.”[426]

12472. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala ilimle nitelendirilmiştir; ama kendisiyle eşyayı bileceği ve gelecek işleri hususunda kendisinden yardım alacağı, sonradan kazanılmış bir ilimle değil. (Allah’ın ilmi ezelidir ve zatıyla aynıdır)”[427]

12473. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın eşya hakkındaki ilmi sadece kendisiyle ilim hasıl olan araçlar vasıtasıyla değildir. Allah ile malum (bilinen) arasında kendisiyle malum sahibi olacağı başka bir ilim yoktur.”[428]

2649. Bölüm

Allah Adildir

Kur’an:

“Allah şüphesiz zerre kadar haksızlık yapmaz, zerre kadar iyilik olsa onu kat kat artırır ve katından büyük ecir verir.”[429] [430]

“Allah, O’ndan başka ilah olmadığına ve adaleti gözettiğine şahitlik etmiştir. Melekler ve ilim sahipleri de (buna şahitlik etmiştir . ) O’ndan başka ilah yoktur; güçlüdür, hikmet sahibidir.”[431]

12474. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şehadet ederim ki Allah adildir, adaletle davranır ve Allah hakimdir, hak ve batılı birbirinden ayırır.”[432]

12475. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Vaadinde sadık olan, kullarından zulmü kaldıran, yarattıkları arasında adaleti ikame eden ve hükmünde herkese adil davranandır.”[433]

12476. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hilmi çok olduğundan affeden, bütün hükümlerinde adil olandır.”[434]

12477. İmam Zeyn’ul-Abidin (a.s), bir duasında şöyle buyurmuştur: “Bütün yaratıklar, senin verdiğin her cezanın zülum olmadığını itiraf eder ve bağışladığın herkesi lütfün ve kereminle bağışladığına tanıklık eder.”[435]

12478. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nimet içinde hoşnut olarak yaşayanların mutluluk nimetleri, ancak işledikleri günahlar yüzünden yok olur gider. Çünkü “Allah, kullarına zulmedici değildir.”[436]

12479. Uzeyr Peygamber (a.s) şöyel buyurmuştur: “Ey Rabbim! Ben senin bütün işlerinin sağlamlığını düşündüm ve aklımla adaletini anladım. Ama bilmediğim bir konu var. O da şudur: “Sen belaya müstahak olanlara gazaplanıyorsun, ama azabın hepsini, -çocuklarını da- kapsamaktadır...” Kendisine şöyle denildi: “Ey Uzeyr! Bir topluluk azabıma hak kazanınca, azabımın inişini, çocuklarının ömrünün bitişine kadar (ertelemeyi) taktir ederim. Neticede çocuklar ecelleri geldiği için ölür. Günahkarlar ise benim azabımla helak olur.”[437]

bak. Bu konuda daha fazla bilgi için Farsça adlı “Adl der Cihan bini Tevhid” kitabım ile el-Mizan, 15/324. sayfada yer alan Allah-u Teala’dan zülmü nefyetmek hususundaki bilgilere müracaat ediniz...

2650. Bölüm

Allah’ın Adaletine İnanmanın Anlamı

12480. İmam Sadık (a.s), kendisine dinin esası sorulunca şöyle buyurmuştur: “Dinin esası tevhit ve adalettir... Ama tevhit kendin hakkında reva gördüğünü, Rabbin hakkında reva görmemendir. Adaletin anlamı ise, Rabbinin kendisiyle seni kınadığı şeyleri ona isnat etmemendir.”[438]

12481. İmam Ali (a.s), kendisine, “Adalet nedir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Adalet Allah’ı itham etmemendir.”[439]

12482. İmam Sadık (a.s), Hişam b. Hakem’e şöyle buyurmuştur: “Sana adalet ve tevhit hakkında bir cümle öğretmeyeyim mi?” Hişam şöyle arzetti: “Öğret kurbanın olayım.” İmam şöyle buyurdu: “Allah’ın adaletine inanmanın şartlarından biri onu itham etmemendir ve Allah’ı tevehhüm etmemen ise tevhittendir.”[440]

12483. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ı yaratıklarına benzeten, Allah’ı tanımamıştır. Kullarının günahını Allah’a isnat eden ise, onu adaletle nitelendirmemiştir.”[441]

2651. Bölüm

Münezzeh Olan Allah’ın Adil Olduğunun Delili

12484. İmam Zeyn’ul-Abidin (a.s), Kurban Bayramı ve Cuma günü yaptığı duasında şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz, bildim ki senin hükmünde, zulüm ve cezalandırmanda acelecilik yoktur. Zira (fırsatı) kaybetmekten korkan kimse acele eder ve şüphesiz zayıf olan kimse zulüm etmeye ihtiyaç duyar. Ey Allah’ım! Sen bu işlerden daha yüce ve üstünsün.”[442]

2652. Bölüm

Allah Yaratıcıdır

Kur’an:

“Allah her şeyin yaratanıdır. O her şeye vekildir.”[443]

“Sonra nutfeyi kan pıhtısına çevirdik, kan pıhtısını bir çiğnemlik et yaptık, bir çiğnemlik etten kemikler yarattık, kemiklere de et giydirdik. Sonra onu başka bir yaratışla yarattık. Yaratanların en güzeli olan Allah ne uludur! ” [444]

12485. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah yaratıcıdır, ama hareket ederek ve zahmete katlanarak değil.”[445]

12486. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah yaratıcıdır, ama düşünerek değil.”[446]

12487. Mervan b. Müslim şöyle diyor: “İbn-i Ebi’l-Evca, İmam Sadık’ın (a.s) yanına vardı ve şöyle dedi: “Siz Allah’ın herşeyin yaratıcısı olduğunu söylemiyor musunuz?” İmam Sadık (a.s), “Evet” diye buyurdu. İbn-i Ebi’l-Evca, “Oysa ben de yaratıyorum” deyince İmam sordu: “Sen nasıl yaratıyorsun?” diye sorunca İbn-i Ebi’l-Evca şöyle dedi: “Bir yerde def-i hacet ediyorum, sonra bekliyorum ve onda bir takım canlılar oluşmaktadır.” İmam (a.s) şöyle buyurdu: “Her hangi bir şey yaratan kimse, onların niteliğini ve niceliğini bilmez mi? ” O, “Evet bilir” deyince İmam şöyle buyurdu: “Sen o canlıların, erkek mi veya dişi mi olduğunu, ne kadar yaşayacağını biliyor musun? ” İbn-i Ebi’l-Evca böylece sustu.”[447]

12488. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hamd, kudret ve hikmetiyle eşyayı yaratan ve yoktan var eden Allah’a mahsustur. Allah eşyayı başka bir şeyden yaratmamıştır ki yoktan var edişi iptal olsun ve bir sebeple yaratmamıştır ki benzersiz yaratışı gerçekleşmesin. O istediğini, istediği şekilde yaratandır.”[448]

12489. İmam Kazım (a.s), kendisine, yüce yaratıcıdan başka yaratıcının olup olmadığı sorulunca şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Teala şöyle buyurmuştur: “Yaratıcıların en güzeli olan Allah övülmeye layıktır.” O halde kulları arasında da yaratıcı olan ve olmayan kimselerin varlığını haber vermiştir. Örneğin İsa (a.s) Allah’ın izniyle topraktan bir kuş yarattı, ona üfledi ve Allah’ın izniyle o topraktan heykel, gerçek kuşa dönüştü. Samiri de İsrailoğulları için buzağı heykeli yaptı, o buzağı heykeli de ineğin sesine benzer bir ses çıkarıyordu.”[449]

El-Mizan Tefsiri’nde şöyle yer almıştır: “Allah-u Teala’nın kendisini en iyi yaratıcı olarak nitelendirmesinden de anlaşıldığı üzere yaratmak Allah’a özgü değildir. Gerçek de böyledir. Zira önce de söylendiği gibi, yaratmak taktir etmek anlamındadır. Taktir etmek ve bir şeyi başka bir şeyin üzerinden ölçüp biçmek ise Allah-u Teala’ya özgü bir şey değildir. Kur’an’ı Kerim’in yaratmayı Allah-u Teala’dan başkasına isnat ettiği ayetlerden birinde şöyle buyurmaktadır: “Hani sen, çamurdan kuş gibi bir şey yaratmış...”[450] Hakeza şu ayettir[451]: “Aslı olmayan sözler yaratıyorsunuz.”[452]

12490. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Çok geçmeden insanlar bir takım sorular soracak ve sonunda şöyle soracaklardır: “Herşeyi Allah yaratmıştır, o halde Allah’ı kim yaratmıştır.” Böyle bir şey sorduklarında siz onlara şöyle deyin: “Allah birdir, Allah müstağnidir, doğurmamıştır ve doğmamıştır. O’nun eşi ve dengi yoktur.”[453]

12491. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şeytan sizlerden birinin yanına gelir ve şöyle sorar: “Seni kim yarattı?” siz: “Allah” deyince Şeytan şöyle sorar: “Allah’ı kim yarattı?” Sizden biri böyle bir soruyla karşılaşırsa şöyle cevap versin: “Allah ve Resulü’ne iman ettim.” Böylece (bu soru ve şeytani vesveseler) ondan (zihninden) uzaklaşmış olur.”[454]

bak. 2632. Bölüm, el-Bihar, 4/147, 5. Bölüm

2653. Bölüm

Allah Kadirdir

Kur’an:

“Her hangi bir ayetin hükmünü yürürlükten kaldırır veya unutturursak, onun yerine daha hayırlısını veya onun benzerini getiririz. Allah'ın her şeye kadir olduğunu bilmez misin? ”[455]

12492. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan başka her kudret sahibi, hem güçlüdür, hem acizdir. (Mutlak güçlü değildir.)”[456]

12493. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah’tan başka her kadir makdurdur (kendi gücünün üstünde mutlaka bir güç vardır.)”[457]

12494. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hiçbir makdur olmadığı zaman da Allah kadir idi (kudret ezelidir ve Allah’ın zati sıfatlarından biridir.)”[458]

12495. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Teala’nın kudreti ölçülmez. Kullar onu nitelendirme gücüne sahip değildir.”[459]

12496. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah nitelendirilemez, nasıl nitelendirilsin ki?! Nitekim kendi kitabında şöyle buyurmuştur: “Allah’ı hakkıyla taktir edemediler” O halde Allah, nitelendirildiği her kudretten daha büyük ve yücedir.”[460]

12497. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İblis, İsa b. Meryem’e (a.s) şöyle dedi: “Senin Rabbin yeryüzünü, hiç küçültmeden, yumurtayı da hiç büyütmeden bütün bir yeryüzünü yumurtanın içine koyabilir mi?” İsa (a.s) şöyle buyurdu: “Eyvahlar olsun sana! Allah acizlik sıfatıyla nitelendirilemez. Yeryüzünü küçültebilecek ve yumurtayı büyütebilecek kimseden daha güçlü kim vardır.”[461]

12498. Mesih (a.s), kendisine “Rabbin dünyayı bir yumurtanın içine yerleştirebilir mi? ” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Acizlik, aziz ve celil olan Allah’a isnat edilemez. Ama sizin ondan istediğiniz mümkün olmayan bir şeydir. (Allah’ın kudreti imkansız şeylere taalluk etmez.)”[462]

12499. İmam Ali (a.s), hakeza bu soruya cevap olarak şöyle buyurmuştur: “Eyvahlar olsun sana! Allah acizlikle nitelendirilemez. Yeryüzünü küçültebilecek yumurtayı ise büyütebielcek daha güçlü kim vardır? ”[463]

12500. İmam Ali (a.s), hakeza bu soruya cevap olarak şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Teala’ya acizlik isnat edilemez. Ama benden sorduğun şey mümkün olan şeylerden değildir.”[464]

12501. İmam Rıza (a.s), hakeza bu soraya cevap olarak şöyle buyurmuştur: “Evet, Allah yeryüzünü yumurtadan daha küçük bir şeye de yerleştirebilir. Allah onu yumurtadan daha küçük olan gözüne yerleştirmiştir. Eğer gözünü açacak olursan, göğü, yeri ve gök ile yer arasında olan herşeyi müşahade edersin. Oysa Allah isterse, seni onları görmekten engeller, kör eder.”[465]

bak. Eş-Şeytan, 2015. Bölüm, el-Bihar, 4/134, 4. Bölüm

2654. Bölüm

Allah Mütekellimdir (Konuşandır)

Kur’an:

“Peygamberlerden bir kısmını daha önce sana anlatmış, bir kısmını da anlatmamıştık ve Allah, Mûsa'ya gerçekten hitab etmişti.” [466]

12502. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O, Musa’ya söyleyeceğini söylemiş, azametli ayetlerini kendisine göstermiştir. Ama bir uzuvla, aletle, konuşma ve dille değil.”[467]

12503. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Musa ile hiçbir endam, araç, dudak ve dil olmaksızın konuşmuştur.”[468]

12504. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah dil ve ağız olmaksızın haber verir, kulak delikleri olmaksızın işitir, telaffuz etmeksizin konuşur ve hafıza olmaksızın ezberler... Olmasını irade ettiği herşeye “ol” der ve o da oluverir. Ama onun bu deyişi kulak zarına çarpan bir sesle veya duyulan bir nidayla değil. Münezzeh olan Allah’ın sözü, kendisini icad ettiği, mücessem kıldığı ve önceden var olmayan fiilidir. Zira eğer (fiili de) kadim ve ezeli olsaydı, ikinci ilah olurdu.”[469]

12505. İmam Rıza (a.s), kendisine, “Eğer Peygamberler masumsa nasıl olur da Kelimullah Hz. Musa, Allah-u Teala’nın görülemeyeceğini bilemedi ve ondan böyle bir talepte bulundu? ” diye soran Memun’a cevap olarak şöyle buyurmuştur: “Kelimullah Musa b. İmran (a.s), Allah’ın gözle görülmekten çok daha yüce olduğunu biliyordu. Ama aziz ve celil olan Allah onunla konuşunca ve kendisine mukarreb (yakın) kılınca kavminin yanına geri döndü ve aziz ve celil olan Allah’ın kendisiyle konuştuğunu, kendisine yakın kıldığını ve onunla fısıldaştığını bildirdi. Kavmi ona şöyle dedi: “Biz de senin gibi Allah’ın sözlerini işitmedikçe asla senin sözlerine inanmayacağız...” Sonra Musa onları Sina dağına doğru götürdü, onları dağın eteklerinde bıraktı. Kendisi dağın zirvesine çıktı. Allah Tebarek ve Teala’dan kendisiyle konuşmasını ve konuşmasını o topluluğa işittirmesini istedi. Adı yüce olan Allah Musa (a.s) ile konuştu. İnsanlar yukarıdan, aşağıdan, sağdan, soldan, önden ve arkadan (altı yönden) onun sözünü işittiler. Zira aziz ve celil olan Allah konuşmasını bir ağaçta vücuda getirdi, sonra onu her taraftan işitecekleri bir şekilde etrafa dağıttı.”[470]

12506. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her zaman da ve fetret dönemlerinde, büyük nimetler sahibi Allah’ın, fikirlerine ve akıllarına ilham ettiği, akıl ve düşünceleriyle konuştuğu kullar var olmuştur.”[471]

bak. Tefsir’ul Mizan, 14/247, Kelam fi Me’na hudusi’l kelam ve kıdemihi fi fusul

2655. Bölüm

Allah İrade Sahibidir

Kur’an:

“Bir şeyi dilediği zaman, O’nun buyruğu sadece, o şeye “Ol” demektir. O da hemen olur.” [472]

12507. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kulların irade ve isteği, onların batıni maksadı ve bunun ardından ortaya çıkan fiilleridir. Aziz ve celil olan Allah’ın bir fiil hakkındaki iradesi ise onu vücuda getirmesidir. Ona “Ol” der, o da oluverir. Şüphesiz bu konuda, hiçbir sıkıntıya düşmez ve hiçbir niteliğe bürünmez.”[473]

12508. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Konuşur, ama telaffuzda bulunmaksızın. İrade eder, ama batıni bir düşünce ve tedebbür olmaksızın.”[474]

12509. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah, irade edendir, ama (önceden) bir azim ve karar olmaksızın! Allah yaratıcıdır, ama bir endam ve organ ile değil.”[475]

12510. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eşya, Allah’ın irade ve isteğiyle, O hiçbir söz söylemeksizin, içinden hiçbir düşünce geçmeksizin ve diliyle hiçbir söz konuşmaksızın, vücuda gelmektedir.”[476]

bak. 2667. Bölüm

2656. Bölüm

Allah Zahir’dir ve Batın‘dır

Kur’an:

“O (her şeyden) öncedir, (kendisinden sonraya hiçbir şeyin kalmayacağı) sondur, (varlığı) aşikardır, (gerçek mahiyeti insan için) gizlidir. O her şeyi bilir.” [477]

12511. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zahirdir; “Hangi şeyden?” denemez. Batındır; “Hangi şeyde” diye sorulamaz.”[478]

12512. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O’ndan daha açık bir şeyin olmadığı zahir ve O’ndan daha gizli bir şeyin olmadığı batındır.”[479]

12513. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zahirdir, görülmeksizin. Batındır, ama küçüklük ve zarafetinden değil.”[480]

12514. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bakanların O’nu inceden inceye tariflerinden zahir, izzetinin saygınlığıyla O’nu tasarlayanların fikirlerinden batındır.”[481]

12515. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “(Yaratıklarının) Kalplerine delilleriyle görünendir.”[482]

12516. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O, gücü ve azametiyle tüm mahlukatına zahirdir, ilmi ve marifetiyle batındır.”[483]

12517. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zahir olduğu halde batındır ve batın olduğu halde aşikardır.”[484]

12518. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Gizli olması aşikar olmasını engellemez. Aşikar olması O’nu gizli kalmaktan alıkoymaz.”[485]

12519. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hamd Allah’a ki hiç bir sıfatı diğer sıfatlarından öncelikli değildir. Dolayısıyla ahir (son) olmadan evveldir, batın (gizli) olmadan zahirdir... O’ndan başka her zahir batındır, her batın ise zahir değildir.”[486]

12520. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın zahir oluşu, eşyanın üstüne binmesi, üzerine oturması ve zirvesine ayak basması anlamında değildir. Eşyaya olan kahrı, üstünlüğü ve kudretiyle zahirdir. Örneğin birisi şöyle der: “Düşmanlarımın üzerine zahir oldum, Allah beni düşmanıma zahir kıldı.” O kendi zaferini ve (düşmana karşı) üstün gelişini ifade etmektedir. Allah’ın eşya üzerindeki zuhuru da işte böyledir (yani kahır, galebe, üstünlük ve eşyaya tasallutunu ifade etmektedir.) Allah’ın zahir oluşunun diğer bir anlamı da kendisini talep eden herkes için aşikar olmasıdır ve (zahir olmasının diğer bir anlamı da) kendisine hiçbir şeyin gizli kalmamasıdır. Hakeza (zahir olmanın diğer bir anlamı da) Allah’ın, yarattığı herşeyi tedbir ve irade etmesidir. O halde Allah Tebarek ve Teala’dan daha aşikar olan kimdir? Zira sen nereye yönelirsen yönel, O’nun yaratışının nişanesini ve etkilerini görürsün. Kendi vücudunda da onun yeteri kadar nişaneleri vardır. Ama bizim hakkımızda zahir, kendisine aşikar olan, bir hat ve hududu bulunandır. O halde biz ve O (zahir) ismi hakkında ortağız. Ama anlamı hususunda bir ortaklığımız yoktur. Allah’ın batın ve gizli oluşu ise eşyanın içinde gizli olduğu, yani onların içine girdiği anlamında değildir. Allah’ın ilim, koruma ve tedbirinin eşyanın içine de (zahirlerine olduğu gibi) nüfuz etmesi anlamındadır.”[487]

12521. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah kahrıyla herşeye üstündür.”[488]

12522. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah işlerin gizliliklerini bilir. Yaratışındaki göze çarpan tedbir nişaneleri sebebiyle de akıllara aşikardır.”[489]

12523. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah aşikardır, ama duyu organları ve hissi temaslarla değil. Allah mütecellidir (gözükendir) ama gözle görülen bir görünme ile değil. Allah batındır, ama uzak oluş ve ayrılık sebebiyle değil.”[490]

12524. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah gizlidir, ama örtülü olduğu için değil. Allah aşikardır (başkalarının gözleri karşısında olduğu için değil)”[491]

2657. Bölüm

Allah Herşeyin Malikidir

Kur’an:

“Göklerin ve yerin hükümranlığı Allah'ındır. Allah her şeye kadirdir.”[492]

“De ki: “Mülkün sahibi olan Allah'ım! Mülkü dilediğine verirsin; dilediğinden çekip alırsın; dilediğini aziz kılar, dilediğini alçaltırsın; iyilik elindedir. Doğrusu sen, her şeye kadirsin.”[493]

“Göklerin ve yerin egemenliği kendisinin olan, çocuk edinmeyen, hükümranlıkta ortağı bulunmayan Allah yücelerin yücesidir.”

12525. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O’ndan başka her malik memluktur (malik olunandır.)”[494]

12526. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah’tan başka her malik memluktur (malik olunandır.)”[495]

12527. İmam Ali (a.s), “la havle ve la kuvvete illa billah” sözünün tefsirinde şöyle buyurmuştur: “Biz Allah ile birlikte bir şeye sahip değiliz; sadece O’nun bizi sahip kıldığı şeylere sahibiz. O halde bizi, bizden daha çok sahibi olduğu bir şeye sahip kıldığı zaman bize sorumluluk yüklemiştir; bizden onu geri aldığı zaman da sorumluluğu üzerimizden kaldırmıştır.”[496]

12528. Misbah’uş-Şeria’da şöyle yer almıiştır: “Allah Resulü (s.a.a) Allah’ın şöyle buyurduğunu ifade etmiştir: “Ey Ademoğlu! Benim mülküm, benim malımdır. Benim malım bana aittir. Ey biçare! Mülk ve padişahlık olduğu ve sen bulunmadığın zaman neredeydin? Sen yediğin, yok ettiğin, örtündüğün, eskittiğin, sadaka verdiğin (ölümünden sonrası için baki bıraktığın) bu miktar sebebiyle de rahmet ve bağışlanmaya uğradığın veya azap ve ceza göreceğin miktardan fazlasına sahip misin?”[497]

bak. el-Mal, 3763. Bölüm; Tefsir’ul Mizan, 3/144-149

2658. Bölüm

Allah Duyandır

Kur’an:

“Vasiyeti işittikten sonra değiştiren olursa, bunun günahı değiştirenin üzerinedir. Allah şüphesiz işitir ve bilir.”[498]

12529. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan başka her duyucu düşük sesleri duymaz, yüksek sesler kulağını sağır eder, uzak sesleri işitmez. ”[499]

12530. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O, konuşanı duymakta, her susanın içini bilmektedir.”[500]

12531. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah duyandır, ama araçla değil.”[501]

12532. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Rabbimiz işitici olarak adlandırılmıştır. Ama bu kendisi vasıtasıyla duyduğu, ama onun vasıtasıyla bir şeyi göremediği kulak deliğine sahip olduğu anlamında değil. Ama bizler, sahip olduğumuz kulak deliğiyle duyuyoruz, ama onun vesilesiyle bir şeyi göremiyoruz.”[502]

12533. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “O gördüğü şeyle işitir ve işittiği şeyle görür... Hiçbir lugat ve dile yabancı olmaması ve bir şeyi duymasının kendisini başka bir şeyden alı koymaması sebebiyle şöyle diyoruz: “Allah işitendir, ama (yaratık olan) duyucuların duyması gibi değil.”[503]

12534. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah duyan ve görendir. Allah gördüğü şeyle işitir ve işittiği şeyle görür.”[504]

12535. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah işiten ve görendir. Allah işitendir, ama duymak için bir endama sahip olmaksızın, Allah görendir ama hiçbir görme aletine sahip olmaksızın. “Aksine bizzat işitmekte ve bizzat görmektedir” dememizin anlamı ise, onun bir şey olduğu ve zatının da ayrı bir şey olduğu anlamında değildir. Sen bana sorduğun ben de sana bu konuyu anlatmak için bu tabiri kullandım. O halde şöyle diyoruz: “O, bütün vücuduyla işitir, ama bir cüzü ve parçası olmaksızın.”[505]

2659. Bölüm

Allah Görendir

Kur’an:

“Allah, hakla hükmeder. O’nu bırakıp da yalvardıkları putlar bir şeye hüküm veremez. Şüphesiz Allah işitir ve görür.” [506]

“Bu, sana vahyettiğimiz, öncekileri doğrulayan gerçek kitaptır. Allah şüphesiz kullarından haberdardır, görendir.”[507]

“Namazı kılın, zekâtı verin, kendiniz için önden gönderdiğiniz her hayrı Allah katında bulacaksınız. Allah yaptıklarınızı şüphesiz görür.” [508]

12536. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O’ndan başka her gören gizli renkleri ve çok küçük cisimleri göremez.”[509]

12537. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın görmesi de işte böyledir. Allah bizim gibi kendisiyle gördüğümüz ve ondan başka bir şey istifade edemediğimiz göz deliği (bebeği) vasıtasıyla görmez.”[510]

12538. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Basir’dir, ama hisle vasıflandırılmaz.”[511]

12539. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah görendir, ama bir aleti çevirerek değil.”[512]

12540. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Basir’dir (görendir); yaratıklarından görülen yokken.”[513]

12541. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Karanlık bir gecede, yer altında ve denizlerde, karanlık bir taş üzerindeki siyah karıncanın ayak izleri gibi hiçbir gizli işin ona örtülü kalmaması sebebiyle şöyle diyoruz: “O görendir.”[514]

2660. Bölüm

Allah Latiftir

Kur’an:

“Gözler O’nu görmez, O bütün gözleri görür. O latiftir, haberdardır.” [515]

“Yaratan bilmez olur mu? O, latiftir, haberdardır.” [516]

12542. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın latif olması, azlığı, inceliği ve küçüklüğü anlamında değildir. (İlim ve kudretinin) eşyanın içine nüfuz etmesi ve derk edilememesi anlamındadır.”[517]

12543. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah latiftir, ama cismi bir letafet anlamında değil.”[518]

12544. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah latiftir, ama gizlilik ve görünmezlikle nitelendirilemez.”[519]

12545. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah, latiftir diyoruz. Zira hem latif (çok küçük) varlıkları yaratmıştır, hemde zarif ve ince işlerden haberdardır. Allah’ın yaratış nişanelerini, zarif varlıkları; pire, sivrisinek ve onlardan daha küçük ve zarif varlıkları yaratışında görmüyor musun? Onlar neredeyse gözle görülmezler ve küçük olmaları sebebiyle, dişi ve erkekleri, genç ve yaşlıları birbirinden ayırtedilmez. Bu şeylerin inceliğini ve zarafetini gördüğümüz için... bu varlıkların yaratanın da zarif ve latif olduğunu anlıyoruz.”[520]

12546. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan başka her duyucu düşük sesleri duymaz, yüksek sesler onun kulağını sağır eder, uzak sesleri işitmez. O’ndan başka her gören gizli renkleri ve çok küçük cisimleri göremez.”[521]

2661. Bölüm

Allah Haberdardır

Kur’an:

“Peygamber, eşlerinden birine gizlice bir söz söylemişti. O, bunu peygamberin diğer bir eşine haber verince, Allah da peygambere durumu bildirmiş, o da bir kısmının yüzüne vurmuş bir kısmının yüzüne vurmaktan geri durmuştu. Eşine, gizlice söylediğe şeyi başkasına nakletmiş olduğunu bildirince, eşi: “Bunu sana kim haber verdi?” demiş, o da: “Bana, her şeyi bilen ve her şeyden haberdar olan Allah haber verdi” demişti.” [522]

“Gökleri ve yeri hakla yaratan O’dur ki “Ol” dediği gün hemen olur; sözü gerçektir. Sura üfleneceği gün hükümranlık O’nundur. Görülmeyeni de görüleni de bilir. O hikmet sahibi'dir haberdardır.” [523]

12547. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Habir (haberdar) kendisine hiçbir şey gizli kalmayan ve gözünden uzak olmayan kimse demektir. Allah’ın (eşyalar hakkında) haberdar oluşu, onun imtihan ve netice almasından değildir. Zira denemek ve imtihan etmek (bir ilim vasıtasıyla başka bir ilme ulaşmak) gerçekte iki ilimdir. Eğer bu iki ilim olmasaydı, bir ilim ve bilgi vücuda gelmezdi. Böyle olan kimse (ilmi ve bilgisi tecbübeler ve şahsi kazanımlar sebebiyle oluşan kimse) önceden alim olmuş olamaz. (Allah’ın ilmi bu yolla vücuda gelmediği için de herşeyden haberdardır.)”[524]

2662. Bölüm

Allah Kuvvetlidir

Kur’an:

“Firavun taifesi ve onlardan öncekilerin gidişi gibi, Allah'ın ayetlerini yalanladılar da Allah onları günahlarından ötürü yok etti. Allah kuvvetlidir, cezalandırması şiddetlidir.” [525]

“Buyruğumuz gelince, Salih’i ve berâberindeki iman edenleri katımızdan bir rahmet olarak o günün rezilliğinden kurtardık. Doğrusu Rabbin pek kuvvetli ve güçlüdür.”[526]

12548. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan başka her güçlü zayıftır.”[527]

12549. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her şey Allah’a boyun eğmiştir. Her şey O’nun sayesinde ayaktadır; her fakirin zenginliği, her düşkünün izzeti, her zayıfın kuvvetidir...”[528]

12550. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bu yüce ve güçlü olan Allah ne de kerimdir! Zayıflıktan boyun eğdiğin halde seni Allah’a isyana cüret ettiren nedir!”[529]

12551. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O’nun her şeyi kuşattığında, her şeye galebe çaldığında, her şeye kadir olduğunda şüphe yoktur.”[530]

2663. Bölüm

Allah Azizdir [531]

Kur’an:

“İzzet isteyen kimse bilsin ki, izzet, bütünüyle Allah'ındır. Güzel sözler O’na yükselir, o sözleri de salih amel yükseltir. Kötülük yapmakta düzen kuranlara, onlara, çetin azâb vardır. İşte bunların kurdukları düzenler boşa çıkar.” [532]

“Eğer bu savaştan Medine'ye dönersek, izzetli kimseler alçakları And olsun ki, oradan çıkaracaktır” diyorlardı. Oysa, izzet Allah'ın, Peygamberi’nin ve müminlerindir, ama münafıklar bu gerçeği bilmezler.” [533]

12552. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan başka her aziz, zelildir.”[534]

12553. İmam Ali (a.s), münezzeh olan Allah’ın sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Her zelile izzet verendir.”[535]

12554. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah hiç bir şeyden doğmamıştır ki kendisine izzetinde ortaklık edilsin.”[536]

12555. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hamd, izzet ve kibriya sahibi olan, bu iki sıfatı yaratıklarına vermeyen Allah’a mahsustur.”[537]

bak. el-İzzet, 2705. Bölüm; el-Cebbar, 486

2664. Bölüm

Allah Hikmet Sahibidir

Kur’an:

“(Ayetleri açıklar ki) Dünya ve ahiret hakkında (düşünesiniz)! Sana yetimleri sorarlar, de ki: “Onların işlerini düzeltmek hayırlıdır.” Eğer onlarla bir arada yaşarsanız, artık onlar sizin kardeşlerinizdir. Allah düzeltenden bozanı ayırt etmesini bilir. Allah dileseydi sizi zora sokardı. Allah şüphesiz azizdir, hikmet sahibidir.” [538]

“Şüphesiz bu anlatılanlar gerçek olaylardır. Allah'tan başka ilah yoktur. Doğrusu Allah azizdir, hikmet sahibidir.”[539]

“Esirler sana hıyanet etmek isterlerse, bilsinler ki esasen daha önce de Allah'a hıyanet etmişlerdi. Allah bundan ötürü onları yenmen için sana imkan verdi. Allah Bilendir, hikmet sahibidir.” [540]

12556. İmam Bakır (a.s), kendisine, “Neden Allah yaptığı işinden sorulmaz? ” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Zira, Allah sadece hikmet üzere ve doğru işler yapar.”[541]

12557. İmam Sadık (a.s), kendisine, “Bana söyle bakayım, aziz ve celil olan Allah’ın mülkünde bir ortağı, veya tedbirinde bir zıddı (muhalifi) ve rakibi var mıdır?” diye soran bir zındıka, “Hayır, yoktur” diye buyurdu. Zındık şöyle dedi: “O halde, alemde gördüğümüz yırtıcı hayvanlar, korkunç sürüngenler, bir çok çirkin varlıklar, kurt, sivrisinek, yılan ve akrep gibi uygunsuzluklar nedendir? Bütün bunlara rağmen siz, “Allah hiçbir şeyi sebepsiz yaratmamıştır, çünkü o boş bir iş yapmaz” diyorsunuz.” İmam ona şöyle buyurdu: “Sen akreplerin, idrar yolları hastalıkları, mesane taşları ve gece altını ıslatan kimseler için faydalı olduğunu, en iyi panzehirin yılan eti olduğunu, zira cüzzam hastalığına yakalanmış birinin onu beyaz zac ile yediği taktirde hastalığına faydalı olduğunu, toprak kurdunun da cüzzam hastalığı için çok faydalı olduğunu demiyor musun? ” O, “Evet öyledir...” dedi ve ardından yine şöyle sordu: “Bana de bakayım, Allah’ın yaratış ve tedbirinde bir noksanlık var mıdır? ” İmam, “Hayır” diye buyurdu. O yine şöyle sordu: “Allah’ın insanı sünnetsiz olarak yaratmasının bir hikmeti var mıdır, yoksa bunu abes olarak mı yapmıştır? ” İmam, “Hikmet üzere yapmıştır” diye buyurdu.

O bunun üzerine şöyle dedi: “Siz, Allah’ın yarattığını değiştiriyorsunuz ve yaptığınız sünnet hususundaki işinizin, Allah’ın yaptığı işten daha iyi olduğunu söylüyorsunuz ve sünnet olmamayı kınıyorsunuz. Oysa Allah onu bu şekilde yaratmıştır. Ama sizin işiniz olan sünnet olmayı, övüyorsunuz. Sakın bu konuda da, “Allah’ın bu işi yanlıştır ve hikmete dayalıdır” demeyin. İmam (a.s) şöyle buyurdu: “Allah’ın bu işi de bir hikmete dayalıdır ve doğrudur, ama Allah bizzat sünnet olmayı taktir etmiş ve yaratıklarına bunu gerekli görmüştür. Aynı şekilde çocuk dünyaya gelince de göbeği annesinin göbeğine bağlıdır. Hikmet sahibi Allah bunu böyle taktir etmiştir, ama buna rağmen kullarına onu kesmelerini emretmiştir. Hatta eğer bu göbek bağını kesmezlerse, çocuk ve anne için kesinlikle zarar vericidir. Hakeza tırnakların da uzadığında kesilmesini emretmiştir. Oysa Allah insanı tırnaklarının uzamayacağı bir şekilde yaratabilirdi. Aynı şekilde, uzayan ve uzadığında da kesilmesi gereken bıyık ve saçlar da öyledir. Ve yine Allah sığırları da yumurtalıklarıyla yaratmıştır. Ama onları, hadım etmek daha uygundur. Bunlar, aziz ve celil olan Allah’ın taktir ve tedbirine zarar vermez.”[542]

12558. İmam Ali (a.s), yarasanın yaratılışı hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah’ın şu yarasaların yaratılış hikmetlerinden bize gösterdiği şeyler, onun harikulade yaratışına ve sanatının ince-liklerine örneklik teşkil eder. Her şeyi harekete geçiren ışık, yarasayı hapseder. Bütün canlıları hareketsiz kılan karanlıklar da onu harekete geçirir.”[543]

12559. İmam Ali (a.s), münezzeh olan Allah’ın sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Kudretinin melekutunu ve hikmetinin eserlerini ifade eden inceliklerini bize göstermesi... O’nun kudretiyle ayakta durabildiğini itiraf etmesi, bir hüccet olarak bizleri gayr-i ihtiyari O’nu tanımaya ve marifetine sevk etmiştir. Eşsiz, örneksiz yoktan var ettiği yaratıklarında, sanatının eserleri, hikmeti apaçık ortaya koymaktadır. Neticede bütün yaratıklar O’nun birer hücceti ve O’na götüren birer delildirler.[544]

Allame Tabatabai, Tefsir’ul-Mizan’da, Allah-u Teala’nın hikmeti ve Allah’ın fiilinin bir maslahata dayandığı konusu başlığı altında şöyle yazmaktadır: “Ortaya koyduğumuz çeşitli ve farklı davranışlar, irade ve isteğimizle ilişkili olduğu taktirde bizim fiillerimiz sayılmaktadır. Dolayısıyla, sağlık, hastalık ve günlük veya yıllık (bedensel gelişim) hareketinden kaynaklanan mecburi tepkiler, bizim fiillerimiz sayılmamaktadır. Şüphesiz bir işi irade etmek, o işin üstün olduğunu bilmeye ve o fiilin bizler için kemal olduğunu kabul etmeye bağlıdır. Yani o işi yapmak, yapmamaktan daha iyidir ve faydası zararından çoktur. Bir fiilin hayır ve fayda boyutu, o fiilin (terkedilişine karşı) tercih etme sebebidir. Yani o sebep, bizleri o fiili yapmaya sevketmektedir. Başka bir tabirle, bizim bu fiili yapmamızın sebebi işte bu boyuttur. Bu da failin o fiili yapmasındaki hedef ve gayesi olarak adlandırdığımız şeydir. Felsefi araştırmaların da ispat ettiği gibi, fiil, failden orataya çıkan bir tepki anlamında, ister iradi olsun, ister iradesiz, belli bir hedef ve gaye taşımaktadır.

Amelde bir fiilin hayır ve fayda yönünde kapsaması, fiilin maslahatı olarak adlandırılmaktadır. O halde, akıl sahiplerinin (her insani topluluk ehlinin) maslahat olarak adlandırdığı şey, faili fiile sevk eden sebep ve etkendir ve bu etken, bu fiilin kayıtsız ve doğru bir şekilde gerçekleşmesine sebep olmaktadır ve bu yüzden de fail, yaptığı işinde, hikmet sahibi biri sayılmaktadır. Eğer işin içinde bu maslahat olmasaydı, fiil faydasız ve etkisiz olurdu.

Açıkça bilindiği gibi fiilden kaynaklanan maslahat, fiilin varlığından önce mevcut değildir. Dolayısıyla bizim, “Maslahat, failin hedefi ve onu fiile davet eden sebeptir” deyişimiz bu etkenin, onun zihni varlığı sebebiyledir, dış varlığı sebebiyle değil. Yani biz, dış alemde cari olan, tümel kanunlar ve hareketleri hedeflerine ve fiilleri maslahatlarına sevk eden ve aleme hakim olan uyumlu ilkeler sisteminden ilmi ve zihni bir takım suretler edinmiş haldeyiz. Aynı şekilde eşyanın birbiriyle olan ilişkilerini tecrübe etme neticesinde de bir bilinç ve zihniyet elde etmekteyiz. Şüphesiz, bu ilmi sistem dış alemdeki sisteme bağlı oluşmaktadır ve ondan kaynaklanmaktadır.

Dolayısıyla içimizden, irade sahibi olan faillerin yapması gereken, fiil olarak adlandırılan özel davranışları o ilmi sistem ile uyumlu kılması, bu zihni sistemde göz önünde bulundurduğu maslahata, fiilinde riayet etmesi ve iradesini bu esas üzere şekillendirmesidir. Bu esas üzere eğer fiilini ilmine uyumlu kılmada başarılı olursa, bu yaptığı fiil bir hikmete dayanır ve ameli sağlam bir şekilde ortaya çıkmış olur. Ama eğer ilmini ve zihni suretini, dış alemdeki reel bilgilerine uyarlama noktasında hata edecek olursa, bu hata bir kusurdan kaynaklansın veya kaynaklanmasın, artık hikmet sahibi olarak adlandırılmaz, aksine boş iş yapan, cahil ve benzeri isimlerle adlandırılır.

O halde hikmet fiilini, dış alemdeki sistemden algıladığı ilmi sistem ile uyumlu ve mutabık kılan failin sıfatıdır, fiilinin maslahata dayanmış olması da dış alemden algıladığı ilmi suretine uyarlanması anlamındadır. O halde hikmet gerçekte dış alemin zati bir sıfatıdır. Eğer bu sıfatı faile veya fiiline uyarlayacak olursak, bu sebeple failin fiili, ilmi vasıtasıyla dış alemle intibak ve uyumluluk içindedir. Fiilinin maslahata dayalı olması da bu anlamdadır. Yani fiili, ilmi suretten kaynaklanmıştır ve o ilmi suret de dış alem ile uyum içinde ve uyumluluk içindedir.

Elbette bu dediklerimiz, hedefi dış alemle intibak olan fiiller hakkında geçerlidir. Bizden ortaya çıkan iradi fiiller gibi. Ama dış alemin bizzat kendisi olan fiiller –yani münezzeh olan Allah’ın fiileri- hikmetin bizzat kendisidir, hikmet olarak adlandırılan başka bir işe tabi ve o işle uyumlu anlamında değildirki neticede biz o fiili hikmete dayalı bir iş olarak adlandıralım. Allah’ın fiillerinin maslahata dayanmasının anlamı da maslahatın o fiile tabi olması anlamındadır, fiilin maslahata tabi olması ve Allah’ı o işi yapmaya sevk etmesi anlamında değil.

Dolayısıyla Allah-u Teala’dan başka bir iş yapan herkesten işinin sebebi sorulur ve “Neden böyle yaptın? ” diye sorgulanır. Dolayısıyla o da fiillerini, dış alemden algıladığı, ilmi düzen ve zihniyeti esasınca bu aleme uyarlamalı ve kendisini bu işe yönlendiren maslahata işaret etmelidir. Ama münezzeh olan Allah hakkında böyle bir soru yersizdir. Zira Allah’ın fiili, mezkur soruda fiilin kendisine uyarlanmasını istediğimiz o dış alemin ve sistemin bizzat kendisidir. Allah ile ilgili olarak başka bir dış düzen yoktur ki fiilini o esas üzere ortaya koysun. Allah’ın fiili, her faili fiile davet eden maslahatın, ilmi ve zihni suretinden ibaret olan dış alemin bizzat kendisidir. Dolayısıyla bu dış alemden üstün bir alem de yoktur ki bu maslahattan algılanmış ilmi bir suret, Allah’ı bu işi yapmaya ve bu dış alemi hayata geçirmeye davet edici olsun. Bu konuda dikkatli düşün.”[545]

2665. Bölüm

Allah Sameddir

Kur’an:

“Allah sameddir.”[546]

12560. İmam Hüseyin (a.s) şöyle buyurmuştur: “Samed içi boş (mümkün’ul-vücud) olmayan kimsedir. Samed, efendiliği zirvede olan kimsedir. Samed yemeyen ve içmeyen kimsedir. Samed uyumayan kimsedir. Samed, sürekli olan ve olacak olan o daimi kimsedir.”[547]

12561. İmam Seccad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Samed ortağı olmayan, birşeyi korumaktan yorulmayan ve kendisine hiçbir şey gizli olmayan kimsedir.”[548]

12562. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Samed, cüzleri (parçaları) olmayan kimsedir.”[549]

12563. İmam Sadık (a.s), samed kelimesinin tefsiri hususunda şöyle buyurmuştur: “Yani içi boş olmayan kimse demektir.”[550]

12564. İmam Bakır (a.s), hakeza samed kelimesinin tefsiri hususunda şöyle buyurmuştur: “Yani az ve çokta kastedilen kimsedir (kendisine el açılan kimsedir.)”[551]

12565. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Samed, üzerinde bir emredicisi ve sakındırıcısı olmayan itaat edilen büyük kimsedir.”[552]

12566. İmam Seccad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Samed olmasını istediği bir şeye, “Ol” deyince olu veren kimsedir. Samed eşyayı var eden, onları zıtlar, benzerler ve eşler olarak yaratandır. Samed zıddı olmadan, benzeri bulunmadan, eşi ve ortağı bulunmadan birliği kendisine has kılan kimsedir.”[553]

12567. İmam Ali (a.s) tevhit hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah’a nitelik isnat eden, onu birlememiş; örneklendiren O’nun hakikatini kavrayamamış; teşbih eden O’nu kasdetmemiştir. (Allah olarak inandığı gerçekte Allah değildir.) O’na işaret eden ve tevehhüm eden O'nu samed bilmemiştir.(İşaret ettiği ve vehmiyle algıladığı şey Allah değil, başka bir şeydir.)”[554]

2666. Bölüm

Allah Her Yerdedir

Kur’an:

“Gökleri ve yeri altı günde yaratan, sonra arşa hükmeden, yere gireni ve ondan çıkanı, gökten ineni ve oraya yükseleni bilen O’dur. Nerede olursanız olun, O, sizinle berâberdir. Allah yaptıklarınızı görür.” [555]

12568. İmam Ali (a.s) münezzeh olan Allah’ın sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Kuşkusuz her yerde, her zaman ve anda bütün insan ve cinlerle beraberdir.”[556]

12569. İmam Sadık (a.s), kendisine, “Elimizi göğe doğru kaldırmamız ile yere (aşağıya) doğru indirmemiz arasında ne fark vardır? ” diye soran bir Zındık’a şöyle buyurmuştur: “Bu iş, Allah’ın ilmi, ihatası ve kudreti açısından eşittir. Ama aziz ve celil olan Allah, dostlarına ve kullarına ellerini göğe-Arş’a doğru kaldırmalarını emretmiştir. Zira Arş rızkın kaynağı olarak taktir edilmiştir.”[557]

12570. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizden birisi, namazını bitirince ellerini göğe doğru kaldırsın ve dua etmeye çalışsın.” Abdullah b. Sebe şöyle arzetti: “Ey Müminler’in Emiri! Allah her yerde değil midir? ” İmam Ali (a.s) şöyle buyurdu: “Tabi ki, Allah heryededir” O, “O halde kul neden ellerini göğe doğru kaldırsın? ” diye sorunca İmam şöyle buyurdu: “Sen, “Sizin rızkını ve size vaad edilen şey göktedir” diye buyurulduğunu okumadın mı? Rızık kendi yerinden başka bir yerden mi istenir.”[558]

12571. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: Peygamber (s.a.a), gözlerini göğe dikmiş ve dua eden birinin yanından geçince ona şöyle buyurmuştur: “Gözlerini önüne dik. Zira onu asla göremezsin.” Ardından ellerini göğe doğru kaldıran ve dua eden birisinin yanından geçince de ona şöyle buyurdu: “Ellerini kısa tut, zira ellerin asla ona erişemez.”[559]

12572. İmam Sadık (a.s), kendisine, aziz ve celil olan Allah’ın, “Göklerde ve yerde Allah O’dur” ayetini soran Ebu Ca’fer’e[560] şöyle buyurmuştur: “Doğrudur, O heryerdedir.” Ben (Ebu Ca’fer), “O’nun zatı her yerde midir? ” diye arzettim. İmam (a.s) şöyle buyurdu: “Eyvahlar olsun sana! Mekanlar bir sınır ve ölçü içermektedir. O halde, “Allah zatıyla her yerdedir” diyecek olursan, “Bu miktarlarda ve benzerlerinde mevcuttur” demen gerekir. Ama o yarattığı şeylerden ayrıdır. İlim, kudret, ihata, saltanatı ve hükümeti, yarattığı herşeyi çepe çevre kuşatmıştır.”[561]

12573. İmam Kazım (a.s), kendisine, “Neden Peygamber (s.a.a) göklere, oradan Sidret’ül-Münteha’ya ve oradan da nur perdelerine doğru götürüldü ve orada Allah ile konuştu, raz-u niyazda bulundu. Oysa Allah mekan ile nitelendirilemez” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Teala, ne bir mekan ile nitelendirilebilir ve ne de üzerinde zaman cari olur. Aziz ve celil olan Allah, meleklerini ve gök sakinlerini Peygamber’in vücuduyla müşerref kılmak ve onlara Peygamber’i göstererek yüceltmek ve indikten sonra haber vereceği azametinin ilginçliklerini kendisine göstermek istedi.”[562]

12574. İmam Ali (a.s), münezzeh olan Allah’ın sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah bir yerde değildir ki onun hakkında bir yerden bir yere intikal edişi reva görülsün.”[563]

12575. İmam Ali (a.s), hakeza şöyle buyurmuştur: “Yücelikte önceliklidir ve O’ndan daha yüce bir varlık yoktur. Tüm yaratıklarına yakındır ve O’ndan daha yakın bir varlık yoktur. Yüceliği O’nu yaratıklarından hiç uzaklaştırmamıştır. Yakınlığı da O’nu yaratıklarıyla bir mekanda eşit kılmamıştır.”[564]

12576. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah, herkesin gizlediği sırrın, her konuşmacının söylediği sözün ve her amel eden kimsenin amelinin yanında hazırdır.”[565]

2667. Bölüm

Zat ve Fiil Sıfatları

12577. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah, sürekli Rabbimiz olmuştur. İlim, hiçbir malum (bilinen) olmaksızın, zatının aynısı idi. Hiçbir duyulan olmaksızın, duymak zatının aynısı idi ve hiçbir görülen olmaksızın, görmek zatının aynısı idi. Hiçbir makdur (güç yetirilen) olmaksızın kudret zatının aynısı idi. Ama eşyayı yaratınca malum var oldu ve o malum hakkındaki ilmi işitilen hakkındaki işitmesi, görülen hakkındaki gömesi ve güç yetirilen hakkındaki kudreti gerçekleşti.”

Ebu Basir şöyle diyor: “Ben şöyle arzettim: “O halde Allah sürekli mütekellim miydi? ” İmam şöyle buyurdu: “Kelam, hadis (sonradan var olan) bir sıfattır, ezeli değil. Aziz ve celil olan Allah ise var idi ama mütekellim değildi.”[566]

12578. Hammd b. İsa şöyle diyor: “Ebu Abdillah’a (a.s) şöyle sordum: “Allah sürekli biliyor muydu?” İmam şöyle buyurdu: “Bir malum (bilinen) olmadığı zaman neyi bilsin? ” Ben şöyle arzettim: “Allah sürekli, işitir miydi?” İmam şöyle buyurdu: “İşitilecek bir şey yokken hangi şeyi işitsin?” Ben şöyle arzettim: “Her zaman görüyor muydu?” İmam şöyle buyurdu: “Görülecek bir şey yokken neyi görsün?” Hammad şöyle diyor: “İmam daha sonra şöyle buyurdu: “Allah sürekli bilen, işiten ve gören bir zattır.”[567]

12579. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Rabbimizin zatı nurdur, zatı diridir, zatı bilendir, zatı sameddir.”[568]

12580. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Meşiyyet ve irade fiili sıfatlardandır. O halde her kim Allah-u Teala’nın sürekli irade eden birisi olduğunu sanırsa muvahhid değildir.”[569]

12581. İmam Sadık (a.s), kendisine, “Allah’ın ilmi ve meşiyyeti aynı mıdır yoksa farklı şeyler midir? ” diye soran Bukeyr b. A’yen’e şöyle buyurmuştur: “İlim ve meşiyyet birbirinden farklıdır. Sen, “Allah dilerse ben bu işi yapacağım” demiyor musun? Hakeza, “Eğer Allah bilirse ben bu işi yapacağım” diye ifade etmiyor musun? O halde, “Eğer Allah dilerse...” sözün Allah’ın istemediğinin delilidir. (Yani Allah’ın meşiyyeti, henüz senin yapmak istediğin fiile taalluk etmemiştir) Zira eğer isteseydi, istediği şey, kendi isteğiyle uyumlu olarak tahakkuk etmiş olurdu. Allah’ın ilmi meşiyetinden öncedir.”[570]

12582. İmam Kazım (a.s), Allah’ın ve yaratığın iradesi hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “Yaratığın iradesi, onun deruni bir kastıdır ve ardından ortaya çıkan bir amelidir. Ama aziz ve celil olan Allah hakkında irade, onun icadı ve eşyayı yaratışıdır, başka bir şey değil. Zira o ne duraklar ve düşünür, ne karar alır, ne de tefekkür eder. Bu sıfatlar onda yoktur. Bunlar yaratıkların sıfatlarıdır. O halde Allah’ın iradesi, fiilinin bizzat kendisidir, başka bir şey değil.”[571]

bak. et-Tevhid li’s Saduk, 139, 11. Bölüm; el-Kafi, 1/107,, 111; Tefsir’ul Mizan, 17/240

2668. Bölüm

Cami’ (kapsamlı) Sıfatlar

12583. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dinin evveli O’nu tanımak, O’nu tanımanın kemali O’nu tasdik etmek, O’nu tasdik etmenin kemali O’nu bir bilmek, O’nu bir bilmenin kemali, O’na karşı ihlaslı olmaktır. O’na karşı ihlaslı olmanın kemali, O’ndan sıfatları nefyetmektir. Zira her sıfat mevsuftan (sıfat sahibinden) ayrıdır. Hakeza her mevsuf da sıfattan ayrıdır. Dolayısıyla Allah’ı tavsif eden O’nu başkasına eşlemiş olur. O’nu eşleyen O’nu ikilemiş olur. O’nu ikileyen O’nu tecezzi etmiş (cüzlere ayırmış) olur. O’nu tecziye eden O’nu tanımamış olur. O’nu tanımayan O’na işaret eder. O’na işaret eden O’nu sınırlamış, mahdut kılmış olur. O’nu mahdut kılan O’nu saymış olur. “Neyin içindedir?” diyen O’nu bir şeyde sanır. (O’na mekan isnat eder.) “Neyin üstündedir?” diyen yerleri O’ndan boş bilmiş olur. Allah sonradan olmaksızın vardır. Mevcuttur; yokluğu tatmaksızın. Her şey iledir; eşleşmeksizin. Her şeyden başkadır; ayrılmaksızın. Faildir, hareket ve alet olmaksızın. Basir’dir (görendir); yaratıklarından görülen yokken. Tektir; kendisiyle varlığında ünsiyet edineceği ve yokluğunda dehşete kapılacağı birisi olmaksızın.”[572]

12584. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hamd Allah’a mahsustur ki tüm işlerin gizliliklerini bilir, açık nişaneler (varlıklar) O’nun varlığına delalet eder. Görenlerin gözüne gözükmez. O halde O’nu görmeyenin gözü, O’nu inkar edemez. (Zira eserlerini görmektedir.) O’nu kalbiyle görenler, zatının künhüne eremez. Yücelikte önceliklidir ve O’ndan daha yüce bir varlık yoktur. Tüm yaratıklarına yakındır ve O’ndan daha yakın bir varlık yoktur. Yüceliği O’nu yaratıklarından hiç uzaklaştırmamıştır. Yakınlığı da O’nu yaratıklarıyla bir mekanda eşit kılmamıştır. Akılları, sıfatlarının sınırlarından haberdar kılmamıştır. (Zira sıfatları da zatı gibi sınırsızdır.) Ama kendisini -farz olduğu kadarıyla- tanımaktan hiç kimseyi alıkoymamıştır. Bütün varlık alemi, hatta (diliyle) inkar edenlerin bile kalben O’nu ikrar ettiğine tanıklık etmektedir. Allah kendisini yaratıklarına teşbih edenlerin veya inkarcıların söylediklerinden münezzehtir, çok daha yücedir, büyüktür.”[573]

12585. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hamd o Allah’a mahsustur ki vehimleri varlığına ulaşmaktan aciz, akılları zatını hayal etmekten mahrum kılmıştır. Zira O’nun zatının bir benzeri ve eşi yoktur. Allah zatında farklılık olmayandır. Kemalinde sayısal bölünme yoktur. Eşyadan ayrıdır, ama mekansal bir ayrılıkla değil. Eşyadadır, onlarla karışmış olarak değil. Eşya hakkında ilim sahibidir ama ilmi, araçlar ve ilmin sadece kendisiyle vücuda geldiği vasıtalar sebebiyle değildir. Kendisi ile malum arasında, kendisi aracılığıyla ilim elde edeceği başka bir ilim yoktur. Eğer, “O var idi” denirse, bu vücudunun ezeli olduğu anlamındadır.” Eğer “Yok olmaz” denilecek olursa bu da ondan yokluğun uzak olduğu anlamındadır.”[574]

bak. el-Bihar, 77/381

12586. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’a nitelik isnat eden, onu birlememiş; örneklendiren O’nun hakikatini kavrayamamış; teşbih eden O’nu kasdetmemiştir. O’na işaret eden ve tevehhüm eden O'nu talep etmemiştir. (Zira işaret ettiği O’ndan başka bir şeydir.) Bizzat tanınan her şey, sonradan yapılmıştır. Başkasıyla kaim olan her şey de ma'luldür (bir nedenin sonucudur. ) O yapıcıdır, bir alete ihtiyaç duymadan. O takdir edicidir, düşünmeden. O zengindir, (kimseden) istifade etmeksizin. Zamanla birlikte değildir. Aletler, O’na yardım edemez... O değişmez, zail olmaz, kaybolması caiz olmaz... Zihinler, O’na ulaşamaz ki onu takdir etsin. Zekalar, onu kavrayamazlar ki betimleyebilsin. Duyular, O’nu derkedemez ki hissedebilsin. O’na el değemez ki dokunulsun. Hali değişmez, halden hale de girmez. Geceler ve gündüzler O'nu eskitemez, aydınlıklar ve karanlıklar, onu değiştiremez. Her hangi bir parça, endam, organ, araz (ilinek), değişim ve ebaz ile (nicelikle) vasıflandırılamaz. İster, fakat içinden geçirmeksizin. Yumuşamadan sever ve razı olur, meşakkate girmeden kızar ve gazab eder.”[575]

12587. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her şeye yakındır ilişerek değil; her şeyden uzak olduğu halde ayrı değildir. Konuşandır, fakat düşünerek değil. İrade edendir, kast/himmet etmeksizin. Yaratandır, aza ve organları olmaksızın. Latif’tir, gizlilikle vasıflandırılamaz. Büyüktür, ama zulümle nitelendirilemez. Basir’dir, ama hisle vasıflandırılamaz. Rahimdir; gönül yumuşaklığı ile nitelendirilemez. Yüzler onun azameti karşısında boyun eğmiştir. Gönüller, O’nun korkusuyla dolmuş, titrer dururlar.”[576]

12588. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: ““Hamd Allah’a ki hiç bir sıfatı diğer sıfatlarından öncelikli değildir. Dolayısıyla ahir (son) olmadan evveldir, batın (gizli) olmadan zahirdir. O’ndan başka hakiki vahdetle nitelendirilenler tanınmamıştır. O’ndan başka her aziz, zelildir. O’ndan başka her güçlü, zayıftır. O’ndan başka her malik (sahib), memluktur (sahib olunandır) O’ndan başka her alim, öğrencidir.”[577]

12589. İmam Hasan (a.s), kendisinden Allah’ı nitelendirmesi istenince, bir müddet başını önüne eğdikten sonra başını kaldırarak şöyle buyurmuştur: “Hamd, ne bilinen bir evveli ve ne de bitecek bir sonu olmayan Allah’a mahsustur.”[578]

bak. el-Bihar, 4/212, 4. Bölüm

2684. Bölüm

İyiliği Emretmek ve Kötülükten Sakındırmak

Kur’an:

“Sizden; hayra çağıran, iyiliği emreden ve kötülükten sakındıran bir cemaat olsun. İşte kurtuluşa erişenler yalnız onlardır.”[682]

“Siz, insanlar için ortaya çıkarılan, iyiliği emreden, kötülükten alıkoyan, Allah'a iman eden hayırlı bir ümmetsiniz. Kitab ehli iman etmiş olsalardı, kendileri için daha hayırlı olurdu; içlerinde iman edenler olmakla berâber, çoğu yoldan çıkmıştır.”[683]

“Ey oğulcuğum! Namazı kıl, iyiliği emredip kötülükten sakındır, başına gelene sabret; doğrusu bunlar, azmedilmeğe değer işlerdir.”[684]

“Mümin erkekler ve mümin kadınlar birbirlerinin velileridirler; iyiliği emreder kötülükten alıkoyarlar...”[685]

12684. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak, aziz ve celil olan Allah’ın hasletlerinden iki haslettir. Her kim onlara yardım ederse, Allah kendisine izzet bağışlar ve her kim de onları yalnız bırakırsa, aziz ve celil olan Allah da onu yalnız bırakır.”[686]

12685. İmam Bakır (a.s) veya İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmakla Allah’a itaat etmeyen kimseye eyvahlar olsun.”[687]

12686. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim, iyiliği emreder ve kötülükten sakındırırsa, o Allah’ın ve Resulullah’ın yeryüzündeki halifesidir.”[688]

12687. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dinin sonu, iyiliği emretmek, kötülükten sakındırmak ve hadleri (ceza hukukunu) uygulamaktır.”[689]

12688. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şeriatın kıvamı, iyiliği emretmek, kötülükten sakındırmak ve hadleri uygulamaktır”[690]

12689. İmam Ali (a.s), Muhammed b. Hanefiyye’ye yaptığı vasiyetinde şöyle buyurmuştur: “İyiliği emret ki, iyilik ehlinden olasın. Zira işlerin kemali, Allah Tebarek ve Teala’nın nezdinde, iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmakladır.”[691]

12690. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bütün iyi işler ve Allah yolunda cihat etmek, iyiliği emredip, kötülükten sakındırmaya kıyasla derin bir denize atılan bir tükürük gibidir.”[692]

12691. İmam Ali (a.s), Sıffin savaşında kendisine, “Sen Irak’a geri dön ve biz de Şam bölgemize geri dönelim” diye söyleyen birine şöyle buyurmuştur: “Senin bu sözü, nasihat ve şefkat üzere söylediğini biliyorum... Şüphesiz Allah Tebarek ve Teala yeryüzünde isyan edilmesinden, dostlarının sessiz kalmasından, iyiliği emretmemesinden ve kötülükten sakındırmamasından hoşnut olmaz. Dolayısıyla ben, savaşı cehennem zincirlerinden daha kolay buldum.”[693]

12692. İmam Ali (a.s), Allah-u Teala’nın, “Sana ulaşan şeyler hususunda sabret” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Maksat iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak yolunda insana ulaşan zorluklar ve eziyetlerdir.”[694]

bak. el-Cihad (1), 580. Bölüm

2685. Bölüm

İyiliği Emretmek

Kur’an:

“De ki: “Rabbim adaleti emretti ; her secde yerinde yüzünüzü O’na doğrultun; dinde samimi olarak O’na yalvarın. Sizi yarattığı gibi yine O’na döneceksiniz.”[695]

“Allah şüphesiz adaleti, ihsanı yapmayı, yakınlara bakmayı emreder; hayasızlığı, fenalığı ve haddi aşmayı yasak eder. Tutasınız diye size öğüt verir.”[696]

“Hiç şüphesiz Allah size, emanetleri ehline teslim etmenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder. Allah size ne güzel öğüt veriyor. Şüphesiz Allah işitir ve görür.”[697]

12693. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emretmek, yaratıkların en üstün amellerdir.”[698]

12694. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah... iyiliği emretmeyi, insanların genelinin maslahatına olduğu için farz kılmıştır.”[699]

12695. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cebrail yanıma geldi ve şöyle buyurdu: “Ey Ahmet! İslam on paydır: ... Yedinci payı, iyiliği emretmektir ve o da vefadır.”[700]

12696. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emreden kimse Müslümanları güçlendirmiş olur.”[701]

bak. 1982. Bölüm, 9267 ve 9268. Hadisler

2686. Bölüm

Kötülükten Sakındırmak

Kur’an:

“Sizden önceki nesillerin ileri gelenleri, yeryüzünde bozgunculuğa engel olmalı değil miydiler? Onlardan kurtardıklarımız pek azdır. Kendilerine verilen nimete karşı haksızlık edenlere uydular ve suçlu oldular.” [702]

12697. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Teala, heybet ve azameti olmayan zayıf mümine buğzeder.” Hakeza şöyle buyurmuştur: “O (zayıf mümin) kötülükten sakındırmayan kimsedir.”[703]

12698. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz aziz ve celil olan Allah dini olmayan zayıf müminden nefret eder.” Kendisine şöyle arzedildi: “Dini olmayan mümin kimdir?” Peygamber şöyle buyurdu: “Kötülükten sakındırmayan kimsedir.”[704]

12699. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’a isyan edildiği halde, bundan sakındırmaması mümin birine yakışmaz.”[705]

12700. İmam Hüseyin (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz şöyle denilmiştir: “Hiçbir müminin gözüne Allah’a isyan edildiğini gördüğü halde onu değiştirinceye kadar gözünü yumması helal değildir.”[706]

12701. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir kötülüğü görüp, ona itiraz edebildiği halde, itirazda bulunmayan kimse, gerçekte Allah’a isyan edilmesini sevmiş demektir. Her kim de Allah’a isyan etmeyi severse, Allah’a düşmanlık etmeye kalkışmıştır.”[707]

12702. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fesat yaygınlaştı. Onu değiştiren, inkar eden ve önleyen yok.”[708]

12703. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah ... kötülükten nehyetmeyi, akılsızların engellenmesi için farz kıldı.”[709]

12704. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cebrail yanıma geldi ve şöyle buyurdu: “Ey Ahmet! İslam on paydır: Sekizinci payı, kötülükten sakındırmaktır ve o (kul için tamamlanan) hüccettir.”[710]

12705. İmam Sadık (a.s), ashabından bir gruba şöyle buyurmuştur: “Ben, günahsız olanlarınızı günahkarlarınız sebebiyle cezalandırma hakkına sahibim. Sizler içinizden birinin kötü amellerinden haberdar olduğunuz halde ona itiraz etmez, ondan uzaklaşmaz ve çirkin işinden el çekinceye kadar ona eziyet etmezseniz, nasıl bu hakka sahip olmayayım ki? ”[711]

12706. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim kötülükten sakındırırsa, kafirlerin burnunu yere sürtmüştür.”[712]

bak. 1982. Bölüm, 9267 ve 9268. Hadisler

2687. Bölüm

İnsanlardan İyiliği Emretmeye ve Kötülükten Sakındırmaya En Evla Olanı

Kur’an:

“Din adamlarının ve bilginlerin onlara günah söz söylemeyi ve haram yemeyi yasak etmeleri gerekmez miydi? Yapmakta oldukları ne kötüdür! ” [713]

“İsrailoğulları’ndan küfredenler, Davud'un ve Meryem oğlu İsa’nın diliyle lânetlenmişlerdi. Bu, baş kaldırmaları ve aşırı gitmelerinden ötürü idi. Birbirlerinin yaptıkları fenalıklara mani olmuyorlardı. Yapmakta oldukları ne kötü idi! ” [714]

12707. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizden öncekiler günah işlediklerinden, din adamları ve alimleri de onları sakındırmadıklarından dolayı helak olmuşlardır. O halde günaha daldıkları zaman, onlara azaplar indi.”[715]

12708. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah, sizden önceki geçmiş nesilleri iyiliği emretmedikleri ve kötülüğü menetmeyi terk ettikleri için rahmetinden uzak tutmuştur. O halde Allah beyinsizleri, günah işledikleri ve hilim sahibi kimseleri ise kötülükten sakındırmayı terk ettikleri için rahmetinden uzak kılmıştır.”[716]

12709. İmam Hüseyin (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Allah’ın, Yahudi din adamlarını kınayarak, dostlarına yaptığı öğütlerden ibret alın. Nitekim Allah şöyle buyurmuştur: “Neden din adamları onları sakındırmadı...” Hakeza şöyle buyurmuştur: “İsrail oğullarından kafir olanlar lanete uğramıştır...” Allah Yahudi din alimlerini, toplumdaki zalimlerin çirkin iş yaptıklarını gördükleri halde onlardan elde edebilecekleri pay ihtirasa ve korktukları şeyin korkusu sebebiyle, onları çirkinliklerinden sakındırmadıkları için kınamıştır. Oysa Allah şöyle buyurmuştur: “İnsanlardan korkmayın ve sadece benden korkun”[717]

Ben şöyle diyorum: “Bu rivayetin devamı 12414. hadiste yer almıştır.”

bak. el-İmamet (1), 157. Bölüm; ed-Durr’lMensur, 2/300, 301

2688. Bölüm

İnsanın ve Ailesinin Günahtan Sakınması

Kur’an:

“Ey iman edenler! Kendinizi ve çoluk çocuğunuzu cehennem ateşinden koruyun; onun yakıtı, insanlar ve taşlardır; görevlileri, Allah'ın kendilerine verdiği emirlere baş kaldırmayan, kendilerine buyurulanları yerine getiren pek haşin meleklerdir.”[718]

12710. İmam Sadık (a.s), Allah-u Teala’nın, “Kendinizi ve ehlinizi ateşten koruyun” ayeti hakkında, “İnsan ailesini ateşten nasıl koruyabilir? ” diye soran Ebu Basir’e şöyle buyurmuştur: “Onlara, Allah’ın yapılmasını emrettiği şeyi emredersin, Allah’ın sakındırdığı şeyden sakındırırsın. Eğer sana itaat ederlerse, onları ateşten korumuş olursun. Eğer sana isyan ederlerse, sen görevini yapmış olursun.”[719]

12711. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kendinizi ve ehlinizi ateşten koruyun” ayeti nazil olduğunda müslümanlardan biri oturarak ağlamaya başladı ve şöyle dedi: “Ben kendimi koruyamıyorum, şimdi ailemin sorumluluğu da bana bırakıldı.” Allah Resulü ona şöyle buyurmuştur: “Kendine emrettiğin şeyi onlara da emretmen ve kendinden sakındırdığın şeyden onları da sakındırman yeterlidir.”[720]

12712. İmam Ali (a.s), Allah-u Teala’nın “Kendinizi ve ehlinizi ateşten koruyun” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Aile bireylerine iyi şeyi öğretin.”[721]

bak. el-Edeb, 70, 71. Bölümler

2689. Bölüm

Farzların Kıvamı

12713. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak, Peygamberlerin yolu ve iyilerin metodudur. Diğer farzların kendisiyle ayakta durduğu bir farzdır. Yollar onunla güvene erer, kazançlar helal olur, zorla alınan haklar ve mallar sahiplerine geri döndürülür, yeryüzü bayındır olur, düşmanlardan intikam alınır ve işler bir düzene girer.”[722]

12714. İmam Hüseyin (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Allah’ın dostlarına yaptığı öğütlerden ibret alın...” Hakeza şöyle buyurmuştur: “Mümin erkek ve kadınlar, birbirlerinin dostudurlar. İyiliği emreder, kötülükten sakındırırlar.” Allah iyiliği emretmeyi ve kötülükten sakındırmayı kendi tarafından bir farz olarak başlamıştır. Zira bu farize yapıldığı ve ayakta tutulduğu taktirde, diğer bütün farzların da kolay olsun veya zor, mutlaka uygulanacağını biliyordu. Çünkü iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak hakları iade etmek, zalime muhalefet göstermek, Beyt’ul-Mal’ı ve ganimetleri (adil bir şekilde) bölüştürmek, zekatı yerinden almak ve hakkı olan yere bırakmakla İslam’a davettir.”[723]

2690. Bölüm

Zalim İmam Karşısında Söylenen Hak Söz

12715. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En üstün cihat zalim imam karşısında söylenen adil sözdür. En üstün cihat zalim imam karşısında söylenen hak sözdür.”[724]

12716. Ebu Ümame şöyle diyor: “Birinci taşlama esnasında adamın biri, Allah Resulü’nün (s.a.a) yanına gelerek şöyle arzetti: “Ey Allah’ın Resulü! Hangi cihat daha üstündür?” Peygamber ona cevap vermedi. İkinci taşlamaya koyulunca o şahıs yeniden aynı şeyi sordu. Peygamber yine ona cevap vermedi. Akabe taşlamasını yapıp, bineğine binmek için üzengiye ayak bastığında şöyle buyurdu: “O soru soran şahıs nerede? ” O şahıs, “Benim ey Allah’ın Resulü!” diye arzedince Peygamber şöyle buyurdu: “Güçlü zalim nezdinde söylenen hak sözdür.”[725]

12717. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah nezdinde en sevimli cihat, zalim imam nezdinde söylenen hak sözdür.”[726]

12718. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Marufu emredip münkerden alıkoymak ne eceli yaklaştırır, ne de rızkı azaltır. Bunların hepsinden daha üstünü, zalim bir önderin karşısında hak bir söz söylemektir.”[727]

12719. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak eceli yaklaştırmaz ve rızkı azaltmaz, aksine sevabı çoğaltır, ecri büyütür. Bu ikisinden daha üstünü ise zalim imam karşısında adil olan bir sözü söylemektir”[728]

12720. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim Rabb’inin rızayetini (diğerlerinin rızayetine) tercih ederse zalim sultan karşısında adil (hak) söz söylemelidir.”[729]

12721. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim zalim bir imamın yanına gider, ona Allah’tan sakınmasını emreder, nasihatta bulunur (Allah’ın azap ve gazabından korkutursa, kendisine insanların ve cinlerin sevabı (gibi) sevap ve amellerinin benzeri vardır.”[730]

12722. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şehitlerin efendisi, Hamza b. Abdulmuttalip ve zalim imam karşısında ayağa kalkıp ona iyiliği emreden ve kötülükten sakındıran ve bu sebeple de o zalim imamın kendisini öldürdüğü kimsedir.”[731]

bak. el-Hak, 892. Bölüm; es-Sultan, 1858. Bölüm; el-Ma’ruf, 2696, 2700, 2701, 2702. Bölümler; Vesail’uş Şia, 11/400, 2. Bölüm

2691. Bölüm

Kötülükten Sakındırmak Taktiri Değiştirmez

12723. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak, ne rızkı uzaklaştırır ve ne de eceli yakınlaştırır.”[732]

12724. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak, eceli yakınlaştırmaz ve rızkı uzaklaştırmaz.”[733]

12725. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Marufu emredip, münkerden nehyetmek Allah’ın huylarından iki huydur; bunlar ne kimsenin ecelini yaklaştırır, ne de rızkını azaltır.”[734]

12726. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak, hiç kimsenin ecelini yakınlaştırmaz ve rızkını kesmez.”[735]

2692. Bölüm

İyiliği Emretmeyi ve Kötülükten Sakındırmayı Terketme Tehlikesi

12727. Ayşe şöyle diyor: “Peygamber (s.a.a) benim yanıma geldi. Yüzünden bir şeyler olduğunu anladım. Peygamber abdest aldı ve hiç kimseyle konuşmadı. Ben kulağımı odanın duvarına yaslayarak ne söylediğini işitmek istedim. Peygamber (s.a.a) minbere çıktı. Allah’a hamd-ü senada bulundu ve daha sonra şöyle buyurdu: “Ey insanlar! Allah size şöyle buyurmuştur: “İyiliği emredin ve kötülükten sakındırın.” Bundan daha önce dua ederseniz, duanızı müstecap kılmam, benden isterseniz size vermem ve benden yardım dilerseniz, size yardım etmem.”[736]

12728. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emretmeniz ve kötülükten sakındırmanız gerekir. Aksi taktirde kötüleriniz işlerinizin dizginlerini ele geçirir ve bu taktirde iyilerinizin duası da müstecap olmaz.”[737]

12729. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar iyiliği emretmeyi ve kötülükten sakındırmayı terk edince ve Ehl-i Beyt’imden iyilere tabi olmayınca, Allah onlara kötülerini musallat kılar ve bu taktirde iyileri dua etse de duaları müstecap olmaz.”[738]

12730. İmam Ali (a.s), İbn-i Mülcem tarafından yaralandıktan sonra oğlu Hasan ve Hüseyin’e (a.s) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emredip kötülükten men etmeyi terk etmeyin. Aksini yaptığınız takdirde başınıza kötüleriniz geçer ve sonra ne kadar çağırsanız da artık sizlere icabet edilmez.”[739]

12731. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetim, dünyayı büyük görünce İslam’ın azameti onlardan alınır, iyiliği emretmeyi ve kötülükten sakındırmayı terkedince de vahyin bereketlerinden mahrum kalırlar.”[740]

12732. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emretmeli ve kötülükten sakındırmalısınız; aksi taktirde elimdeki bu sopanın kabuğunu soyduğum gibi Allah da derinizi yüzer. [741]”[742]

12733. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetim iyiliği emretmeyi ve kötülükten sakındırmayı terkedince, ismi yüce Allah’a savaş ilanında bulunmalıdır.”[743]

12734. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ya iyiliği emredip kötülükten sakındırırsınız, ya da Allah’ın azabı hepinizi çepe çevre sarar.”[744]

12735. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar bir zalimi görüp ellerini tutmazlarsa, Allah’ın azabının hepsini çepe çevre sarması yakındır.”[745]

12736. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar iyiliği emrettikçe, kötülükten sakındırdıkça ve iyi işlerde yardımlaştıkça hayır ve iylik üzere olurlar. Ama böyle yapmazlarsa, onlardan bereket alınır, bir grubu diğer bir grubuna musallat olur. Böylece ne yeryüzünde ve ne de gökyüzünde bir dostları olur.”[746]

12737. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İsrailoğullarında meydana gelen ilk ayıp birisi diğer birisiyle karşılaştığında ona şöyle demesiydi: “Ey adam! Allah’tan kork ve günah işleme! Bu sana asla helal değildir.” Ama ertesi gün onu aynı şekilde (günah ve suç işlerken) müşahade ettiği halde onunla aynı tabaktan yemek, aynı bardaktan içmek ve aynı yerde oturmak için onu bu günahtan alıkoymamasındaydı. Onlar bu işi yapınca, Allah kalplerini birbirinin canlarına düşürdü ve şöyle buyurdu: “İsrailoğullarından kafir olanlar lanete uğramıştır...” Daha sonra Resulullah şöyle buyurdu: “Evet, Allah’a yemin olsun ki iyiliği emretmeli, kötülükten sakındırmalı, zalimin elinden tutmalı ve onu zorla da olsa hakka doğru çekmelisiniz.”[747]

12738. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yahudi din adamları ve Hıristiyan ruhbanlar, iyiliği emretmeyi ve kötülükten sakındırmayı terk edince, Allah onlara Peygamberlerinin diliyle lanet etti ve böylece bela hepsini çepe çevre kuşattı.”[748]

12739. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’a yemin olsun ki ya iyiliği emreder, kötülükten sakındırır, zalimin önünü alır ve onu zorla da olsa hak yola sürüklersiniz veya Allah kalplerinizi birbirinizin canına düşürür ve böylece Yahudi din adamlarını ve Hıristiyan ruhbanları rahmetinden uzak kıldığı gibi, sizi de rahmetinden uzak düşürür.”[749]

12740. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emretmeli ve kötülükten sakındırmalısınız. Aksi taktirde Allah acemleri (arap olmayanları) üzerlerinize gönderir, onlar boyunlarınızı vurur. Onlar şiddetlidir ve asla kaçmazlar.”[750]

12741. İmam Sadık (a.s), Şiilere bir mektupta şöyle yazmıştır: “Yaşlı ve tecrübeli olanlarınız, cahil ve riyaset düşkünlerinize acımalıdır (nasihat ve irşadda bulunmalıdır) aksi taktirde benim lanetim hepinize ulaşır.”[751]

12742. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “La ilahe illallah kelimesi sürekli olarak kendisini söyleyene fayda verir ve ilahi gazap ve azabı ondan uzaklaştırır. Elbette bu hakkını küçümsememesi şartıyladır.” Kendisine, “Ey Allah’ın Resulü! Hakkını küçük saymak nedir?” diye arzedilince şöyle buyurdu: “Allah’a isyan işleri açığa çıkar, hiçkimse itiraz etmez ve değiştirmeyi de düşünmez.”[752]

2693. Bölüm

Kurtuluş Emre İtaat Eden ve Emreden Kimse İçindir

Kur’an:

“Aralarından bir topluluk: “Allah'ın yok edeceği veya şiddetli azaba uğratacağı bir millete niçin öğüt veriyorsunuz?” dediler. Öğüt verenler: “Rabbimize, hiç değilse bir özür beyan edebilmemiz içindir, belki Allah'a karşı gelmekten sakınırlar” dediler. Kendilerine yapılan öğütleri unutunca, biz kötülükten men edenleri kurtardık ve zalimleri, Allah' a karşı gelmelerinden ötürü şiddetli azaba uğrattık.”[753]

12743. İmam Sadık (a.s), Allah-u Teala’nın, “Kendilerine yapılan öğütleri unutunca...” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Onlar üç grup idiler. Bir grubu (Allah’ın balık avlamayı yasaklaması hakkındaki) emrine itaat ettiler, hem de diğerlerine (itaat etmeyi) emrettiler ve kurtuluşa erdiler. Bir grubu ise (Allah’ın emriyle amel edip) itaat ettiler ama, (balık avlamaktan sakınma konusunda) başkalarına (sakınmayı) emretmediler. Bunlar karınca şekline dönüştürüldüler. Bir grubu ise ne itaat ettiler, ne de başkalarına itaat etmeyi emrettiler. Bunlar ise helak oldular.”[754]

bak. el-Madahene, 1275. Bölüm

Vesail’uş Şia, 11/416, 8. Bölüm

2694. Bölüm

Açıkça Günah İşleme Tehlikesi

12744. İmam Sadık’ın babasından (a.s) naklettiği rivayet esasınca Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kul eğer gizli bir şekilde günah işlerse bu sadece günahkara zarar verir. Ama açıkça günah işler ve kimse de ona itiraz etmezse, zararı başkalarına da ulaşır.”

İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bunun sebebi de şudur: Açıkça günah işleyen insan, işediği açık günahıyla Allah’ın dinini küçük düşürür, Allah’ın düşmanları da onu örnek alırlar.”[755]

12745. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Şüphesiz Allah-u Teala insanların geneline, özel bir grubun gizlice günah işlemesi ve genelinin ondan haberdar olmaması durumunda azap etmez. Ama eğer belli bir grub açıkça günah işler de insanların geneli de buna itiraz etmezse, bu taktirde her ikisi de Allah-u Teala’nın cezasına müstahak olur.”[756]

12746. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar, kendi aralarında ortaya çıkan günahlara karşı ses çıkarmaz ve onu değiştirmezlerse aziz ve celil olan Allah’ın azabının onları çepeçevre sarması çok yakındır.”[757]

12747. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanların geneli, belli bir grubun günahlarını değiştirmek istediği müddetçe Allah insanların geneline belli bir grubun günahı sebebiyle azap etmez. Ama eğer insanların geneli onları islah etme fikrinde olmazlarsa Allah hepsine azap eder.”[758]

bak. el-Fesad, 3201. Bölüm

2695. Bölüm

Bir Topluluğun Yaptığına Hoşnut Olan Kimse

Kur’an:

“Doğrusu yaptığınıza çok kızanlardanım...”[759]

12748. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir topluluğun yaptığından razı olan, onlarla o işe girmiş gibidir; batıl işe girenin ise iki suçu vardır: Onu yapma ve yapılmasına razı olma suçu.”[760]

12749. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Halkı bir araya toplayan şey hoşnutluk ve hoşnutsuzluktur. (Bir iş hususundaki hoşnutluk veya hoşnutsuzluk sevab veya cezayı genelleştirir. ) Şüphesiz Semud’un devesini sadece bir kişi kesmişti de hepsi bu duruma ses çıkarmayıp razı olunca da Allah azabı hepsine göndermişti.”[761]

12750. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ölçü, hoşnut olup olmamaktır. (Semut kavmine ait) deveyi sadece bir kişi boğazladı, ama diğerleri onun işinden hoşnut oldukları için azap hepsine indi. O halde adil bir insan başa geçince, her kim onun hükümetinden hoşnut olur ve adalet yolunda kendisine yardım ederse, onun dostu ve yardımcısı sayılır. Bir zalim başa geçerde her kim onun hükümetinden razı olur ve yaptığı zulümlerde ona yardımcı olursa, şüphesiz oda onun dostu ve velisi sayılır.”[762]

12751. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir işten razı olmak veya olmamak insanları o işe ortak kılar. O halde her kim bir işten razı olursa o işin ortağı olur. Her kim de o işten razı olmazsa, o işin (dairesinden) dışarı çıkar.”[763]

12752. İmam Sadık (a.s), Allah-u Teala’nın “Benden önce de bir takım Peygamberler mucizeler ve istediğiniz şeylerle geldiler. Eğer doğru söylüyorsanız neden onları öldürdünüz?” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah onların peygamberleri öldürmediklerini biliyordu. Ama onlar peygamberi öldüren kimselere meyilli idiler. Dolayısıyla Allah bu temayülleri ve onların yaptıklarından hoşnut olmaları sebebiyle onları da katil olarak adlandırmıştır.”[764]

Başka bir rivayette ise şöyle yer almıştır: “Bu ayetin muhatapları ile önceki Peygamberleri öldüren kimseler arasında beşyüz yıllık bir zaman farklılığı vardır. Ama bunlar, o Peygamberi öldüren kimselerin yaptıklarından hoşnut olduklarından Allah kendilerini de katil olarak adlandırmıştır.”[765]

12753. İmam Cevad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim kötü bir işi iyi sayarsa o işe ortak olmuş olur.”[766]

12754. İmam Cevad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim bir işe şahit olur da ondan hoşnut olmazsa, ona şahit olmamış gibidir. Her kim de bir işe şahit olmaz ama ondan hoşnut olursa ona şahit olmuş gibidir.”[767]

12755. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yeryüzünde bir günah ortaya çıktığı zaman, her kim ona şahit olurda o işi kınarsa, ona şahit olmayan kimse gibidir. Her kim de ona şahit olmaz ama o işten hoşnut olursa, o işe şahit olmuş kimse gibidir.”[768]

12756. İmam Ali (a.s), kardeşinin Cemel savaşında olmasını ve onun da Allah’ın, düşmanlarına karşı zaferini görmesini isteyen birisine: “Kardeşin bizimle olmayı ister miydi? ” diye sordu. “Evet” cevabını alınca da şöyle buyurdu.” Öyleyse o da bizimle beraberdi. Şu askerlerimiz içinde öyle kişiler var ki henüz babalarının bellerinde, analarının rahimlerindedirler. Zaman, burundan gelen pıhtı gibi onları ortaya atacak, iman onlarla kuvvet bulacaktır.”[769]

bak. 2699. Bölüm; Vesail’uş Şia, 11/408, 5. Bölüm

2696. Bölüm

İyiliği Emreden Kimsenin Şartları

12757. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emreden ve kötülükten sakındıran kimsenin şu üç haslete sahip olması gerekir: “Emrettiği şeyle amel etmelidir, sakındırdığı şeyi bizzat kendisi de terk etmiş olmalıdır ve emir ve yasaklamasında adalete riayet etmeli ve yumuşak bir yol tutturmalıdır.”[770]

12758. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emreden ve kötülükten sakındıran kimsenin mutlaka şu üç haslete sahip olması gerekir: Emir ve yasaklamasında insanlarla iyi geçinme yolunu tutturmalı, emir ve yasaklamasında adalet üzere davranmalı ve emrettiği ve yasakladığı şeyi bilmelidir.”[771]

12759. İmam Sadık (a.s), kendisine iyiliğ emretmenin ve kötülükten sakındırmanın tüm ümmete farz olup olmadığı sorulunca şöyle buyurmuştur: “Herkese farz değildir.” Kendisine, “Neden? ” diye arzedilince de şöyle buyurmuştur: “Zira bu iş kudret sahibi olan, sözüne itaat edilen, iyi ve kötüyü tanıyan kimselerin görevidir. Doğru ve yanlış yolu teşhis edemeyen, nerden nereye, batıla mı yoksa hakka mı davet etmesi gerektiğini bilmeyen; zayıf kimselerin değil. Bu sözün delili ise, aziz ve celil olan Allah’ın kitabındaki şu ayetidir: “Aranızda hayra davet eden bir topluluk olmalıdır”[772]

12760. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ahir zamanda bir grup riyakara itaat eden bir topluluk gelecektir. O riyakarlar, ibadet ve zühtten söz ederler ve beyinsizdirler. İyiliği emretmeyi ve kötülükten sakındırmayı sadece kendilerine bir zarar gelmediği taktirde farz bilirler. Onlar kendileri için bir takım özürler ve bahaneler bulmaya çalışırlar.”[773]

12761. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim iyiliği emrederse bu işi güzel bir şekilde yapmış olmalıdır.”[774]

bak. 2698. Bölüm; Vesail’uş Şia, 11/400, 2. Bölüm; Kenz’ul Ummal, 5541, 5542, 5560, 5569

2697. Bölüm

Yapmadığı İşi Emredeni Kınamak

Kur’an:

“Ey iman edenler! Yapmadığınız şeyi niçin söylersiniz? Yapmadığınız şeyi demeniz, Allah katında büyük gazaba sebep olur.” [775]

“Kitabı okuyup durduğunuz halde kendinizi unutur da başkalarına mı iyiliği emredersiniz? Akletmez misiniz?”[776]

12762. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey İbn-i Mes’ud! İnsanlara sıkı, kendisine ise hafif davranan kimselerden olma. Alalh-u Teala şöyle buyurmuştur: “Neden amel etmediğiniz şeyi söylersiniz? ”[777]

12763. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz ben kendimi, sakınmadığım şeyden insanları sakındırmaktan, önceden yapmadığım bir şeyi onlara emretmekten daha yüce biliyorum.”[778]

12764. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Amelsiz, ahiretten ümidi olan kimseden olma... Başkalarını münkerden nehyeder; ama kendisi o işten el çekmez. Emreder; fakat emrettiği şeyi kendisi yapmaz.”[779]

12765. İmam Seccad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münafık kimse, kötülükten sakındırır ama kendisi sakınmaz ve amel etmediği şeyleri emreder.”[780]

12766. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nifak açısından insanların en zahiri (münafıklıkları zahir olan) Allah’a itaati emreden, ama kendisi amel etmeyen, günahtan sakındıran ama kendisi sakınmayan kimselerdir.”[781]

12767. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın sapmış olması için yapmadığı bir şeyi insanlara emretmesi veya kendisinin sakınmadığı bir şeyden onları sakındırması yeterlidir.”[782]

12768. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsana cehalet olarak insanları eleştirmesi ve kendisinin aynı şeyleri yapması yeterlidir.”[783]

12769. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Marufu emrettiği halde kendisi terk edene, kendisi işlediği halde münkerden nehyetmeye kalkışana Allah lanet etsin!”[784]

12770. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice emredici kimse emir kabul etmez. Nice sakındırıcı bizzat sakınmaz. Nice öğüt veren öğüt almaz. Nice alim ilminden faydalanmaz.”[785]

12771. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emret ve kendin onunla amel etmeye çalış. İyiliği emreden, ama ondan uzak duran, günahını yüklenen ve kendisini Allah’ın gazabına maruz bırakan kimse gibi olma.”[786]

12772. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Emrettiğin şeyle, herkesten önce amel et ve sakındırdığın şeyden, herkesten önce kendin sakın.”[787]

12773. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimde şu üç haslet olursa dünya ve ahireti salim olur: İyiliği emretmek ve iyiliği kabul etmek, kötülükten sakınmak ve kötülükten sakınmayı kabul etmek ve yüce ve celil olan Allah’ın hadlerini korumak.”[788]

12774. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanları kötülükten men edip kendiniz de kötülükten uzak durun. Çünkü siz önce kötülük etmemekle, sonra kötülükten nehyetmekle emrolundunuz.”[789]

12775. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü birisi getirilir ve cehenneme atılır. Bağırsakları karnından dışarı dökülür ve cehennemde değirmen eşeği gibi dönüp durur. Cehennemliler onun etrafına toplanır ve şöyle derler: “Ey falan kimse! Sana ne olmuş? Sen iyiliği emredip kötülükten sakındırmıyor muydun? ” O şöyle cevap verir: “Tabi! İyi işleri emredendim, ama kendim amel etmezdim; kötü işten sakındırır, ama kendim o kötülüğü yapardım.”[790]

bak. el-İlm, 2895, 2896, 2897. Bölümler; el-Va’d, 4114. Bölüm; el-Mevize, 4141. Bölüm

2698. Bölüm

Emir ve Nehyin Farz Oluşunda Şart Olmayan Şeyler

12776. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her ne kadar amel etmeseniz de iyiliği emredin. Her ne kadar kendiniz hepsinden sakınmasanız da kötülükten sakındırın.”[791]

12777. Resulullah (s.a.a), kendisine, “Biz sadece kamil bir şekilde riayet ettiğimiz şeyleri emreder ve sakındırırız” diye arzedilince şöyle buyurmuştur: “Hayır, her ne kadar kendiniz hepsiyle amel etmeseniz de iyilikleri emredin ve her ne kadar tümünden sakınmasanız da kötülükten sakındırın.”[792]

bak. 2696. Bölüm

2699. Bölüm

Kötülükten Sakındırmanın En Düşük Mertebesi

12778. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizden her kim bir kötülük görür de eli ve diliyle inkar etme gücünü kendinde göremediği için sadece kalbiyle inkar eder, Allah da onun bu işteki sadakatini bilirse şüphesiz o kötülüğü inkar etmiş sayılır. (Allah inkarını kabul eder ve o da göreviyle amel etmiş olur.)”[793]

12779. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizden her kim bir kötülüğü görürse, eliyle onu değiştirmelidir. Eğer buna gücü yetmezse diliyle bunu değiştirmeye çalışmalıdır (itiraz etmelidir.) Eğer buna da gücü yetmezse kalbiyle onu inkar etmelidir ve bu imanın en düşük mertebesidir.”[794]

12780. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizden birisi bir kötülük görür de eliyle onu değiştirirse, görevini yapmış olur. Her kim eliyle değiştiremez de diliyle değiştirirse yine de görevini yapmış olur. Eli ve diliyle değiştiremeyen ve kalbiyle onu inkar eden kimse de görevini yerine getirmiş olur ve bu da imanın en düşük mertebesidir.”[795]

12781. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah, benden önce gönderdiği Peygamberlere insanlar arasından bir takım havariler ve yardımcılar kılmıştır. Onlar Peygamberlerin sünnetiyle amel eder, emirlerine itaat ederlerdi. Ama onlardan sonra bir grubu onların yerine geçtiler. Bunlar söyledikleri şeyle amel etmediler ve kendilerine emredilmeyen bir takım şeyleri yaptılar. O halde her kim eliyle onlara karşı savaşırsa mümindir. Her kim de diliyle onlara karşı savaşırsa mümindir. Her kim de onlara karşı kalbiyle savaşırsa mümindir. Her kim de böyle yapmazsa, hardal tanesi kadar imana sahip değildir.”[796]

12782. İmam Ali (a.s), hutbesini yarıda keserek, “Bizler için diriler arasındaki ölüden bahset” diyen birisine şöyle buyurmuştur: “Her kim bir kötülüğü kalbi, dili ve eliyle inkar ederse iyiliğin tüm hasletlerini elde etmiş olur. Her kim de bir kötülüğü kalbi ve diliyle yasaklar, ama eliyle onu değiştirmeyi amaçlamazsa iyi olan iki hasleti elde etmiş sayılır. Her kim de bir kötülüğü kalbiyle inkar eder, eli ve diliyle ona karışmazsa sadece iyi hasletlerden birine sahip olmuş olur. Her kim de kalbi, dili ve eliyle kötülüğe karışmazsa o da diriler arasında ölüdür.”[797]

12783. İmam Ali (a.s), konuşurken kendisine, “Diriler arasındaki ölü kimdir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Evet, Allah Peygamberlerini müjdeleyici ve korkutucu olarak göndermiştir. O halde bir grubu onu tastik etmiş ve bir grubu ise yalanlamıştır. Yalanlayanlar, onaylayanlarla savaşa kalkıştılar. Allah onaylayan kimseleri galip kıldı. Bir müddet sonra Peygamberler vefat ettiler. Yerine geçenler ve sonraki nesiller arasında bazı kimseler, kötülüklere karşı, eli, dili ve kalbiyle itirazda bulundular. Bunlar güzel hasletlerin tümünü kendilerinde bir araya getirmişlerdi. Diğer bazıları ise kötülükler karşısında dili ve kalbiyle itiraz ettiler, ama elleriyle ona karşı koymadılar. Bu da, bu grubun elde ettiği iki güzel haslettir. Daha üstün olan diğer hasleti ise kaybetmiş oldular. Bir grubu ise kalpleriyle kötülüğü inkar ettiler, ama elleri ve dilleriyle onlara karışmadılar. Onlar da üç hasletten iki değerli hasleti kaybettiler ve birini elde ettiler. Bazıları da ne dilleriyle, ne elleriyle ve ne de kalpleriyle kötülüğe itirazda bulundular. Bunlar diriler arasındaki ölüler gibidirler.”[798]

12784. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kötülüklere karşı kalbi, eli ve diliyle itiraz etmeyen bir kimse, diriler arasındaki ölü gibidir.”[799]

12785. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cihat hususunda mağlup olduğunuz ilk şey, ellerinizle cihat etmenizdir; sonra dillerinizle, daha sonra kalplerinizle. Kim kalbiyle iyiliği tanımaz ve kötülüğü reddetmezse ters çevrilir; üstü alt ve altı da üst olur.”[800]

12786. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mümine izzet olarak kötülüğü görüpte kalbiyle inkar ettiğini Allah’ın bilmesi yeterlidir.”[801]

bak. 2695. Bölüm, el-Cihad (1), 575. Bölüm

2700. Bölüm

Kötülükten Sakındırmanın En Üstün Mertebesi

12787. Resulullah (s.a.a), Ali’ye (a.s) yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Ey Ali! Elinle iyiliği emret ve kötülükten sakındır. Eğer yapamazsan (dilinle bu işi yap ve onu da yapamazsan) kalbinle böyle yap. Aksi taktirde kendinden başkasını kınama.”[802]

12788. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey müminler! Her kim bir zulmün işlendiğini veya bir kötülüğe davet edildiğini görür de kalbiyle reddederse, salim kalır ve günahtan korunmuş olur; kim de diliyle reddederse, mükafatlanmış olur ve ilkinden daha üstün sayılır; her kim de Allah'ın kelimesi yücelsin ve zalimlerin kelimesi alçalsın diye kılıcıyla reddederse, hidayet yoluna ermiş, Allah yolunda kıyam etmiş ve kalbini yakin nuruyla aydınlatmış olur.”[803]

12789. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah dili açık ve eli kapalı kılmamıştır. Aksine ikisini birlikte açık ve ikisini birlikte kapalı kılmıştır.”[804]

12790. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münkeri elinle ve dilinle ortadan kaldır. Münkeri yapanlardan tüm çabanla sakın ve uzaklaş.”[805]

12791. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kılıç yarıcı ve din ise bir araya getiricidir. Din iyiliği emreder, kılıç ise kötülükten alıkoyar.”[806]

12792. İmam Ali (a.s), Allah-u Teala’nın, “İnsanlardan bazısı Allah’ın hoşnutluğunu elde etmek için canlarını feda ederler” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Bu ayetten maksat, iyiliği emretmek ve kötülükten sakındırmak yolunda öldürülen kimsedir.”[807]

12793. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerinizle inkar ediniz, dillerinizle itirazda bulununuz ve onu alınlarına vurunuz. Allah yolunda hiçbir kınayıcının kınamasından korkmayınız. Eğer öğüt alırlar ve hak yola dönerlerse, onlara karışmayınız. “Ceza sadece insanlara zulmeden, haksız yere insanlara isyankarlıkta bulunan kimse içindir. Bunlar için elem verici bir azap vardır.” Böyle bir durumda, Allah’ın emrine dönünceye ve itaatine koyuluncaya kadar amelen onlarla cihad edin, kalplerinizle onları düşman bilin. Kudret elde etme, malı zulümle alma, zafer gururuyla zulme bulaşma niyetinde olmayın.”[808]

Bak. Es-Silah, 1850. Bölüm

2701. Bölüm

Kötülükten Sakındırmanın Gerekleri

12794. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer namaz bile mal ve canlarıyla ilgili işlerine zarar verecek olsaydı, onu bir kenara iterlerdi. Nitekim onlar en üstün ve değerli farzları dahi bir kenara itmişlerdir.”[809]

12795. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizleri iki sarhoşluk kaplamıştır. Hayata aşık olma sarhoşluğu ve cehalet sevgisi sarhoşluğu. Böyle bir durumda ise iyiliği emretmiyor ve kötülükten sakındırmıyorsunuz.”[810]

Bak. El-Ummet, 126. Bölüm

2702. Bölüm

Kötülükten Sakındırmak ve İnsanlardan Korkmak

Kur’an:

“İnsanlar onlara: “ Düşmanınız olan insanlar size karşı bir ordu topladılar, onlardan korkun” dediler. Bu, onların imanını artırdı da: “Allah bize yeter. O ne güzel vekildir” dediler.” [811]

12796. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sakın sizden biri Allah’ın bir emri ortada olur konuşması gerekirken susarak kendisini küçük kılmasın. Zira (kıyamet günü), “Allah’ım! Ben insanlardan korktum” diyemez. Çünkü Allah ona şöyle cevap verir: “Senin benden korkman gerekirdi.”[812]

12797. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizden hiçbirisi kendisini küçültmemelidir.” Kendisine, “Ey Allah’ın Resulü! Nasıl bizden birisi kendisini küçültür?” diye sorulunca şöyle buyurdu: “Şöyle ki, bir yerde kendisini konuşmakla görevli bilir, ama hiçbir şey demez. Aziz ve celil olan Allah kıyamet günü ona şöyle buyurur: “Falan veya filan iş hususunda konuşmana engel olan şey nedir?” Şöyle arzeder: “İnsanlardan korku.” Allah şöyle buyurur: “Doğru olan benden korkmandı.”[813]

12798. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizden birinin ilmi olduğu halde insanların korkusundan onu gizlediğini duymayayım.”[814]

12799. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetimin zalim birine, “Sen zalimsin” demesinden korktuğunu gördüğünde şüphesiz (bil ki Allah tarafından) kendi hallerine terkedilmişleridir.”[815]

12800. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hiç bir zaman insanlardan korkmak, sizden birinin bir hakkı gördüğü veya duyduğu zaman onu dile getirmesine engel olmamalıdır.”[816]

12801. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bilin ki insanlardan korkmak sizden birinin hakkı görüp dile getirmesine engel olmamalıdır. (Zira hakkı ifade etmek ) ne bir eceli yakınlaştırır ne de rızkı uzaklaştırır.”[817]

bak. 2690. Bölüm; et-Tebliğ, 392. Bölüm

2703. Bölüm

Günahkarlarla Karşılaşınca Yapılması Gerekenler

Kur’an:

“Ayetlerimiz hakkında çekişmeye dalanları görünce, başka bir bahse geçmelerine kadar onlardan yüz çevir. Şeytan sana unutturursa hatırladıktan sonra artık zulmedenlerle berâber oturma.” [818]

12802. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü (s.a.a) bizlere günahkarlara karşı asık bir surat takınmamızı emretmiştir.”[819]

12803. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Günahkarlardan nefret ederek Allah-u Teala’ya yakınlaşınız ve bu şahıslara karşı asık suratlı davranınız. Onlara gazaplanarak Allah’ın hoşnutluğunu elde etmeye çalışınız ve onlardan uzaklaşarak Allah’a yakınlaşınız.”[820]

12804. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kötülükten sakındırmanın en düşük mertebesi günahkaralara karşı asık suratlı davranmaktır.”[821]

12805. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En iyi amel günahkarlara karşı asık suratlı davranmaktır.”[822]

12806. İmam Sadık (a.s) Allah-u Tela’nın, “İşledikleri bir günahtan birbirlerini sakındırmıyorlardı” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Onlar günahkarların yaptıklarını yapmıyorlardı ve onların toplantılarına da katılmıyorlardı ama onlarla karşılaştıklarında yüzlerine gülüyorlardı ve onlara sıcak davranıyorlardı.”[823]

12807. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah Eyyub’a (a.s) şöyle buyurmuştur: “Seni hangi hatan dolayısıyla bu belaya duçar kıldığımı biliyor musun?” O, “Ey Rabbim! Hayır bilmiyorum” diye arzetti. Allah şöyle buyurdu. “Zira sen Firavun’un yanına gittin ve onunla iki kelime yumuşak konuştun.”[824]

12808. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah Eyyub’a şöyle vahyetmiştir: “Seni hangi suçundan dolayı bu belaya düçar kıldığımı biliyor musun?” O, “Hayır” diye arzedince Allah şöyle buyurdu: “Sen Firavun’un yanına gidince ona karşı iki kelime yumuşak konuştun.”[825]

12809. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah iki meleği, bir şehri, halkının başına yıkmaları için gönderdi. O melekler şehre ulaşınca bir kimsenin dua ve yakarış halinde olduğunu gördüler... Onlardan biri Allah Tebarek ve Teala’nın katına geri döndü ve şöyle buyurdu: “Ey Rabbim! Ben o şehre ulaştım ve falan kulunun sana dua ettiğini ve dergahına yakardığını gördüm.” Allah şöyle buyurdu: “Sana emrettiğim şeyi yerine getir. O benim için yüzü gazaptan ötürü değişmemiş kimsedir.”[826]

12810. İmam Sadık (a.s) ashabından bir gruba şöyle buyurmuştur: “Ben günahsız olanlarınızı günahkarlarınız sebebiyle kınayabilirim. Sizlere içinizden birilerinin kötü şeyler yaptığı haber verilince ona itiraz etmediğiniz ondan uzaklaşmadığınız ve o kötü işinden el çekinceye kadar kendisine eziyet etmediğiniz halde nasıl böyle bir hakka sahip olmayayım? ”[827]

12811. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir şahsın kötü bir şey yaptığını haber alınca onun yanına gidin ve şöyle diyin: “Ey falan kimse! Ya bizden uzaklaş ya da bu kötü işten el çek.” Eğer o kötü işten el çekmezse ondan uzaklaşın.”[828]

12812. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz sefihlerinizin günahları alim olanlarınıza yüklenir... neden sizden birinin kötü bir şeye insanlar nezdinde ayıplanmamıza ve eziyet görmemize sebep olan bir işe bulaştığını işitince onun yanına gitmiyor ve onu kınayıp nasihatta bulunmuyorsunuz? Ona karşı açıkça ve korkmadan konuşmuyorsunuz?” Ben, (ravi) şöyle arzettim: “Eğer kabul etmez ve bizlere itat etmezse ne yapalım?” İmam şöyle buyurdu: “Bu taktirde ondan uzaklaşın ve onunla oturmaktan sakının.”[829]

bak. el-Mudahene, 1275. Bölüm; el-Gazeb, 3080. Bölüm

2704. Bölüm

Kötülüğü Emretmek Ve İyilikten Sakındırmak

Kur’an:

“Münafık erkek ve kadınlar da birbirlerindendir: Kötülüğü emreder, iyilikten sakındırırlar...” [830]

12813. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kötülüğü emreden ve iyilikten sakındıran kimseye eyvahlar olsun.”[831]

12814. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kadınlarınızın bozulduğu, gençlerinizin fasık olduğu, iyilikleri emretmediğiniz ve kötülüklerden sakındırmadığınız zaman haliniz ne olacak? ... İyiliği kötü ve kötülüğü de iyi bildiğiniz zaman haliniz ne olacak?”[832]

12815. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fes’am kabilisenidne biri Allah Resulünün (s.a.a) huzuruna vardı ve şöyle arzetti: “Ey Allah’ın Resulü! Bana aziz ve celil olan Allah indinde en çok buğzedilen amelin ne olduğunu haber ver.” Peygamber şöyle buyurdu: “Allah’a şirk koşmaktır.” O şöyle arzetti: “Ondan sonra hangisidir? ” Peygamber şöyle buyurdu: “Akrabalık bağını koparmaktır.” O şahıs: “Sonra hangisidir? ” deyince Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: “İnsanlara kötülüğü emretmek ve onları iyiliklerden sakındırmaktır.”[833]

12816. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cahil yaşayanları ve sapık yol üzere ölenleri Allah’a şikayet ederim... Onlar nezdinde iyilikten daha kötü ve kötülükten daha iyi bir şey düşünülmez.”[834]

12817. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Benden sonra öyle bir zaman gelecek ki, o zamanda haktan daha gizli, batıldan daha aşikar bir şey olmayacak... Ülkelerde maruftan daha münker ve münkerden daha maruf şey olmayacaktır.”[835]

2781. Bölüm

Akıl

Kur’an:

“Göklerin ve yerin yaratılışında, gece ile gündüzün birbiri ardınca gelmesinde akıl sahiplerine şüphesiz deliller vardır.” [1365]

“Hikmeti dilediğine verir. Kime hikmet verilmişse şüphesiz ona çokça hayır verilmiştir. Bundan ancak akıl sahipleri ibret alır.” [1366]

“Allah ayetlerini düşünesiniz diye böylece açıklamaktadır.” [1367]

“Eğer kulak vermiş veya akletmiş olsaydık, çılgın alevli cehennemlikler içinde olmazdık” derler.” [1368]

Enfal, 22

13300. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah Tebarek ve Teala kendi kitabında akıl ve anlayış sahiplerini müjdeleyerek şöyle buyurmuştur: “Dinleyip de, en güzel söze uyan kullarımı müjdele. İşte Allah’ın doğru yola eriştirdiği onlardır. İşte onlar akıl sahipleridir.”[1369]

13301. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Alah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz bunda gönül sahibi kimseler için öğüt vardır.” Yani akıl sahipleri için. Hakeza Allah şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Lokman’a hikmet verdik.” Yani anlayış ve akıl verdik.”[1370]

13302. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın aklı işlerinin düzenidir. Edebi kıvamıdır. Doğruluğu imamıdır ve şükrü kemalidir.”[1371]

13303. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimi akıl yerine oturtursa cahillik onu ayağa kaldırır.”[1372]

13304. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah akıl verdiği herkesi bir gün akıl vesilesiyle kurtarmıştır.”[1373]

2782. Bölüm

Akıl Allah’ın Yarattığı İlk Şeydir

13305. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın yarattığı ilk şey akıldır.”[1374]

13306. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Övgüsü yüce olan Allah şüphesiz aklı yarattı ve akıl Allah’ın Arş’ının sağındaki nurundan yarattığı ruhani varlıkların ilkidir.”[1375]

bak. el-Hılket, 1054. Bölüm

2783. Bölüm

Aklın Yaratıldığı Şey

13307. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah aklı, ezeli ilminde birikmiş gizlenmiş ve hiçbir mürsel peygamber ile hiçbir mukarrep meleğin haberdar olmadığı bir nurdan yaratmıştır.”[1376]

13308. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala aklı dört şeyden yaratmıştır: İlimden, kudretten, nurdan ve bir şeye meşiyyetten. Sonra onu ilimle ayakta tutmuş ve melekutunda daimi kılmıştır.”[1377]

bak. 2796, 2827. Bölümler

el-Bihar 1/99

2784. Bölüm

Akıl En Güçlü Temeldir

13309. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl en güçlü temeldir.”[1378]

13310. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl ilmin bineğidir ilim ise hilmin bineğidir.”[1379]

13311. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl, insanı kötülükten münezzeh kılar ve iyiliği emreder.”[1380]

13312. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her işin düzenleyicisi akıldır.”[1381]

13313. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her işin doğruluğu akılladır.”[1382]

13314. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl keskin bir kılıçtır.”[1383]

13315. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl eskimeyen yeni bir elbisedir.”[1384]

13316. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl illiyyine (cennetin en yüksek yerine) doğru yükselir.”[1385]

13317. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl hakkın elçisidir.”[1386]

13318. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl ümit edilen en üstün şey ve cehalet ise en zararlı ve öldürücü düşmandır.”[1387]

13319. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl düşünce ve bakışı güzelleştirir.”[1388]

13320. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl ihtiyatlı davranmaya neden olur, cehalet ise aldanmayı ve yok olmayı sağlar.”[1389]

13321. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl gurbette bile yakınlık ve ahmaklık ise vatanda bile gurbetliktir.”[1390]

13322. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl hidayet eder ve kurtarır cehalet ise saptırır ve helak eder.”[1391]

13323. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hiçbir servet akıldan daha bereketli değildir ve hiç bir fakirlik ahmaklıktan daha aşağılık değildir.”[1392]

13324. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hiç bir servet aklıdan daha üstün değildir.”[1393]

13325. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hiçbir mal akıldan daha faydalı değildir.”[1394]

13326. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En iyi zenginlik akıldır.”[1395]

13327. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanın kıvamı aklı iledir. Aklı olmayan kimsenin dini yoktur.”[1396]

13328. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanın kıvancı dinidir. İnsanlığı ahlakı ve kökü ise akıldır.”[1397]

13329. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın en üstün payı aklıdır. Eğer insan zillete düşerse aklı onu izzete ulaştırır. Eğer yere düşerse aklı onu ayağa kaldırır. Eğer saparsa onu hidayet eder. Eğer konuşursa sözlerini sağlam kılar.”[1398]

13330. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın süsü aklıdır.”[1399]

13331. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Güzellik dildedir. Kemal ise akılda.”[1400]

13332. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın kökü aklıdır, (veya gönlüdür) aklı ise dinidir.”[1401]

13333. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zaman karşısında sadece akıldan yardım alınır.”[1402]

13334. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aklın gönüldeki misali evin içindeki kandil misali gibidir.”[1403]

2785. Bölüm

Faziletler Hususunda Aklın Rolü

13335. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah kullarına akıldan daha iyi bir şey nasip etmemiştir. O halde akıllı kimselerin uykusu cahil insanların gece (ibadet için) uyumamasından daha iyidir. Akıllı insanların evde kalışı cahil insanların (hac ve cihad gibi Allah’a itaat için) yolculuk etmesinden daha üstündür. Allah her peygamberi aklını kemale eriştirdiği ve aklının ümmetinin tüm akıllarından üstün olduğu için göndermiştir. Peygamber’in (s.a.a) içinde tuttuğu şey çaba gösterenlerin gayretinden daha üstündür. Kul Alah’ın farzlarını sadece hakkında düşündüğü taktirde yerine getirir. Bütün abidlerin ibadetlerinin fazileti akıllı insanın ibadetinin faziletine ulaşamaz. Akıl sahipleri Allah-u Tealanın, haklarında ulul elbab (akıl sahipleri) dediği kimselerdir. “Sadece akıl sahipleri öğüt alır.”[1404]

13336. İmam Kazım (a.s) Hişam bin Hakem’e yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Ey Hişam! Kullar arasında akıldan daha üstün bir şey bölüştürülmemiştir. Akıllı insanın uykusu cahil insanın (ibadet için) ayakta durmasından daha üstündür. Allah her peygamberi aklı tüm çaba gösterenlerin çabasından daha üstün olduğundan dolayı göndermiştir. Kul Allah hakkında akletmedikçe (O’nu tanıyıp itaat etmesi gerektiğini derketmeyince) Allah’ın farzlarından hiçbir farzı yerine getiremez.”[1405]

2786. Bölüm

Ceza ve Sevap Hususunda Aklın Rolü

13337. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah aklı yaratınca, ona “Yönel” dedi o da yöneldi. Sonra, “Dön” dedi ve o da döndü. Daha sonra Allah şöyle buyurdu: “İzzet ve celalime andolsun ki ben senden daha güzel bir yaratık yaratmadım.”[1406] Sana emrediyorum. Seni sakındırıyorum (emir ve yasaklarımın muhatabı sensin.) Sana mükafat veriyorum ve seni cezalandırıyorum.”[1407]

13338. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hz. Musa’ya (a.s) vahyedilen şeylerden biride şuydu: “Ben kullarımı kendilerine verdiğim akıl ölçüsünce hesaba çekerim.”[1408]

13339. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü Allah kullarına verdiği akıl miktarınca hesaplarını görmede dikkat gösterir.”[1409]

13340. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kitapta (maksat Ali’nin (a.s) kitabıdır) şöyle yazıldığını gördüm: “Şüphesiz herkesin değeri marifeti ölçüsüncedir. Şüphesiz Allah Tebarek ve Teala insanları dünyada kendilerine verdiği akıl miktarınca hesaba çeker.”[1410]

13341. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Falan şahsın iyi olduğunu işittiğinizde aklının güzelliğine bakın. Zira insan aklı ölçüsünce mükafat görür.”[1411]

13342. İmam Sadık (a.s) huzurunda bir şahsın ibadetinden, dindarlığından, ve faziletlerinden övgüyle söz eden Süleyman’a şöyle buyurmuştur: “Onun aklı nasıldır? ” Ben, (Süleyman) şöyle arzettim: “Bilmiyorum.” İmam şöyle buyurdu: “Mükafat akıl ölçüsüncedir.”[1412]

13343. Resulullah (s.a.a) birini öven bir topluluğa şöyle buyurmuştur: “O şahsın aklı nasıldır?” Onlar şöyle arzetiler: “Ey Allah’ın Resulü! Biz ibadet ve hayırlı işlerdeki çabasını sana ilettik. Oysa sen bize onun aklını soruyorsun.” Peygamber şöyle buyurdu: “Şüphesiz ahmak insan ahmaklığıyla kötü birinin çirkin işlerinden daha kötü bir şeye bulaşır. Yarın kıyamet günü kullar akılları miktarınca derecelere erişir ve Rablerine yakınlık makamına ulaşırlar.”[1413]

13344. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Birisi cihad, namaz, oruç, iyiliği emretme ve kötülükten sakındırma ehlidir ama kıymet günü sadece aklı miktarınca sevap görür.”[1414]

2787. Bölüm

Aklın Önderliği

13345. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllar fikirlerin önderleridir. Fikirler ise kalplerin önderleridir. Kalpler ise hislerin önderleridir. Ve hisler ise organların önderleridir.”[1415]

13346. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalbin bedendeki yeri halk arasında itaat etmeleri farz olan önderin yeri gibidir.”[1416]

13347. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim amelin önderi ve amel ise ilmin takipçisidir.”[1417]

13348. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl ilmin kökü ve anlamanın önemli bir etkenidir.”[1418]

bak. el-Kelb, 3381. Bölüm; 424. Konu, el-Fikr; el-İlm, 2834. Bölüm

2788. Bölüm

Aklın Dayanağı

13349. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın dayanağı akıldır. Uyanıklık, anlayış, hafıza ve ilim akıldan kaynaklanır. Dolayısıyla aklı nurla teyit edilirse, alim, hafız, zeki, uyanık ve anlayışlı olun. İnsan akılla kemale erişir, akıl insanın kılavuzu, görüş vesilesi ve işlerinin anahtarıdır.”[1419]

13350. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herşeyin bir dayanağı vardır. Müminin dayanağı ise akıldır. İnsan aklı miktarınca Rabbine ibadet eder.”[1420]

13351. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kullar arasında hiçbir şey şu beş şey kadar az bölüştürülmemiştir: Yakin, kanaat, sabır ve şükür. Bunların tümünü kemale eriştiren ise akıldır.”[1421]

2789. Bölüm

Aklın Dünya ve Ahiret Hayrındaki Rolü

13352. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dünya ve ahiret akılla elde edilir. Her kim akıldan mahrum olursa, iki cihandan mahrum kalmıştır.”[1422]

13353. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hayır tümüyle akılla elde edilir. Aklı olmayan kimsenin dini yoktur.”[1423]

13354. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her cesaret akla muhtaçtır.”[1424]

13355. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herşeyin bir araç ve gereci vardır. Müminin araç ve gereci ise akıldır. Herşeyin bir bineği vardır. İnsanın bineği ise akıldır. Herşeyin bir nihayeti vardır. İbadetin nihayeti ise akıldır. Her topluluğun bir başkanı vardır. İbadet edenlerin başkanı ise akıldır. Her tacirin bir malı vardır. Çaba gösterenlerin malı ise akıldır. Her harabenin bir bayındırlığı vardır. Ahiretin bayındırlığı ise akıldır. Her yolcu grubunun sığınağı olan bir çadırı vardır. Müslümanların çadırı ise akıldır.”[1425]

13356. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hikmetin derinliği akılla elde edilir. Aklın derinliği ise hikmetle ortaya çıkarılır.”[1426]

13357. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim mal ve serveti olmaksızın zengin olmak, hasetten kurtulup kalp huzuru elde etmek ve dini hakkında salim kalmak istiyorsa, aziz ve celil olan Allah’a yalvarıp yakararak aklını kamil kılmasını dilemelidir.”[1427]

bak. el-Hayr, 1157. Bölüm

2790. Bölüm

Aklın Hüccet Oluşu

13358. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın kullar üzerinde iki hücceti vardır. Dış hücceti ve iç hücceti. Dış hücceti, Resuller, Peygamberler ve imamlardır. İç hücceti ise akıllardır.”[1428]

13359. İmam Hadi (a.s), kendisine, “Allah’a yemin olsun ki sizin benzerinizi hiç görmedim. Bugün insanlar üzerinde hüccet nedir?” diye soran İbn-i Sikkit’e şöyle buyurmuştur: “Kendisiyle gerçek imamı tanıdığı, tasdik ettiği ve yalancı imamı tanıyıp yalanladığı akıldır.” İbn-i Sikkit şöyle dedi: “Allah’a yemin olsun ki gerçek cevap budur.”[1429]

13360. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın kulları üzerindeki hücceti Peygamberdir. Kullar ve Allah arasındaki hüccet ise akıldır.”[1430]

13361. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Teala insanlara hücceti akılla tamamladı. Peygamberlere beyan ile yardımcı oldu ve onları delillerle rububiyetine kılavuzluk etti.”[1431]

13362. İmam Kazım (a.s), Hişam b. Hakem’e tavsiye ederek şöyle buyurmuştur: “Allah peygamberlerini ve resullerini kulları Allah hakkında düşünsünler diye göndermiştir. Dolayısıyla her kimin marifeti daha iyi olursa duaları da daha iyi kabul edilir. Allah’ın işini en iyi bilenler akıl açısından en güzel olanlardır. Aklı kemale eren kimse ise, dünya ve ahirette derecesi en yüce olandır.”[1432]

bak. 97. Konu, el-Hucce

2791. Bölüm

Akılsızlık Musibeti

13363. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akılsızlık gibi bir musibet yoktur.”[1433]

13364. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akılsızlıktan daha büyük bir yokluk yoktur.”[1434]

13365. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah kuldan bir nimet almak isteyince onda değiştirdiği ilk şey, akıldır.”[1435]

13366. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanın kıvamı aklıdır, aklı olmayan kimsenin dini yoktur.”[1436]

13367. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kendisinde bulunan şeylerin çoğu akıl olmayan kimsede var olan şeylerin çoğu kendisinin ölüm sebebi olur.”[1437]

bak. el-Musibet, 2332, 2333. Bölümler

2792. Bölüm

İnsanın Dostu Aklıdır

13368. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her insanın dostu aklıdır, düşmanı ise cehaleti. Akıllar, stoklardır. Ameller ise hazinelerdir.”[1438]

13369. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her insanın dostu aklıdır, düşmanı ise cehaleti.”[1439]

13370. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl, kendisinden kopulan arkadaş, nefsani istekler ise uyulan düşmandır.”[1440]

13371. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Güvenilir insan akıllı ve dindar olan insandır. Akıldan ve mürüvvetten nasibi olmayan kimsenin sermayesi günah olur. Herkesin dostu aklıdır, düşmanı ise cehalettir.”[1441]

13372. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıldan daha faydalı bir techizat yoktur. Hiçbir düşman, cehaletten daha zararlı değildir.”[1442]

2793. Bölüm

Müminin Samimi Dostu Aklıdır

13373. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl müminin samimi dostudur.”[1443]

13374. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl insanın samimi dostudur.”[1444]

13375. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl müminin kılavuzudur.”[1445]

13376. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl kendisinden kılavuzluk isteyene hıyanet etmez.”[1446]

13377. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Akıllardan kılavuzluk dileyin ki kılavuzluk edilesiniz ve akıla isyan etmeyin ki pişman olursunuz.”[1447]

13378. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklından, doğru yolu batıl yoldan ayıracak kadarı sana yeter! ”[1448]

2794. Bölüm

Nefsin Akıl ve İstekler Arasında Çekiştirilmesi

13379. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl Rahman ordusunun komutanıdır, heva ve hevesler ise Şeytan ordusunun komutanıdır. Nefsi bu arada her biri kendisine çeker, hangisi galip gelirse nefis orada yer eder.”[1449]

13380. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl ve şehvet birbirine zıttır. Aklın yardımcısı ilim ve şehvetin süsleyicisi ise heva ve hevestir. Nefis bu arada çatışma sebebi olur. Hangisi galip gelirse nefis onun tarafında bulunur”[1450]

bak. 519. Konu, en-Nefs, 537. konu el-Heva

2795. Bölüm

Din ve Akıl

Kur’an:

“Doğrusu bunda, kalbi olana veya hazır bulunup kulak verene ders vardır.” [1451]

“Kendilerine ilim verilenler, sana Rabbinden indirilenin hak olduğunu, güçlü ve hamde layık olanın yolunu gösterdiğini bilirler.” [1452]

13381. İmam Kazım (a.s), Hişam b. Hakem’e yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala kendi kitabında şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz bunda kalp sahipleri için öğüt vardır.” Kalpten maksat akıldır. Hakeza Allah şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Lokman’a hikmeti verdik.” Yani anlayış ve akıl.”[1453]

13382. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklı olmayan kimsenin dini yoktur.”[1454]

13383. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim akıllı olursa dindar da olur ve her kimde dindar olursa cennete girer.”[1455]

13384. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Din ve edep, aklın neticesidir.”[1456]

13385. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Akıl Allah’ın insan için yarattığı bir nurdur. Allah aklı, kalbin aydınlığı kılmıştır ki kendisi vesilesiyle, görülenler ile görülmeyenler arasındaki farkı tanıtsın.”[1457]

13386. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mümin akledinceye kadar iman etmemiştir.”[1458]

13387. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Din, akıl miktarıncadır ve yakinin gücü de din miktarıncadır.”[1459]

BAk. el-Cehl, 598, 599. Bölümler; el-İlm, 2834. Bölüm

2796. Bölüm

Aklın Anlamı (1)

13388. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz akıl, cehaletin diz bağıdır ve (kötülüğü emreden) nefis en aşağılık canlı gibidir. Eğer bağlanmazsa, sapıklığa düşer.”[1460]

13389. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nefisler serbesttir, ama akılların eli onların dizginlerini kontrol eder ve insanı sefalete sürüklemesine izin vermez.”[1461]

13390. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl, bilerek konuşman ve söylediğin şeyle amel etmendir.”[1462]

13391. İmam Hasan (a.s), kendisine, akıl hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “Fırsata erişinceye kadar hüzün (bardağını) yudum yudum içmektir.”[1463]

13392. İmam Rıza (a.s), bu soruya cevap olarak şöyle buyurmuştur: “Hüzün bardağını yudum yudum içmek, düşmana karşı müsamaha göstermek ve dostlarla iyi geçinmektir.”[1464]

13393. İmam Hasan (a.s), yine bu soruya cevap olarak şöyle buyurmuştur: “Hüzün bardağını yudum yudum içmek ve düşmanlara müsamaha göstermektir.”[1465]

13394. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl ılımlı hareket etmen, aşırılıktan sakınman, söz verdiğinde, sözüne aykırı davranmaman ve öfklendiğin zaman yumuşak huylu olmandır.”[1466]

13395. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Akıl, Allah’ın insan için yarattığı ve kendisiyle görülecek ve görülmeyecek şeylerin farkını tanıması için kalplerin aydınlığı kıldığı bir nurdur.”[1467]

13396. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl hakikatte günahtan uzaklaşmak, akibetleri düşünmek, ihtiyatlı ve ileri görüşlü hareket etmektir.”[1468]

13397. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Teala aklı, ezeli ilminde birikmiş ve gizlenmiş, aynı zamanda hiçbir mürsel Peygamberin ve mürsel meleğin haberdar olmadığı bir nurdan yaratmıştır. O halde ilmi, aklın kendisi; anlayışı, aklın ruhu; zühdü aklın başı; hayayı, aklın iki gözü; hikmeti, aklın dili; yumuşaklığı, aklın ağzı; rahmeti, aklın kalbi karar kıldı. Sonra içini on birikmiş şeyle, sağlam kılmıştır: Yakin, iman, doğruluk, huzur, ihlas, yumuşaklık, bağış, kanaat, teslimiyet ve şükür ile.”[1469]

Allame Tabatabai (r. a) Allah-u Teala’nın, “Düşünesiniz diye Allah size ayetlerini işte böyle açıklar” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Akıl aslında bağlamak ve tutmak anlamındadır. İnsanın inançla bağlandığı idrakine, idrak ettiği şeylere, kendisiyle tasarrufta bulunduğu ve iyi ve kötüyü, hak ve batılı teşhis ettiği sanılan güce akıl denmesi de bu açıdandır ve bu anlamı ifade etmektedir. Aklın karşıtı olarak, “cünun”, sefihlik, ahmaklık, (ahmaklık) ve cehalet gibi bir takım tabirler vardır ve bu tabirler farklı itibarlar esasınca kullanılmaktadır.

Kur’an-ı Kerim’de idrak çeşitleri hakkında kullanılan bir çok kavram vardır ve bu yaklaşık yirmı kavramı bulmaktadır. Örneğin zan, hesban (galip olan inanç), şuur, zikir, irfan, anlama, fıkıh (derin anlayış), dirayet, yakin, fikir, re’y (görüş), za’m (sanma), hıfzetme, hikmet, uzmanlık, şehadet ve akıl. Aynı zamanda kavl (görüş), fetva, basiret ve benzeri kelimeler de bu kavramlardan sayılmaktadır.

Zan: Her ne kadar kesinlik merhalesine ulaşmasa da galip olan inanç anlamındadır. Hesban da aynı anlamı ifade etmektedir. Ama hesban daha çok, istiare şeklinde, zanni idraklerde kullanılmaktadır. Tıpkı zan anlamına gelen, “addl” kelimesi gibi. Bu kavramın kökü, “adde zeyden minel ebtal ve hesibehu” (Zeyd’i kahramanlardan biri saydı) cümlesinde yer almıştır.

Şuur: Daha çok ince ve dakik idrak türüne denmektedir ve “kıl” anlamını ifade eder, “şe’r” kökünden türemiştir ve bu da kılın inceliği ve zerafeti sebebiyledir. Bu kelime genellikle hissedilir gerçekler hakkında kullanılmaktadır, akledilen gerçeklerde değil! Duyu organlarına “meşa’ir” denmesinin sebebi de budur.

Zikir ve hatırlama: Bu da, idrakte kaybolduktan sonra, zihinde gizlenmiş olan sureti/şekli hazır hale getirmektir. Yani idrakten gizlenmesinden korumak anlamındadır. (Zihni sureti hatırda tutmak ve unutulmasına engel olmak.)

İrfan ve tanıma: Bu da idrak eden güçte ortaya çıkan sureti, zihinde biriktirilmiş şeylere tatbik etmektir. Bu sebeple şöyle denilmektedir: “İrfan ve tanıma daha önce hasıl olan ilimden sonradır.”

Fehm (anlayış): Bu da zihnin bir tür, dışarıdaki bir şeyin suretinin zihinde şekillenmesi vesilesiyle etkilenmesidir.

Fıkıh (derin anlayış): Bu da zihinde şekillenmiş suretin sebatı ve tasdikteki istikrarıdır.

Dirayet: Bu da gizli boyutları ve malum özellikleri derk edilip tanınsın diye bu sebat ve istikrarda derinleşmek anlamındadır. Bu yüzden bir işe önem vermek ve büyük görme hususlarında kullanılmaktadır. Nitekim Allah-u Teala, şöyle buyurmuştur: “Gerçekleşecek olan! Nedir o gerçekleşecek olan gün.”[1470] Hakeza şöyle buyurmuştur: “Doğrusu, biz, Kur’an’ı kadir gecesinde indirmişizdir. Kadir gecesinin ne olduğunu sen bilir misin?”[1471]

Yakin: Zeval ve gevşeklik kabul etmez bir şekilde zihni idrakin güçlenmesi anlamındadır.

Fikir: Bu da bir tür kendilerine bağlı bilinmezlikleri elde etmek için hazır ve mevcut bilgileri gözden geçirmektir.

Re’y (görüş): Bu da fikir ve düşünceden hasıl olan tasdiktir (onaylamadır.) Bu kelime de amel edilmesi uygun ve lazım olan veya bu tür olmayan tüm ameli (pratik) ilimlerde kullanılmaktadır, tekvini (yaratışsal) işlerle ilgili nazari (teorik) işlerle ilgili değil! Basiret, ifta (fetva vermek) ve kavl (söz) kelimeleri de bu kavram ve anlamına yakındır. Elbette “kavl” terimi daha çok istiare şeklinde ve menzum (kendisine lazım görülen) yerine lazımdan (bir şeyin gereklerinden) istifade edilmesi türündendir. Zira bir şey hakkında kavil ve söz, delalet ettiği şeye inanmayı gerektirir.

Za’m (sanmak): Bu da zihinde bir suret olması hasebiyle tasdik etmekten ibarettir. Bu tasdik, ister üstün bir tasdik olsun isterse de kesinlik ifade etsin, farketmez.

İlim: Daha önce de geçtiği gibi bu da zıddını idrakten alıkoyan bir tür idraktir.

Hıfz (ezberlemek): İlmi ve zihni sureti, değişmeyecek ve zail olmayacak bir şekilde kaydetmek ve ezberlemek anlamındadır.

Hikmet: Sağlamlık ve istihkamı açısından o ilmi ve zihni suretten ibarettir.

Hibre (uzmanlık): Bu da alim olan insanın ön gereklerinden ortaya çıkan her türlü sonuçtan haberdar olacağı bir şekilde ilmi suretin zuhurundan ibarettir.

Şehadet: Bu da hissedilir gerçeklerde var olan zahiri his vasıtasıyla bir şeyin kendisine hissedilir gerçeklerde olduğu gibi, zahiri his vasıtasıyla veya ilim, irade, sevgi, buğz ve benzeri şeyleri ifade eder vicdani gerçeklerde olduğu gibi deruni his vasıtasıyla bir şeyin kendisine ulaşmaktan ibarettir. Zikredilen bütün bu kavramlar, anlamlarından da anlaşıldığı üzere, madde, hareket ve değişiklikle iç içe olmaktan uzak değildir. Bu yüzden de son beş kavram dışında, yani ilim, hıfz, hikmet, hibre ve şehadet dışında diğer tüm kavramlar, Allah-u Teala hakkında kullanılmamaktadır. Örneğin, “Allah zanneder, Allah tahmin eder, Allah sanır, Allah anlar, Allah kavrar...” gibi tabirler, Allah hakında caiz değildir. Ama diğer beş kavram, bir noksanlık ve yokluk gerektirmediği için Allah-u Teala hakkında da kullanılır. Nitekim münezzeh olan Allah bizzat şöyle buyurmuştur: “Allah her şeyi bilir.”[1472] Hakeza şöyle buyurmuştur: “Allah, herşeyin koruyucusudur.”[1473] Hakeza şöyle buyurmuştur: “Allah yaptığınız herşeyden haberdardır.”[1474] Hakeza şöyle buyurmuştur: “İlim ve hikmet sahibi odur”[1475] Hakeza Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “O her şeye şahittir”[1476] Şimdi konumuz olan akıl meselesine dönelim. Bildiğiniz gibi akıl, münezzeh olan Allah’ın insanı yarattığı fıtrat üzere, kalbin tasdikiyle birlikte olan idrak hakkında kullanılmaktadır. Yani nazari (teorik) işlerde, hak ve batılı idrak etmek ve ameli (pratik) işlerde ise zarar ve faydayı, iyi ve kötüyü tanımaktır. Zira münezzeh olan Allah insanı, varlığının evvelinde de kendisini idrak edecek bir şekilde yaratmıştır. Daha sonra da kendileriyle eşyanın zahirini derk etsin ve tanısın diye onu, bir dizi zahiri duyu organlarıyla mücehhez kılmıştır. Aynı zamanda kendisiyle ruhi anlamları idrak edecek, bu anlamların yardımıyla, nefsini, dış olgularla irtibata geçirecek, batıni ve deruni hislerle de donatmıştır. İrade, dostluk, düşmanlık, korku, ümit ve benzeri anlamlar gibi. İnsan bu kavramlar hususunda bir tür tertip, ayırma, özelleştirme, genelleştirme ve bir takım tasarruflarda bulunmaktadır. Nazari (teorik) hususlarda ve amel sahasından dışarı olan işlerde teorik hükümler vermekte, ameli ve davranışlarla ilgili işlerde ise, pratik hükümler vermektedir. Bütün bunlar, insanın asıl olan fıtratının kendisi için belirlediği bir yolda hareket etmektedir ve bu da akıldan ibarettir. Ama bazen bazı kuvveler, şehvet ve gazap gibi güçler, diğer kuvvelere galebe çalarak insana hakim olmakta ve diğer kuvvelerin etkisini yok etmekte veya zayıflatmaktadır. Netice olarak da insan, itidal yolundan saparak, ifrat veya tefrit uçurumuna yuvarlanmaktadır. Bu yüzden, aklı salim olduğu halde böyle bir insanda etkili olmamaktadır. Tıpkı yalan veya tahrif edilmiş belgeler veya tanıklıklar üzere hüküm veren bir kadıyı andırmaktadır. Bu kadı verdiği hükmünde, her ne kadar batılı kastetmese de haktan sapacaktır. Böyle bir kimse hem kadıdır ve hem de kadı değildir. Doğru olmayan bilgiler üzere hüküm veren insan da işte böyledir. Gerçi onun işini de, bir tür müsamaha sayesinde akıl olarak adlandırmak mümkündür. Ama gerçekte akıl değildir. Zira insan, böyle bir halet içinde fıtratın selim yolundan ayrılmış ve doğru yollarından uzak düşmüştür. Allah-u Teala’nın sözü de işte bu esas üzeredir. Zira Allah aklı insanın dininde faydalandığı ve kendisi vesilesiyle gerçek bilgilere ve uygun davranışlara eriştiği bir unsur olarak tanıtmaktadır. Öyle ki bu unsur, söz konusu haslete sahip olmadığı taktirde, akıl olarak adlandırılamaz. Her ne kadar dünyevi hayır ve şer işlerinde etkili olsa da bu gerçek değişmez. Nitekim Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Ve şöyle dediler: “Eğer dinlemiş veya akletmiş olsaydık, cehennem ehlinden olmazdık.”[1477] Hakeza Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Yeryüzünde dolaşmıyorlar mı ki, orada olanları akıl edecek kalpleri, işitecek kulakları olsun. Ama yalnız gözler kör olmaz, fakat göğüslerde olan kalpler de körleşir”[1478] Bu ayetler, görüldüğü gibi, aklı insanın bağımsız olarak istifade ettiği, ilim ve bilgi anlamında kullanmıştır. Sem’ (işitmek) lafzı da, başkasının yardımıyla kendisinden istifade edilen idrak anlamındadır. Elbette her ikisinin de selim fıtratla uyumlu olması gerekir.

Nitekim Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Kendini sefih (akılsız) kılandan başkası İbrahim’in dininden yüz çevirmez”[1479] Daha önce de belirtildiği gibi bu ayet, şu hadisin tersçelişiği (aks-i nakizi) konumundadır: “Akıl, kendisiyle Rahman’a ibadet edilen şeydir...”

Bütün bu söylenenlerden de açıkça anlaşıldığı üzere, Allah-u Teala’nın sözündeki akıldan maksat, insan için salim fıtratla birlikte hasıl olan idrakten ibarettir. Akıl hakkındaki bu tanımlama esasınca, münezzeh olan Allah’ın şu sözü de açıklığa kavuşmaktadır: “Allah, düşünürsünüz diye sizlere ayetlerini işte böyle açıklamaktadır.” Zira ilim, beyan ve aydınlatmayla hasıl olmaktadır. İlim de aklın ön gereklerindendir ve akla erişmek için bir vesiledir. Nitekim Allah-u Teala şöyle buyurmuştur[1480]: “Biz bu misalleri insanlara veriyoruz, onları ancak alimler anlayabilir”[1481]

bak. 2787. Bölüm; 2803. Bölüm; el-Bihar, 1/96, 2. Bölüm; el-İlm, 2907. Bölüm

2797. Bölüm

Aklın Anlamı (2)

13398. İmam Hasan (a.s) babası (a.s) kendise aklınne olduğunu sorunca şöyle buyurmuştur: “Kalbin, kendine ısmarlanan şeyi korumasıdır.”[1482]

13399. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl, tecrübeleri korumaktır. En hayırlı tecrübe, sana öğüt veren tecrübedir.”[1483]

13400. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl ve ilim bir ipe bağlanmıştır birbinden ayrılmaz ve uzaklaşmazlar.”[1484]

13401. İmam Kazım (a.s) Hişam b. Hakem’e tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Ey Hişam! Şüphesiz akıl ilimle birliktedir. Allah-u Tela şöyle buyurmuştur: “Bunlar insanlara vediğimiz örneklerdir. Şüphesiz alimler dışında kimse onları akledemez.”[1485]

13402. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz mutsuz kimse kendisine verilen akıl ve tecrübenin faydasından mahrum kalan kimsedir.”[1486]

bak. Et-Tecrube, 496. Bölüm; 2814. Bölüm

2798. Bölüm

Akıllar Allah Vergisidir

13403. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllar Allah vergisidir. Adab ise sonradan insanın kazandığı şeylerdir.”[1487]

13404. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl, Allah tarafından bir bağıştır, edeb ise zahmet ve çaba ile elde edilir. O halde herkim edeb kazanma yolunda zahmet çekerse onu elde eder. Her kim de aklını çoğaltmak için kendisini zahmete düşürürse sadece cehaleti artar.”[1488]

bak. el-Edeb, 65. Bölüm

2799. Bölüm

Tabii ve Tecrübi Akıl

13405. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl iki çeşittir: Tabii (ve zati) akıl ve tecrübi akıl. Her iki akıl da fayda verir.”[1489]

13406. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim iki çeşittir: Yaratılıştan gelen ve sonradan kazanılan. Yaratılıştan gelen ilim olmadığı zaman, sonradan kazanılan da fayda vermez.”[1490]

13407. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl anneden doğmadır, ilim ise sonradan kazanılandır.”[1491]

bak. el-İlm, 2912. Bölüm; et-Tecrube, 496. Bölüm; 2797. Bölüm

2800. Bölüm

Akıllı İnsanın Sıfatları

13408. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse tecrübelerinin kendisine öğüt verdiği kimsedir.”[1492]

13409. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse kemali talep eder, cahil ise mal talep eder.”[1493]

13410. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse işlerini sağlam yapan kimsedir.”[1494]

13411. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse yaptıkları, sözlerini tastik eden kimsedir.”[1495]

13412. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse tanıdığı yerde duran kimsedir. (Hakkın karşısında itirafta bulunan ve teslim olan kimsedir. )”[1496]

13413. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse dilini tutan kimsedir.”[1497]

13414. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse cahilin rağbet gösterdiği şeyden yüz çeviren kimsedir.”[1498]

13415. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse güzel ihsanda bulunan ve yerinde çaba gösteren kimsedir.”[1499]

13416. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse görüşünü itham eden ve nefsinin kendi gözünde süslediği şeye güvenmeyen kimsedir.”[1500]

13417. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse ilahi kaza ve kadere teslim olan ve uzağı görerek ihitiyatla amel eden kimsedir.”[1501]

13418. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse dilini gıybet etmekten koruyan kimsedir.”[1502]

13419. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse bir ihtiyaç veya delil beyanı dışında konuşmayan kimsedir.”[1503]

13420. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse, susunca düşünür, konuşunca Allah’ı zikreder bakınca da ibret alır.”[1504]

13421. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse bildiğinde amel eder, amel ettiğinde ihlas üzere yerine getirir, ihlaslı olduğunda ise uzlete çekilir.”[1505]

13422. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse kendi ameline dayanır, cahil ise kendi emeline dayanır.”[1506]

13423. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse kendi amelinde çaba gösterir arzusunu ise kısaltır.”[1507]

13424. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimseyi gücü ifrata düşürmez ve zayıflık kendisini yerine oturtmaz.”[1508]

13425. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse kendisine farz olan hususlarda nefsini sorguya çeker ve başkalarının kendisi karşısında taşıdıkları sorumluluklardan dolayı nefsi için (insanları) hesaba çekmez (onları affeder ve bağışlar).”[1509]

13426. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse hiç kimseyi hor görmez.”[1510]

13427. Misbah’uş Şeria’da yer aldığına göre İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse hakkı kabul etmekte alçak gönüllü olan kimsedir.”[1511]

13428. Misbah’uş Şeriada şöyle yer almıştır: “Akıllı kimse akılların kabul etmediği bir sözü söylemez ve kendisini ithama maruz bırakmaz.”[1512]

13429. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse kendi benzeri ile ünsiyet kurar ve cahil kimse ise şekil açısından kendisine benzeyene meyleder.”[1513]

13430. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse sözünü yalan sayacağından korktuğu birisine söz söylemez. Esirgeyeceğinden korktuğu kimseden bir şey istemez. Sonunda özür dilemesi gerekeceğinden korktuğu bir işi yapmaz. Ümit edilmemesi gereken bir kimseye ümit bağlamaz.”[1514]

13431. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse yalanlamasından korktuğu bir kimseye söz söylemez, esirgeyeceğinden korktuğu kimseden bir şey istemez. Uhdesinden gelemeyeceği bir şeyi söz vermez. Ümit bağlamada kınanılan bir şeye ümit bağlamaz ve içinde kalmaktan korktuğu bir şeye teşebbüste bulunmaz.”[1515]

13432. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiaz gönül sahibi akıllı kimse gücünün yetmediği şeyi terkeder. Çoğu zaman doğruluk nefsani isteklere muhalefettedir.”[1516]

13433. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse edeble öğüt alır, hayvanlar ise sadece dayakla öğüt alır.”[1517]

13434. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse hikmetle içiçe olduğu taktirde dünyanın azlığından ve eksikliğinden hoşnut olur. Ama dünyaya sahip olduğu halde hikmeti az olursa hoşnut olmaz. Bu yüzden de onların ticareti kar etmiştir.”[1518]

13435. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse helalin şükretmesine engel olmadığı ve haramın sabrına üstün gelmediği kimsedir.”[1519]

13436. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her şeyin bir kılavuzu vardır. Aklın kılavuzu ise düşünmektir. Düşünmenin kılavuzu ise sessizliktir. Her şeyin bir bineği vardır, aklın bineği ise tevazudur.”[1520]

13437. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimsenin serveti ilim ve amelindedir. Cahilin serveti ise malında ve arzusundadır.”[1521]

13438. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın yarısı tahammül etmek, diğer yarısı ise görmezlikten gelmektir.”[1522]

13439. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimsenin sözü (ruhlara) yiyecektir. Cahilin cevabı ise suskunluktur.”[1523]

13440. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insanın göğsü sırrının sandığıdır.”[1524]

13441. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimsenin çirkin işi cahil insanın güzel işinden daha iyidir.”[1525]

13442. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse bir delikten iki defa sokulmaz.”[1526]

13443. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cahilin öfkesi sözündedir. Akıllının öfkesi ise davranışındadır.”[1527]

13444. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimsenin sıfatı şudur: Cahilin kendisine cahilce davranışı karşısında yumuşak davranır, kendisine zulmedeni bağışlar, kendisinden aşağıdakilere karşı tevazu gösterir, kendinden üstün olanlardan iyilik dilemede öne geçer, konuşmak isteyince düşünür, söylemek istediği şey iyi olduğunda söyler ve faydalanır, eğer kötü olursa sessiz olur, salim kalır, fitneyle karşılaştığında Allah’a sığınır, elini ve dilini korur, bir fazilet gördüğü zaman onu ganimet sayar, haya kendisinden ayrılmaz, ihtiras onda ortaya çıkmaz, işte bunlar akıllı kimsenin kendisiyle tanındığı on sıfattır.”[1528]

2801. Bölüm

Akıl ve Hikmet

13445. İmam Ali’ye (a.s) “Akıllı kimse hakkında sorduklarında şöyle buyurmuştur; “Akıllı, her şeyi layık olduğu yere koyandır” diye buyurdu.” Cahili tarif et” dediklerinde; “Akıllıyı tarif etmekle cahili de tarif ettim!” diye buyurdular.”[1529]

13446. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse herşeyi yerine koyan kimsedir ve cahil ise bunun tam tersidir.”[1530]

bak. el-Adl, 2544. Bölüm ve 11681. Hadis

2802. Bölüm

Akıl ve Boş Şeyleri Terketmek

13447. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insan bir nefesini dahi fayadasız şeylerle zayi etmez.”[1531]

13448. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimseler dünyanın fazlalıklarını bile terkettiler nerede kaldı ki günahlarını! Zira dünyayı terketmek fazilettir. Günahları terketmek ise farzdır.”[1532]

13449. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllar azalınca fazlalıklar artar.”[1533]

13450. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse batılı kenara atan kimsedir.”[1534]

13451. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim fazlalıklardan sakınırsa düşüncesi akıllarla eşitlenir.”[1535]

13452. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin eğlencesi çoğalırsa aklı azalır.”[1536]

13453. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akılların zayi olması fazlalıkları talep etmekledir.”[1537]

13454. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Oyuna aşık olan, eğlence ve basit işlere kapılan kimse akıllı değildir.”[1538]

13455. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl ve boş eğlence bir araya gelemez.”[1539]

13456. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En üstün akıl boş şeylerden uzak durmaktır.”[1540]

bak. 475. Konu, el-Leğv; 478. konu el-lehv; el-İmame (2), 213. bölüm ve 1139. Hadis

2803. Bölüm

Akıl ve Ahiret İçin Çalışmak

13457. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalıcı evini bayındır kılan kimse akıllı bir kimsedir.”[1541]

13458. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim akıllı olursa gaflet uykusundan uyanır, kendisini yolculuğa hazırlar ve kalıcı evini bayındır kılar.”[1542]

13459. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlahi düşünmeyen ve ahiret yurdu için amel etmeyen kimse akıllı değildir.”[1543]

13460. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz akıllı bugünden yarını düşünen, kendisini (cehennem) ateşinden kurtarmak için çalışan ve kendisinden kurtuluşun olmadığı şey için amel eden kimsedir.”[1544]

13461. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse bu dünyada ölümden sakınan ve içinde ölümü arzuladığı halde bulamayacağı bir diyara gitmeden önce kendisini oraya güzelce hazırlayan kimsedir.”[1545]

13462. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse fani dünyaya sırt çeviren ve değerli, ebedi ve yüce cennete yönelen kimsedir.”[1546]

bak. 2821. Bölüm; el-Ahiret, 27. Bölüm

2804. Bölüm

Akıl ve Allah’a İtaat

13463. Resulullah (s.a.a) beyan, vakar ve heybet sahibi bir Hıristiyan hakkında: “Bu Hıristiyan adam ne de akıllıdır” denilince şöyle buyurmuştur: “Sus! Şüphesiz akıllı kimse Allah’ı bir bilen ve sadece ona itaat eden kimsedir.”[1547]

13464. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse her ne kadar çirkin ve hakir de olsa Allah’a itaat eden kimsedir.”[1548]

13465. Resulullah (s.a.a) kendisine, “Akıl nedir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Allah’a itaat ile amel etmektir. Şüphesiz Allah’a itaat ile amel edenler gerçek akıl sahipleridir.”[1549]

13466. İmam Sadık (a.s) hakeza şöyle buyurmuştur: “Akıl, kendisiyle Rahman olan Allah’a ibadet edilen ve cennet kazanılan şeydir.” Ravi şöyle diyor: “Ben şöyle arzettim: “O halde Muaviye’de olan neydi? ” İmam şöyle buyurdu: “O şeytanlık idi. O akla benzemektedir ama akıl değildir.”[1550]

13467. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse günahlardan uzaklaşan ve ayıplardan temizlenen kimsedir.”[1551]

13468. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “(Akıllı kimselerin) himmeti günahları terketmek ve ayıpları ortadan kaldırmaktır.”[1552]

13469. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer münezzeh olan Allah haramlarından sakındırmasaydı yine de akıllı insanın onlardan uzak durması gerekirdi.”[1553]

13470. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizin en akıllı olanınız (Allah’a) en çok itaat edeninizdir.”[1554]

bak. el-İlm, 2834. Bölüm ez-Zenb, 1361. Bölüm

2805. Bölüm

Akıl ve Lezzetleri Terketmek

13471. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse nefsani isteklerine üstün gelen ve ahiretini dünyaya satmayan kimsedir.”[1555]

13472. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse şehvetinden uzak duran ve dünayasını ahiretine satan kimsedir.”[1556]

13473. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse lezzetlerinin düşmanıdır, cahil kimse ise şehvetinin kuludur.”[1557]

13474. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse Rabbine itaat hususunda nefsani istekklerine isyan eden kimsedir.”[1558]

13475. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse nefsani isteklerinin sebeplerine üstün gelen kimsedir.”[1559]

13476. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse şehvetini öldüren kimsedir. Güçlü kimse ise lezzetini söküp atan kimsedir.”[1560]

13477. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse öfkelendiğinde nefsine sahip olan ve rağbet ettiğinde ise sakınan kimsedir.”[1561]

13478. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimsenin neticesi hasret olan şehvetine (şehvete sebep olan bir şeye) nasıl baktığına şaşmamak elde değil.”[1562]

13479. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimselerin hasleti şehvetlerinin ve gafletlerinin az olmasıdır.”[1563]

13480. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insan her ne kadar nefsani sitekleri onu gerektirse de yalan söylemeyen kimsedir.”[1564]

2806. Bölüm

Akıl ve İyilikle Kötülüğü Tanımak

13481. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse iyiliği kötülükten ayırt eden kimse değildir. Aksine akıllı kimse iki kötülükten kötülüğü daha az olanı tanıyan kimsedir.”[1565]

2807. Bölüm

Akıllı İçin Olması Gereken Şey

13482. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse yaptığı her işi nefsini terbiye için yapmalıdır.”[1566]

13483. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl sahibi insan için her amelde bir ihsan vardır, cahil kimse içinse her halette bir hüsran vardır.”[1567]

13484. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimsenin söylediği her kelimede zeka ve soyluluk alametleri aşikardır.”[1568]

2808. Bölüm

Akıllı İnsanın Yapması Gereken Şey

13485. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insanın zamanını tanıması, kendi işine koyulması ve dilini koruması gerekir.”[1569]

13486. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insanın din, düşünce, ahlak ve edeb hususundaki ayıplarını ve kötülüklerini muhasebe etmesi, onları göğsüne veya bir deftere kaydetmesi ve onları yok etmek için çalışması gerekir.”[1570]

13487. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse ahiret için çalışmakla ve azığını artırmakla görevlidir.”[1571]

13488. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insanın sürekli meşveret etmesi ve başına buyrukluğu terketmesi gerekir.”[1572]

13489. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insanın kendi işini düşünmesi sonra dilini koruması ve zamının insanlarını iyi tanıması gerekir.”[1573]

2809. Bölüm

Akıllı Kimseye Yakışan Şey

13490. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insana, doktorun hasta ile konuştuğu gibi cahil insanla konuşması yakışır.”[1574]

13491. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insana, öğrettiğinde kabalık etmemesi öğrendiğinde ise öğrenmekten utanmaması yakışır.”[1575]

13492. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insana bir amelde bulunduğunda kendisine yegane nimet vericisi olan Allah’tan, O’ndan başkasını O’na ortak koşmaktan haya etmesi yakışır.”[1576]

13493. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insana sözüne itminan edilsin diye doğru olması ve nimet artışına hak kazanması için şükredici olması yakışır.”[1577]

2810. Bölüm

Akıllı İnsana Yakışmayan Şey

13494. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insana şu üç şey dışında göç etmesi yakışmaz: Hayatını temin etmesi, ahireti için azık alması ve haram olmayan yoldan lezzet alması.”[1578]

13495. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı insana şu üç şeyi hiç bir halette unutması yakışmaz: Dünyanın faniliğini, hallerin değişikliğini ve kendisinden hiçbir zaman güvende olunmayan afetleri.”[1579]

2811. Bölüm

İnsanların En Akıllısı

13496. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bilin ki insanların en akıllısı Rabbini tanıyıp O’na itaat eden, düşmanını tanıyıp, ona isyan eden ikamet edeceği evi tanıyıp orayı bayındır kılan ve yakında göç edeceğini bildiğinden göçü için azık hazırlayan kimsedir.”[1580]

13497. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akıllısı, (Allah’ın) azabından korkan iyilik sahibidir. İnsanların en cahili ise Allah’ın azabından güvende olan kötülük sahibi kimsedir.”[1581]

13498. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akıllısı, her türlü aşağılıktan en uzak olanıdır.”[1582]

13499. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akıllısı en hayalı olanıdır.”[1583]

13500. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akıllısı Allah’a en yakın olanıdır.”[1584]

13501. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akıllısı cahil insanları cezalandırmada sessiz kalmaktan öteye gitmeyendir.”[1585]

13502. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akıllısı ciddiyeti mizahına üstün gelen ve nefsani istekleri karşısında aklından yardım alan kimsedir.”[1586]

13503. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akıllısı, hak karşısında boyun eğen, hakka nefsinden bağışlayan (karşı koymayan), hak vesilesiyle aziz olan, hakkı ikame etmeyi ve hak ile amel etmeyi küçümsemeyen kimsedir.”[1587]

13504. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akıllısı, en çok akibetini düşünenidir.”[1588]

13505. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akıllısı, insanlarla en iyi geçinendir.”[1589]

13506. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En akıllınız (Allah’a) en çok itaat edeninizdir.”[1590]

13507. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akıllısı, kendi ayıplarını gören ve başkalarının ayıplarına karşı ise kör olan kimsedir.”[1591]

13508. Hz. Lokman (a.s) oğluna öğüt vererek şöyle buyurmuştur: “Hak karşısında mütevazi ol ki insanların en akıllısı olasın.”[1592]

13509. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl açısından insanların en üstünü geçimini en güzel şekilde sağlayan ve ahiretini ıslah etmeye en çok gayret gösterendir.”[1593]

13510. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlardan aklı en kamil olan kimseler Allah’tan en çok korkanlar ve Allah’a en çok itaat edenlerdir.”[1594]

2812. Bölüm

İnsanların En Akılsızı

13511. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akılsızı sultandan (yöneticilerden) en çok korkan ve onlara en çok itaat eden kimsedir.”[1595]

13512. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en akılsızı elinin altındakilere zulmeden ve kendisinden özür dileyeni bağışlamayan kimsedir.”[1596]

bak. 2820. Bölüm

2813. Bölüm

Akıllı Sayılmayan Kimse

Kur’an:

“Onlar sizinle toplu olarak, ancak surla çevrilmiş kasabalar içinde veya duvarlar arkasından savaşı kabul edebilirler. Kendi aralarındaki çekişmeleri ise serttir; onları birlik sanırsın, oysa kalpleri birbirinden ayrıdır. Bu, akıl etmeyen bir topluluk olmalarındandır.” [1597]

“Eğer kulak vermiş veya akıl etmiş olsaydık, çılgın alevli cehennemlikler içinde olmazdık” derler.” [1598]

“Namaza çağırdığınızda onu alay ve eğlenceye alırlar. Bu, onların akıl etmeyen bir topluluk olmasındandır.” [1599]

“Hani onlara: “Allah'ın indirdiğine uyun” denilince, “Hayır, atalarımızı yapar bulduğumuz şeye uyarız” derler; ya ataları bir şey akıl edemeyen ve hidayeti bulamayan kimseler idiyseler? ” [1600]

“Küfredenlerin (hidayete davet edilme hususundaki) misali, bağırıp çağırmadan başkasını işitmeyene (hayvanlara tehlikeyi haber vermek için) seslenen kimsenin (çobanın) misalidir. (Bu sesin kendilerine bir tehlikeyi haber verdiğini anlamazlar). Sağırdırlar, dilsizdirler, kördürler; bu yüzden onlar akıl edemezler.”[1601]

13513. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yuh olsun, yazıklar olsun size; ben artık sizi kınamaktan-azarlamaktan bıktım usandım. Ahirete karşılık dünya hayatına mı razı oldunuz? İzzet yerine zilleti mi tercih ettiniz? Sizleri düşmanınızla cihada davet edince korkudan gözleriniz dönüyor, adeta ölümün çetinliği ve gaflet sarhoşluğu içinde çırpınıyorsunuz ve benimle konuşamıyorsunuz, sorularıma cevab veremiyorsunuz. Adeta aklınız gitmiş deli/divane olmuşsunuz da akıl edemiyorsunuz.”[1602]

13514. İmam Ali (a.s) Kufelilere yaptığı bir konuşmasında şöyle buyurmuştur: “Ey bedenleriyle karşımda duran, akıllarını kaybetmiş, hevaları ihtilaflı, emirlerini belaya uğratan kavim! Emiriniz Allah’a itaat ediyor, siz ona isyan ediyorsunuz; Şamlıların emiri (Muaviye) Allah’a isyan ediyor, adamları emrine itaat ediyorlar.”[1603]

13515. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey ruhları farklı, kalpleri dağınık, bedenleri burda, akılları kaybolmuş kimseler! Ben sizi hakka yöneltiyorum, siz ise aslanın kükremesinden kaçan keçi gibi kaçıyorsunuz.”[1604]

13516. İmam Ali (a.s) dünya ehlinin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Bazıları ayakları bağlanmış, bazıları ise serbest bırakılmış develer gibidir. Akıllarını kaybetmiş, meçhule dalıp gitmişlerdir; ”[1605]

13517. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Bilin ki her kim kendisi hakkındaki doğru olmayan sözden dolayı incinirse akıllı değildir.”[1606]

bak. el-Mecnun, 570. Bölüm

2814. Bölüm

Aklı Artıran Şey

13518. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl, ilim ve tecrübeyle artan bir içgüdüdür.”[1607]

13519. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklı tezkiye etmek geliştirmek için en iyi yardım eğitimdir.”[1608]

13520. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz sen aklınla tartılırsın. O halde ilimle aklını geliştir.”[1609]

13521. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlme çok bakmak (ve düşünmek) aklı açar ve geliştirir.”[1610]

13522. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hikmet hususunda çok düşünmek aklı aşılar.”[1611]

13523. İmam Seccad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alim insanlarla oturup kalkmak aklın artmasına neden olur. Eziyet etmemek de aklın kemalindendir.”[1612]

13524. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın en sağlam sebeplerinden biri de cahil insanlara merhamet etmektir.”[1613]

bak. Et-Ticaret, 426, 427. Bölümler

2815. Bölüm

Aklı Kemale Erdiren Şey

13525. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl sahibi olan insan şu üç şeyi kemale erdirmedikçe akıllı sayılamaz... hoşnutluk ve öfke halinde hakkı hak sahibine vermeyi, kendisi için beğendiğini insanlar için de beğenmeyi birinin sürçtüğünü görünce yumuşak davranmaya çalışmalıdır.”[1614]

13526. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın kemali üç şeydedir: Allah karşısında tevazu, güzel yakin sahibi olmakta ve hayırlı söz söyleme dışında susmakta.”[1615]

13527. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Faydasız işleri terketmekle aklın kemale erer.”[1616]

13528. İmam Hüseyin (a.s) Muaviye’nin yanında akıldan söz edilince şöyle buyurmuştur: “Akıl sadece hakka uymakla kemale erer.” Muaviye şöyle dedi: “Sizin görüşlerinizde bir tek şeyden başkası yoktur (hepiniz aynısınız.)”[1617]

13529. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah aklı üç parçaya bölüştürmüştür. Her kim de bu üç şey olursa aklı kemale ermiş olur ve her kimde de bu üç şey olmazsa aklı yoktur: Allah’ı iyi tanımak, Allah’a iyi itaat etmek ve Allah’ın işi hususunda güzel sabretmek.”[1618]

13530. İmam Ali (a.s) sürekli şöyle buyururdu: “Allah’a akıldan daha iyi bir şeyle ibadet edilmemiştir. İnsanın aklı kendisinde şu hasletler olmadıkça kemale ermez: İnsanlar onun küfür ve kötülüğünden güvende olmalı, hidayet ve iyiliği umulmalı, malının fazlasını bağışlamalı, sözünün fazlasını tutmalı, dünyadan nasibi günlük yiyeceği kadar olmalı, sağ olduğu müddetçe ilme doymamalı, Allah için zilleti, Allah’tan gayrisiyle olan izzetten daha çok sevmeli. Alçak gönüllü olmayı yüce mertebeli olmaktan daha çok sevmeli, başkalarının az iyiliğini çok saymalı kendisinin çok iyiliklerini az görmeli, tüm insanları kendisinden daha iyi bilmeli, kendisini herkesten daha kötü görmelidir. Aklın kemali bununladır. (Son haslet ile veya bütün bu hasletler sayesindedir. )”[1619]

13531. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah’a akıldan daha üstün bir şeyle ibadet edilmemiştir. Mümin kendisinde şu on haslet bir araya gelince akıl sahibi olur: Hayır ve iyiliği ümit edilir, kötülüğünden korkulmaz, başkalarının az iyiliğini çok sayar, kendisinin çok iyiliğini az görür, hayatta olduğu müddetçe ilim öğrenmekten yorulmaz, yoksulların kendisine gelmesinden bıkmaz, alt olmayı üst olmaktan daha çok sever, fakirliği zenginlikten çok sever, dünyadan nasibi yiyeceği kadardır. Hepsinden daha önemli olan onuncu haslet ise gördüğü herkes hakkında “O benden daha iyi ve takvalıdır” demesidir. O halde herkesi kendisinden daha iyi ve takvalı görünce onun mertebesine ulaşıncaya kadar karşısında alçak gönüllü olur. Kendisinden daha düşük ve aşağılık birini görünce de, “Belki de zahiri kötüdür, ama batını iyidir ve belki de akibeti hayırla sonuçlanacaktır” der. İşte mümin böyle olunca büyüklüğün doruğuna ulaşmış olur. Zamanındaki insanlara üstün olmuş olur.”[1620]

bak. 2818. Bölüm; el-Bihar, 1/109/5 ve 6 ve s. 140, 78/336/17

2816. Bölüm

Aklı Değerlendirme Ölçüleri

13532. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İşin niteliği aklın niceliğini gösterir.”[1621]

13533. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın mektubundan aklı ve basireti anlaşılır, elçisinden ise anlayışı ve zekiliği bilinir.”[1622]

13534. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın iffet ve kanaatla süslenmesi aklının göstergesidir.”[1623]

13535. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her insanın sözünden aklının miktarı anlaşılır.”[1624]

13536. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın vakarının çokluğu ve (insanlara) tahammül etmesinin güzelliği aklının göstergesidir.”[1625]

13537. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Senin elçin aklının tercümanıdır. Mektubun ise en yetkin sözündür.”[1626]

13538. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Üç şey sahiplerinin akıllarının göstergesidir: Elçi, mektup ve hediye.”[1627]

13539. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir oturumda birinin aklını denemek istiyorsan sohbetlerin arasında ona olmayacak sözler söyle, eğer onları reddederse akıllı bir kimsedir. Ama eğer onları teyit ederse ahmak birisidir.”[1628]

13540. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların aklı altı şey ile imtihan edilir: Gazap anında hilim, korku anında sabır, rağbet anında ılımlı davranmak, her haliyle Allah’tan sakınmak, güzel geçinmek ve az çatışmak.”[1629]

13541. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların aklı altı şey ile imtihan edilir: Arkadaşlık, alışveriş, yöneticilik, azledilme, zenginlik ve fakirlik.”[1630]

13542. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların aklı üç şeyle imtihan edilir: Mal, hükümet ve musibet.”[1631]

13543. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların akılları sözler açıkça söylenince imtihan edilir.”[1632]

13544. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Güzel konuş ve iyi amelde bulun. Zira insanın sözü faziletinin üstünlüğünün ve ameli aklının göstergesidir.”[1633]

13545. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Doğru işin çokluğu aklın çokluğunu haber verir.”[1634]

13546. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın sağlamlığı hoşnutluk ve hüzün anında imtihan edilir.”[1635]

13547. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın görüşü aklının ölçüsüdür.”[1636]

13548. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mal, sahibinin aklının miktarını ortaya koyar. İhtiyaç, sahibinin aklını gösterir, musibet ise indiğinde sahibinin aklını gösterir. Öfke ise öfke sahibinin aklının göstergesidir.”[1637]

bak. Ez-Zenn, 2472. Bölüm; 326. Konu, et-Tinet; 383. Konu, el-İmtihan

2817. Bölüm

Aklın Nişaneleri

13549. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aldatma yurdundan uzak durmak, ebedi yurda yönelmek, kabir evi için azık almak ve diriliş günü için hazırlanmak aklın nişanelerindendir.”[1638]

13550. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın akıl sahibi olduğunun alameti şüphesiz kendisine şu üç hasletin olmasıdır: Kendisine soru sorulduğunda cevap vermesi, insanların konuşmaktan aciz kaldıklarında konuşması ve insanların faydasına olan bir görüş belirtmesi. O halde her kimde bu üç sıfattan birisi olmazsa o kimse ahmaktır.”[1639]

Bak. El-Kalb, 3394. Bölüm, el-Bihar, 1/106, 4. Bölüm

2818. Bölüm

Aklın Güçlü Olduğunun Göstergesi

13551. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Doğruluğun çokluğu, aklın çokluğunu haber verir.”[1640]

13552. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl kemale erince konuşmak azalar.”[1641]

13553. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl kemale erince şehvet azalır.”[1642]

13554. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Senin, aklından yardım alman aklının kemalinin göstergesidir.”[1643]

13555. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin aklı kemale ererse şehvete değer vermez.”[1644]

13556. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin aklı güçlenirse çok ibret alır.”[1645]

13557. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin nefsi dünya nimetlerini cömertçe terkederse şüphesiz aklı kemale erdirmiştir.”[1646]

13558. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın çokluğununen iyi delili güzel tedbir almasıdır.”[1647]

13559. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsan üç yerde değişir: Hükümdarlara yakınlıkta, yöneticiliğe ulaştığında ve fakirlikten sonra zengin olduğunda. Her kim bu üç yerde değişmezse şüphesiz o selim bir akıl ve doğru bir huy sahibidir.”[1648]

13560. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin aklı kamil olursa yaptıkları da güzel olur.”[1649]

13561. İmam Ali (a.s) münezzeh olan Allah’a yolda yürüyenlerin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “O, doğru giden (seyr-u sülük ehli) aklını diriltmiş, nefsini öldürmüş, böylece cismi incelmiş, katı kalbi yumuşamış, kendisi için ışığı kuvvetli bir meşale yakmış ve bununla önünü aydınlatarak doğru yoluna devam etmiştir.”[1650]

bak. 2815. Bölüm

2819. Bölüm

Aklı Zayıflatan Şey

13562. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nefsani istekler ve şehvet sebebiyle akıl ortadan gider.”[1651]

13563. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akılların zayi oluşu fazlalıklar talep etmektedir.”[1652]

13564. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın kalbine kibirden bir şey girince mutlaka aklından bir şey azalır.”[1653]

13565. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın kendini beğenmesi kendi aklına haset edenlerinden biridir.”[1654]

13566. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın kendini beğenmesi aklının zayıflığının nişanesidir.”[1655]

13567. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim cahil kimseyle oturup kalkarsa aklı azalır.”[1656]

13568. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şakalaşan kimsenin mutlaka aklından bir şey eksilir.”[1657]

13569. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim üç şeyi üç şeye galip kılarsa nefsani heva ve heveslerine aklını yok etme yolunda yardım etmiş gibidir: Her kim uzun arzusuyla düşünce nurunu karartırsa, fazla konuşmakla hikmet güzelliklerini ortadan kaldırırsa ve nefsani istekleriyle ibret ve öğüt alma nuru söndürürse nefsani isteklerine aklını yok etme yolunda yardım etmiş gibidir. Ve her kimin aklı yok olursa dini ve dünyası bozulur.”[1658]

13570. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim akıllı kimselere kulak vermezse aklı ölür.”[1659]

bak. Et-Tame’, 2419. Bölüm; el-Ucb, 2514. Bölüm

2820. Bölüm

Aklın Zayıflığının Nişanesi

13571. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllar azalınca fazlalıklar da çoğalır.”[1660]

13572. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin aklı azalırsa konuşması da kötü olur.”[1661]

13573. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sana rağbet gösreten kimseye itinasızlığın akıl noksanlığıdır ve sana rağbet göstermeyen kimseye rağbet göstermen ise nefis zilletidir.”[1662]

13574. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim akıllı insanı zayi ederse akıl zayıflığını göstermiş olur.”[1663]

13575. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cahil kimselerle oturup kalkmak akıl yokluğundandır.”[1664]

13576. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Arzuların çokluğu aklın bozulmasındandır.”[1665]

13577. İmam Ali (a.s) Cemel savaşından sonra Basralıları kınayarak şöyle buyurmuştur: “Topraklarınız suya (denize) yakın, (ya deniz seviyesinin altında olduğu için ya da şehir ehlinin kötü ahlakından dolayı) ama göklere uzaktır. Aklınız hafif, hilminiz gereksiz/yersizdir. (Dolayısıyla da) Atıcılar için hedef, yiyiciler için lokma ve saldırganlar için bir avsınız.”[1666]

bak. 2812. Bölüm

2821. Bölüm

Aklın Sınırı

13578. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın sınırı fani şeyden ayrılmak ve baki olan şeye (ahirete) bağlanmaktır.”[1667]

13579. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın sınırı işlerin sonuçlarını düşünmek ve ilahi kaza ve kaderden hoşnut olmaktır.”[1668]

2822. Bölüm

Aklın Başı

13580. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Dindarlıktan sonra insanlarla dostluk kurmak, iyi ve kötü herkese iyilik etmek aklın başıdır.”[1669]

13581. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İmandan sonra insanlarla dostluk etmek aklın başıdır.”[1670]

13582. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Düşünerek ağır hareket etmek aklın başıdır. Acele ve hızlılık ise ahmaklığın başıdır.”[1671]

13583. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlarla iyi muaşerette bulunmak aklın başıdır.”[1672]

2823. Bölüm

En Üstün Akıl

13584. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En üstün akıl ibret almaktır.”[1673]

13585. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En üstün akıl hakkı hakla tanımaktır (şahsiyetlerle değil.)”[1674]

bak. el-Hakk, 898. Bölüm

13586. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En iyi akıl çirkinlikten sakınmaktır.”[1675]

13587. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın en üstün hasleti ibadettir, aklın en güçlü ve en güvenilir sözü ilimdir, aklın en faydalı payı hikmet ve en üstün stoku ise güzel işlerdir.”[1676]

2824. Bölüm

Aklın Meyvesi

13588. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın meyvesi istikamettir. (hak ve doğru yolda direnmektir.)”[1677]

13589. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın meyvesi hakka bağlılıktır.”[1678]

13590. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın meyvesi dünyaya düşman olmak ve nefsani istekleri silip atmaktır.”[1679]

13591. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl; meyvesi cömertlik ve haya olan bir ağaçtır.”[1680]

13592. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kamil olan akıl kötü tabiata üstün gelir.”[1681]

13593. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın kökü iffettir, meyvesi ise günahlardan temiz kalmaktır.”[1682]

13594. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın elde ettiği şey eziyet etmekten sakınmaktır.”[1683]

13595. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın elde ettiği şey ibret almak ve ihtiyatlı hareket etmektir.”[1684]

13596. Resulullah (s.a.a) kendisine, aklı aklın keyfiyetini, şubelerini ve boylarını soran Hz. İsa’nın havarilerinden olan Yahuda’nın torunlarından Şem’un b. Lavi’ye şöyle buyurmuştur: “Akıl cahillik için bir bukağıdır. Nefis, en kötü hayvana benzer; bukağısı takılmazsa azar. Böylece akıl cahilliğin bukağısıdır. Allah-u Teala aklı yaratıp ona, “Gel” dedi, o da geldi; ona, “Dön” dedi, o da döndü. Sonra Hak Teala şöyle buyurdu: “İzzet ve celalime andolsun ki, senden daha azametli ve senden daha itaatkar bir varlık yaratmadım; seninle başlayıp seninle hilkatı yenileyeceğim. Mükafat senin içindir, azap da sanadır.” Daha sonra akıldan hilim (yumuşaklık), hilimden ilim, ilimden rüşd (olgunluk), rüşdden iffet, iffetten korunma (sakınma), korunmadan haya, hayadan vakar (ağır başlı olmak), vakardan hayırlı işlerde sebat (süreklilik) ve sebattan kötülükten nefret etmek, kötülükten nefretten de nasihat edene itaat etmek ayrılmıştır.”[1685]

bak. el-İlm, 2882. Bölüm; es-Seha, 1776. Bölüm

2825. Bölüm

Aklın Düşmanı

13597. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın düşmanı nefsani isteklerdir.”[1686]

13598. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nefsin istekleri uyanık akıl ise uyuyandır.”[1687]

13599. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Heva ve heveslere muhalefet gibi bir akıl yoktur.”[1688]

13600. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklı korumak, nefsin isteklerine muhalefet etmek ve dünyadan uzak durmakla mümkündür.”[1689]

13601. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nefsinin isteklerinden uzak duran kimsenin aklı salim kalır.”[1690]

13602. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice akıl, emreden bir isteğin esareti altındadır.”[1691]

13603. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hilim, örten bir perdedir, akıl ise keskin bir kılıçtır. O halde, ahlaki eksikliklerini, hilmin ile ört ve nefsinin isteklerini aklınla öldür.”[1692]

13604. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah, şarap içmeyi terk etmeyi, aklı korumak için farz kılmıştır.”[1693]

13605. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki arzu aklı gaflete düşürür ve Allah’ın zikrini unutturur.”[1694]

13606. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim bir şeye aşık olursa o şey gözlerini körleştirir, kalbini hasta eder. Artık sağlıksız bir gözle bakmakta ve iyi duymayan bir kulakla işitmektedir. Hevesleri, aklını çelmiş, dünya kalbini öldürmüştür.”[1695]

13607. İmam Ali (a.s) kadısı Şureyh b. Haris’in, seksen dinara bir ev satın aldığını duyunca ona yazdığı mektubunda şöyle buyurdu: “Heva ve hevesinin esaretinden ve dünya bağlarından kurtulmuş akıl, buna şahadet eder.”[1696]

bak. 537. Konu: el-Heva

2826. Bölüm

İnsanın Hayatının Çeşitli Dönemlerinde Aklı

13608. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl ve ahmaklık, on sekiz yaşına kadar insana galip gelmek için birbiriyle çatışırlar. İnsan on sekiz yaşına erişince, vücudunda daha çok olanı kendisine galip gelir.”[1697]

13609. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın aklı kırk yaşından sonra, elli ila altmış yaşına kadar artar, ondan sonra azalmaya başlar.”[1698]

13610. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çocuk, yedi yaşına kadar kendi haline bırakılmalıdır. Ondan sonra yedi yıl boyunca terbiye altına alınmalıdır. Daha sonra yedi yıl işe koşulmalıdır. Boyunun uzaması yirmi üç yaşında sona erer. Aklının gelişmesi ise otuz beş yaşında sona erer. Ondan sonra olan ise tecrübeler iledir.”[1699]

13611. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çocuk yedi yaşından sonra süt dişini atar, ondört yaşında ihtilam olur, yirmi dört yaşında boy uzaması durur. Yirmi sekiz yaşında aklı kemale erer. Ondan sonra eklenen herşey tecrübeler vasıtasıyladır.”[1700]

13612. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çocuk yedi yaşında süt dişini atar, dokuz yaşında onu namaz kılmaya zorlamak gerekir. On yaşında yataklarını ayırmak gerekir, ondört yaşında ihtilam olur, yirmi iki yaşında boy uzaması durur, yirmi sekiz yaşında tecrübeler dışında akıl gelişimi sona erer.”[1701]

13613. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimsenin yaşlanınca, aklı gençleşir. Cahil insanın ise yaşlanınca, cehaleti gençleşir.”[1702]

2827. Bölüm

Aklın Yeri

13614. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın yeri kalptir.”[1703]

13615. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın yeri beyindir.”[1704]

13616. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın yeri beyindir, birisinin aklı az olunca, “Beyni hafiftir” denildiğini görmüyor musun? ”[1705]

bak. 2783. Bölüm; 2796. Bölüm

2828. Bölüm

Akıl (Çeşitli)

13617. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim aklını kamil bilirse, sürçer.”[1706]

13618. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Suskunluk aklın rahatlığıdır.”[1707]

13619. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hiçbir akıl tedbir gibi değildir.”[1708]

13620. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimi aklı oturtursa, cehalet onu ayağa kaldırır.”[1709]

13621. İmam Ali (a.s), Al-i Muhammed’in (s.a.a) sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Dinin hükümlerini işitip rivayet ederek değil, kavrayıp uygulayarak anlamışlardır.”[1710]

13622. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın uyumasından ve sürçmenin çirkinliğinden Allah’a sığınırız.”[1711]

13623. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz fakirlik, dini eksiltir ve aklı sersemleştirir.”[1712]

13624. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın sürçmesi, insana şiddetli bir darbe vurur.”[1713]

13625. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklından, doğru yolu yanlış yoldan ayırıt edebilecek miktarı sana yeter.”[1714]

2830. Bölüm

İlmin Fazileti

Kur’an:

“Geceleyin secde ederek ve ayakta durarak boyun büken, ahiretten çekinen, Rabbinin rahmetini dileyen kimse küfreden kimse gibi olur mu? De ki: “Bilenlerle bilmeyenler bir olur mu? Doğrusu ancak akıl sahipleri öğüt alırlar.” [1720]

“Ey iman edenler! Toplantılarda, size, “Yer açın” denince yer açın ki Allah da size genişlik versin; “Kalkın” denildiği zaman da hemen kalkın ki, Allah, içinizden iman etmiş olanları ve kendilerine ilim verilenleri derecelerle yükseltsin. Allah işlediklerinizden haberdardır.” [1721]

13630. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Faziletlerin başı, ilimdir. Faziletlerin sonu ise yine ilimdir.”[1722]

13631. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların birbirinden üstünlüğü, ilim ve akıl iledir; mal ve soy ile değil.”[1723]

13632. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim öğrenmek, kendisiyle mükafat verilecek bir dindir; insan hayatında onunla Allah’a itaat eder; vefatından sonra güzel bir ad hatıra bırakır.”[1724]

13633. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim, değerli bir mirastır.”[1725]

13634. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Babaların çocuklarına bıraktığı en iyi miras edeptir, servet değil. Zira servet yok olucudur. Edep ise kalıcıdır.”[1726]

Mes’ade şöyle diyor: “Buradaki edepten maksat ilimdir.”

Bak. El-Edeb, 68. Bölüm, 385, 389. hadisler, 2836. Bölüm

13635. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer ömründen iki gün bile baki kalmışsa bir gününü ölüm günü kendisinden yardım almak maksadıyla edep (ilim) için harca.” Kendisine şöyle arzedildi: “O yardım almak nedir?” İmam şöyle buyurdu: “Kendinden sonra bırakacağın şeyler için, iyi tedbir almalı ve işi sağlam yapmalısın.”[1727]

13636. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim dizginleri önden çekendir, amel arkadan sevkedendir, nefis ise inatçı ve ram olmayan bir binektir.”[1728]

13637. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim yardım eder, hikmet ise irşad eder.”[1729]

13638. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim, afetlere engel olur.”[1730]

13639. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim, en iyi varlıktır.”[1731]

13640. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim aklın meşalesidir.”[1732]

13641. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim ne güzel bir kılavuzdur.”[1733]

13642. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim en üstün hediyedir.”[1734]

13643. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim gizlenmeyen bir güzellik ve ilişkisini koparmayan bir soydur.”[1735]

13644. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim zenginlerin süsü ve fakirlerin zenginliğidir.”[1736]

13645. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim iki arkadaştan en üstünüdür.”[1737]

13646. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim geçmişi olmayan (soylu bir ailede olmayan) biri için en üstün şerafettir.”[1738]

13647. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim, soyların en şereflisidir.”[1739]

13648. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim, aşağılık insanı yüceltir ve ilmi terketmek ise yüce insanı aşağılık kılar.”[1740]

13649. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim babaların çocuklarına topladığından daha çoğunu ehli için toplar.”[1741]

13650. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim müminin yitiğidir.”[1742]

13651. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim hilmin kılavuzudur.”[1743]

13652. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hiçbir hazine ilimden daha faydalı değildir.”[1744]

13653. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlme, onu güzel görmeyen kimsenin bile onu iddia etmesi ve kendisine ilim isnad edilince sevinmesi şeref olarak yeter ve cahilliğe de cahil ve ilimden nasipsiz kimsenin bile kendisinden uzak durmaya çalışması kınama olarak yeter.”[1745]

13654. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kime ilim kendi elbisesini giydirirse, insanların gözünden ayıpları gizli kalır.”[1746]

13655. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim gibi hiçbir şerafet yoktur.”[1747]

13656. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Gerçek ve kamil şerafet sahipi kimse ilminin kendisini şerafetli kıldığı kimsedir.”[1748]

13657. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilimle halvette bulunursa, hiçbir halvetten dolayı yalnızlık duygusuna kapılmaz.”[1749]

13658. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “İçinde ilimden bir şey olmayan kalp, bayındır kılıcısı olmayan harap bir evdir.”[1750]

13659. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İçinde hikmetten bir şey olmayan kalp, harap bir ev gibidir. O halde ilim öğreniniz ve öğretiniz. Anlamaya çalışınız ve cahil olarak ölmeyiniz. Zira Allah cahilin özrünü kabul etmez.”[1751]

13660. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kap, içine bir şey konuldukça daralır; ancak ilmin kabı müstesnadır; o, bilgi konuldukça genişler.”[1752]

13661. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim dışında herşey azalınca değer elde eder. Şüphesiz ilim çoğalınca değerlenir.”[1753]

13662. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim hakka hidayet eder.”[1754]

13663. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Eğer birgün bana gelir de beni Allah-u Teala’ya yakınlaştıracak ilmim artmazsa, o günün güneşinin doğması bana mübarek olmasın.”[1755]

13664. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cehaletine karşı ilmiyle savaşan kimse en mutlu nasibe erişmiştir .”[1756]

13665. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin günahı birdir, cahilin günahı ise iki.”[1757]

13666. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin günahı birdir, cahilin günahı ise iki tanedir. Alim sadece günah işlediği için azap görür, ama cahil hem günah işlediği için ve hem de ilim öğrenmediği için azap görür.”[1758]

2831. Bölüm

İlimden Mahrum Olan Kimse

13667. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala, ilimden mahrum kalmadıkça zilletini istememiştir.”[1759]

13668. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala zilletini istediği her kulu, ilimden ve edepten mahrum kılmıştır.”[1760]

13669. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah bir kulu aşağılık kılmak isterse, onu ilimden mahrum kılar.”[1761]

İbn-i Ebi’l-Hadid şöyle yazıyor: “Erzelehu” kelimesi, “Allah onu rezil kıldı” anlamındadır ve şöyle söylenmiştir: “Allah-u Teala’nın kula buğzettiğinin alametlerinden biri de onu ilimden nefret ettirmesidir.” Nitekim şair şöyle demiştir:

Veki’ye[1762]hafızamın zayıflığından şikayette bulundum

O bana günahları terk etmeyi öğretti. Ve dedi ki: İlim hıfzetmek fazilet olduğu için

Allah’ın fazlı hiçbir günahkara bağışlanmaz.”[1763]

bak. 552. Konu, et-Tevfik

2832. Bölüm

İlim Her Hayrın Köküdür

13670. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim her hayrın aslıdır (köküdür.) Cehalet ise, her kötülüğün başıdır.”[1764]

13671. Misbah’uş-Şeria’da şöyle yer almıştır: “İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim her yüce halin kökü ve her yüce makamın zirvesidir.”[1765]

13672. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim her hayrın cehalet ise her kötülüğün köküdür.”[1766]

Şehid’us-Sani (r. a), “Münyet’ül-Mürid” adlı kitabında şöyle buyurmuştur: “Bil ki münezzeh olan Alla ilmi, bu düşük ve yüce alemin yaratılışının genel bir sebebi kılmıştır ve ilmin azameti ve kıvancı için, bu sebep yeterlidir. Allah-u Teala, kendi muhkem kitabında hatırlatmak ve akıl sahiplerine basiret vermek için şöyle buyurmuştur: “Yedi göğü ve yerden de bir o kadarını yaratan Allah’tır, Allah’ın her şeye kadir olduğunu ve Allah’ın ilminin her şeyi kuşattığını bilmeniz için Allah’ın buyruğu bunlar arasında iner durur.”[1767] Şüphesiz bu ayet tek başına ilmin, özellikle de tevhid ilminin, her ilmin temeli ve her bilginin yörüngesi olduğunu göstermeye kafidir ve ilmin ne kadar yüce olduğunu açıkça ortaya koymaktadır.

Münezzeh olan Allah, ilmi en yüce şerafet kılmış, adem oğlunun yaratılışından ve yokluk karanlığından, varlık aydınlığına çıkarılmasından sonra, kendisine bağışladığı ilk nimet olarak taktir etmiştir. Münezzeh olan Allah, Peygamberi Muhammed’e (s.a.a) nazil buyurduğu ilk surede şöyle buyurmuştur: “Yaratan Rabbinin adıyla oku! O, insanı pıhtılaşmış kandan yarattı. Oku! Kalemle öğreten, insana bilmediğini bildiren Rabbin, en büyük kerem sahibidir.”

Allah-u Teala, “Ona önünden ve arkasından batıl yaklaşamaz, o övülmüş hikmet sahibi Allah nezdinden nazil olmuştur” diye buyurduğu, azametli ve yüce kitabına yaratma nimetiyle nasıl başladığını bir düşün ve gör ki yaratılış nimetinden hemen sonra da ilim nimetinden bahsedilmektedir. Şüphesiz eğer yaratılış nimetinden sonra ilimden daha üstün ve iyi bir nimet olsaydı, şüphesiz Allah-u Teala ilim nimetini zikretmezdi.”[1768]

2833. Bölüm

İlim ve Hayat

13673. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim hayattır.”[1769]

13674. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim iki hayattan biridir.”[1770]

13675. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hayat ilimle vücuda gelir.”[1771]

13676. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim islamın hayatı ve dinin direğidir.”[1772]

13677. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim İslam’ın hayatı ve imanın direğidir.”[1773]

13678. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim nefsi diriltir, kalbi aydınlatır ve cehaleti öldürür.”[1774]

13679. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz ilim, kalplerin hayatı, gözlerin körlükten (alıkoyan) nuru ve bedenlerin zaaftan (kurtaran) gücüdür.”[1775]

13680. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir ilmi dirilten kimse, asla ölmez.”[1776]

13681. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim elde ediniz ki sizlere de hayat kazandırsın.”[1777]

bak. 2795. Bölüm, el-Cehl, 598, 599. Bölümler

2834. Bölüm

İlim ve Allah’a İtaat

Kur’an:

“Kendilerine ilim verilenler, sana Rabbinden indirilenin hak olduğunu, güçlü ve hamde layık olanın yolunu gösterdiğini bilirler.”[1778]

“Bu, kendilerine ilim verilenlerin Kur'an'ın, senin Rabbinden bir gerçek olduğunu bilip de ona inanmaları ve gönüllerini bağlamaları içindir. Allah iman edenleri şüphesiz doğru yola eriştirir.”[1779]

13682. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim talep etmek her müslümana farzdır... Şüphesiz ilimle rabbe itaat ve ibadet edilir, sıla-i rahimde bulunulur, Allah’ın helali haramından ayırt edilir. Şüphesiz ilim amelin imamıdır ve amel ilme tabidir. Mutlu insanlara ilim ilham edilir, mutsuz insanlar ise ilimden mahrum bırakılır.”[1780]

13683. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim öğreniniz ki ilim öğrenmek bir güzelliktir... İlimle Allah’a itaat ve ibadet edilir, Allah ilimle tanınır ve ilim sebebiyle tevhidine ulaşılır. İlimle sıla-i rahimde bulunulur, ilimle helal haramdan ayırt edilir. Şüphesiz ilim aklın imamıdır, akıl ise ilme tabidir. Allah ilmi mutlu insanlara ilham eder, mutsuz insanları ise ilimden mahrum bırakır.”[1781]

bak. el-Akl, 2804. Bölüm; ez-Zenb, 1361. Bölüm

2835. Bölüm

İlmin Servete Üstünlüğü

13684. İmam Ali (a.s) Kumeyl b. Ziyad’ın elinden tuttu. Onu mezarlığa doğru götürdü. Çöle varınca içinden bir ah çekti ve ona şöyle buyurdu: “İlim maldan hayırlıdır; zira ilim seni korur; ama malı sen korursun. Mal harcandığında azalır; (ama) ilim harcandığında çoğalır; malın verdiği makam ve şahsiyet malın yok olmasıyla yok olur.”[1782]

13685. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yedi delilden dolayı, ilim maldan daha üstündür: Evvela ilim peygamberlerin mirasıdır, mal ise firavunların mirasıdır; ikinci olarak ilim infak ile azalmaz, ama mal harcama sebebiyle azalır; üçüncü olarak servet bir koruyucuyu gerektirir, ama ilim sahibini korur; dördüncü olarak ilim, kefenli haldeyken de sahibiyle birlikte bulunur, ama servet baki kalmaz; beşinci olarak servet mümin ve kafir için temin olur, ama ilim sadece mümin için hasıl olur; altıncı olarak bütün insanlar dini işlerinde alimlere muhtaç olurlar, ama mal sahibine muhtaç olmazlar; yedinci olarak ilim, insana sırattan geçerken güç verir, ama mal ona engel olmaya çalışır.”[1783]

2836. Bölüm

İlim ve İnsanın Değeri

13686. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her insanın değeri, ihsan ettiği şeydir.”[1784]

13687. Halil b. Ahmet şöyle diyor: “İlim öğrenme hususunda en teşvik edici söz Ali b. Ebi Talib’in şu sözüdür: “Her insanın değeri ilmiyledir.”[1785]

13688. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar bildikleri şeyin çocuklarıdırlar.”[1786]

13689. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En değerli insanlar, en çok ilim sahibi olanlardır. Değeri az olan kimseler ise ilimleri en az olanlardır.”[1787]

13690. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey mümin! Şüphesiz bu ilim ve edep, senin canının değeridir. O halde, onları öğrenmeye çalış. Zira ilmin ve edebin arttıkça, kıymetin ve değerin de artar. Zira ilimle Rabbine ulaşır ve edep ile Rabbine güzel hizmette bulunursun ve kul hizmetçilik adabıyla Allah’a yakınlık ve dostluğa liyakat elde eder. O halde bu nasihatı kabul et ki azaptan kurtuluşa eresin.”[1788]

13691. İmam Bakır (a.s), oğlu İmam Sadık’a (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey oğulcağızım! Şiilerin makamını rivayet ve marifet ölçülerince tanı. Zira marifet o rivayeti anlamaktan ibarettir ve mümin rivayetleri anlamakla, imamın en üst derecelerine ulaşır. Ben Ali’nin (a.s) kitabına baktım ve orada şu cümleyi buldum: “Şüphesiz her insanın değeri ve kıymeti marifetine bağlıdır.”[1789]

13692. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şiilerimizin makamını, bizlerden bildikleri rivayetler miktarınca tanıyınız. Biz onların fakihini muhaddes olmayınca fakih saymayız.” Kendisine şöyle soruldu: “Acaba mümin de muhaddes midir?” İmam şöyle buyurdu: “Mümin müfehhemdir ve müfehhem olan kimse de muhaddestir. [1790]”[1791]

2837. Bölüm

Peygamberlik Makamına En Yakın Olan Kimse

13693. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlardan Peygamberlik makamına en yakın olan kimse, alimler ve mücahitlerdir.”[1792]

13694. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim talep eden kimse İslam’ın rüknüdür. Mükafatı da peygamberlerle verilecektir.”[1793]

13695. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetimin alimleri, İsrailoğullarının peygamberleri gibidir.”[1794]

bak. 285. Bölüm

2838. Bölüm

Alimler Peygamberlerin Varisidir

13696. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimler peygamberlerin varisidir.”[1795]

13697. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimler peygamberlerin varisleridir. Zira peygamberler miras olarak dirhem ve dinar bırakmazlar. Aksine onlar kendilerinden hadisler geride bırakmışlardır. O halde her kim bu hadislerden bir şey öğrenirse, çok fayda elde etmiştir. O halde ilminizi kimden elde ettiğinize iyi bakın.”[1796]

13698. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimler peygamberlerin varisleridir. Gök ehli onları sever ve öldüklerinde kıyamet gününe kadar denizdeki balıklar onlar için mağfiret diler.”[1797]

13699. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimler yeryüzünün meşaleleri, peygamberlerin halifeleri, benim ve Peygamberlerin varisleridirler.”[1798]

13700. İmam Ali (a.s), oğlu Muhammed’e şöyle buyurmuştur: “Dinde fakih ol (derin anlayış sahibi.) Zira ki fakihler peygamberlerin varisleridir.”[1799]

2839. Bölüm

Alimlerin Mürekkebinin Şehitlerin Kanından Üstün Oluşu

13701. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimlerin mürekkebi ve şehitlerin kanı kıyamet günü birlikte tartılır ve alimlerin mürekkebi, şehitlerin kanından üstün gelir.”[1800]

13702. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü olunca Allah-u Teala insanları geniş bir çölde toplar, teraziler ortaya konur. Şehitlerin kanı alimlerin mürekkebiyle tartılınca, alimlerin mürekkebi, şehitlerin kanından üstün gelir.”[1801]

13703. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimlerin mürekkebi, şehitlerin kanıyla tartılır ve mürekkeb kana üstün gelir.”[1802]

13704. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimlerin mürekkebi ve şehitlerin kanı birlikte tartılır. Alimlerin mürekkebi şehitlerin kanından üstün gelir.”[1803]

2840. Bölüm

Alim Ölse Bile Diridir

13705. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mal biriktirenler, diri oldukları halde helak olmuşlardır. Ama ulema, zaman (dünya) baki kaldıkça bakidirler. Bedenler yok olmuştur; ama söz ve eserleri gönüllerde mevcuttur.”[1804]

13706. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Gece ve gündüz baki kaldıkça alimler de baki kalır.”[1805]

13707. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alim ölse bile diridir, cahil diri olsa bile ölüdür.”[1806]

13708. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cahiller arasında alim, ölüler arasındaki diri gibidir.”[1807]

bak. el-Mevt, 3741, 3742. Bölümler

2841. Bölüm

İlmin İbadetten Üstünlüğü

13709. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Benim nezdimde ilmin üstünlüğü, ibadetin üstünlüğünden daha sevimlidir.”[1808]

13710. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim ibadetten üstündür.”[1809]

13711. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim kendisi vesilesiyle batılı hakka veya sapıklığı hidayete döndürmek üzere bir ilim öğrenmek için (evinden) dışarı çıkarsa onun bu işi kırk yıl Allah’a ibadet etmiş kimsenin ibadeti gibidir.”[1810]

13712. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın duyduğu ve (başkalarına) aktaracağı ve amel edeceği hikmetli bir söz bir yıllık ibadetten daha hayırlıdır.”[1811]

13713. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlmin azlığı, ibadetin çokluğundan daha iyidir.”[1812]

13714. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir saatlik ilmi müzakere, bir gecelik ibadetten daha iyidir.”[1813]

13715. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlimle birlikte olan uyku, cehaletle birlikte olan namazdan daha iyidir.”[1814]

13716. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çok ilimle birlikte olan az amel, az ilimle, şek ve şüpheyle karışık çok amelden daha hayırlıdır.”[1815]

13717. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah nezdinde ilim öğrenmek, Allah-u Teala yolunda, cihad, hac, oruç ve namazdan daha üstündür.”[1816]

bak. el-İbadet, 2497. Bölüm

2842. Bölüm

Alimin Abid İnsana Üstünlüğü

13718. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlminden istifade edilen alim, yetmiş bin abidden daha üstündür.”[1817]

13719. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin abid insana üstünlüğü, ondordüncü gecenin ayının diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir.”[1818]

13720. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz, alimin abide üstünlüğü güneşin diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir. Abid olmayanlara üstünlüğü ise, ayın diğer yıldızlara üstünlüğü gibidir.”[1819]

13721. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ı bilen bir alimin bir rekatlık bir namazı, Allah’ı bilmeyen kimsenin kıldığı bin rekat namazdan daha iyidir.”[1820]

13722. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin kıldığı iki rekat namaz, abidin kıldığı bin rekat namazdan daha iyidir.”[1821]

13723. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir alim, bin abidden ve bin zahitten daha üstündür.”[1822]

13724. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim sahibi kimse (kıyamet günü) beşyüz yıllık mesafedeki bir tepenin üstünde abidden daha önce gelir.”[1823]

13725. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin bir saat sırtını yastığa dayayıp ilim ve işine bakması, abid insanın yetmiş yıllık ibadetinden daha iyidir.”[1824]

13726. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin şehitten üstünlüğü bir derecedir. Şehidin abidden üstünlüğü de bir derecedir. Peygamberin alimlerden üstünlüğü bir derecedir. Kur’an’ın diğer sözlerden üstünlüğü ise, Allah’ın yaratıklarından üstünlüğü gibidir. Alimin diğer insanlardan üstünlüğü de benim insanların en düşüğüne oranla üstünlüğüm gibidir.”[1825]

bak. el-Fıkh, 3239. Bölüm

2843. Bölüm

Alimin Abidden Üstün Oluşunun Sebebi

13727. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alim insan abidden yetmiş derece üstündür ki her derecenin mesafesi, bir atın yetmiş yıl koşturması, (neticesinde aldığı yol) kadardır. Bu üstünlüğün sebebi ise şeytanın insanlar arasında bir bidat bırakması halinde alimlin onu anlaması ve insanları ondan sakındırmasıdır. Ama abid insan ibadetiyle meşgul olduğu için ne bid’ata teveccüh eder ve ne de onu tanır.”[1826]

13728. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü abid insana şöyle denir: “Sen iyi bir insandın, hizmet ettin, geçimini halktan temin etmedin, o halde şimdi cennete gir.” Biliniz ki fakih, insanlara hayrını ulaştıran ve onları düşmanlarından kurtaran kimsedir... fakihe de şöyle denir: “Ey Al-i Muhammed’in yetimlerinin sorumluluğunu üstlenen! Onların zayıf dostlarını ve takipçilerini doğru yola ulaştıran kimse! Dur ve senden faydalanan veya senden ilim öğrenen herkese şefaat et.”[1827]

13729. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü olunca aziz ve celil olan Allah alim ve abidi diriltir. Bu ikisi aziz ve celil olan Allah’ın huzurunda durunca, abid olanına şöyle denir: “Cennete gir.” Alim olana ise şöyle denir: “Dur ve insanları iyi terbiye ettiğin için onlara şefaat et.”[1828]

13730. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimin iki rekat namazı, cahilin yetmiş rekat namazından daha iyidir. Zira alim fitnelerle karşılaşır, ama ilmi vasıtasıyla onlardan (sağ salim) dışarı çıkar. Ama cahil, fitnelerle karşılaşınca, onda darmadağın olur.”[1829]

13731. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Muhammed’in ruhu elinde olana andolsun ki şüphesiz bir alimin varlığı İblis için bin abidin olmasından daha ağırdır. Zira abid insan kendisini düşünür. Alim ise başkalarını düşünür.”[1830]

bak. el-fıkh, 3241. Bölüm

2844. Bölüm

Alimin Vefatı

13732. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin vefatıyla İslam’da bir gedik açılır ve gece ve gündüz birbiri ardınca geldiği müddetçe de bu gedik kapanmaz.”[1831]

13733. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala bu ümmetten bir alimin ruhunu alınca, İslam’da bir gedik açılır. Kıyamet gününe kadar bu gediği asla kapanmaz.”[1832]

13734. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin ölümü telafi edilmeyen bir musibet ve kapanmayan bir gediktir. Şüphesiz alim batmayan bir yıldızdır. Bir kabilenin ölümü bir alimin ölümünden daha kolaydır.”[1833]

13735. İmam Sadık (a.s), aziz ve celil olan Allah’ın, “Bizim yeryüzünün etrafından eksilttiğimizi görmediler mi? ” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Maksat, alimlerin yok olmasıdır.”[1834]

bak. el-Fıkh, 3247. Bölüm

2845. Bölüm

Alimin Yüzüne Bakmak İbadettir

13736. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin yüzüne bakmak ibadettir.”[1835]

13737. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin yüzüne sevgiyle bakmak, ibadettir.”[1836]

13738. İmam Sadık (a.s), kendisinden Peygamber’in (s.a.a), “Alimlerin yüzüne bakmak ibadettir” sözü sorulunca şöyle buyurmuştur: “Maksat, baktığın zaman sana ahireti hatırlatan alimdir. Bunun tersi olan (bakışı sana ahireti hatırlatmayan) kimseye bakmak ise fitnedir (sapıklıktır)”[1837]

13739. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ali’nin yüzüne bakmak ibadettir.”[1838]

bak. En-Nezer, 3884. Bölüm; Tarih-I Dimeşk, İbn-i Esakir, İmam Ali’nin (a.s) Biyografisi 2/391

2846. Bölüm

İlim Öğrenmeye Teşvik

13740. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Çin’de de olsa ilim öğreniniz. Zira ilim talep etmek, her Müslüman’a farzdır.”[1839]

13741. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Denize dalmak ve kalpleri yarmak (kan akıtmak) pahasına da olsa ilim öğreniniz.”[1840]

13742. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer insanlar ilmin ne faydaları olduğunu bilselerdi, şüphesiz bu yolda kan dökme ve denizlerin derinliğine dalma pahasına da olsa, ilmi talep ederlerdi.”[1841]

13743. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim öğreniniz, zira ilim sizinle aziz ve celil olan Allah arasında bir bağdır.”[1842]

13744. Lokman (a.s) oğluna öğüt vererek şöyle buyurmuştur: “Oğulcağızım! Ömrünün gece gündüz ve saatlerinde bir bölümünü ilim öğrenmeye ayır. Zira kendin için ilmi terketme gibi bir kayıp bulamazsın.”[1843]

2847. Bölüm

İlim Tahsil Etmek Farzdır

13745. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim tahsil etmek, kadın ve erkek her müslümana farzdır.”[1844]

13746. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim tahsil etmek, her müslümana farzdır.”[1845]

13747. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim öğrenmek her durumda farzdır.”[1846]

13748. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim talep etmek, Allah’ın farzlarından biridir.”[1847]

13749. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim talep etmek, her müslümana farzdır. Biliniz ki Allah ilim öğrenmek isteyenleri sever.”[1848]

2848. Bölüm

Doymak Bilmeyen İki Obur

13750. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Asla doymayan iki obur, ilim talep eden ve dünyayı talep eden kimselerdir.”[1849]

13751. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Doymak bilmeyen iki obur, ilim düşkünü ve servet düşkünü kimselerdir.”[1850]

13752. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şu iki obur kimse, asla doymak bilmez: İlim talep eden ve dünyayı talep eden”[1851]

13753. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şu iki obur, asla doymak nedir bilmez: İlim talep eden ve dünyayı talep eden kimse. İlim talep eden kimse, Rahman olan Allah’ın hoşnutluğunu artırır. Dünyayı talep eden kimse ise tuğyan uçurumuna yuvarlanır.”[1852]

13754. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en açı ilim talep eden kimsedir. İnsanların en toku ise ilim talep etmeyen kimsedir.”[1853]

13755. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her ilim sahibi başka bir ilim hakkında açtır. (doymaz)”[1854]

13756. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alim, ilimden doymayan ve hatta göstermelik de olsa doyduğunu göstermeyen kimsedir.”[1855]

2849. Bölüm

İlim Talibi

13757. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cahil kimseler arasındaki, ilim talep eden kimse ölüler arasındaki diri gibidir.”[1856]

13758. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim talep eden kimse, çektiği sıkıntı kadar çabasından faydalanmadıkça asla ölmez.”[1857]

13759. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim talep etmek için göç eden kimse, Allah yolunda cihad eden kimse gibidir.”[1858]

13760. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim talep eden kimse, bu halet üzereyken eceli gelir de ölürse, şehit olarak ölmüştür.”[1859]

13761. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim gece veya gündüz ilim talep ederse mutlaka Allah’ın rahmetine gark olur.”[1860]

13762. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim talep eden kimseye dünya izzeti ve ahiret kurtuluşu vardır.”[1861]

13763. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim talep ederek dışarı çıkarsa, dönünceye kadar Allah yolunda yürümüş olur.”[1862]

13764. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim talep eder ve onu elde ederse, Allah kendisi için sevaptan iki pay verir. Her kim de bir ilim talep eder ve onu elde edemezse Allah kendisine sevaptan bir pay yazar.”[1863]

13765. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim talep ederse, gündüzünü oruç tutmuş, gecesini ise ibadetle geçirmiş kimse gibidir. Her kim ilmin bir bölümünü öğrenirse, bu kendisi için Ebu Kubeys dağının altından olmasından ve onu Allah yolunda infak etmesinden daha hayırlıdır.”[1864]

13766. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim talep ederse, Allah onun rızkını üstlenir.”[1865]

13767. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ın dinini anlamak ve öğrenmek için çalışırsa, Allah onun isteğini ve rızkını hiç hesaba katmadığı yerden verir.”[1866]

13768. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim talep eden kimse gerçekte rahmet talep eden kimsedir. İlim talep eden kimse İslam’ın rüknüdür ve sevabı peygamberlerle birlikte verilir.”[1867]

13769. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim kendisini veya gelecektekileri ıslah etmek için ilimden bir bölüm öğrenmek isterse, Allah çakıllıklardaki çakıllar sayısınca ona mükafat verir.”[1868]

2850. Bölüm

İlim Talep Eden Kimse ve Peygamberlik

13770. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim İslam’ı ihya etmek için bir ilim talep ederse ve bu durumda ölecek olursa, peygamberler ondan sadece bir derece üstün olurlar.”[1869]

13771. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim İslam’ı ihya etmek için ilmin bir bölümünü öğrenmeye çalışırsa, cennette kendisiyle Peygamberler arasında sadece bir derece mesafe olur.”[1870]

13772. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim talep ederken ölümü gelip çatarsa Allah-u Teala’yla kendisiyle Peygamberler arasında peygamberlik derecesi dışında hiçbir mesafenin olmadığı bir halde mülakat eder.”[1871]

13773. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim talep ederken ölecek olursa, kendisiyle peygamberler arasında sadece bir derece farklılık olur.”[1872]

bak. 2837. Bölüm

2851. Bölüm

İlim Talibi ve Melekler

13774. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Melekler talep ettikleri şeyden hoşnut oldukları için ilim talibine kanatlarını yayarlar.”[1873]

13775. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz melekler kendisinden hoşnut oldukları için kanatlarını ilim talibinin ayakları altına sererler.”[1874]

13776. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz melekler ilim talibini kanatlarıyla kendi aralarına alırlar ve dünya semasına ulaşıncaya dek birbirine kenetlenirler. Zira ki melekler onların aradıkları şeyden hoşnutturlar.”[1875]

13777. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Melekler kanatlarını ilim talibi için yayar ve kendisi için mağfiret dilerler.”[1876]

13778. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim sabah ilim talep ederek (evinden) çıkarsa melekler onun başına gölge ederler, hayatı bereketli olur ve rızkından hiçbir şey azalmaz.”[1877]

2852. Bölüm

İlim Talibi ve Cennet

13779. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim öğrenmek için bir yolu katederse, Allah onu cennet yollarından birine götürür.”[1878]

13780. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim talep etmek için bir yolu katederse, Allah onu cennete giden bir yolda yürütür.”[1879]

13781. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah bana şöyle vahyetmiştir: “Her kim ilim tahsil etmek için bir yolu kat ederse, kendisine cennete doğru bir yolu kolaylaştırırım.”[1880]

13782. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herşeyin bir yolu vardır. Cennetin yolu da ilimdir.”[1881]

13783. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim tahsil etmek için dışarı çıkarsa, yüzüne cennetten bir kapı açılır.”[1882]

13784. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim talep ederse, cennet de talep ettiği şeyde olur.”[1883]

2853. Bölüm

Herşeyin İlim Talibi İçin Mağfiret Dilemesi

13785. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bütün herşey, hatta denizdeki balıklar bile, ilim talep eden kimseler için mağfiret dilerler.”[1884]

13786. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herşey, hatta denizdeki balıklar ve gökteki kuşlar bile ilim talibi için mağfiret dilerler.”[1885]

13787. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herşey hatta denizlerdeki balıklar, haşereler, yeryüzündeki böcekler, sürüngenler, yırtıcı hayvanlar ve yaylada otlayan hayvanlar bile ilim talibi için mağfiret diler.”[1886]

13788. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yeryüzündeki bütün canlılar, hatta denizdeki balıklar bile ilim talibine selam gönderirler.”[1887]

13789. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim talep etmek için evinden dışarı çıkarsa, yetmiş bin melek ardından yola düşer ve kendisi için mağfiret diler.”[1888]

2854. Bölüm

Öğretmek

13790. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim öğrenir, amel eder ve öğretirse en büyük melekutta azametli sayılır.”[1889]

13791. İmam Sadık (a.s), Allah-u Teala’nın, “Kendilerini rızıklandırdığımız şeyden infak ederler” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Yani onlara öğrettiğimiz şeyleri başkalarına da öğretir ve kendilerine Kur’an’dan öğrettiğimiz şeyleri tilavet ederler.”[1890]

13792. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Eğer birisi bir ilim öğrenir ve onu insanlara öğretirse, bu iş onun için sadakadır.”[1891]

13793. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En iyi sadaka, insanın bir ilim öğrenmesi, sonra onu kardeşine öğretmesidir.”[1892]

13794. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlmin zekatı onu bilmeyen kimseye öğretmektir.”[1893]

13795. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herşeyin bir zekatı vardır. İlmin zekatı ise onu ehline öğretmektir.”[1894]

13796. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar, yayılan bir ilimden daha üstün bir sadaka vermemiştir.”[1895]

13797. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın rahmeti işimizi ihya eden kulun üzerine olsun.” Ben (ravi) şöyle arzettim: “İşinizi nasıl ihya eder? ” İmam şöyle buyurdu: “İlimlerini öğrenir ve onları insanlara öğretir. Zira eğer insanlar, sözlerimizin güzelliklerini bilecek olurlarsa, şüphesiz bize uyarlar.”[1896]

13798. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah, alimlerden öğretme sözünü almadıkça, cahillerden öğrenme sözünü almadı.”[1897]

13799. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah, cahili ilim öğrenmekle sorumlu kılmadan önce, alimi öğretmekle sorumlu kılmıştır.”[1898]

bak. 2857, 2859. Bölümler; el-Kur’an, 3299. Bölüm

2855. Bölüm

İlim Öğretmenin Sevabı

13800. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü, birisini bulutlar gibi yoğun veya dağlar gibi sağlam iyiliklerle getirirler. O şöyle der: “Ey Rabbim! Ben bunları yapmadım, bunlar nereden geldiler” Allah şöyle buyurur: “Bunlar senin insanlara öğrettiğin ve senden sonra amel edilen ilimdir.”[1899]

13801. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim başkasına iyi bir iş öğretirse, kendisine onunla amel eden kimsenin sevabına benzer bir sevap verilir.” Ben (ravi) şöyle arzettim: “Eğer ilim öğrenen kimse, o öğrendiği ilmi başkasına öğretirse, yine de kendisi için aynı sevap var mıdır? İmam şöyle buyurdu: “Eğer bütün insanlara (her biri başkası vasıtasıyla) öğretecek olursa, kendisi için o sevabın benzeri vardır. O ilimle amel eden kimsenin sevabı kendisine aynen verilir. Ben (ravi) şöyle arzettim: “Hatta eğer ölmüşse de mi? ” İmam şöyle buyurdu: “Evet, hatta eğer ölmüşse bile.”[1900]

13802. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim bir hidayet kapısı öğretirse, kendisi için onunla amel eden kimsenin sevabının bir benzeri verilir. Onunla amel edenlerin sevabından da bir şey azaltılmaz.”[1901]

2856. Bölüm

İlmi İnfak Etmenin Etkileri

13803. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz alınan hiçbir şey ateşi azaltmaz, ama ateşin sönmesi bir odun bulmaman sebebiyledir. İlim de işte böyledir. (Diğer insanların) İlimde olmaları o ilmi öğrenmek dini ortadan kaldırmaz, lakin ilmi yüklenenlerin cimriliği ilmin yokluğuna sebep olur.”[1902]

13804. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim dışında her şey harcamakla azalır.”[1903]

13805. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın terbiyesi için en iyi yardım öğretmektir.”[1904]

13806. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmini başkalarına öğret, başkalarının ilmini de öğren. Zira bu işle hem ilmini sağlamlaştırmış olursun ve hem de bilmediğin şeyi öğrenmiş olursun.”[1905]

bak. 2874. Bölüm; ed-Diraset, 1185. Bölüm

2857. Bölüm

Öğretmek ve Açıklamak Hususunda Söz Almak

Kur’an:

“Allah, kitab verilenlerden, “Onu insanlara açıklayacaksınız ve gizlemeyeceksiniz” diye ahit almıştı. Onlar ise, onu arkalarına atıp az bir değere değiştiler. Alış verişleri ne kötüdür! ” [1906]

13807. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah cahillerden ilim öğrenmeye dair söz almadan önce, ilmini cahillere öğreteceği hususunda alimlerden söz almıştır. Zira ilim cehaletten önce vardı.”[1907]

13808. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ali’nin (a.s) kitabında, okuduğum üzere Allah cahillerden söz almadan önce cahillere ilmini öğretecekleri hususunda alimlerden söz almıştır. Zira ilim cehaletten öncedir.”[1908]

Bak. 2854. Bölüm; 13798, 13799. Hadisler

2858. Bölüm

İlmi Gizlemekten Sakındırmak

Kur’an:

“Gerçekten indirdiğimiz apaçık delilleri ve hidayeti kitapta insanlara açıkladıktan sonra gizleyen kimseler var ya, onlara hem Allah lânet eder, hem lânetçiler lânet eder.” [1909]

“Gerçekten, Allah'ın indirdiği kitaptan bir şeyi gizlemede bulunup onu az bir değere değişenler var ya, onların karınlarında yedikleri ancak ateştir. Allah kıyamet günü onlarla konuşmaz ve onları günahlardan arıtmaz. Onlara elem verici azap vardır.” [1910]

13809. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlmi gizleyen kimseye her şey hatta denizdeki balık ve gökteki kuş bile lanet eder.”[1911]

13810. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kime Allah bir ilim verir de onu bilerek gizlerse kıyamet günü ateşten bir gem vurulmuş halde aziz ve celil olan Allah ile görüşür.”[1912]

13811. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim faydalı bir ilime sahip olduğu halde onu gizlerse kıyamet günü ona Allah ateşten bir gem vurur.”[1913]

13812. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim bir ilmi gizlerse cahil kimse gibidir.”[1914]

13813. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmini gizleyen alim kıyamet günü en kötü kokularla haşrolur ve bütün canlılar hatta yeryüzündeki en küçük canlılar bile ona lanet eder.”[1915]

13814. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ın din işi (veya halk) için faydalı karar kıldığı bir ilmi gizlerse kıyamet günü Allah ona ateşten bir gem vurur.”[1916]

13815. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bu ümmetin sonuncusu ilkine lanet ettiğinde her kim hadisi gizlerse şüphesiz Allah’ın nazil buyurduğu şeyi gizlemiş olur.”[1917]

13816. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizden birinin bir bilgisi olduğu halde insanların korkusundan onu gizlediğini bilmemiş olayım.”[1918]

13817. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah ilim verdiği her alime onu hiç kimseden gizlemeyeceğine dair söz almıştır.”[1919]

bak. 456. Konu, el-Kitman; el-Emsal, 3639. Bölüm; el-Bihar, 2/64, 13. Bölüm

2859. Bölüm

Öğretmenin Değeri

13818. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah ve melekleri, hatta yuvasındaki karıncalar ve hatta denizdeki balıklar insanlara hayır ve iyilik öğreten kimseye selam eder.”[1920]

13819. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yeryüzündeki varlıklar, denizdeki balıklar, gökteki varlıklar, bütün gök ve yer ehli iyilikleri öğreten kimse için bağışlanma diler.”[1921]

13820. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yeryüzündeki varlıklar, denizdeki balıklar, Allah’ın yer ve gökteki tüm küçük ve büyük varlıkları iyilikleri öğreten kimse için mağfiret diler.”[1922]

13821. Resulullah (s.a.a) Yemen’e gönderdiğinde Muaz b. Cebel’e şöyle buyurmuştur: “Sonra öğretmenleri insanların arasına yay.”[1923]

13822. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şu üç kimse hakkında münafıklar dışında hiç kimse saygısızlık etmez: Sakalını İslam yolunda ağartan o kimse, adil imam ve iyilikleri öğreten kimse.”[1924]

13823. Allah-u Teala Musa’ya (a.s) şöyle vahyetmiştir: “Ey Musa! İyilikleri öğren ve onları insanlara da öğret. Zira ben korkup yalnızlığa kapılmasınlar diye hayrı öğrenen ve öğreten kimselerin kabirlerini aydınlatırım.”[1925]

13824. Resulullah’ın (s.a.a), huzurunda İsrailoğullarından olan iki kişiden birinin farz namazları kıldıktan sonra oturup insanlara iyilik öğrettiğinden diğerinin ise gündüzleri oruç tutup geceleri ibadetle geçirdiğinden bahsedilince şöyle buyurmuştur: “Birincisinin ikinci şahsa üstünlüğü benim sizin en düşüğünüze olan üstünlüğüm gibidir.”[1926]

13825. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizlere cömertlerin en cömerdini haber vermeyeyim mi? Allah cömertlerin en cömerdidir. Ben de ademoğullarının en cömerdiyim. Benden sonra da sizin en cömerdiniz ilim öğreten ve bu yolla ilmi yayılan kimsedir. O kıyamet günü tek başına bir ümmet gibi haşrolur. Hakeza (aynı makama sahip olan diğer biri de) aziz ve celil olan Allah yolunda öldürülünceye kadar fedakarlık eden kimsedir.”[1927]

bak. 2854. Bölüm

2860. Bölüm

İlim Yoluyla Geçinen Kimseyi Kınama

13826. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlk kitapta şöyle yer almıştır: Ey ademoğlu! Sana bedava öğretildiği gibi sen de bedava öğret.”[1928]

13827. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala Adem’e sanatlardan bin sanat öğretti ve ona şöyle buyurdu: “Çocuklarına ve soyuna şöyle de: “Eğer sabrınız yoksa bu sanatlarla dünyayı talep ediniz ve dini dünyaya ulaşma vesilesi kılmayınız. Zira din bütünüyle bana aittir. Dünyayı diniyle arayan kimseye eyvahlar olsun! Eyvahlar olsun! ”[1929]

13828. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetimin kötü alimlerine eyvahlar olsun. Bu kötü alimler ilmi ticaret vesilesi kılarlar. Onu şahsi menfaatleri için kendi zamanındaki yöneticilere satarlar. Allah onların ticaretlerini karlı kılmasın.”[1930]

13829. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü (s.a.a) kendisine helal olmayan bir kadının avret yerine bakan bir kimseye, dini kardeşinin hanımına ihanet eden kimseye ve insanlar (dini) öğrenmek için kendisine muhtaç olduğunda onlardan bir ücret talep eden bir kimseye lanet etmiştir.”[1931]

13830. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ahiret işiyle dünyayı talep ederse ahirette hiçbir nasibi yoktur.”[1932]

13831. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim (dini) ilimler vesilesiyle rızık elde ederse Allah yüzünü değiştirir. Onu tersyüz eder ve böylece kendisine ateş daha evla olur.”[1933]

13832. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim halkın dini anlamak için kendisine muhtaç olduğu halde onlardan bir ücret talep ederse Allah-u Teala’nın onu cehennem ateşine atmasına hak kazanır.”[1934]

13833. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim sahip olduğu bir ilmi gizler veya onu (öğretmek) için ücret alırsa kıyamet günü ateşten gem vurulmuş olarak Allah-u Teala ile görüşür.”[1935]

13834. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim hadisi, dünyevi bir fayda için isterse (veya öğrenirse) ahiret günü bir nasibi olmaz ve her kim de onu ahiret hayrı için dilerse Allah ona dünya ve ahiret hayrını verir.”[1936]

13835. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı öğreniniz, Kur’an’ı rızık elde etme vesilesi kılmayınız ve onunla büyüklük taslamayınız.”[1937]

bak. Et-Ticaret, 447. Bölüm; eş-Şerr, 1968. Bölüm

2861. Bölüm

İlimle Geçimini Temin Etmenin Anlamı

13836. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilmini geçim vesilesi kılarsa muhtaç olur.” Ben, (ravi şöyle arzettim: “Fedan olayım sizin Şiileriniz ve dostlarınız arasında bir grup sizin ilimlerinizi öğrenmekte, onları Şiiler arasında yaymakta ve bu vesileyle de onlara hediye ve ikramda bulunulmaktadır.” İmam şöyle buyurdu: “Bunlar (ilimleriyle) rızık elde edenler değildirler. İlimle rızık elde eden kimseler bir ilmi olmadığı halde ve aziz ve celil olan Allah tarafından bir hidayet elde etmediği halde hakları çiğnemek ve dünyevi servete ulaşmak için fetva veren kimselerdir.”[1938]

13837. İmam Sadık (a.s) kendisine “Bunlar, (dini ilimler) öğreten kimsenin kazancı haramdır” diyorlar denince İmam şöyle buyurmuştur: “Bu Allah’ın düşmanları yalan söylüyorlar. Onlar Kur’an’ın öğretilmemesini istiyorlar. Eğer birisi oğlunun diyetini bile öğretmene verecek olursa o diyet bile kendisi için helal ve mübah olur.”[1939]

2862. Bölüm

İlim Öğrenmeye Teşvik

13838. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim bir saat ilim öğrenmenin zilletine sabretmezse sürekli olarak cehalet zilletinde kalır.”[1940]

13839. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizden hiç kimse bilmediği bir şeyi öğrenmekten haya etmesin.”[1941]

13840. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim öğreniniz zira ilim öğrenmek iyiliktir. İlmi müzakere tespih, ilmi araştırma cihat, bilmeyen kimseye öğretmek ise sadakadır... ilim halvet durumunda dost, yalnızlıkta arkadaş, düşman aleyhine bir silah ve dostlar için bir süstür. Allah ilim vasıtasıyla bir gurubu yüceltmiş ve onları hayırda imam kılmıştır ki kendilerine uyulsun, amellerine dikkat edilsin ve eserleri iktibas edilsin.”[1942]

13841. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sürekli bir alimin kapısına gidip gelen kimse için Allah attığı her adıma karşılık bir yıllık ibadet (sevabını) yazar.”[1943]

13842. Hz. Lokman (a.s) oğluna öğüt vererek şöyle buyurmuştur: “Oğulcağızım! Gündüzlerinden, gecelerinden ve saatlerinden bir bölümünü ilim tahsili için ayır. Zira sen kendin için ilmi terketme gibi bir kayıp bulamazsın.”[1944]

13843. İmam Ali (a.s) takva sahiplerinin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Onlardan birinin alametleri; sen onu dini işlerde güçlü bulursun. Aynı zamanda, uzak görüşlülükte yumuşak, imanda şeksiz şüphesiz, ilimde hırslı ve bilgisi hilimle içiçedir.”[1945]

bak. el-Helak, 4019. Bölüm; eş-Şebab, 1944. Bölüm; el-Kur’an, 3298. Bölüm

2863. Bölüm

Allah İçin İlim Öğrenen Kimse

13844. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kim Allah için (bir ilim) öğrenir ve Allah için öğrendiği ilimle amel ederse ve Allah için onu başkalarına öğretirse göklerin melekutunda yücelikle anılır ve kendisi hakkında şöyle denir: “Allah için öğrendi Allah için amel etti ve Allah için öğretti.”[1946]

13845. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim bir ilim öğrenir, amel eder ve onu Allah için öğretirse göklerin melekutunda yücelikle anılır ve kendisi hakkında şöyle denir: “Allah için öğrendi, Allah için amel etti ve Allah için öğretti.”[1947]

13846. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alim ilmiyle Allah-u Teala’nın rızasını dilerse her şey ondan korkar ilimden hedefi mal olursa o her şeyden korkar.”[1948]

13847. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer alimler ilimlerini sahip olduğu hak ve hürmet sebebiyle yüklenirlerse (öğrenirlerse) şüphesiz Allah, melekler ve yaratıklarından itaat ehli olan kimseler onları sever, ama onlar ilmi dünya talebi için öğrendiler ve bu yüzden de Allah onlardan nefret etti ve insanların önünde hor ve hakir bir hale düştüler.”[1949]

13848. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bu ümmetin alimleri iki kimsedir: Allah’ın kendisine bir ilim verdiği, bu ilim vesilesiyle Allah’ın rızayetini ve ahiret yurdunu dileyen, ilminden insanlara öğreten, tamaha kapılmayan ve onu az bir değere satmayan kimsedir. Böyle bir kimse için karadaki ve denizdeki varlıklar, havadaki kuşlar bağışlanma dilerler. Bunlar Allah’ın huzuruna büyüklük ve şerafetle varırlar. İkinci kimse ise Allah’ın kendisine ilim verdiği bu ilmi Allah’ın kullarından esirgeyen, tamaha kapılan ve ilmini az bir değere satan kimsedir. Böyle bir kimseye kıyamet günü ateşten bir gem vurulur.”[1950]

2864. Bölüm

Allah İçin Öğrenen Kimsenin Özellikleri

13849. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah için ilim öğrenirse, ulaştığı her kapı sayesinde kendisini daha çok küçük görür, insanlara mütevazi davranır, Allah’tan korkusu daha fazla olur ve din hakkında daha çok çalışır. Böyle bir kimse ilimden faydalanır. O halde ilim öğrenmesi gerekir. Ama eğer ilmi dünya, insanlar nezdinde bir makam, sultan nezdinde bir konuma ulaşmak için öğrenirse ulaştığı her kapıda kendisini daha büyük görür, insanlara karşı üstünlük taslar, Allah’tan gaflet eder ve dinden mesafe almaya başlar. Böyle bir kimse ilimden faydalanamaz. O halde (ilim tahsil etmekten) sakınması ve kıyamet günü kendisi aleyhine bir hüccet, pişmanlık ve rüsvalık temin etmemesi gerekir.”[1951]

13850. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilmi, amel etmek için öğrenirse ilim pazarının kesatı onu korkuya düşürmez.”[1952]

bak. el-İhlas, 1037. Bölüm

2865. Bölüm

Allah’tan Gayrisi İçin İlim Öğrenen Kimse

13851. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilmi ehlinden alır ve onunla amel ederse kurtuluşa erer ve her kimin de ilim tahsilinden maksadı dünya olursa nasibi sadece o ilim olur.”[1953]

13852. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim insanları kandırmak için ilim elde etmeye çalışırsa cennetin kokusunu alamaz.”[1954]

13853. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim gösteriş ve şöhret düşkünlüğü için ilim öğrenir ve ilimden maksadı dünya olursa Allah ondan bereketini alır ve hayatı ona dar kılar , onu kendi haline bırakır. Her kimi de Allah kendi haline bırakırsa helak olur.”[1955]

13854. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’tan başkası için ilim öğrenirse yerini cehennemde hazırlasın.”[1956]

13855. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’tan başkası için ilim öğrenirse aziz ve celil olan Rabbini alaya almış kimse gibidir.”[1957]

13856. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah peygamberlerinden birisine şöyle vahyetmiştir: “Dinden başkası için din ilmini öğrenen, amelden başkası için ilmini çoğaltan ve dünyayı ahiretten başkası için talep eden kimse insanların gözünde kalpleri kurtların kalbi olduğu halde koyun postuna bürünmüş olarak gözükür. Bunların dilleri baldan tatlıdır, ama amelleri sabır ağacından daha acıdır. (Bunlara de ki:) “Beni mi kandırıyorsunuz? Bunlar için öyle bir fitne çıkaracağım ki hikmet sahibi kimse bile şaşkınlığa düşecektir.”[1958]

13857. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah için öğrenmesi gereken ilmi dünya malından bir şey elde etmek için öğrenirse kıyamet günü cennetin kokusunu alamaz.”[1959]

13858. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim insanların kalbini kendisine esir kılmak için güzel sözler öğrenirse Allah kıyamet günü onun ne tövbesini kabul eder ve ne de fidyesini (veya ne bir farzını ve ne de bir nafilesini).”[1960]

13859. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Konuşma yapan her kula Allah mutlaka bu konuşmadan neyi hedeflediğini sorar.”[1961]

13860. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim bir hutbe irat eder de bundan maksadı gösteriş ve şöhret düşkünlüğü olursa Allah kıyamet günü onu riya ve şöhret durağında tutar.”[1962]

13861. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilmiyle insanları rüsva etmeye kalkarsa, insanların duyan kulağı olan Allah da onu rezil eder, küçük düşürür ve aşağılar. [1963]”[1964]

bak. Er-Riya, 1409. Bölüm

2866. Bölüm

İlim Öğrenmenin Doğru Olmayan Hedefleri

13862. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlimden sizin için öne çıkan her şeyi alınız. Sakın ilmi şu dört şey için elde etmeye çalışmayınız: Alimlere üstünlük taslamak, sefihlerle çekişmek, toplantılarda gösteriş yapmak veya insanların ilgisini çekmek ve onlara başkanlık etmek için.”[1965]

13863. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlmi sefihlerle tartışmak, alimlerle mücadele etmek ve halkı kendi tarafınıza çekmek için öğrenmeyiniz. Aksine konuşmalarınızla Allah nezdinde olan şeyleri dileyiniz. Zira kalıcı ve devamlı olan O’dur. O’ndan başka var olan her şey yok olacaktır.”[1966]

13864. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilmi şu dört şey için elde etmeye çalışırsa cehenneme gider: Alimlere karşı övünmek, sefihlerle tartışmak, insanların dikkatini kendisine çekmek veya emir sahiplerinden bir şey elde etmek için.”[1967]

13865. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim sefihlerle tartışmak için, alimlere üstünlük taslamak veya insanların dikkatini kendisine çekmek için ilim öğrenirse yeri cehennemdir.”[1968]

13866. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim alimlere karşı övünmek veya toplantılarda cahillerle tartışmak için ilim öğrenirse cennetin kokusunu alamaz.”[1969]

13867. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim sefihlerle tartışmak için bu hadisleri öğrenir veya üstünlük taslamak için hadis öğrenirse cennetin kokusunu alamaz.”[1970]

13868. İmam Rıza (a.s) kendisine İmam Sadık’ın (a.s), “Her kim sefihlerle tartışmak alimlere karşı üstünlük taslamak veya insanların dikkatini çekmek için ilim öğrenirse ateştedir” sözünü soran Herevsi’ye şöyle buyurmuştur: “Ceddim doğru buyurmuştur: “Sefihlerin kim olduğunu biliyor musun?” ben, “Hayır ey İbn-i Resulillah! ” diye arzedince İmam (a.s) şöyle buyurdu: “Onlar muhaliflerimizden olan nakilcilerdir. Alimlerin kim olduğunu biliyor musun?” ben, “Hayır, ey İbn-i Resulillah!” diye arzedince İmam şöyle buyurdu: “Onlarda aziz ve celil olan Allah’ın itaatlerini farz kıldığı ve dostluklarını vacip kıldığı Al-i Muhammed’in alimleridir.”

İmam daha sonra şöyle buyurdu: “...veya insanların dikkatini kendisine çekmek için” sözünün anlamını biliyor musun?” ben, “Hayır” diye arzedince İmam şöyle buyurdu: “Allah’a yemin olsun ki bu cümlenin anlamı da haksız yere imamet iddiasında bulunmaktır. Kim böyle yaparsa yeri ateştir.”[1971]

2867. Bölüm

İlim Taliplerinin Kısımları

13869. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim tahsil edenler üç kısımdır. Onları mutlaka sıfatlarıyla ve şahsiyetleriyle tanıyınız: Onlardan bir grubu tartışmak ve cedelleşmek için ilim öğrenir. Bir grubu üstünlük taslamak ve aldatmak için ilim öğrenir. Bir grubu ise anlamak ve amel etmek için ilim öğrenir. Ama tartışmak ve cedelleşmek için ilim öğrenen kimse ilmi müzakere ve tartışma toplantılarında insanlara eziyet eder ve çekişir. Huşu gösterişinde bulunur ama günahtan sakınmaktan uzaktır. Bu yüzden Allah onun belini kırar ve burnunu yere sürter. Büyüklük taslamak ve aldatmak için ilim öğrenen kimse ise kendi emsallerinin karşısına dikilir ama (ilmi açıdan) kendilerinden daha az olduğu güçlüler karşısında alçak gönüllü davranır. Onların tatlısını yer ve dinini darmadağın eder. O halde Allah böyle kimsenin gözlerini kör eder ve eserlerini alimlerin eserleri arasından kesip atar. Anlamak ve amel etmek için öğrenen kimseyi ise üzgün ve hüzünlü görürsün. Gece karanlığında kalkar ve kendi halinde olur. İş yapar ama korkar, güvenilir kardeşleri dışında herkesten korku içindedir. Allah böyle kimselerin erkanını güçlendirir ve kıyamet günü onlara eman verir.”[1972]

13870. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimler üç kısımdır: İnsanların kendisiyle ve kendisinin de ilmiyle diri olduğu alim, insanların kendisiyle diri olduğu ve onun ise kendisini helak ettiği alim ve ilmiyle diri olan ama kendisinden başka hiç kimsenin ilminden istifade etmediği alim.”[1973]

13871. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dünya varoldukça alimler bakidir. Bedenleri ortadan kalkar ama hatıraları kalplerde olur.” İmam daha sonra eliyle göğsüne işaret ederek şöyle buyurdu: “Bilin ki burada ilim çoktur. Keşke onu taşıyabilecek kimseler bulsaydım! Elbette zeki kimseler vardır ama ya emin ve güvenilir değillerdir. Zira ya din araçlarını dünaları için kullanırlar. Allah’ın nimetlerini hüccetlerini ve burhanlarını zayıfların onu haksız yere dost edinmeleri için Allah’ın kulu ve dostları üzaerindeki hakimiyeti için kullanır. Ya da hakkın taşıyıcıları karşısında itaatkar ve ram oldukları halde hakkın zikzakları hususunda aşina ve basiretli değillerdir. Ortaya çıkan ilk şüphede kalplerine şüphe ateşi düşer. Bilin ki ne bu grup benim ilmimden faydalanma liyakatine layıktır ve ne de o grup. Bir grup ise lezzetlere ihtiras duyar ve şehvetlere tabi olurlar. Bir grubu ise mal toplama ve servet biriktirmeye düşkündürler. Bu iki grup dinin koruyucusu değildir. Onlara en çok benzeyenler, otlayan hayvanlardır. Alimlerin ölümüyle, şüphesiz ilim de ölür. Evet, elbette yeryüzü Allah’ın hüccetini ikame eden kimseden boş değildir. (Allah’ın bu hücceti) ya aşikar ve tanınmıştır veya Allah’ın hüccetleri ve apaçık nişaneleri ortadan kalkmasın diye korku içinde ve gizlidir. Bunlar kaç kişidir ve nerededir? Bunların sayısı az, makam ve mevzileri büyüktür.”[1974]

13872. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın kullarından en sevdiği kimse, nefsine karşı Allah’ın kendisine yardım ettiği kişidir... O, karanlıkların ışığı, şüphelerin gidericisi, belirsizliklerin anahtarı, güçlükleri gideren, uçsuz bucaksız çöllerde yol gösterendir. Söyler, anlatır; susar, salim kalır... Bir başkası da var, ilim sahibi olmadığı halde kendini alim diye tanıtır. Cahillerden ve sapıklardan birkaç sapıklığı ve cehaleti almış, insanlara aldatış ağlarını germiştir ve sahte sözler söylemektedir... Şüpheli şeylerde “Duraklarım” der de şüphelerin içine düşer; “Bidatlerden sakınırım” der fakat, onların içine yuvarlanır. Suratı insan, kalbi ise hayvan kalbidir. Hidayet kapısını bilmez ki yönelsin, körlük kapısını bilmez ki ondan yüz çevirsin. Dirilerin ölüsü odur.”[1975]

bak. el-Kur’an, 3313. Bölüm

2868. Bölüm

Öğretmen Seçiminde Riayet Edilmesi Gereken Hususlar

Kur’an:

“İnsan, yiyeceğine bir baksın.”[1976]

13873. İmam Bakır (a.s), Allah-u Teala’nın, “İnsan yiyeceğine bir baksın” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Yani aldığı ilmi kimden aldığına iyi bakmalıdır.”[1977]

13874. Zulkarneyn (a.s) yaptığı vasiyetinde şöyle buyurmuştur: “İlmi kendisine fayda vermeyen kimseden öğrenmeyin. Zira ilmi kendisine fayda vermeyen kimse, sana fayda vermez.”[1978]

13875. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim rabbani alim dışında elde edilemez (veya ilmi rabbani alimden başkasından almamak gerekir) ve böyle bir alimi tanımak akılla mümkündür.”[1979]

13876. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim dindir, namaz dindir, o halde ilmi kimden aldığınıza bakınız.”[1980]

13877. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yiyeceği şeyleri düşündüğü halde, akli şeyleri düşünmeyen kimseye şaşarım. Bu kimse karnını kendisine zararlı olan şeyden sakındırdığı halde göğsüne kendisini helak edici şeyleri bırakır.”[1981]

bak. el-Mev’ize, 4242. Bölüm

2869. Bölüm

Söze Bakınız

Kur’an:

“Şeytana ve putlara kulluk etmekten kaçınıp, Allah'a yönelenlere, onlara, müjde vardır. Dinleyip de, en güzel söze uyan kullarımı müjdele. İşte Allah'ın doğru yola eriştirdiği onlardır. İşte onlar akıl sahipleridir.” [1982]

13878. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey havariler grubu! Kandil yağının kötü kokusu, işinize yaradığı halde size ne zarar verebilir. O halde ilmi de istediğinizden alınız ve (ilmi aldığınız kimsenin) yaptıklarına bakmayınız.”[1983]

13879. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmi bilen kimseden alınız ve ilminizi bilmeyen kimseye öğretiniz.”[1984]

13880. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kimin dediğine değil, ne dediğine bakınız.”[1985]

13881. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hikmeti sana getirenden al, ne dediğine bak, kimin dediğine bakma.”[1986]

13882. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hakkı batıl ehlinden öğreniniz. Batılı ise hak ehlinden öğrenmeyiniz ve sözü değerlendirmesini biliniz.”[1987]

bak. el-Hikmet, 917. Bölüm

2870. Bölüm

İlmin Hakkı

13883. Resulullah (s.a.a), kendisine ilmin ne olduğunu soran birisine şöyle buyurmuştur: “Susmaktır! ” O şahıs, “Sonra nedir? ” diye sorunca Peygamber şöyle buyurdu: “Ona kulak vermektir” O şahıs, “sonra nedir? ” diye sorunca, “Onu ezberlemektir” diye buyurdu. O şahıs, “sonra nedir? ” diye sorunca Peygamber, “O ilimle amel etmektir” diye buyurdu.” O şahıs, “sonra nedir? ” diye sorunca Peygamber, “O ilmi yaymaktır” diye buyurdu.”[1988]

13884. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kendisine ilim öğrettiğiniz kimseye karşı alçak gönüllü olun. Kendisinden ilim talep ettiğiniz kimseye karşı da alçak gönüllü olun. Kibirli alim olmayın ki (bu ameliniz sebebiyle) batılınız hakkı ortadan kaldırır.”[1989]

13885. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kendisinden ilim öğrendiğiniz ve öğrettiğiniz kimseye karşı mütevazi olunuz, mütekebbir alimlerden olmayınız. Aksi takdirde ilminiz cehaletinizi örtmez.”[1990]

13886. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim öğreniniz, ilim için vakar ve ağırbaşlılık öğreniniz ve kendisinden ilim öğrendiğiniz kimse karşısında alçak gönüllü olunuz.”[1991]

bak. 2919. Bölüm

2871. Bölüm

Öğrencinin Öğretmen Üzerindeki Hakları

13887. İmam Seccad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Senin öğrencinin hakkı ise Allah’ın sana verdiği hilim ve yüzüne açtığı (ilim) hazineleri sebebiyle, seni öğrencine yönetici kıldığını bilmendir. Eğer insanlara güzel öğretir, onlara kaba ve kötü davranmazsan ve onlara öğretmekten bıkmazsan, Allah fazlından senin ilmini artırır. Ama eğer onlardan ilmini esirgersen veya ilim öğrenmek için senin yanına geldiklerinde onlara kaba davranırsan, aziz ve celil olan Allah’a ilmi ve ilmin azametini senden alması ve insanların kalbindeki makamını düşürmesi yakışır.”[1992]

13888. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim öğrettiğiniz kimseye ve ilim öğrendiğiniz kimseye karşı yumuşak davranınız.”[1993]

13889. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey havariler topluluğu! Benim sizinle bir işim var, onu benden kabul edin.” Havariler, “Kabul edilmiştir ey Ruhullah” diye arzettiler. Mesih (a.s) yerinden kalktı ve onların ayaklarını yıkamaya başladı. Onlar şöyle arzettiler: “Biz bu işe senden daha layıkız, ey Ruhullah! ” Hz. Mesih (a.s) şöyle buyurdu: “İnsanlara hizmet etmeye en layık olanı alimdir. Ben burada sizlere böylesine mütevazi davranıyorum ki, sizler de benden sonra insanlara karşı mütevazi davranasınız.”[1994]

13890. İmam Sadık (a.s), Allah-u Teala’nın, “İnsanlardan büyüklenerek yüz çevirme” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Yani ilim öğrenmek için yanına gelen herkes senin için eşit olmalıdır.”[1995]

2872. Bölüm

Öğretmenin Öğrenci Üzerindeki Hakları

Kur’an:

“Mûsa ona: “Sana öğretileni bana hayra götüren bir bilgi olarak öğretmen için peşinden gelebilir miyim? ” dedi. O: “Sen doğrusu benim yaptıklarıma dayanamazsın, bilgice kavrayamadığın bir şeye nasıl dayanabilirsin?” dedi.”[1996]

13891. İmam Seccad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Senin üstadının hakkı ona saygı göstermen, huzurunu ulu sayman, dikkatle sözlerine kulak vermen, yüzünü ona doğru çevirmen, sesini yükseltmemen, birisi ona soru sorduğunda bizzat kendisi cevap verinceye kadar senin cevap vermemen, huzurunda hiç kimseyle konuşmaman, huzurunda hiç kimsenin gıybetini etmemen, senin yanında gıybeti edildiğinde onu savunman, ayıplarını örtmen, iyiliklerini ve güzel sıfatlarını aşikar kılman, düşmanlarıyla oturup kalkmaman ve dostlarına düşmanlık etmemendir. Bu işleri yaptığın taktirde Allah’ın melekleri de senin hakkında insanlar için değil de adı yüce olan Allah için o üstadın huzuruna vardığına ve ilmini öğrendiğine tanıklık ederler.”[1997]

13892. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir alimin huzurunda oturduğunda, konuşmaktan çok, dinlemeye ihtiraslı ol. Güzel konuşmayı öğrendiğin gibi, güzel dinlemeyi de öğren ve hiç kimsenin sözünü kesme.”[1998]

13893. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimin senin üzerindeki haklarından bazısı da şudur: (bir topluluğa vardığında) herkese selam vermen ve ona da özellikle selam vermen, tam karşısında oturman, onun huzurunda el, göz ve kaşla işaret etmemen, onun görüşüne muhalif olarak, “falan kimse de şöyle diyor” dememen, onun huzurunda hiç kimsenin gıybetini etmemen, meclisinde kimseyle gizlice konuşmaman, elbisesinden tutmaman, eğer yorgunsa fazla soru sormaman ve meclisinin uzamasından sıkılmamandır. Zira alimle oturup kalkmanın hikayesi, kendisinden bir şey düşünceye kadar beklediğin hurma ağacının hikayesidir. Şüphesiz alim olan müminin sevabı, Allah yolunda savaşan, gündüzleri oruç tutan ve geceleri ibadetle geçen kimsenin sevabından daha çoktur. Alim öldüğünde İslam’da kıyamete kadar kapatılamayacak bir gedik açılmış olur.”[1999]

13894. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimin haklarından bazısı da şudur: “Ona fazla soru sormaman... Ona muhalefet ederek sürekli, “falan kimse şöyle demiş, filan kimse şöyle demiş” dememen, onunla oturmanın uzamasından sıkılmamandır. Zira alimin hikayesi, senin için bir şey düşmesini beklemen gereken, hurma ağacının hikayesidir.”[2000]

13895. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim birine bir şey öğretirse, onu kendisine köle etmiş olur.” Kendisine şöyle arzedildi: “Ey Allah’ın Resulü! Yani onu satabilir mi? ” Peygamber şöyle buyurdu: “Ona emreder ve yasaklar.”[2001]

13896. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Nifakı aşikar olan münafık dışında hiç kimse şu üç kimseye saygısızlık etmez: Sakalını İslam yolunda ağartan kimseye, adil imama ve hayır öğreten öğretmene.”[2002]

13897. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim dışında dalkavukluk ve çekememezlik müminin ahlakından değildir.”[2003]

13898. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hasadet ve yağcılık, ilim talebi dışında hiç bir şeyde yoktur.”[2004]

bak. el-Bihar, 2/40, 10. Bölüm

2873. Bölüm

Alime Saygı Göstermek

13899. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimi her ne kadar küçük de olsa küçük görme. Cahili, (toplumsal ve dünyevi makamlar açısından) her ne kadar büyük de olsa büyük sayma.”[2005]

13900. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir alimi gördüğün zaman ona hizmetçi ol.”[2006]

13901. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim bir alime saygı gösterirse, Allah’a saygı göstermiştir.”[2007]

13902. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim bir alimi karşılamaya giderse, beni karşılamıştır. Her kim bir alimi ziyarete giderse beni ziyaret etmiştir. Her kim bir alimle oturursa benimle oturmuş gibidir. Her kim benimle oturursa, rabbiyle oturmuş gibidir.”[2008]

bak. Et-Ta’zim, 2755. Bölüm

2874. Bölüm

Öğrencinin Riayet Etmesi Gereken Hususlar

13903. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim öğrenen kimseye nefsini ilim öğrenmeye zorlaması, ilim öğ-renmekten usanmaması ve öğrendiği şeyi çok görmemesi bir haktır.”[2009]

13904. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim dışında her şey azalınca değer elde eder, ama ilim çoğalınca değer kazanır.”[2010]

13905. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ders okuyan kimse dışında hiç kimse ilim elde edemez.”[2011]

13906. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilmi birikimlerini çok düşünürse onu güçlendirmiş olur ve anlamadığı şeyi anlar.”[2012]

13907. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim sürekli ilim tahsil etmezse anlayış ve kavrayışı olmaz.”[2013]

13908. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim talep ediniz ki ilminiz artsın.”[2014]

13909. Hızır (a.s) Musa’ya (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey Musa! Eğer ilim istiyorsan, kendini ilim öğrenmeye vakfet. Zira ilim kendisini ilim öğrenmeye ayıran kimseye aittir.”[2015]

13910. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlarda şu on haslet kemale ermeyince, aklı da kemale ermez... Hayatta olduğu müddetçe ilim talep etmekten usanmamak.”[2016]

bak. 2856. Bölüm, ed-Diraset, 1185. Bölüm

2875. Bölüm

İlim Talebi Hususunda Kapsamlı Bir Hadis

13911. Allame Meclisi (r.a) şöyle diyor: “Üstadımımız Şeyh Bahai’nin (Allah ruhunu kutsasın) bir el yazmasını gördüm, bu el yazmasında şöyle yazılıydı: “Şeyh Şemsuddin Muhammed b. Mekki şöyle dedi: “Şeyh Ahmed Ferahani’nin el yazmasından doksan dört yaşlarında yaşlı birisi olan Unvan’il Basri’den şöyle dediğini naklettim: “Ben yıllarca Malik b. Enes’in derslerine katıldım ama Cafer-i Sadık (a.s) Medine’ye gelince onun derslerine katıldım. Malik’ten istifade ettiğim gibi O’ndan da istifade etmek istedim. Bir gün bana şöyle buyurdu: “Ben talep edilen bir insanım (ziyaretçilerim çoktur.) Ayrıca gece gündüz ve belli bir saatlerde bir takım yaptığım virdler ve dualar vardır. Beni virdlerimden alıkoyma. Malik’ten ilim öğren ve daha önce olduğu gibi onun yanına git.” Ben bu sözden rahatsız oldum ve orayı terk ettim. Kendi kendime şöyle dedim: “Eğer bende bir hayır görseydi beni yanına gidip gelmekten ve kendisinden ilim öğrenmekten alıkoymazdı.” Bunun üzerine Resulullah’ın mescidine gittim. Peygambere selam verdim. Ertesi gün Resulullah’ın haremine gittim, iki rekaat namaz kıldım ve şöyle dedim: “Ey Allahım! Senden Cafer’in kalbini bana merhametle yönlendirmeni ve beni onun ilminden rızıklandırmanı ve böylece onun ışığında senin doğru yoluna hidayet bulmayı diliyorum.” Hüzün içinde eve döndüm, kalbim Cafer’in sevgisiyle dolduğu için artık Malik b. Enes’in dersine gitmedim. Evimden sadece farz namazları kılmak için çıkıyordum, sonunda sabrım tükendi ve sıkılmaya başladım. İkindi namazını kıldıktan sonra ayakkabımı giydim, abamı üstüme alarak Cafer’in evine doğru gittim, evine varınca kapıyı çaldım, hizmetçisi dışarı çıktı ve “Ne istiyorsun?” diye sordu. “O şerafetli insana selam vermek istiyorum” dedim. Hizmetçi, “O namaz kılmaktadır” dedi. Kapının karşısına oturdum, çok geçmeden hizmetçi geldi ve bana: “Allah’ın bereketiyle içeri gir” dedi. Ben evin içine girdim, ona selam verdim, selamımı aldıktan sonra bana şöyle buyurdu: “Otur, Allah seni bağışlasın.” Ben oturdum. İmam bir müddet başını önüne eğdi ve sonra başını kaldırarak şöyle buyurdu: “Senin künyen nedir?” Ben, “Ebu Abdillah’tır” dedim. O şöyle buyurdu: “Allah künyeni sağlam kılsın ve sana başarı versin, ey Ebu Abdillah! Ne istiyorsun?” Kendi kendime şöyle dedim: “Eğer bu ziyaret ve selamdan sadece bu duayı elde ettiysem bu bile çoktur.” İmam yeniden başını kaldırdı ve bana Ne istiyorsun?” dedi. Ben şöyle dedim: “Allah’tan kalbini bana karşı yönlendirmesini ve beni ilminden rızıklandırmasını diledim. Dolayısıyla Allah-u Teala’nın bu şerafetli insan hakkındaki isteğime icabet etmesini ümit ediyorum.” İmam şöyle buyurdu: “Ey Ebu Abdillah! İlim öğretmekle değildir. Ancak va ancak o Allah-u Tealanın hidayetini istediği herkesin kalbine koyduğu bir nurdur. O halde eğer ilim talibi isen her şeyden önce kendi ruhunda ubudiyetin gerçeğini ara. İlmi amel etmekle araştır ve Allah’tan anlayış dile ki sana anlayış nasip etsin.” Ben şöyle dedim: “Ey şerafetli insan!” Bana şöyle buyurdu: “De ki ey Ebi Abdillah!” Ben de şöyle dedim: “Ey Ebu Abdillah! Ubudiyetin hakikati nedir?” O şöyle buyurdu: “Üç şeydir, birincisi kulun Allah’ın kendisine verdiği her şeyde kendisi için bir malikiyet hakkı tanımamasıdır. Zira kullar ve köleler hiçbir şeyin maliki olamazlar. Malı Allah’ın malı olarak bilirler. Ve Allah’ın emrettiği yerde harcarlar. İkincisi ise kulun kendisi için bir tedbir ve çare düşünmemesidir. Üçüncüsü ise kulun Allah-u Teala’nın kendisine emrettiği veya yapmasından sakındırdığı şeylerle meşgul olmasıdır. Netice olarak kul, Allah-u Teala’nın kendisine verdiği şeyler hususunda kendisi için bir malikiyetinin varlığına inanmazsa, onları Allah’ın infak etmesini emrettiği yerlerde infak etmesi kendisine kolaylaşır. Ayrıca kul kendi işinin tedbir ve çaresini kendi müdebbirine (idare edicisine) havale ederse dünya musibetleri kendisine kolay gelir. Ayrıca kul Allah’ın emir ve yasaklarıyla meşgul olursa (emrettiğini yapmak ve yasakladıklarından sakınmak) artık insanlarla çekişmeye ve onlara üstünlük taslamaya fırsat bulamaz. O halde Allah kulu bu üç haslet ile yüce kılarsa dünya, şeytan ve insanların problemleri ona kolaylaşır, böylece dünyayı çok elde etmek ve üstünlük taslamak için talep etmez, izzet ve büyüklük elde etmek için gözü insanların nezdinde olan şeylerde olmaz ve günlerini boş yere geçirmez. Bu, takva sahiplerinin ilk derecesidir. Allah tebarek ve Teala nitekim şöyle buyurmuştur: “İşte bu ahiret yurdudur. Onu yeryüzünde böbürlenmeyi ve bozgunculuğu istemeyen kimselere veririz. Sonuç Allah’a karşı gelmekten sakınanlarındır.”

Ben şöyle dedim: “Ey Ebu Abdillah! Bana tavsiyelerde bulun.” İmam şöyle buyurdu: “Sana dokuz şeyi tavsiye ediyorum. Bunlar Allah-u Teala’nın yolunu talep edenlere yaptığım tavsiyelerdir. Allah’tan seni de bunlarla amel etmek hususunda muvaffak kılmasını diliyorum. Bu dokuz şeyden üç şey nefsin riyazetiyle, üç şey hilimle ve diğer üç şey ise ilimle ilgilidir. Bunları ezberle ve sakın küçük görme.” Unvan şöyle diyor: “Ben can kulağımla imamı dinlemeye başladım imam şöyle buyurdu: “Riyazetle ilgili olan o üç şey şunlardır: İstek ve iştahının olmadığı şeyi yemekten sakın. Zira bu şey ahmaklığa ve aptallığa sebep olur. Diğeri de acıkmadığın müddetçe yemek yememendir. Yemek yiyince de helalinden ye, Allah’ın adını zikret ve Allah Resulünün şu hadisini hatırla: “İnsan karnından daha kötü bir kabı doldurmamıştır.” Ama yemekten başka bir çare olmadığından dolayı da midenin üçte birini yemeğe, diğer üçte birini su ve içeceklere ve diğer üçte birini ise nefesine ayır.

Hilimle ilgili olan üç şey ise şunlardır: Eğer birisi sana, “Bir söylersen on işitirsin” derse ona cevap olarak şöyle de: “Eğer on tane dersen bir tane işitmezdin.” Eğer biri sana kötü söz söylerse ona şöyle de: “Eğer dediğin şey doğruysa Allah’tan beni bağışlamasını dilerim. Eğer yalansa Allah’tan seni affetmesini dilerim.” (Üçüncüsü ise şudur ki) eğer biri sana çirkin laf söylerse sen ona nasihat et ve ona yol göster.

İlimle ilgili olan üç şey ise şunlardır: Eğer bilmiyorsan alimlere sor. Sakın mücadele ve imtihan için onlara sormaya kalkışma. Kendi görüşünle bir iş yapmaktan sakın. İşlerin hususunda mümkün olduğu kadar ihtiyatla amel et ve aslandan kaçtığın gibi fetva vermekten kaçın. Boynunu insanlar için köprü kılma. Şimdi ey Ebu Ebdillah! Sana nasihat ettim Kalk ve beni yalnız bırak, virdimi (zikirlerimi) bozma. Zira ben nefsim hakkında cimri ve esirgeyen biriyim. Hidayet yoluna uyan kimseye selam olsun.”[2017]

2876. Bölüm

Alimlerin Üstünlüğü

13912. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şia alimlerimiz öte tarafında ifritlerin ve iblisin olduğu bir sınırın koruyucularıdır. Bu alimler onların zayıf Şiilerimize saldırmalarına İblis ve taraftarlarının onlara musallat olmasına engel olurlar.”[2018]

13913. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer bu topluluk biat için toplanmasaydı, yardımcıların varlığıyla hüccet ikame edilmeseydi ve Allah zalimlerin çatlayasıya doyarken, mazlumların açlıktan kırılmasına (mani olmaları) hususunda alimlerden söz almasaydı hilafet devesinin yularını sırtına atar, terk ederdim.”[2019]

13914. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimler eminler, takva sahipleri kale ve peygamberin vasileri ise efendilerdir.”[2020]

13915. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimler önderlerdir. Takva sahipleri ise efendilerdir.”[2021]

13916. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hükümdarlar insanların hakimleridir. Alimler ise hükümdarların hakimleridirler.”[2022]

13917. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimler insanların yöneticileridirler.”[2023]

13918. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimler cahillerin çokluğu sebebiyle onlar arasında gariptirler.”[2024]

13919. İmam Hadi (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer Kaim’imizin (a.s) gaybetinden sonra ona davet eden, onun varlığına delalet eden, ilahi hüccetlerle onun dinini koruyan ve Allah’ın zayıf kullarını İblis’in ve dostlarının tuzağından kurtaran alimler olmasaydı şüphesiz bütün insanlar Allah’ın dininden dönerlerdi.”[2025]

13920. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimlerin ahlakı herkesten daha temiz ve ihtiras kökleri herkesten daha azdır.”[2026]

bak. el-Emsal 3626. Bölüm

2877. Bölüm

Alimler Allah’ın Eminleridir

13921. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimler Allah’ın yaratıkları arasındaki eminleridirler.”[2027]

13922. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimler ümmetimin eminleridir.”[2028]

13923. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alim, Allah’ın yeryüzündeki eminidir.”[2029]

13924. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim Allah’ın yeryüzündeki emanetidir. Alimler ise Allah’ın bu emanetinin eminleridir. Her kim ilmi ile amel ederse emanete riayet etmiştir Her kim de emanete riayet etmezse Allah-u Teala’nın divanında hainlerden yazılır.”[2030]

13925. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimler sultanlara karışmadıkça ve dünyaya dalmadıkça Peygamberlerin eminleridir.”[2031]

bak. 2893, 2905. Bölümler

2878. Bölüm

Alim

13926. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin diğer insanlardan üstünlüğü Peygamberin ümmetine olan üstünlüğü gibidir.”[2032]

13927. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alim, cahili tanır. Zira kendisi önceden cahildi. Cahil alimi tanımaz, zira daha önce de kendisi alim değildi.”[2033]

13928. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alim kalbi ve ruhuyla bakar cahil ise gözüyle ve göz bebeğiyle bakar.”[2034]

13929. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alim gerçekte ilminin kendisini günahlardan sakınmaya ve takvalı olmaya, fani dünyadan yüz çevirmeye ve cennete aşık olmaya davet ettiği kimsedir.”[2035]

13930. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Beyinsizlik ve gaflet alimin kabinde olamaz.”[2036]

13931. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alim kendinden üstün olanı kıskanmayı, kendinden düşük olanı tahkir etmeyi ve ilmi karşısında dünyanın değersiz metasından bir şey almayı terk etmedikçe alim olamaz.”[2037]

13932. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kul kendisinden üstün olanları kıskanmayı ve elinin altındakileri küçük görmeyi terketmedikçe alim olamaz.”[2038]

13933. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sadece öğüdünü dinleyenlere öğüt vermesi, kendi görüşüyle gururlanan kimseye nasihat etmemesi ve zayi olacağından korktuğu ilmi kimseye bildirmemesi alimin sıfatlarındandır.”[2039]

13934. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizlere gerçek alimi bildirmemeyim mi? (gerçek alim) Allah’a isyan etmeyi Allah’ın kullarına güzel göstermeyen, onları Allah’ın gazabından ve hilesinden güvende kılmayan ve onları Allah’ın rahmetinden ümit kestirmeyen kimsedir.”[2040]

2879. Bölüm

Alimin Nişaneleri

13935. Hz. Lokman (a.s) oğluna yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Alimin üç nişanesi vardır: Allah’ı tanımak, Allah’ın sevdiği şeyleri tanımak ve Allah’ın sevmediği şeyleri tanımak.”[2041]

13936. İmam Ali (a.s) sürekli olarak şöyle buyurmuştur: “Alimin üç nişanesi vardır: İlim, hilim ve suskunluk.”[2042]

13937. İmam Hüseyin (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sözünün kritiğini yapması ve görüş tekniklerinin gerçeklerini bilmesi alimin nişanelerindendir.”[2043]

2880. Bölüm

Alimin Özellikleri

13938. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alim kendi kadrini ve ölçüsünü bilen kimsedir. Kendi kadrini ve ölçüsünü bilmemek, kişiye bilgisizlik olarak yeter.”[2044]

13939. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alim, ilimden doymayan ve hatta ilimden doyduğunu ima bile etmeyen kimsedir.”[2045]

13940. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alim ilim öğrenmekten bıkmayan kimsedir.”[2046]

13941. İmam Ali (a.s) oğlu Hasan’a (a.s) yaptığı vasiyetinde şöyle buyurmuştur: “Sana çeşitli cehaletleri bildirdim ki kendini alim saymayasın... zira alim bildiği şeylerin bilmediği şeyler karşısında az olduğunu bilen bu yüzden kendini cahil sayan ve bunu (bildikleri şeylerin az olduğunu) bilerek ilim tahsili için çabasını artıran kimsedir. Bu yüzden sürekli ilim talep eder ve ilme rağbet gösterir. İlimden istifade eder, alimlere karşı alçak gönüllü davranır ve itina gösterir. Suskunluğu tercih eder, hatadan sakınır ve utanır, bilmediği bir şeye ulaşınca onu inkar etmez, zira cahilliğini itiraf etmiştir.”[2047]

13942. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim, “Ben alimim” derse o şahıs bir cahildir.”[2048]

13943. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim: “Muhakkak ki ben alimim” derse o cahildir.”[2049]

13944. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilmin sonuna eriştiğini iddia ederse cahilliğinin zirvesini göstermiş olur.”[2050]

13945. İmam Ali (a.s) Allah-u Teala katında yaratıklardan en çok nefret edilen kimsenin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Bilgisizlikleri kendinde toplayan kimsedir... İnsan suretinde olanlar onu bilgin sayar. Halbuki öyle değildir... Kesin cevaplar veremez. İnkar ettiği (bilmediği) şeyi başkasının bilebileceğini tahmin etmez. Başkasının kendisinin dediğinin aksine bir ilminin olabileceğine inanmaz. Kendisine karanlık kalan bir şey oldu mu bilmediğini de bildiği için, hemen örter.”[2051]

bak. el-Cehl, 601. Bölüm

2881. Bölüm

Alimin Cehaleti

13946. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlminizi cehalet, yakininizi de şüphe haline getirmeyin. Öğrendiğiniz zaman amel edin, yakine eriştiğinizde teşebbüs edin.”[2052]

13947. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz bazı sözler sihirdir ve bazı ilimler cehalettir.”[2053]

13948. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’a yemin olsun ki şüpheler doğmuş, kesin şeyleri bürümüştür. Hatta sanki, üstlenilen şey (rızık) size farzmış; farz kılınan (amel) da sizden kaldırılmış gibi telakki edilmeye başlanmıştır.”[2054]

13949. Resulullah (s.a.a): “Ben hayvanlarından farkı olmayan bir kavmin yanından sana geldim” diyen Sa’ad b. Ebi Vakkas’a şöyle buyurmuştur: “Ey Sa’ad! Sana bundan daha ilgincini haber vermeyeyim mi? Kendilerine onların bilmediği şey öğretilen ve buna rağmen onlar gibi cahil olan kavimdir.”[2055]

13950. Resulullah (s.a.a), Ammar bin Yasir’i kendilerine İslam’ın hükümlerini öğretsin diye bir topluluğa göndermişti. Ammar bin Yasir onların durumunu Peygambere nakletti ve “Vahşi develer gibi öylece gözlerini dikmiş bakıyorlar. Tek dertleri koyunları ve develerdir” deyince Allah Resulü O’na şöyle buyurdu: “Ey Ammar! Sana onlardan daha ilginç bir topluluğu haber vermeyeyim mi? Bir topluluk onların bilmediklerini öğrendiler ama onlar gibi gaflet ve cehalet içinde kaldılar.”[2056]

2882. Bölüm

İlmin Meyvesi

13951. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin meyvesi ilimle amel etmektir.”[2057]

13952. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin meyvesi hayat için amel etmektir.”[2058]

13953. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin meyvesi ibadettir.”[2059]

13954. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin meyvesi ameli (Allah için) halis kılmaktır.”[2060]

13955. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin başı tevazudur... İlmin meyvelerinden bazısı da şunlardır: Takva sahibi olmak, nefsani isteklerden uzak durmak, hakka uymak, günahlardan sakınmak, (dini) kardeşleri sevmek, alimlerin sözlerini dinlemek ve onlardan kabul etmek. Hakeza ilmin meyvelerinden bazısı da şunlardır: “(İntikam almaya) gücü olduğunda intikam almaktan sakınmak, batıl şeylere yanaşmayı çirkin görmek, hakka uymayı güzel görmek, doğru sözlülük gaflet verici sevinçlerden sakınmak, ardından pişmanlık olan şeylerden uzak durmak. İlim akıl sahiplerinin aklını artırır ve onu öğrenen kimselere beğenilmiş sıfatlar kazandırır. O halde ilim halim kimseyi emir sahibi kılar, görüş sahibi kimseyi vezir eder, ihtirası ortadan kaldırır, hileyi kökten söküp kaldırır, cimriliği öldürür, dizginlerini koparmış çirkinlikleri dizginler, doğruluğu yakınlaştırır.”[2061]

13956. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim hilimle birlikte olmadıkça meyve vermez.”[2062]

bak. 2883, 2884. Bölümler

2883. Bölüm

İlmin Mirası

Kur’an:

“İnsanlar, yerde yürüyenler ve davarlar da böyle türlü türlü renktedirler. Allah'ın kulları arasında O’ndan korkan, ancak âlimlerdir. Doğrusu Allah güçlüdür, bağışlayandır.”[2063]

“De ki: “Kur'an'a ister iman edin, ister inanmayın, O’ndan önceki bilginlere o okunduğu zaman, yüzleri üzerine secdeye varırlar” ve “Rabbimiz münezzehtir. Rabbimiz'in sözü şüphesiz yerine gelecektir” derler. Ağlayarak yüzüstü yere kapanırlar. (Kur’an okumak) onların huşusunu artırır.” [2064]

13957. Misbabu’ş Şeria’da yer aldığına göre İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan korkmak ilmin mirasıdır. İlim tanımanın parıltısı ve imanın kalbidir. Haşyetten mahrum olan kimse her ne kadar ilmin zorluklarında ve karmaşık konularında kılı kırk yarsa bile alim olamaz. Nitekim Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: Şüphesiz Allah’tan ancak alim kulları korkar.”[2065]

13958. İmam Sadık (a.s) aziz ve celil olan Allah’ın, “Şüphesiz Allah’tan sadece alim olan kulları korkar” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Yani alim insan amelleri sözlerini teyit eden kimsedir. Her kimin amelleri sözünü teyit etmezse (amelsiz alim olursa) alim değildir.”[2066]

13959. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan korkmak için ilim yeterlidir... şüphesiz insanlardan Allah’ı en çok bilen kimse onlardan Allah’tan en çok korkanıdır. Onlardan Allah’tan en çok korkanı ise onlardan Allah’ı en çok bilenidir. İnsanlardan Allah’ı en çok tanıyan kimse ise dünyaya en çok itinasız olan kimsedir.”[2067]

13960. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan korkmak için ilim yeterlidir ve Allah’tan korkmamak için de (azabından çekinmemek için de ilahi azamet hakkında) cahillik yeterlidir.”[2068]

13961. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sana ilim olarak Allah’tan korkman yeter ve sana cehalet olarak da ilminle övünmek yeter.”[2069]

13962. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kime kendisini ağlatmayan bir ilim verilirse kendisine ilminin fayda vermemesi yakışır. Zira Allah alimlerin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “O’ndan önceki bilginlere o okunduğu zaman, yüzleri üzerine secdeye varırlar” ve “Rabbimiz münezzehtir. Rabbimiz’in sözü şüphesiz yerine gelecektir” derler. Ağlayarak yüz üstü yere kapanırlar; bu, onların gönüllerindeki saygıyı artırır.”[2070]

13963. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Haşyet (ilahi korku) gibi bir ilim yoktur.”[2071]

13964. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’tan korkarsa ilmi kemale erer.”[2072]

13965. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin nihayeti münezzeh olan Allah’tan korkmaktır.”[2073]

13966. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizin en aliminiz sizin en çok korkanınızdır.”[2074]

13967. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en bilgini münezzeh olan Allah’tan en çok korkanıdır.”[2075]

13968. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her alim (Allah’tan) korkandır.”[2076]

13969. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Eğer benim bildiğim şeyleri sizler de bilseydiniz şüphesiz çok ağlar ve az gülerdiniz. Başınızı alıp çöllere düşer Allah’ın dergahına yalvarıp yakarırdınız. Buna rağmen kurtuluşa erip ermeyeceğinizi de bilmezdiniz.”[2077]

13970. Resulullah (s.a.a) “hel eta” (İnsan) suresini sonuna kadar okuduğunda şöyle buyurmuştur: “Ben sizin görmediğiniz şeyi görüyor ve duymadığınız şeyi duyuyorum. Gök inledi ve inlemesi gerekir. Zira her yerde mutlaka Allah’a secdeye kapanmış bir melek vardır. Allah’a yemin olsun ki benim bildiğim şeyleri sizler bilecek olsaydınız az güler, çok ağlardınız. Kadınlarınızdan yataklarda lezzet almaz, başınızı alıp çöllere düşer Allah’ın dergahına yalvarıp yakarırdınız.”[2078]

13971. İmam Ali (a.s) ashabına nasihat ederek şöyle buyurmuştur: “... Eğer benim bildiğim gibi size gizlenmiş olan şeyleri bilseydiniz (evlerinizi terk edip) çöllere düşer, yaptıklarınıza ağlar, yaslı kadınlar gibi dövünür ve mallarınızı bırakırdınız; hem de başına ne bir bekçi diker, ne de birisine emanet ederdiniz. Sizin her biriniz başının derdine düşer, hiç kimseyle ilgilenmezdi.”[2079]

bak. el-Havf, 1135; el-Ma’rifet, 2609. Bölüm

2884. Bölüm

İlmin Dalları

13972. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlimde her ne kadar (alim) fakirde olsa zenginlik, cimri de olsa cömertlik, yumuşak da olsa heybet, hasta da olsa esenlik, uzak da olsa yakınlık, yüzsüzde olsa haya, düşük de olsa yücelik, rezilde olsa şeref, hikmet ve nasip dalları ayrılır. Bunlar akıl sahibi için ilminden ayrılan dallardır.”[2080]

2885. Bölüm

Alime Düşen Görev

13973. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim kendini insanların önderi karar kılarsa başkalarını eğitmeden önce kendisini eğitmelidir. İnsanları diliyle eğitmeden önce amel ve davranışlarıyla terbiye etmelidir. Kendisinin öğretmeni ve terbiye edicisi olan kimse, insanların öğretmeni ve terbiye edicisi olan kimseden saygıya ve ululanmaya daha layıktır.”[2081]

13974. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimin bildiği şeylerle amel etmesi ve ardından bilmediği şeyi öğrenmeye çalışması gerekir.”[2082]

13975. Misbah’uş Şeria’da yer aldığına göre İsa b. Meryem (a.s) şöyle buyurmuştur: “Üzerinde, “Beni geri çevir” diye yazılan bir taş gördüm. Onu çevirince diğer tarafında şöyle yazılı olduğunu gördüm: “Her kim bildiği şeyle amel etmezse bilmediği şeyi öğrenmeye çalışması kendisi için uğursuzluktur ve öğrendiği şey ise kendisinden kabul edilmez.”[2083]

13976. İmam Seccad (a.s) şöyle buyurmuştur: “İncil’de şöyle yazılıdır: “Bildiğiniz şeyle amel etmedikçe bilmediğiniz şeyi öğrenmeye çalışmayınız. Zira ilim amel edilmediği taktirde sadece (alim insan için) Allah’tan uzaklaşmayı artırır.”[2084]

13977. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizler bildiğiniz şeylerle amel etmeye, bilmediklerinizi öğrenmekten daha çok muhtaçsınız.”[2085]

13978. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimin ilim öğrettiğinde kabalık etmemesi ve birisi kendisine bir şey öğretmek istediğinde utanmaması gerekir.”[2086]

2886. Bölüm

Alime Yakışan Şey

13979. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alime yakışan şey az gülmesi, çok ağlaması, şaka yapmaması, feryat etmemesi, çekişmemesi, cedelleşmemesi, konuştuğunda hakkı söylemesi, sustuğunda batıldan dolayı susması (batıl şey söylememesi), girdiğinde yumuşaklıkla girmesi ve çıktığında ise hilimle çıkmasıdır.”[2087]

2887. Bölüm

İlimsiz Amelin Tehlikesi

13980. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlimsiz amel eden kimse yoldan sapan kimse gibidir. Böyle bir kimse her ne kadar hızlı da gitse asıl yoldan uzaklaşır.”[2088]

13981. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim basiret üzere olmaksızın amel ederse yoldan çıkmış kimse gibidir. Her ne kadar hızlansa da (ana yoldan sapar ve) uzaklaşır.”[2089]

13982. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Basiretsiz amel eden kimse çölde serap peşinde koşturan kimse gibidir. Bu kimse her ne kadar hızlı giderse o kadar (hedefinden) uzaklaşır.”[2090]

13983. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Marifeti olmaksızın amel eden kimsenin bozması yapmasından daha çoktur.”[2091]

13984. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kavrayış ve anlayış olmaksızın ibadet eden kimse değirmen eşeği gibidir.”[2092]

13985. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Anlayış ve kavrayışı olmaksızın ibadet eden kimse sürekli dönen bir değirmen eşeği gibidir.”[2093]

13986. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Anlayış ve kavrayışı olmayan abid insanın örneği gece bir bina yapan gündüz ise onu yıkan kimsenin misalidir.”[2094]

2888. Bölüm

Amelin İlimdeki Rolü

13987. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim ve amel birbirine yakın kılınmıştır. O halde her kim bilirse amel eder ve Her kim de amel ederse bilir. İlim amele seslenir, eğer cevap verirse kalır aksi taktirde göç eder.”[2095]

13988. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim amelle birliktedir; o halde ilmi olan amel eder. Çünkü ilim ameli çağırır; o icabet ederse kalır, etmezse göçer gider.”[2096]

13989. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim amele seslenir, eğer cevap verirse kalır aksi taktirde göç eder.”[2097]

13990. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bilin ki alim, her ne kadar az da olsa ilmiyle amel eden kimsedir.”[2098]

13991. Resulullah (s.a.a) Allah-u Teala’nın, “Onu alimlerden başkası düşünemez” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Alim ilahi düşünen, Allah’a itaat üzere amel eden ve Allah’ın gazabından uzak duran kimsedir.”[2099]

13992. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey Kur’an alimleri! Kur’anla amel edin. Zira alim ilim öğrenen sonra da ilmiyle amel eden ve ameli ilmiyle uyum içinde opolan kimsedir.”[2100]

13993. Hz. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Amel etmediğin ilim sana faydalı değildir. Çok ilim, amel etmediğin taktirde sadece cehaletini artırır.”[2101]

13994. Mirac Hadisinde şöyle yer almıştır: “Ey Ahmed! Aklını, gitmeden önce kullan. Zira aklını kullanan kimse ne hata eder ve ne de isyana düşer.”[2102]

13995. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim amel iledir.”[2103]

13996. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmiyle amel etmeyen kimse alim değildir.”[2104]

13997. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlimle amel etmek gibi hiçbir şey ilmi geliştirmez.”[2105]

bak. el-Ma’rife, 2586. Bölüm

2889. Bölüm

İlimle Amel Etmeye Teşvik

13998. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim kendisiyle amel eden kimse için rüşt ve kemaldir.”[2106]

13999. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim çoktur amel ise azdır.”[2107]

14000. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmi olduğu halde ona uymayan kimse çoktur.”[2108]

14001. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Seni ıslah etmeyen ilim dalalettir ve sana fayda vermeyen mal vebaldir.”[2109]

14002. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanları ilim tahsil etmeye rağbetsiz kılan şey ilmiyle amel eden alimlerin çok az olduğunu görmeleridir.”[2110]

14003. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim halvette ilmini gözden geçirmezse ilmi onu topluluk arasında rezil eder.”[2111]

14004. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlimle amel eden kimse doğru ve aydınlık bir yolu kateden kimse gibidir.”[2112]

2890. Bölüm

İlimden Faydalanmak

14005. Resulullah (s.a.a) sürekli şöyle buyururdu: “Allahım! Fayda vermeyen ilimden, huşu sahibi olmayan kalpten, doymayan nefisten ve kabul görmeyen duadan sana sığınırım.”[2113]

14006. Resulullah (s.a.a) hakeza sürekli şöyle buyururdu: “Allahım! Fayda vermeyen ilimden, huşu sahibi olmayan kalpten, işitilmeyen duadan ve doymayan nefisten sana sığınırım.”[2114]

14007. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Huşu olmayan kalpte, gözyaşı dökmeyen gözde ve fayda vemeyen ilimde hayır yoktur.”[2115]

14008. Misbah’uş Şeria’da yer aldığına göre İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah resulü (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fayda vermeyen ilimden sana sığınırız. Ve ihlas üzere amel etmeye düşman olan ilimden sana sığınırım.”[2116]

14009. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Amel edilmeyen ilim, harcanmayan hazine gibidir. Böyle bir hazinenin sahibi onu biriktirmek için kendisini sıkıntıya düşürmüş ama ondan hiç faydalanmamıştır.”[2117]

14010. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice alim vardır ki, cehaleti onu öldürmekte ve kendisiyle olan ilmi de ona bir fayda sağlamamaktadır.”[2118]

14011. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice cahil kimseyi cehaleti kurtarır.”[2119]

14012. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice cehalet hilimden (veya ilimden) daha faydalıdır.”[2120]

14013. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Faydalanılmayan ilim etki etmeyen ilaç gibidir.”[2121]

14014. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Nice fıkıh bilen kimse fakih değildir. Her kime ilmi fayda vermezse cehaleti kendisine zarar verir.”[2122]

14015. İmam Ali (a.s) zamanını nitelendirerek şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! (Ehli) çok inatçı ve nimetlere karşı nankör bir zamanda sabahladık. (Bu zamanda) iyiler kötü sayılıyor, zalim zulmünü/isyanını artırıyor. Bildiğimiz şeylerden faydalanmıyoruz ve bilmediklerimizi sormuyoruz.”[2123]

14016. İmam Ali (a.s) takva sahiplerinin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Gözlerini Allah’ın kendilerine haram kıldığı şeyden sakındırırlar, kulaklarını kendilerine faydalı olan ilme vakfederler.”[2124]

bak. 2907, 2909. Bölümler

2891. Bölüm

Amelsiz İlimden Sakındırmak

14017. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir şahıs şöyle dedi: “Ey Allah’ın Resulü! Hangi şey cehalet hüccetini benden uzaklaştırır? ” Peygamber, “İlim” diye buyurdu. O şahıs, “Hangi şey ilim hüccetini benden uzaklaştırır? ” diye sorunca da Peygamber, “Amel” diye buyurdu.”[2125]

14018. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmi dışında amel eden alim; cehaletten uyanmayan, tereddüt içinde şaşırıp kalan cahile benzer. Ama onun aleyhindeki hüccet daha büyük, onun pişmanlığı en derin pişmanlıktır. Allah katında en fazla kınanacak olan da odur.”[2126]

14019. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Amel edilmeyen ilim Allah’ın kul üzerindeki hüccetidir.”[2127]

14020. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dünya ilim olan yer dışında, tümüyle cehalettir. İlim ise, kendisiyle amel edilen ilim dışında tümü hüccettir.”[2128]

14021. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim, bahanecilere her türlü özür kapısını kapatmıştır.”[2129]

14022. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim, ilim öğrenen kimseler için hiçbir bahane bırakmaz.”[2130]

14023. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü, amel edileni dışında tüm ilimler sahibi için bir vebaldir.”[2131]

14024. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Amelsiz her ilim vebaldir ve ilimsiz her amel ise sapıklıktır.”[2132]

14025. İmam Zeyn’ul-Abidin (a.s), Muhammed b. Müslim Zuheri’ye yazdığı mektubunda şöyle buyurmuştur: “Allah bizi ve seni fitnelerden korusun. Sana cehennem ateşinden dolayı merhamet etsin. Zira sen öyle bir güne düştün ki seni o halde gören herkese sana merhamet etmesi yakışır. Zira Allah’ın nimetleri yükünü ağırlaştırmış ve Allah sana salim bir beden ve uzun bir ömür vermiştir. Allah’ın hüccetleri sana tamamlanmıştır. Zira seni Kur’an bilgini kılmış ve dininde fakih (anlayışlı ve kavrayışı güçlü) kılmıştır. Sana Peygamberi Muhammed’in (s.a.a) sünnetini tanıtmıştır. Sana verdiği her nimette ve senin için ortaya koyduğu her hüccette bir görev taktir etmiştir.”[2133]

bak. 97. Konu, el-Huccet, el-Ma’ruf (2), 2697. Bölüm; el-Emsal, 3627, 3628. Bölümler

2892. Bölüm

Rüsva Alimin ve Cahil Abidin Tehlikesi

14026. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Rüsva alim ve cahil abid, belimi kırmıştır. Zira cahil ibadetiyle insanları kandırır, rüsva alim de günahlarıyla insanları (dinden) kaçırır.”[2134]

14027. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İki kişi belimi kırmıştır: Rüsva olan alim ve cahil olan abid. O birisi, kötülükleriyle insanları ilminden alıkoyar. Bu ise cehaletiyle onları ibadetten alıkoyar.”[2135]

14028. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cahil, abitlerden ve kötü alimlerden sakınınız. Zira bunlar, fitneye düşmüş herkes için bir fitnedir.”[2136]

14029. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dünyada iki kişi belimi kırmıştır: Dil bilen fasık kimse ile ibadet eden cahil kimse. O diliyle kötülüklerini örter, bu ise ibadetiyle cehaletini gizler. O halde, fasık alimden ve cahil abitten sakının ki bunlar fitneye düşmüş herkesin fitnesidir. Allah Resulünden (s.a.a) şöyle buyurduğunu işittim: “Ey Ali! Ümmetimin helak oluşu, dil bilen münafıklar sebebiyledir.”[2137]

bak. 2887. Bölüm

2893. Bölüm

İlim Hususunda Hıyanetten Sakındırmak

14030. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim hususunda birbirinize karşı ihlaslı olun. Zira sizden herbirinizin ilimdeki hıyaneti, maldaki hıyanetinden daha kötüdür ve kıyamet günü Allah sizden bunun hesabını soracaktır.”[2138]

14031. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim hususunda birbirinize karşı ihlaslı olun ve birbirinizden ilminizi gizlemeyin. Zira ilimdeki hıyanet, maldaki hıyanetten çok daha kötüdür.”[2139]

bak.2877. Bölüm; el-Kur’an, 3312. Bölüm, 154. Konu, el-Hıyanet

2894. Bölüm

Alimlerin Önem Vermesi Gereken Şey

14032. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir rivayet işittiğinizde onunla amel etmeye çalışınız, nakletmeye değil. Zira ilmi rivayet edenler çoktur, ama ilme riayet edenler azdır.”[2140]

14033. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İstediğiniz kadar ilim öğreniniz. Ama biliniz ki ilimle amel etmedikçe Allah asla size bir fayda vermeyecektir. Zira alimler, amele önem verir, sefihler ise rivayet etmeye.”[2141]

14034. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlmi anlayanlardan olunuz, rivayet edenlerden değil.”[2142]

14035. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimler anlamaya önem verir, sefihler ise rivayet etmeye.”[2143]

14036. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münafığın ilmi dilindedir, müminin ilmi ise amelinde.”[2144]

14037. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin en değersizi, dilde duranıdır; en üstünü ise aza ve organlarda görünenidir.”[2145]

14038. Hızır (a.s), kendisine, “Bana tavsiyede bulun diyen Musa’ya (a.s) şöyle buyurdu: “Öğrendiğin şeyi amel etmek için öğren. Aktarmak için değil. Aksi taktirde helak oluşu sana, nuru ise başkalarına olur.”[2146]

bak. 720. Hadis,

2895. Bölüm

Adaletten Söz Ettiği Halde Adaletle Amel Etmeyen Kimsenin Akibeti

14039. İmam Sadık (a.s), Allah-u Teala’nın: “Onları ve sapıkları yüzüstü cehenneme atarlar” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Bu ayet, adaleti beyan eden, ama aksine davranan bir kavim hakkında nazil olmuştur.”[2147]

14040. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü insanlardan en çok hasret duyacak olan kimse, adaletten söz ettiği halde aksine amel eden kimsedir ve bu Allah-u Teala’nın şu buyruğudur: “Kişinin: “Allah’a karşı aşırı gitmemden ötürü bana yazıklar olsun” diyeceği…”[2148]

14041. İmam Bakır (a.s), Hayseme’ye şöyle buyurmuştur: “Şiilerimize ulaştır ki Allah’ın nezdinde olan şey sadece amelle elde edilir! Hakeza şiilerimize ulaştır ki kıyamet günü en çok hasret duyacak olan kimse, adaleti öven, ama aksine davranan kimse olacaktır.”[2149]

14042. İmam Sadık (a.s), Ezdiy’e şöyle buyurmuştur: “Dostlarımıza selamımızı ilet ve onları haberdar kıl ki Allah karşısında onlar için elimizden amel etmeleri dışında hiçbir şey gelmez ve velayetimize de sadece amel ve takva ile ulaşabilirler. Kıyamet günü insanlardan en çok hasret duyacak olan kimse, adaleti öven, ama aksine davranan kimsedir.”[2150]

14043. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cehennem ehlinden en şiddetli pişmanlık duyan ve hasret çeken kimse, birisini aziz ve celil olan Allah’ın yoluna çağıran, onun da davetini kabul edip aziz ve celil olan Allah’a ibadet etmesi ve bu sebeple Allah’ın onu cennete götürmesine rağmen kendisini amel etmediği ve nefsani isteklerine uyduğu için cehenneme attığı kimsedir.”[2151]

14044. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en günahkarı, tefrit eden (amelde kusur eden) alimlerdir.”[2152]

14045. Misbah’uş-Şeria’da yer aldığına göre Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en mutsuzu, başkalarının kendisini ilimle tanıdığı ve amelle tanımadığı kimsedir.”[2153]

14046. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ölüm anında insanlardan en çok pişman olan, amelsiz alimlerdir.”[2154]

14047. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cennet ehli olan bir grup, cehennem ehli olan bir gruba bakar ve şöyle der: “Biz sizin eğitim ve öğretiminizin bereketiyle cennete gittik. Size ne oldu da cehenneme düştünüz? ” Onlar şöyle derler: “Biz iyiliği emrettik, ama kendimiz iyilikle amel etmedik.”[2155]

14048. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilim öğrenirde onunla amel etmezse Allah kıyamet günü onu kör olarak haşreder.”[2156]

14049. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü kötü alimler getirilir, ateşe atılır, onlardan her biri değirmen taşının etrafında dönen merkep gibi, kendi etrafında döner durur. Ona şöyle denir: “Eyvahlar olsun sana! Biz senin vasıtanla doğru yola geldik, şimdi sana ne olmuş böyle? ” O şöyle der: “Ben sizleri (günah ve çirkinliklerden) sakındırdım, ama kendim aksine amel ettim.”[2157]

bak. el-Husran, 1021. Bölüm; er-Riya 1407

2896. Bölüm

Amelsiz Hatiplerin Cezası

14050. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mirac gecesi, dudakları ateşten makaslarla kesilen birinin yanından geçtim. Dudakları makasla kesilmesinden hemen sonra, yeniden ilk defasına dönüyordu. Ben, “Ey Cebrail! Bunlar kimlerdir? ” diye sordum. O şöyle buyurdu: “Bunlar söyleyip de amel etmeyen, Allah’ın kitabını okuyan, ama onunla amel etmeyen ümmetinin hatipleridir.”[2158]

14051. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mirac gecesi, dudakları ateşten makaslarla kesilen bir grubun yanından geçtim. Ben, “Ey Cebrail! Bunlar kimlerdir? ” diye sordum. O şöyle buyurdu: “Bunlar ümmetinin, söyleyip de amel etmediği hatipleridir.”[2159]

14052. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mirac gecesi, dünya göğüne gittim ve orada, dilleri ve dudakları ateşten makaslarla kesilen bir grup gördüm.” Ben, “Ey Cebrail! Bunlar kimlerdir? ” diye sordum. O, “Bunlar senin ümmetinin hatipleridir” diye buyurdu.”[2160]

14053. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mirac gecesi dudakları ateşten makaslarla kesilip bir kenara atılan bir grup gördüm. Ben, “Ey Cebrail! Bunlar kimlerdir? ” diye sordum. O şöyle buyurdu: “Bunlar, insanlara iyiliği emreden, ama kendileri iyiliği unutan ümmetinin hatipleridir. Oysa onlar Allah’ın kitabını okuyorlardı. Onlar hiç düşünmezler mi? ”[2161]

2897. Bölüm

Alimin Cezalandırılmasında Şiddetli Davranmak

14054. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bilen kimseyle, bilmeyen kimsenin cezalandırılması Allah nezdinde eşit değildir. Allah bizi ve sizi sahip olduğumuz ilimden faydalandırsın ve o ilmi kendisi için halis kılsın. Şüphesiz Allah duyan ve icabet edendir.”[2162]

14055. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimin bir tek günahı bağışlanmadan, cahil olan insanın yetmiş günahı bağışlanır.”[2163]

14056. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Zebaniler, putperestlerden çok, Kur’an’ı bilen kötü kimselere doğru hızla (saldırıya) geçerler. Onlar şöyle derler: “Putperestlerden önce bizden mi başlıyorlar? ” Kendilerine şöyle cevap verilir: “Alim cahil gibi değildir.”[2164]

14057. Resulullah (s.a.a), ümmetin, alimlerin fesadından dolayı mübtela olacağını zikrederek ağlayınca, kendisine neden ağladığı soruldu ve bunun üzerine şöyle buyurdu: “Ben mutsuz insanlar için ağlıyorum. Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Onları korktukları zaman bir görsen; artık kurtuluş yoktur; cehenneme yakın bir yerde yakalanmışlardır!” Yani maksat, alimler ve fakihlerdir.”[2165]

2898. Bölüm

Alimin En Küçük Cezası

14058. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala, Davud’a (a.s) şöyle vahyetmiştir: “Kullarıma de ki: “Benimle kendileri arasında dünyaya bağlanmış alimi aracı kılmasınlar. Zira onlar, kendilerini benim zikrimden, muhabbet yolumdan ve benimle münacaat etmekten alı koyarlar. Onlar, kullarımın yolunu kesenlerdir. Onlara yapacağım en küçük şey, muhabbetimin ve münacaatımın tatlığını kalplerinden almamdır.”[2166]

14059. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah, Davud’a (a.s) şöyle vahyetmiştir: “Benimle kendi aranda, dünyaya aldanmış alimi vasıta kılma. Zira o seni benim muhabbet yolumdan alı koyar. Onlar, beni isteyen kullarımın yolunu kesenlerdir. Onlara yapacağım en küçük şey, benimle münacaat etme tatlığını kalplerinden almamdır.”[2167]

14060. Misbah’uş-Şeria’da yer aldığına göre Allah-u Teala Davud’a (a.s) şöyle vahyetmiştir: “Alime yapacağım en küçük şey, batıni yetmiş cezadan daha şiddetlidir ve o beni zikretmenin tatlığını kalbinden çekip çıkarmamdır.”[2168]

bak. el-İbadet, 2504. Bölüm; el-İman, 281. Bölüm

2899. Bölüm

İnsanlardan Azabı En Şiddetli Olan Kimse

14061. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlar arasında, azabı en şiddetli olan kimse, kendisinden en küçük bir fayda görülmeyen alimdir.”[2169]

14062. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cehennem ehli, amelsiz alimin kötü kokusundan dolayı eziyet görür.”[2170]

14063. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zalim sultan ve kötü alim, en şiddetli cezaya çarptırılacaktır.”[2171]

14064. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü ateşin yakıtı, malı hakkında fakirlere karşı cimri davranan zengin ve dinini dünyasına satan alimdir.”[2172]

14065. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cehennemde kötü alimleri şiddetle, unufak eden bir değirmen vardır.”[2173]

14066. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cehennemde mütekebbir alimleri unufak eden bir değirmen vardır.”[2174]

bak. Cehennem, 618, 720. Bölümler

2900. Bölüm

Alimin Sürçmesi

14067. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimin sürçmesi, geminin kırılması gibidir. Böylece yolcularını boğar ve kendisi de batar.”[2175]

14068. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimin sürçmesi, alemleri bozar.”[2176]

14069. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimin sürçmesinden daha kötü bir sürçme yoktur.”[2177]

14070. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer hikmet sahiplerinin sözü doğru olursa, ilaçtır. Eğer doğru olmazsa derttir.”[2178]

14071. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İhtiyat sahibi kimsenin sürçmesi en kötü sürçmedir.”[2179]

14072. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alimin sürçmesi büyük bir suçtur.”[2180]

14073. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimin sürçmesinden sakının. Zira alimin sürçmesi, onu baş aşağı cehennem ateşine atar.”[2181]

14074. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimlerin, ayaklarının sabit kalmadığı saf ve kaygan taş tamahtır.”[2182]

2901. Bölüm

Kötü Alimler

14075. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki kötülerin en kötüsü kötü alimlerdir. İyilerin en iyisi ise iyi alimlerdir.”[2183]

14076. Resulullah (s.a.a), kendisine, “İnsanların en kötüsü kimdir? ” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Bozuk alimlerdir.”[2184]

14077. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bil ki kokan herşeyin ilacı tuzdur. Ama eğer tuz kokarsa, onun ilacı yoktur.”[2185]

14078. İmam Ali (a.s), kendisine, “İmamlardan sonra insanların en iyisi kimlerdir? ” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Salih alimlerdir.” Kendisine, “İblis, Firavun, Nemrud ve sizin adınızı (haksız yere) taşıyanlardan sonra insanların en kötüsü kimlerdir? ” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz, bozuk alimlerdir. Onlar batılları aşikar kılar ve gerçekleri gizlerler.”[2186]

2902. Bölüm

Kötü Alimleri Kınamak

14079. İmam Askeri (a.s), kötü alimlerin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Onların, zayıf şiilerimize zararı, Yezid’in ordusunun, Hüseyin b. Ali (a.s) ve ashabına zararından daha çoktur. Zira onlar, mallarını ve canlarını aldılar. Bu kötü alimler ise ... zayıf şiilerimizin kalbine şek ve şüphe atmakta ve onları saptırmaktadırlar.”[2187]

14080. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetimin kötü alimleri, insanları yolumuzdan ayıran ve yolumuzun haydutları olan kimselerdir. Onlar, düşmanlarımızı bizim adlarımızla çağırır denklerimizi bizim lakaplarımızla lakaplandırır ve onlara selam gönderirler. Oysa onlar lanet ve bedduaya layıktırlar.”[2188]

14081. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eyvahlar olsun size ey kötü alimler! Ücret alıyor, ameli terk ediyorsunuz. [2189] Çok geçmeden amel sahibi kimsenin ameli kabul edilir ve çok geçmeden dünyanın darlığından, kabir karanlığına götürülür.”[2190]

14082. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kötü alimlerden dolayı, ümmetime eyvahlar olsun.”[2191]

2903. Bölüm

İlim Ehlinden Sayılmayan Kimse

14083. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Rızkından hoşnut olmayan ve konumunu küçük gören kimse nasıl ilim ehli olsun ki? Oysa, bu işlerin Allah’ın ilmi ve kudretiyle olduğunu bilmektedir.”[2192]

14084. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ı kendisi için taktir ettiği şeyde itham eden ve kendisine erişen şeylerden hoşnut olmayan kimse nasıl ilim ehli olabilir ki?”[2193]

14085. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dünyasını ahiretine tercih eden, dünyaya yönelen, kendisine zarar veren şeyi, kendisine fayda veren şeyden daha çok seven kimse, nasıl ilim ehlinden olsun ki? ”[2194]

14086. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmi, aktarmak için ezberleyen ve amel etmek için ezberlemeyen kimse nasıl ilim ehlinden olabilir? ”[2195]

14087. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ahiret yolcusu olduğu halde, dünyaya yönelen ve kendisine zarar veren şeyleri, kendisi için fayda veren şeyden daha çok seven kimse nasıl ilim ehlinden olsun ki? ”[2196]

2904. Bölüm

Amelsiz İlmin Artış Tehlikesi

14088. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kimin ilmi artarda hidayeti artmazsa, Allah’tan uzaklaşmasından başka bir şeyi artmaz.”[2197]

14089. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kimin ilmi, ilerlemesi artar, ama dünya hakkındaki zühdü (ilgisizliği) artmazsa, Allah’tan sadece uzaklaşması artmış olur.”[2198]

14090. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim dünyayı severse, kalbinden ahiret korkusu gider. Allah her kime bir ilim verir ve o dünyayı daha çok severse, Allah-u Teala’dan uzaklaşması artar ve Allah daha çok ona gazap eder.”[2199]

14091. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin Allah hakkındaki ilmi artarsa ve (buna rağmen) dünya sevgisi de artarsa ancak Allah’tan uzaklaşması ve Allah’ın kendisine gazap etmesi artar.”[2200]

2905. Bölüm

Alim ve Sultanlara Karışmak

14092. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fakihler, dünyayı dilemedikçe ve sultanlara uymadıkça, Peygamberlerin eminleridir. O halde onlar böyle yaptığı taktirde onlardan sakının.”[2201]

14093. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Dünyevi olmadıkları müddetçe, fakihler Peygamberlerin eminleridir. Hakeza kendisine, “Ey Allah’ın Resulü! Onların dünyevi oluşu ne iledir? ” diye arzedilince Peygamber şöyle buyurdu: “Sultanlara uydukları taktirde. O halde böyle yaptıklarında dininiz hususunda onlardan sakının.”[2202]

14094. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimler, sultana karışmadıkça (gidip gelmedikçe) ve dünyevileşmedikçe, Peygamberlerin eminleridir. O halde, sultanlara karışınca ve dünyevi olunca, Peygamberlere hıyanet etmiş olurlar ve siz de onlardan sakının.”[2203]

14095. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zalim sultanın önderi olan ve zulmünde ona yardımcı olan alim, melundur, melundur! ”[2204]

bak. 2877, 2893. Bölümler

2906. Bölüm

İtham Edilmesi Gereken Alim

14096. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dinar, dinin hastalığıdır ve alim dinin tabibidir. Tabibin bu hastalığa düçar olduğunu görünce, onu itham ediniz. (onun hakkında kötümser olunuz) ve onun başkasının hayrını dilemediğini biliniz.”[2205]

14097. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir alimin dünyayı sevdiğini görünce, dininiz hakkında ona karşı kötümser olun. Zira her seven insan, sevdiği şeyi çepeçevre kuşatır.”[2206]

bak. Et-Tıbb, 2407. Bölüm

2907. Bölüm

İlmin Anlamı

14098. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim iki çeşittir: Dilde olan ilim ve bu insan için hüccettir. Diğeri ise kalpte olan ilimdir ve faydalı olan ilim de budur.”[2207]

14099. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim iki çeşittir: Kalpte olan ilim, ki faydalı olan ilim de budur ve dilde olan ilim ki bu ilim insan için hüccettir.”[2208]

14100. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kimin ilmi nefsani isteklerine üstün gelirse bu ilim faydalı bir ilimdir.”[2209]

14101. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim öğrenmekle değildir. Aksine Allah Tebarek ve Teala’nın hidayet etmek istediği kimsenin kalbine düşen bir nurdur. O halde ilim talibi isen, önce ruhunda kulluğun gerçeğini ara. İlmi, ona amel etmekle ara ve Allah’tan anlayış dile ki seni anlayışlı kılsın.”[2210]

14102. Hızır (a.s), Musa’ya (a.s) yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Kalbine takva elbisesini ört ki, ilmi elde edesin.”[2211]

14103. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim öğüt alırsa, basiret sahibi olur. Her kim basiret sahibi olursa anlar ve her kim de anlarsa alim olur.”[2212]

14104. İmam Ali (a.s), Peygamber’in (s.a.a) zikri hususunda şöyle buyurmuştur: “Tıp bilgisiyle hastalarını dolaşan bir hekimdir... Gaflet ve şaşkınlık içinde olanları ilaçlarıyla iyileştirmek için arar bulur... Ama (Ümeyyeoğulları) hikmet nuruyla nurlanmamış, nurlu ilimlerin ışığıyla aydınlanmamış kimselerdir. Onlar bu durumda otlayan dört ayaklı hayvanlara benzemektedir; katılıkları, kayaları andırmaktadır.”[2213]

14105. İmam Ali (a.s), Kur’an’ın sıfatı hususunda şöyle buyurmuştur: “Allah, Kur’an’ı alimlerin susuzluğunu giderici ve anlayış, kavrayış sahibi kalplere bahar kıldı.”[2214]

14106. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim seni Allah’ın emrettiğine hidayet eder ve züht ise sana o yolu kolaylaştırır.”[2215]

14107. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir şahıs, Allah Resulü’nün (s.a.a) huzuruna gelerek şöyle arzetti: “Ey Allah’ın Resulü! İlim nedir?” Peygamber, “Susmaktır” diye buyurdu. O şahıs, “daha sonra nedir?” diye arzedince Peygamber, “Dinlemektir” diye buyurdu. O şahıs, “Daha sonra nedir?” diye sorunca Peygamber, “Ezberlemek ve dikkat etmektir” diye buyurdu. O şahıs, “Daha sonra nedir?” diye arzedince, Peygamber, “Onunla amel etmektir” diye buyurdu. O şahıs, “Daha sonra nedir?” diye sorunca Peygamber şöyle buyurdu: “Onu yaymaktır.”[2216]

bak. 2878, 2880, 2882, 2883, 2888, 2890, 2894, 2909, 2912, 2915, 2916, 2920. Bölümler; el-Akl, 2796, 2799. Bölümler; el-Marifet, 2586, 2609. Bölümler; 345. Konu, el-Marifet (1), 346. Konu, el-Marifet (2), 347. Konu, el-Marifet (3)

2908. Bölüm

İlim ve Fazlalığın Anlamı

14108. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim üç tanedir. Onlardan başkası ise fazlalıktır: Muhkem ayet, cari olan sünnet ve mutedil[2217] farz.”[2218]

14109. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim üç tanedir: Muhkem ayet, mu’tedil farz, ve cari ve ikame edilen sünnet. Bunların dışındakiler fazlalıktır.”[2219]

14110. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim üçtanedir: Konuşan kitap, cari olan sünnet ve “Bilmiyorum” (cümlesidir.)”[2220]

bak. Es-Sual (1), 1706

14111. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların ilmini dört çeşit buldum: Birincisi, rabbini tanımandır. İkincisi sana ne yaptığını bilmendir. Üçüncüsü, senden ne istediğini bilmentir ve dördüncüsü ise seni dininden çıkaran şeyleri tanımandır.”[2221]

14112. İmam Sadık (a.s), öğrencilerinden birinie şöyle buyurmuştur: “Sen benden ne öğrendin?” O şöyle arzetti: “Efendim, senden sekiz konuyu öğrendim.” İmam, “Söyle bakayım onlar nedir?” diye sorunca o şöyle arzetti: “Birincisi, şunu anladım ki her sevgili, ölüm anında sevgilisinden ayrılır. Bu yüzden bütün çabamı, benden ayrılmayacak, benim yalnızlık dostum olacak şeylere yönlendirdim ve o hayırlı ameldir.” İmam şöyle buyurdu: “Allah’a yemin olsun ki güzel söyledin.”

“İkincisi de şudur: “Müşahade ettim ki bir topluluk kendi soyuyla övünmekte, bir cemaat ise mal ve çocuklarıyla övünmektedir. Oysa bunlar övünecek şeyler değildir. En büyük övünmeyi Allah-u Teala’nın şu sözünde buldum: “Şüphesiz Allah indinde en üstün olanınız, en çok sakınanınızdır.” Dolayısıyla, O’nun nezdinde yüce olmaya çalıştım.” İmam, “Allah’a yemin olsun ki güzel söyledin” diye buyurdu.

“Üçüncüsü ise şudur: “İnsanların ayyaşlığını ve boş şeylerle oyalandığını gördüm. Allah-u Teala’nın şu buyruğunu da işittim: “Her kim Rabbinin makamından korkar ve nefsini, heva ve heveslerden sakındırırsa, şüphesiz onun yeri cennettir.” Böylece nefsimi, Allah-u Teala’ya itaat üzere karar kılması için, heva ve heveslerden sakındırmaya çalıştım.” İmam, “Allah’a yemin olsun ki güzel söyledin” diye buyurdu.

“Dördüncüsü de şudur: Herkesin değer verdiği şeyi elde ettiğinde, onu koruma hususunda çalıştığını gördüm ve de münezzeh olan Allah’ın şu sözünü işittim: “Allah’a kim güzel bir ödünç takdiminde bulunursa, Allah karşılığını kat kat verir, ona cömertçe verilecek bir ecir de vardır.” ben kat kat olmasını beğendim ve Allah katında olan şeyden daha korunmuşunu görmedim. O halde elde ettiğim ve benim için değerli olan herşeyi Allah’a verdim ki kendisine ihtiyaç duyduğum zaman, benim için bir stok olsun.” İmam, “Allah’a yemin olsun ki güzel söyledin” diye buyurdu.

“Beşincisi de şudur: İnsanların rızık hususunda birbirleririni kıskandıklarını gördüm ve Allah-u Teala’nın şu sözünü işittim: “Dünya hayatında onların geçimliklerini aralarında biz taksim ettik; birbirlerine iş gördürmeleri için kimini kimine derecelerle üstün kıldık; Rabbinin rahmeti, onların biriktirdikleri şeylerden daha iyidir.” Böylece hiç kimseyi kıskanmadım ve kaybettiğim şeyler hususunda asla üzülmedim.” İmam, “Allah’a yemin olsun ki güzel söyledin” diye buyurdu.

“Altıncısı da şudur: İnsanların bu dünya yurdunda birbirine düşmanlık ve kin güttüğünü gördüm ve Allah-u Teala’nın şu sözünü işittim: “Şüphesiz şeytan sizin için düşmandır, o halde siz de onu düşman edinin.” Bu yüzden şeytanla düşmanlık etmeye koyuldum ve onun dışındakilere düşmanlık etmekten sakındım.” İmam, “Allah’a yemin olsun ki güzel söyledin” diye buyurdu.”

“Yedincisi de şudur: İnsanların rızık elde etme hususunda kendilerini sıkıntı ve zahmete düşürdüklerini gördüm ve Allah-u Teala’nın şu sözünü işittim: “Cinleri ve insanları ancak bana kulluk etmeleri için yaratmışımdır. Onlardan bir rızık istemem; beni doyurmalarını da istemem. Şüphesiz rızıklandıran da, güç ve kuvvet sahibi olan da Allah’tır.” Böylece O’nun vaadine güvendim, sözünü kabul ettim ve bunun karşısında taşıdığım göreve (yani ibadete) koyuldum. O’nun nezdine sahip olduğum ve bana ulaştıracağını garanti ettiği, rızkı talep etme hususunda kendimi sıkıntıya düşürmekten el çektim.” İmam, “Allah’a yemin olsun ki güzel söyledin” diye buyurdu.

“Sekincisi de şudur: Bir grubun bedenlerinin sıhhatine dayandıklarını, bir grubun fazla para ve servetine dayandıklarını, diğer bir grubun ise benzeri şeylere dayandıklarını gördüm ve Allah-u Teala’nın şu sözünü işittim: “Allah, kendisine karşı gelmekten sakınan kimseye kurtuluş yolu sağlar, ona beklemediği yerden rızık verir. Allah’a güvenen kimseye O yeter.” Böylece, Allah’a dayandım, Allah’tan başka herşeye dayanağım ortadan kalktı.” İmam şöyle buyurdu: “Allah’a yemin olsun ki, Tevrat, İncil, Zebur, Furkan ve diğer (semavi) kitapların tümü bu sekiz konuyu ifade etmektedir.”[2222]

2909. Bölüm

Faydalı Olmayan İlmi Kınamak

14113. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fayda vermeyen ilimde hayır olmadığını bil. Faydalanılmayan bilgi öğrenilmeye layık değildir.”[2223]

14114. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü (s.a.a) mescide girdi. Bir grubun birinin etrafına toplandığını gördü, “Ne olmuş?” diye buyurdu. Kendisine, “Bu şahıs Allame’dir(çok bilendir)” diye arzedilince, “Hangi konuda allamedir?” diye sordu. Onlar şöyle arzettiler: “O arapların soyu, savaşları, cahiliye dönemi ve arap şiirleri hususunda insanların en bilginidir. Allah Resulü (s.a.a) şöyle buyurdu: “Bu, bir insanın bilmediği taktirde kendisine zararının olmadığı ve bildiği taktirde kendisine fayda vermediği ilimdir.”[2224]

bak. 2890. Bölüm

2910. Bölüm

İlmi Aklından Fazla Olan Kimse

14115. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin ilmi aklından fazla olursa, o ilim kendisi için vebal olur.”[2225]

14116. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanı teyit etmeyen (onaylamayan) her ilim, sapıklık sebebidir.”[2226]

2911. Bölüm

İlmin Nihayeti

14117. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin sonu yoktur.”[2227]

14118. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim ihata edilmekten daha çoktur.”[2228]

14119. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İki şeyin nihayine erişilemez: İlim ve akıl.”[2229]

14120. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim ilmin sonuna eriştiğini iddia ederse, cehaletinin nihayetini göstermiş olur.”[2230]

bak. 2880. Bölüm

2912. Bölüm

İlmin Çeşitleri

14121. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim, sayılamayacak kadar çoktur.”[2231]

14122. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim dört çeşittir: Dinler için fıkıh ilmi, bedenler için tıp ilmi, dil için (gramer) ilmi ve zamanları tanımak için yıldız ilmi.”[2232]

14123. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim iki kısımdır: Dinleri tanıma ve bedenleri tanıma (tıp).”[2233]

14124. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim, iki türlüdür: Yaratılıştan gelen ve sonradan kazanılan. Yaratılıştan gelen ilim olmadığı zaman, sonradan kazanılan da fayda vermez.”[2234]

14125. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim iki çeşittir: İnsanların hakkında düşünmekle görevli olduğu ilim ve o İslam dinidir. Bir de insanların, düşünmeyi terk edebileceği ilimdir ve o da aziz ve celil olan Allah’ın kudretidir.”[2235]

2913. Bölüm

İlim Elde Etmenin Adabı

14126. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim sayılamayacak kadar çoktur. O halde herşeyin en güzelini almaya çalışın.”[2236]

14127. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim ihata edilmekten daha çoktur. O halde her ilimden en güzelini alınız.”[2237]

14128. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her ilmin en güzelini alınız. Şüphesiz bal arısı her çiçeğin en güzelini yer ve ondan iki nefis cevher doğar. Onlardan biri insanlar için şifadır ve ikincisi ise kendisiyle aydınlık elde edilir (yani bal ve mum.)”[2238]

2914. Bölüm

İlmin Başı

14129. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin başı ahlakın arasını ayırmak, güzel ahlakı açığa çıkarmak ve kınanmış ahlakı söküp atmaktır.”[2239]

14130. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmin başı yumuşaklıktır. Cehaletin başı ise kaba davranmaktır.”[2240]

bak. el-Halk, 1105. Bölüm; el-Hikmet, 922. Bölüm

2915. Bölüm

En İyi İlim

14131. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En hayırlı ilim, kendisiyle yolunu ıslah ettiğin ilimdir. En kötü ilim ise kendisiyle ahiretini bozduğun ilimdir.”[2241]

14132. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En iyi ilim faydalı olanıdır.”[2242]

14133. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En iyi ilim seni ıslah eden ilimdir.”[2243]

14134. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ı bilmek, iki ilimden en üstünüdür.”[2244]

14135. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En iyi ilim, amel ile birlikte olan ilimdir.”[2245]

14136. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En faydalı ilim, amel edilen ilimdir.”[2246]

14137. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmini az görmen, ilminin fazlalığındandır.”[2247]

2916. Bölüm

En Gerekli İlim

14138. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bil ki hiçbir ilim, esenlik dilemek gibi değildir ve hiçbir esenlik, kalp esenliği gibi değildir.”[2248]

14139. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Senin için en evla ilim, amelinin sadece kendisiyle düzeldiği ilimdir. Senin için en farz olan ilim, hakkında sorulacağın ilimdir. Senin için en gerekli olan ilim, sana kalbinin doğruluğunu ve bozukluğunu gösteren ilimdir. Akıbet açısından en övülmüş ilim ise bu dünyada senin amelini artıran ilimdir. O halde bilinmemesi sana zarar vermeyen bir şeyi öğrenmeye koyulma. Terk edilmesi cehaletini artıran bir şeyi de öğrenmekten gafil olma.”[2249]

14140. Misbah’uş-Şeria’da yer aldığına göre Allah Resulü (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim kendisini tanırsa, Rabbini de tanır. Ondan sonra amelinin sadece kendisiyle düzeldiği ilmi tahsil etmeye çalış ve o da ihlastır.”[2250]

14141. Resulullah (s.a.a), kendisine amellerin en üstününü soran birisine şöyle buyurmuştur: “Allah’ı tanımak ve dini hakkında anlayış sahibi olmak.” Peygamber bu cümleyi o şahıs için tekrar etti. O şahıs da şöyle dedi: “Ey Allah’ın Resulü! Ben sizden ameli sordum, siz ise bana ilmi haber verdiniz.” Peygamber şöyle buyurdu: “İlim olduğu taktirde, az bir amel bile sana fayda verir. Ama cehalet olduğu taktirde çok amel bile sana fayda vermez.”[2251]

14142. İmam Ali (a.s), kendisine ilim hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “İlim dört cümledir: Allah’a ihtiyacın olduğu kadar ibadet etmen, Allah’a ateş karşısında tahammülün olduğu kadar isyan etmen, dünyan için içindeki ömrün miktarınca çalışman ve ahiretin için onda kalacağın miktarınca çaba göstermen.”[2252]

2917. Bölüm

Yasak İlimler

14143. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın teyit etmediği her ilim dalalet ve sapılıktır.”[2253]

14144. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Yıldız ilminden sakının. Karada ve denizde yol bulmak için öğrenirseniz o başka. Çünkü yıldız ilmi sizi kahinliğe sürükler. Müneccim de kahin gibidir. Kahin de sihirbaz gibidir, sihirbaz da kafir gibidir ve kafir ise ateştedir.”[2254]

14145. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice ilimler sapıklıkla sonuçlanır.”[2255]

bak. 2889. Bölüm; 223. Konu, es-Sıhr 505. en-Nucum

2918. Bölüm

Helal ve Haramı Tanımak

14146. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “(din hususunda) fakih olunuz. Aksi taktirde sizler bedevi (ilkel) sayılırsınız.”[2256]

14147. İmam Ali (a.s), oğlu Hasan’a (a.s) yaptığı vasiyetinde şöyle buyurmuştur: “Ve gördüm... Her şeyden önce sana üstün ve yüce olan Allah’ın kitabını tefsir ve tevili ile, İslam’ın şeriat ve ahkamını, helal ve haramı ile öğretmeyi kararlaştırdım. Başka şeylerle ilgilenmedim.”[2257]

14148. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Helal ve haram hakkında doğru bir insandan bir tek hadis öğrenmek, senin için dünyadan, dünyanın altın ve gümüşlerinden daha hayırlıdır.”[2258]

14149. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Keşke, haram ve helal hükümleri hususunda fakih oluncaya kadar ashabımın başı kırbaçlansaydı.”[2259]

14150. İmam Sadık (a.s), kendisine, “Benim bir çocuğum var. Sizden kendisini ilgilendirmeyen hususları değil de helal ve haramları sormak istiyor” diyen birisine şöyle buyurmuştur: “Acaba helal ve haram hakkında sorulan sorudan, insanların sorduğu daha üstün bir soru var mıdır?”[2260]

2919. Bölüm

İlmin Süsü

14151. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim öğreniniz, bunun yanısıra da hilim ve vakarla süsleniniz.”[2261]

14152. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kanatlarını germek (tevazu) ilmin süsüdür.”[2262]

14153. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlmin süsü ihsandır.”[2263]

14154. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ruhum elinde olana andolsun ki bir araya gelen ilim ve hilimden daha üstün hiçbir şey bir araya gelmemiştir.”[2264]

14155. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim öğreniniz, ilim için vakar ve hilim öğreniniz ve kibirli alimlerden olmayınız. Aksi taktirde ilminiz cehaletinizi ortadan kaldırmaz.”[2265]

14156. İmam Ali (a.s), takva sahiplerinin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Hilmi ilimle karıştır, sözü ise amelle”[2266]

bak. 2870. Bölüm

2920. Bölüm

Ledunni (ilahi) İlim

Kur’an:

“Bu arada ikisi katımızdan kendisine bir rahmet verdiğimiz ve kendisine ledunni ilim öğrettiğimiz kullarımızdan birini buldular.” [2267]

14157. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim bildiğiyle amel ederse, Allah da ona bilmediğini öğretir.”[2268]

14158. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim bir ilim öğrenir ve onunla amel ederse Allah ona bilmediklerini öğretir.”[2269]

14159. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim bildiğiyle amel ederse, bilmedikleri hususunda bu kendisine kifayet eder.”[2270]

14160. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bazı ilimler, örtülü yüz gibidirler. Allah’ı bilenler dışında hiç kimse onu bilemez. Bu ilimlerden söz edildiği taktirde, Allah’tan gafiller dışında hiç kimse onları inkar etmez.”[2271]

14161. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Batıni ilim, aziz ve celil olan Allah’ın sırlarından bir sır ve hikmetlerinden bir hikmettir. Allah onu kullarından istediğinin kalbine atar.”[2272]

14162. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Eğer, Allah’tan hakkıyla korkmuş olsaydınız, sizlere kendisiyle hiçbir cehaletin olmadığı bir ilim öğretilirdi.”[2273]

bak. Ez-Zuhd, 1621. Bölüm; el-İmamet (2), 168. Bölüm; el-Ma’rifet (3), 2607. Bölüm

2921. Bölüm

İnsanların En Alimi

14163. İmam Ali (a.s), kendisine insanların en aliminin kim olduğu soırulunca şöyle buyurmuştur: “İnsanların ilmini kendi ilmine ekleyen kimsedir.”[2274]

14164. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en alimi, insanların ilmini kendi ilmiyle bir araya toplayan kimsedir.”[2275]

14165. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en alimi, ilim hakkında ihtiraslı olan kimsedir.”[2276]

14166. Resulullah (s.a.a), kendisine, “İnsanların en alimi olmak istiyorum” denilince şöyle buyurmuştur: “O halde Allah’tan kork ki insanların en alimi olasın.”[2277]

2922. Bölüm

Sahih İlim Ehl-i Beyt’e (a.s) Özgüdür

14167. İmam Bakır (a.s), Seleme b. Kuheyl ve Hakem b. Uteybe’ye şöyle buyurmuştur: “Eğer doğuya ve batıya da gidecek olsanız, biz Ehl-i Beyt’ten çıkan ilim dışında doğru bil ilim bulamazsınız.”[2278]

14168. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki insanların hiçbirinin yanında biz Ehl-i Beyt’ten aldıkları dışında bir hak ve doğruluk yoktur.”[2279]

14169. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Adem’den son Peygambere kadar tüm Peygamberlerin getirdiği ilim Muhammed’in (s.a.a) Ehl-i Beyt’inde mevcuttur.”[2280]

14170. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer ilmi kaynağından almış, suyu saf kaynağından içmiş, hayrı yerinden alıp biriktirmiş, apaçık bir yola koyulmuş ve hak yolunu katetmiş olsaydınız, şüphesiz yollar size aşikar olur, (hakkın) nişaneleri sizler için apaçık ortaya çıkardı.”[2281]

bak. el-İmamet (2), 162. Bölüm

2923. Bölüm

İlim (Çeşitli)

14171. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlim beden rahatlığıyla (rahatına düşkünlükle) derk edilemez.”[2282]

14172. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlmi erkeklerin ağzından alınız.”[2283]

14173. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bütün ilimleri açan benim ve bütün sırları sona erdiren ise, Kaim’dir (a.s).”[2284]

14174. İncil’de şöyle yer almıştır: “Sakın, “Öğrenip amel etmemekten korkuyorum” demeyiniz. Aksine şöyle deyiniz: “Öğrenip amel etmeyi ümit ediyorum.”[2285]

14175. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın rahmeti ilmi ihya eden kulun üzerine olsun. Kendisine, “İlmi ihya etmek ne iledir? ” diye arzedilince şöyle buyurmuştur: “Takva ve dindar kimselerle müzakere etmekle.”[2286]

14176. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Gizli şehvetten sakınınız. (Gizli şehvet.) Alim birinin kendi meclisinde oturulmasını sevmesidir.”[2287]

14177. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bizim hakkımızı eksilten herkesin, Allah da ilmini eksilmiştir.”[2288]

14178. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlmi ehli olmayana veren kimse, domuzun boynuna mücevherat, inci ve altın asan kimse gibidir.”[2289]

14179. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlmin afeti unutmaktır. İlmi zayi etmek ise onu ehli olmayana söylemektir.”[2290]

14180. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kıble ehliyle aranızda savaş kapısı açıldı. Bu bayrağı ancak sabır ve basiret ehli, hak konularında bilgi sahibi olan kişiler taşıyabilir.”[2291]

14181. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Az bir ilim bile bir çok cehaleti ortadan kaldırır.”[2292]

[1] Kıyamet suresi, 14, 15. ayetler

[2] Misbah’uş-Şeria, 403

[3] Bihar, 71/369/19

[4] Tuhuf’ul-Ukul, 248

[5] Emali’el-Müdid, 184/6

[6] Mişkat’ul-Envar, 50

[7] Nehc’ül-Belağa, 329. hikmet

[8] a.g.e, 69. mektup

[9] a. g. e. 33. mektup

[10] a. g. e. 31

[11] Bihar, 74/165/29

[12] Derret’ul-Bahire, 26

[13] Bihar, 78/141/34

[14] Vesail’uş-Şia, 8/553/2

[15] Gurer’ul-Hikem, 2420

[16] a. g. e. 2988

[17] Kenz'ul-Ummal, 7029

[18] a. g. e. 7030

[19] a. g. e. 7031

[20] a. g. e. 7032

[21] Bihar, 77/47/3

[22] Derret’ul-Bahire, 31

[23] Gurer'ul-Hikem, 3004

[24] Sahifet’us-Seccadiye, 147, 38. dua

[25] Müminun suresi, 99-100. ayetler

[26] Secde suresi, 12. ayet

[27] Gafir suresi, 52. ayet

[28] Bihar, 77/133/43

[29] Nur’us-Sakaleyn, 5/490/22

[30] Nehc'ül-Belağa, 195. hutbe

[31] a. g. e. 147. hutbe

[32] Tevbe suresi, 94. ayet

[33] Tevbe suresi, 66. ayet

[34] el-Hisal, 123/118

[35] Bihar, 78/232/28

[36] Nehc'ül-Belağa, 156. hikmet

[37] Gurer'ul-Hikem, 179-180

[38] Gurer'ul-Hikem, 5344

[39] a. g. e. 10340

[40] a. g. e. 10269

[41] a. g. e. 8894

[42] Nehc'ül-Belağa, 284. hikmet

[43] Bihar, 78/109/19

[44] Gurer'ul-Hikem, 4038

[45] a. g. e. 497

[46] Bihar, 78/115/11

[47] a. g. e. s. 128/11

[48] Gurer'ul-Hikem, 1428

[49] Nehc'ül-Belağa, 289. hikmet

[50] Şuara Suresi, 195. ayet

[51] Nur’us-Sakaleyn, 4/65/84

[52] Kenz'ul-Ummal, 32313

[53] a. g. e. 32309

[54] Tuhuf'ul-Ukul, 297

[55] Kenz'ul-Ummal, 32310

[56] a. g. e. 32311

[57] İsra, 1

[58] Bihar, 18/292/2

[59] a. g. e. s. 305/11

[60] el-Kafi, 3/302/1

[61] el-Kafi, 1/442/12

[62] a. g. e. s. 98/8

[63] Bihar, 18/351/62, bak. Tüm söze

[64] A’lam’ud-Din, 303

[65] Nehc'ül-Belağa, 392. hikmet

[66] Gurer'ul-Hikem, 319

[67] a. g. e. 10110

[68] a. g. e. 3038

[69] Nehc'ül-Belağa, 69. mektup

[70] a. g. e. 362. hikmet

[71] a. g. e. 176. hutbe

[72] Sahifet-u İmam Rıza (a.s), 85/195

[73] Emali’el-Müfid, 338/2

[74] Vesail’uş-Şia, 8/606/3

[75] a. g. e. s. 607/7

[76] Gurer'ul-Hikem, 2061

[77] a. g. e. 1603

[78] a. g. e. 538

[79] a. g. e. 829

[80] a. g. e. 542

[81] Nehc'ül-Belağa, 227. hikmet

[82] Bihar, 1/215/23

[83] Sıfat’uş-Şia, 93/28

[84] Cami’ul-Ahbar, 36/18

[85] el-Kafi, 2/45/4

[86] Tuhuf'ul-Ukul, 294

[87] el-Kafi, 1/44/2

[88] Bihar, 69/10/12

[89] el-Kafi, 1/18/12

[90] a. g. e. 8/242/333

[91] Gurer'ul-Hikem, 5349

[92] a. g. e. 5352

[93] a. g. e. 830

[94] Bihar, 78/128/11

[95] Gurer'ul-Hikem, 7622, 7623

[96] Emali’es-Seduk, 288/5

[97] Nehc'ül-Belağa, 281. hikmet

[98] Bihar, 61/55/45

[99] a. g. e. s. 250/4

[100] Nehc’ül-Belağa, 186. hutbe

[101] a. g. e. 147. hutbe

[102] a. g. e. 186. hutbe

[103] a. g. e. 152. hutbe

[104] a. g. e. 185. hutbe

[105] a. g. e. 149. hutbe

[106] Nahl, 78

[107] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe

[108] Hadid, 28

[109] Maide, 15

[110] Casiye, 23

[111] Mutaffifin, 14

[112] Gafir, 73, 74

[113] Gafir, 34

[114] Bakara, 26

[115] İbrahim, 27

[116] Bihar, 70/71/20

[117] Tuhuf'ul-Ukul, 286

[118] Gurer'ul-Hikem, 1675

[119] a. g. e. 2935

[120] a. g. e. 3105

[121] a. g. e. 6365

[122] a. g. e. 9865

[123] a. g. e. 3220

[124] Bihar, 78/352/9

[125] Gurer'ul-Hikem, 9965

[126] a. g. e. 7036

[127] a. g. e. 8624

[128] a. g. e. 6998

[129] a. g. e. 10337

[130] a. g. e. 6266

[131] a. g. e. 7037

[132] a. g. e. 9034

[133] a. g. e. 2936

[134] a.g.e, 9033

[135] a. g. e. 8758

[136] a. g. e. 8628

[137] a. g. e. 8007

[138] a. g. e. 7855-7856

[139] a. g. e. 8949

[140] a. g. e. 7829-7832

[141] Bihar, 94/128/19

[142] Gurer'ul-Hikem, 7946

[143] a. g. e. 3126

[144] a. g. e. 6270

[145] Bihar, 95/456

[146] Bihar, 70/72/23

[147] Gurer'ul-Hikem, 10927

[148] a. g. e. 10937

[149] a. g. e. 10952

[150] a. g. e. 10930

[151] Tuhuf'ul-Ukul, 354

[152] Haşr suresi, 20. ayet

[153] Fussilet suresi, 53. ayet

[154] Zariyat suresi, 20-21

[155] c. 3, s. 310, h. 2

[156] Fatır suresi, 28. ayet

[157] Yusuf suresi, 90. ayet

[158] Tefsir-i el-Mizan, 6/169-176

[159] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza (a.s), 2/99/1

[160] Gurer'ul-Hikem, 7999

[161] a. g. e. 9864

[162] Kenz'ul-Ummal, 36472

[163] el-Kafi, 8/247/347

[164] Nehc'ül-Belağa, 91. hutbe

[165] Gurer'ul-Hikem, 4586

[166] Tuhuf'ul-Ukul, 356

[167] Gurer'ul-Hikem, 1674

[168] Kenz'ul-Ummal, 28731

[169] Gurer'ul-Hikem, 8896

[170] a. g. e. 10984

[171] a. g. e. 9142

[172] Tenbih’ul-Havatir, 2/185

[173] Gurer'ul-Hikem, 4651

[174] Bihar, 94/127/19

[175] Gurer'ul-Hikem, 6265

[176] a. g. e. 3733

[177] a. g. e. 6264

[178] Gurer'ul-Hikem, 8954

[179] a. g. e. 7829

[180] a. g. e. 7645

[181] el-Kafi, 2/62/9

[182] Emali’es-Seduk, 444/6

[183] Nehc'ül-Belağa, 147. hutbe

[184] Kenz'ul-Ummal, 5881

[185] a. g. e. 5893

[186] Gurer'ul-Hikem, 10926

[187] a. g. e. 10935

[188] a. g. e. 6261

[189] a. g. e. 6359

[190] a. g. e. 6377

[191] a. g. e. 3126

[192] Bihar, 70/393/64

[193] Tenbih’ul-Havatir, 2/184

[194] Gurer'ul-Hikem, 3260

[195] a. g. e. 3230

[196] a. g. e. 1788

[197] a. g. e. 1985

[198] Tuhuf'ul-Ukul, 376

[199] Gurer'ul-Hikem, 6829

[200] a. g. e. 6826-6827

[201] a. g. e. 10882

[202] Misbah’uş-Şeria, 519

[203] Gurer'ul-Hikem, 855

[204] a. g. e. 664

[205] a. g. e. 1791

[206] Mişkat’ul-Envar, 256

[207] Beled’ul-Emin, 411

[208] a. g. e. 407

[209] el-Kafi, 1/86/1

[210] et-Tevhid, 284/4

[211] el-Kafi, 1/86/2

[212] Bihar, 4/54/34

[213] Cami’ul-Ahbar, 36/17

[214] Mişkat’ul-Envar, 10

[215] et-Tevhid, 283/2

[216] İkbal’ul-A’mal, 1/157

[217] el-Kafi, 1/86/3

[218] et-Tevhid, 143/7

[219] el-Kafi, 1/85/2

[220] a. g. e. s. 86/3

[221] et-Tevhid, 287/4

[222] el-Kafi, 1/85/1

[223] Saduk bu sözü et-Tevhid kitabı s. 388’de az bir farklılıkla Kuleyni’ye istinat ederek nakletmiştir.

[224] et-Tevhid, 290/10

[225] Kenz'ul-Ummal, 5704

[226] a. g. e. 5705

[227] a. g. e. 5706

[228] Emali’es-Seduk, 340/3

[229] el-Mehasin, 1/371/808

[230] a. g. e. s. 370/806

[231] Tenbih’ul-Havatir, 1/250

[232] Gurer'ul-Hikem, 8487

[233] a. g. e. 8503

[234] et-Tevhid, 70/26

[235] Nehc'ül-Belağa, 213. hutbe

[236] Tuhuf'ul-Ukul, 283

[237] Nehc'ül-Belağa, 91. hutbe

[238] Bihar, 94/150/21

[239] Nehc'ül-Belağa, 160. hutbe

[240] et-Tevhid, 36/2

[241] Nehc'ül-Belağa, 195. hutbe

[242] a. g. e. 109. hutbe

[243] a. g. e. 31. mektup

[244] et-Tevhid, 112/10

[245] a. g. e. 113/12

[246] a. g. e. 252/3

[247] el-Kafi, 1/102/6

[248] Nehc'ül-Belağa, 112. hutbe

[249] a. g. e. 182. hutbe

[250] Keşf’ul-Gumme, 3/176

[251] Nehc'ül-Belağa, 85. hutbe

[252] a. g. e. 152. hutbe

[253] a. g. e. 1. hutbe

[254] a. g. e. 49

[255]Nehc'ül-Belağa, 155. hutbe

[256] 12285. hadise müracaat et ve iyice bir düşün.

[257] Emali’es-Seduk, 263/9

[258] Nehc'ül-Belağa, 94. hutbe

[259] a. g. e. 185

[260] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 2/35/75

[261] Gurer'ul-Hikem, 540

[262] Tuhuf'ul-Ukul, 370

[263] et-Tevhid, 101/10

[264] Emali’et-Tusi, 22/28

[265] Tuhuf'ul-Ukul, 61

[266] Mean’il-Ahbar, 11/2

[267] Nehc'ül-Belağa, 470. hikmet

[268] Mean’il-Ahbar, 10/1

[269] Enbiya suresi, 25. ayet

[270] et-Tevhid, 18/2

[271] a. g. e. 18/1

[272] a. g. e. 19/3

[273] Nur’us-Sakaleyn, 5/659/12

[274] Gurer'ul-Hikem, 10859

[275] Nehc'ül-Belağa, 2. hutbe

[276] a. g. e. 91. hutbe

[277] Muminun suresi, 117. ayet

[278] et-Tevhid, 270/6

[279] Nehc'ül-Belağa, 185. hutbe

[280] et-Tevhid, 243/1

[281] Tuhuf'ul-Ukul, 377

[282] Müminun suresi, 91. ayet

[283] Nur’us-Sakaleyn, 3/550/107

[284] Tefsir-i el-Mizan, 15/62, 63

[285] Enbiya suresi, 22. ayet

[286] et-Tevhid, 250/3

[287] Nur’us-Sakaleyn, 3/238/502

[288] Zuhruf suresi, 9. ayet

[289] a.g.s, 84. ayet

[290] Zuhruf suresi, 87. ayet

[291] Tefsir-i el-Mizan, 14/266-268

[292] İsra suresi, 42-43. ayetler

[293] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[294] Tefsir-i Ali b. İbrahim, 2/20

[295] Tefsir-i el-Mizan, 13/120

[296] a. g. e. s. 106, 107

[297] Nehc'ül-Belağa, 185. hutbe

[298] et-Tevhid, 83/3

[299] a. g. e. 90/2

[300] a. g. e. 37/2

[301] Nehc'ül-Belağa, 152. hutbe

[302] a. g. e. 186. hutbe

[303] a. g. e. 163. hutbe

[304] a. g. e. 182. hutbe

[305] a. g. e. 1. hutbe

[306] et-Tevhid, 134/1

[307] Nehc'ül-Belağa, 91. hutbe

[308] et-Tevhid, 40/2

[309] a. g. e. 252/3

[310] el-Kafi, 1/117/8

[311] Şura suresi, 11. ayet

[312] İlel’uş-Şerayi’, 256/9

[313] et-Tevhid, 97/3

[314] el-Kafi, 1/92/3

[315] Gurer'ul-Hikem, 8648

[316] Nehc'ül-Belağa, 186. hutbe

[317] et-Tevhid, 184/20

[318] a. g. e. 183/18

[319] a. g. e. 31/1

[320] a. g. e. 48/12

[321] Nehc'ül-Belağa, 186. hutbe

[322] et,Tevhid, 104/19

[323] Kenz'ul-Ummal, 1236

[324] a. g. e. 1252

[325] et-Tevhid, 91/5

[326] Emali’es-Seduk, 263/9

[327] Nehc'ül-Belağa, 186. hutbe

[328] a. g. e. 163

[329] a. g. e. 65

[330] a. g. e. 152

[331] En’am suresi, 103. ayet

[332] Nisa suresi, 153. ayet

[333] A’raf, 143. ayet

[334] Emali’es-Seduk, 334/2

[335] et-Tevhid, 112/10

[336] İhticac li’t-Tebersi, 2/486/326

[337] Emali’es-Seduk, 334/3

[338] et-Tevhid, 45/4

[339] a. g. e. 37/2

[340] el-Mehasin, 1/373/817

[341] Emali’es-Seduk, 281/1

[342] et-Tevhid, 108/5

[343] el-İhticac li’t-Tebersi, 2/211/221

[344] et-Tevhid, 117/20

[345] İrşad’ul-Kulup, 204

[346] Necm suresi, 11. ayet

[347] et-Tevhid, 108/4

[348] a. g. e. 116/17

[349] Bihar, 4/54/32

[350] el-Kafi, 1/95/1

[351] Sahih-i Müslim, 291

[352] a. g. e. 292

[353] Bihar, 94/95/12

[354] a. g. e. s. 96/12, bak. Tüm söze

[355] a. g. e.s. 99/13

[356] Bihar, 98/226

[357] a. g. e. s. 227

[358] a. g. e. s. 225

[359] İkbak’ul-A’mal, 1/158

[360] Beled’ul-Emin, 407

[361] Bihar, 94/128

[362] a. g. e. s. 145

[363] a. g. e. s. 148

[364] a. g. e. s. 148

[365] a. g. e. s. 150

[366] a. g. e. s. 150-151

[367] et-Tevhid, 252/3

[368] İkbal’ul-A’mal, 1/158

[369] et-Tevhid, 127/4

[370] a. g. e. 56/14

[371] a. g. e. 98/5

[372] a. g. e. 309/2

[373] a. g. e. 179/12

[374] Nur’us-Sakaleyn, 5/149/19

[375] a. g. e. s. 395/49

[376] Sahih-i Müslim, 294

[377] Bihar, 94/99/13

[378] Nehc'ül-Belağa, 163. hutbe

[379] a. g. e. 96. hutbe

[380] a. g. e. 94. hutbe

[381] a. g. e. 65

[382] Bihar, 95/357/13

[383] Nehc'ül-Belağa, 101. hutbe

[384] a. g. e. 31. mektup

[385] Bihar, 77/331/18

[386] et-Tevhid, 36/2

[387] Nehc'ül-Belağa, 182. hutbe

[388] a. g. e. 186. hutbe

[389] et-Tevhid, 314/2

[390] a. g. e. 141/5

[391] Mehc’ud-Deavat, 124

[392] Nur’us-Sakaleyn, 1/751/211

[393] el-Kafi, 1/90/7

[394] Bakara suresi, 255. ayet

[395] Furkan suresi, 58. ayet

[396] Gafir suresi, 65. ayet

[397] et-Tevhid, 141/6

[398] a. g. e. 137/11

[399] a. g. e. 138/12

[400] a. g. e. 142/6

[401] Mücadele suresi, 7. ayet

[402] En’am suresi, 59. ayet

[403] Ra’d suresi, 8. ayet

[404] Nehc'ül-Belağa, 178. hutbe

[405] a. g. e. 182

[406] a. g. e. 198

[407] Kaf suresi, 16. ayet

[408] Taha suresi, 7. ayet

[409] Nehc'ül-Belağa, 163. hutbe

[410] a. g. e. 91. hutbe (bak. Tüm hutbeye)

[411] a. g. e. 108. hutbe

[412] Bihar, 4/79/2

[413] a. g. e. s. 80/4

[414] Nehc'ül-Belağa, 65. hutbe

[415] Nehc’üs-Saade, 3/356

[416] Nehc'ül-Belağa, 213. hutbe

[417] a. g. e. 152. hutbe

[418] a. g. e. 1. hutbe

[419] et-Tevhid, 137/9

[420] Nur’us-Sakaleyn, 5/237/41

[421] el-Kafi, 1/107/2

[422] Nehc'ül-Belağa, 163. hutbe

[423] et-Tevhid, 135/5

[424] Bihar, 4/270/15

[425] Nehc'ül-Belağa, 109. hutbe

[426] et-Tevhid, 138/16

[427] el-Kafi, 1/121/2

[428] Tuhuf'ul-Ukul, 92

[429] Nisa suresi, 40. ayet

[430] Zulmü Allah’tan nefyeden ayetlerin sayısı kırktan fazladır. Bakınız.

[431] Al-i İmran suresi, 18. ayet

[432] Nehc'ül-Belağa, 214. hutbe

[433] a. g. e. 185

[434] a. g. e. 191

[435] Sahifet’us-Seccadiye, 144, 37. dua

[436] Nehc'ül-Belağa, 178. hutbe

[437] Kasas’ul-Enbiya, 240/308

[438] et-Tevhid, 96/1

[439] Nehc'ül-Belağa, 470. hikmet

[440] A’lam’ud-Din, 318

[441] et-Tevhid, 47/10

[442] Sahifet’us-Seccadiye, 207/48. dua

[443] Zümer suresi, 62. ayet

[444] Müminun suresi, 14. ayet

[445] Nehc'ül-Belağa, 152. hutbe

[446] a. g. e. 90

[447] et-Tevhid, 295/5

[448] a. g. e. 98/5

[449] Bihar, 4/147/1

[450] Maide suresi, 11. ayet

[451] Ankebut suresi, 17. ayet

[452] Tefsir-i el-Mizan, 15/22

[453] Kenz'ul-Ummal, 1236

[454] a. g. e. 1230-1237

[455] Bakara suresi, 106. ayet

[456] Nehc'ül-Belağa, 65. hutbe

[457] Gurer'ul-Hikem, 6889

[458] Nehc'ül-Belağa, 152. hutbe

[459] et-Tevhid, 128/8

[460] a. g. e. h. 6

[461] a. g. e. 127/5

[462] Mişkat’ul-Envar, 259

[463] et-Tevhid, 130/10

[464] a. g. e. h. 9

[465] a. g. e. h. 11

[466] Nisa suresi, 164. ayet

[467] Nehc'ül-Belağa, 182. hutbe

[468] Kenz'ul-Ummal, 1737

[469] Nehc'ül-Belağa, 186. hutbe

[470] et-Tevhid, 121/24

[471] Nehc'ül-Belağa, 222. hutbe

[472] Yasin suresi, 82. ayet

[473] Nur’us-Sakaleyn, 4/397/96

[474] Nehc'ül-Belağa, 186. hutbe

[475] a. g. e. 179. hutbe

[476] et-Tevhid, 100/8

[477] Hadid suresi, 3. ayet

[478] Nehc'ül-Belağa, 163. hube

[479] a. g. e. 96. hutbe

[480] a. g. e. 152. hutbe

[481] a. g. e. 213. hutbe

[482] a. g. e. 108. hutbe

[483] a. g. e. 186. hube

[484] a.g.e, 195. hutbe

[485] a. g. e. 65. hutbe

[486] el-Kafi, 1/122/2

[487] et-Tevhid, 33/1

[488] a. g. e. 31/1

[489] a. g. e. 37/2

[490] et-Tevhid, 56/14

[491] Al-i İmran suresi, 189. ayet

[492] a. g. s. 26. ayet

[493] Furkan suresi, 2. ayet

[494] Nehc'ül-Belağa, 65. hutbe

[495] Gurer'ul-Hikem, 6885

[496] Nehc'ül-Belağa, 404. hikmet

[497] Misbah’uş-Şeria, 300

[498] Bakara suresi, 181. ayet

[499] Nehc'ül-Belağa, 65. hutbe

[500] a. g. e. 109. hutbe

[501] a. g. e. 152. hutbe

[502] el-Kafi, 1/121/2

[503] et-Tevhid, 65/18

[504] a. g. e. 144/9

[505] a. g. e. 144/10

[506] Gafir suresi, 20. ayet

[507] Fatır suresi, 31. ayet

[508] Bakara suresi, 110. ayet

[509] Nehc'ül-Belağa, 65. hutbe

[510] el-Kafi, 1/121/2

[511] Nehc'ül-Belağa, 179. hutbe

[512] et-Tevhid, 56/14

[513] Nehc'ül-Belağa, 1. hutbe

[514] et-Tevhid, 65/18

[515] En’am suresi, 103. ayet

[516] Mülk suresi, 14. ayet

[517] el-Kafi, 1/122/2

[518] et-Tevhid, 37/2

[519] Nehc'ül-Belağa, 179. hutbe

[520] et-Tevhid, 63/18

[521] Nehc'ül-Belağa, 65. hutbe

[522] Tahrim suresi, 3. ayet

[523] En’am suresi, 73. ayet

[524] el-Kafi, 1/122/2

[525] Enfal suresi, 52. ayet

[526] Hud suresi, 66. ayet

[527] Nehc'ül-Belağa, 65. hutbe

[528] a. g. e. 109. hutbe

[529] a. g. e. 223. hutbe

[530] a. g. e. 86. hutbe

[531] Aziz, güçlü, üstün, eşsiz, benzersiz, muzaffer, yenilmeyen ve (hor ve zelilin karşıtı olarak) değerli anlamındadır. (Mecme’ul-Bahreyn)

[532] Fatır suresi, 10. ayet

[533] Münafikun suresi, 8. ayet

[534] Nehc'ül-Belağa, 65. hutbe

[535] a. g. e. 109

[536] a. g. e. 182

[537] a. g. e. 192

[538] Bakara suresi, 220. ayet

[539] Al-i İmran suresi, 62. ayet

[540] Enfal suresi, 71. ayet

[541] et-Tevhid, 397/13

[542] İhticac li’t-Tebersi, 2/226/223

[543] Nehc'ül-Belağa, 155. hutbe

[544] a. g. e. 91

[545] Tefsir-i el-Mizan, 14/271-272

[546] İhlas suresi, 2. ayet

[547] et-Tevhid, 90/3

[548] a. g. e.

[549] Nur’us-Sakaleyn, 5/710/65

[550] et-Tevhid, 93/8

[551] a. g. e. 94/10

[552] a. g. e. 90/3

[553] a. g. e. 90/4

[554] Nehc'ül-Belağa, 186. hutbe

[555] Hadid suresi, 4. ayet

[556] Nehc'ül-Belağa, 195. hutbe

[557] et-Tevhid, 248/1

[558] el-Hisal, 628/10

[559] et-Tevhid, 107/1

[560] Seduk (r. a) şöyle diyor: “Onun Muhammed b. Nu’man olduğunu zannediyorum.”

[561] et-Tevhid, 133/15

[562] a. g. e. 175/5

[563] Nehc'ül-Belağa, 91. hutbe

[564] Nehc'ül-Belağa, 49. hutbe

[565] Gurer'ul-Hikem, 3447

[566] et-Tevhid, 139/1

[567] a. g. e. h. 2

[568] a. g. e. 140/4

[569] a. g. e. 338/5

[570] a. g. e. 146/16

[571] a. g. e. 147/17

[572] Nehc'ül-Belağa, 1. hutbe

[573] Nehc'ül-Belağa, 49. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 3/216

[574] el-Kafi, 8/18/4, bak. Tüm söze

[575] Nehc'ül-Belağa, 186. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 13/69

[576] Nehc'ül-Belağa, 179. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 10/64

[577] Nehc'ül-Belağa, 65. hutbe, bak. Tüm hutbeye

[578] et-Tevhid, 45/5, bak tüm söze

[579] Bakara suresi, 178. ayet

[580] Bakara suresi, 229. ayet

[581] Bakara suresi, 241. ayet

[582] Bakara suresi, 263. ayet

[583] Nisa suresi, 6. ayet

[584] Nisa suresi, 19. ayet

[585] Mümtehine suresi, 12. ayet

[586] Al-i İmran suresi, 110. ayet

[587] Gurer'ul-Hikem, 32

[588] a. g. e. 80

[589] a. g. e. 857

[590] a. g. e. 6585

[591] a. g. e. 9890

[592] Müstedrek’ül-Vesail, 12/343/14242

[593] el-Kafi, 4/26/3

[594] Müstedrek’ül-Vesail, 12/340/14229

[595] a. g. e. 12/344/14247

[596] Tuhuf'ul-Ukul, 381

[597] el-Hisal, 617/10

[598] Gurer'ul-Hikem, 55

[599] Tuhuf'ul-Ukul, 204

[600] Keşf’ul-Gumme, 3/137

[601] Bihar, 100/70/1

[602] Gurer'ul-Hikem, 980

[603] a. g. e. 1329

[604] a. g. e. 1681

[605] a. g. e. 3281

[606] el-Mehasin, 1/294/589

[607] Gurer'ul-Hikem, 6166

[608] ed-Deavat lil Ravendi, 108/240

[609] el-Kafi, 4/25/2

[610] Emali’es-Seduk, 210/5

[611] Sevab’ul-A’mal, 217/1

[612] Emali’et-Tusi, 304/610

[613] el-Kafi, 4/28/12

[614] el-Menakıb li İbn-i Şehr-i Aşub, 4/432

[615] Gurer'ul-Hikem, 6229

[616] a. g. e. 8716

[617] a. g. e. 8407

[618] a. g. e. 8164

[619] a. g. e. 5195

[620] a.g.e, 2470

[621] Bihar, 74/401/44

[622] Tuhuf'ul-Ukul, 245

[623] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza (a.s), 2/35/76

[624] el-Kafi, 8/152/141

[625] a. g. e. 4/8/3

[626] a. g. e. s. 57/4

[627] el-Kafi, 4/9/3

[628] a. g. e. s. 58/6

[629] Nehc'ül-Belağa, 25. mektup

[630] el-Kafi, 8/349/547

[631] Ra’d suresi, 17. ayet

[632] Mean’il-Ahbar, 212/1

[633] Emali’es-Seduk, 28/4

[634] el-Kafi, 2/164/6

[635] a. g. e. h. 7

[636] a. g. e. 4/18/2

[637] Sevab’ul-A’mal, 342/1

[638] el-Hisal, 134/146

[639] a.g.e, 134/147

[640] a. g. e. 620/10

[641] Nehc'ül-Belağa, 142. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 9/74

[642] Bihar, 74/412/26

[643] Emali’el-Müfid, 137/7

[644] el-Hisal, 263/142

[645] Gurer'ul-Hikem, 1539-1540

[646] a. g. e. 10881

[647] a. g. e. 4089

[648] a. g. e. 6063

[649] a. g. e. 8547

[650] a. g. e. 2282

[651] a. g. e. 2526

[652] a. g. e. 4000-4001

[653] a. g. e. 9724

[654] a. g. e. 4752

[655] a. g. e. 1899

[656] Emali’et-Tusi, 596/1235; Kenz'ul-Ummal, 16256

[657] Gurer'ul-Hikem, 2189

[658] a. g. e. 9115

[659] a. g. e. 9146

[660] el-Kafi, 4/30/1

[661] Tuhuf'ul-Ukul, 403

[662] Nehc'ül-Belağa, 101. hikmet

[663] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 1/212

[664] el-Ca’feriyyat, 233

[665] Bihar, 74/419/47

[666] el-Kafi, 4/30/1

[667] Bihar, 74/420/48

[668] Gurer'ul-Hikem, 4983

[669] a. g. e. 4979

[670] a.g.e, 3049

[671] Mekarim’ul-Ahlak, 1/294/915

[672] Bihar, 75/15/8

[673] a. g. e. s. 50/3

[674] el-Hisal, 32/111

[675] Emali’et-Tusi, 673/1419

[676] İrşad’ul-Kulup, 189

[677] Sevab’ul-A’mal, 343/1

[678] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/619/11

[679] a. g. e. s. 620/14

[680] el-Kafi, 5/55/3

[681] Bihar, 75/20/14

[682] Al-i İmran suresi, 104. ayet

[683] Al-i İmran suresi, 110. ayet

[684] Lokman suresi, 17. ayet

[685] Tevbe suresi, 71. ayet

[686] el-Hisal, 42/32

[687] ez-Zuhd lil Hüseyin b. Said, 19/41

[688] Müstedrek’ül-Vesail, 12/179/13817

[689] Gurer'ul-Hikem, 6373

[690] a. g. e. 6817

[691] Fakih, 4/387/5834

[692] Nehc'ül-Belağa, 374. hikmet

[693] Nehc’üs-Saade, 2/226

[694] Tefsir-u Nur’us-Sakaleyn, 4/207/64

[695] A’raf suresi, 29. ayet

[696] Nahl suresi, 90. ayet

[697] Nisa suresi, 58. ayet

[698] Gurer'ul-Hikem, 1977

[699] Nehc'ül-Belağa, 252. hikmet

[700] İlel’uş-Şerayi’, 249/5

[701] Nehc'ül-Belağa, 31. hikmet

[702] Hud suresi, 116. ayet

[703] Mean’il-Ahbar, 344/1

[704] el-Kafi, 5/59/15

[705] Kenz'ul-Ummal, 5614

[706] Tenbih’ul-Havatir, 2/179

[707] Tefsir-i Ayyaşi, 1/360/25

[708] Nehc'ül-Belağa, 129. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 8/244

[709] Nehc'ül-Belağa, 252. hikmet

[710] İlel’uş-Şerayi’, 249/5

[711] et-Tehzib, 6/181/375

[712] Nehc'ül-Belağa, 31. hikmet

[713] Maide sureis, 63. ayet

[714] Maide suresi, 78-79. ayetler

[715] Zühd lil Hüseyin b. Said, 105/288

[716] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 13/180

[717] Tuhuf'ul-Ukul, 237

[718] Tahrim suresi, 6. ayet

[719] Tefsir-i Ali b. İbrahim, 2/377

[720] Mişkat’ul-Envar, 261

[721] et-Terğib ve’t-Terahib, 1/121/12

[722] el-Kafi, 5/56/1

[723] Tuhuf'ul-Ukul, 237

[724] Kenz'ul-Ummal, 5576

[725] et-Terğib ve’t-Terahib, 3/225/7

[726] Kenz'ul-Ummal, 5510

[727] Nehc'ül-Belağa, 374. hikmet

[728] Gurer'ul-Hikem, 3648

[729] a. g. e. 8957

[730] Müstetrafat’is-Serair, 141/1

[731] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/225/8

[732] a. g. e. s.231/22

[733] Bihar, 100/73/10

[734] Nehc'ül-Belağa, 156. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 9/203

[735] el-Kafi, 5/57/6

[736] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/233/29

[737] et-Tehzib, 6/176/352

[738] Emali’es-Seduk, 254/2

[739] Nehc'ül-Belağa, 47. Mektup

[740] Kenz'ul-Ummal, 6070

[741] “Allah derinizi yüzer” cümlesi bir istiare sanatıdır ve maksat Allah’ın mallarını ve nefislerini azaltacağı, onları büyük belalara düçar kılacağı ve neticede yaprak ve kabuktan soyulan ağaç dalları haline gelecekleri, çıplak dallar, kuru, dalsız ve yapraksız ağaçlara dönüşecekleri anlamındadır. (el-Mecazat’un-Nebeviyye, 353/271)

[742] el-Mecazat-Nebeviyye, 353/271

[743] Bihar, 100/78/33

[744] Vesail’uş-Şia, 11/407/12

[745] Kenz'ul-Ummal, 5575 Bu manada hadis çoktur. Bak. Kenz’ul Ummal, 3/66, bölümün sonuna kadar.

[746] Mişkat’ul-Envar, 51

[747] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/228/17

[748] a. g. e. s. 231/22

[749] Kenz'ul-Ummal, 5527

[750] a. g. e. 5563

[751] el-Kafi, 8/158/152

[752] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/231/23

[753] A’raf suresi, 164-165. ayetler

[754] el-Kafi, 8/158/151

[755] Bihar, 100/78/35

[756] a. g. e. h. 34

[757] a. g. e. h. 36

[758] Kenz'ul-Ummal, 5515

[759] Şuara suresi, 168. ayet

[760] Nehc'ül-Belağa, 154. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/362

[761] Nehc'ül-Belağa, 201. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 10/261

[762] Bihar, 75/377/33

[763] el-Mehasin, 1/408/927

[764] Bihar, 100/94/1

[765] Tefsir-i Ayyaşi, 1/208/163

[766] Keşf’ul-Gumme, 3/139

[767] Tuhuf'ul-Ukul, 456

[768] Kenz'ul-Ummal, 5537

[769] Nehc'ül-Belağa, 12. hutbe

[770] el-Hisal, 109/79

[771] Nevadir’ur-Ravendi, 21

[772] Bihar, 100/93/92

[773] el-Kafi, 5/55/1

[774] Kenz'ul-Ummal, 5523

[775] Saf suresi, 2 ve 3. ayetler

[776] Bakara suresi, 44. ayet

[777] Müstedrek’ül-Vesail, 12/202/13885

[778] Gurer'ul-Hikem, 3780

[779] Nehc'ül-Belağa, 150. hikmet

[780] Vesail’uş-Şia, 11/419/5

[781] Müstedrek’ül-Vesail, 12/206/13895

[782] a. g. e. 207/13895

[783] Gurer'ul-Hikem, 7073

[784] Nehc'ül-Belağa, 129. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 8/245

[785] Gurer'ul-Hikem, 5359, 5360, 5361, 5362

[786] Müstedrek’ül-Vesail, 12/206/13895

[787] Vesail’uş-Şia, 11/419/2

[788] Gurer'ul-Hikem, 9076

[789] Nehc'ül-Belağa, 105. hutbe

[790] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/233/1

[791] Kenz'ul-Ummal, 5522

[792] Tenbih’ul-Havatir, 2/213

[793] Gurer'ul-Hikem, 4152

[794] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/223/1

[795] Kenz'ul-Ummal, 5556

[796] a. g. e. 5532; et-Terğib ve’t-Terhib, 3/226/10

[797] Bihar, 100/82/43

[798] Kenz'ul-Ummal, 44216

[799] et-Tehzib, 6/181/374

[800] Nehc'ül-Belağa, 375. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/312

[801] el-Kafi, 5/60/1

[802] Müstedrek’ül-Vesail, 12/192/13852

[803] Nehc'ül-Belağa, 373. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/305

[804] Vesail’uş-Şia, 11/404/2

[805] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 16/64

[806] Gurer'ul-Hikem, 2135

[807] Vesail’uş-Şia, 11/109/2

[808] el-Kafi, 5/56/1

[809] a. g. e. s. 55/1

[810] Kenz'ul-Ummal, 5519

[811] Al-i İmran suresi, 173. ayet

[812] Kenz'ul-Ummal, 5534

[813] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/227/14

[814] Kenz'ul-Ummal, 29152, 29532

[815] a. g. e. 5540

[816] a. g. e. 5567

[817] a. g. e. 5570

[818] En’am suresi, 68. ayet

[819] el-Kafi, 5/59/10

[820] Kenz'ul-Ummal, 5585, 5518

[821] Vesail’uş-Şia, 11/413/1

[822] Tenbih’ul-Havatir, 2/124

[823] Tefsir-i Ayyaşi, 1/335/161

[824] Kenz'ul-Ummal, 32318

[825] Bihar, 75/380/43

[826] el-Kafi, 5/58/8

[827] Vesail’uş-Şia, 11/415/4

[828] a. g. e. h. 5

[829] Bihar, 2/22/63

[830] Tevbe suresi, 67. ayet

[831] Zühd, Hüseyin b. Said, 106/290

[832] et-Tehzib, 6/177/359

[833] a. g. e. s. 176/355

[834] Nehc'ül-Belağa, 17. hutbe

[835] a. g. e. 147. hutbe

[836] Fatır suresi, 10. ayet

[837] Yunus suresi, 65. ayet

[838] Nisa suresi, 138-139. ayetler

[839] Tuhuf'ul-Ukul, 215

[840] Bihar, 94/393

[841] a. g. e. 98/220/3

[842] Al-i İmran suresi, 26. ayet

[843] el-Kafi, 8/266/389

[844] Münafikun suresi, 8. ayet

[845] Bihar, 44/106/15

[846] et-Tehzib, 6/179/367

[847] el-Kafi, 8/234/310

[848] Nisa suresi, 139. ayet

[849] Gurer'ul-Hikem, 8217

[850] Bihar, 78/10/67

[851] Tuhuf'ul-Ukul, 366

[852] Nehc'ül-Belağa, 1. hutbe

[853] a. g. e. 99

[854] a. g. e. 191

[855] Bihar, 78/228/105

[856] Gurer'ul-Hikem, 1105

[857] Tuhuf'ul-Ukul, 356

[858] el-Hisal, 6/18

[859] Bihar, 77/268/1

[860] a. g. e. 71/414/32

[861] Nehc'ül-Belağa, 113. hikmet

[862] Tuhuf'ul-Ukul, 283

[863] Kenz'ul-Ummal, 43101

[864] el-Hisal, 169/222

[865] Tenbih’ul-Havatir, 1/51

[866] Bihar, 78/270/110

[867] Gurer'ul-Hikem, 4056

[868] Bihar, 78/453/21

[869] Gurer'ul-Hikem, 10456

[870] Bihar, 70/285/8

[871] Emali’es-Seduk, 264/9

[872] Nehc'ül-Belağa, 371. hikmet

[873] a. g. e. 195. hutbe

[874] Kenz'ul-Ummal, 43102

[875] a. g. e. 44101

[876] el-Hisal, 420/14

[877] Kenz'ul-Ummal, 43084

[878] Keşf’ul-Gumme, 2/417

[879] Kasas’ul-Enbiya, 195/244

[880] el-Kafi, 2/149/6

[881] Gurer'ul-Hikem, 443

[882] el-Kafi, 2/144/4

[883] Bihar, 78/374/24

[884] a. g. e. 77/121/20

[885] a. g. e. 75/123/22

[886] Keşf’ul-Gumme, 2/359

[887] el-Kafi, 2/113/4

[888] a. g. e. s. 109/10

[889] Bihar, 78/209/79

[890] el-Kafi, 2/110/5

[891] Bihar, 82/128/3

[892] Tuhuf'ul-Ukul, 316

[893] Gurer'ul-Hikem, 1662-1663

[894] a. g. e. 9184

[895] a. g. e. 1123

[896] a. g. e. 8439-8440

[897] Bihar, 78/53/90

[898] Nehc'ül-Belağa, 252. hikmet

[899] Nehc'ül-Belağa, 198. hutbe

[900] a. g. e. 146. hutbe

[901] Bihar, 98/51

[902] a. g. e. s. 47

[903] Sahifet’us-Seccadiye, 81, 20. dua

[904] a. g. e. s. 198, 47. dua

[905] Tuhuf'ul-Ukul, 286

[906] Bihar, 78/54/94

[907] a. g. e. 74/180

[908] Kehf suresi, 16. ayet

[909] Meryem suresi, 48, 49. ayetler

[910] A’lam’ud-Din, 341

[911] Gurer'ul-Hikem, 1414

[912] a. g. e. 6505

[913] Gurer'ul-Hikem, 1750

[914] a. g. e. 661

[915] a. g. e. 8644

[916] Tenbih’ul-Havatir, 1/250

[917] Bihar, 70/111/14

[918] Gurer'ul-Hikem, 6504

[919] Akik, Medine yakınlarında bir vadinin adıdır.

[920] Bihar, 78/254/119

[921] Metalib’us-Suul, 56

[922] Gurer'ul-Hikem, 9758

[923] el-Kafi, 8/128/98

[924] Kenz'ul-Ummal, 6997

[925] Gurer'ul-Hikem, 328

[926] a. g. e. 5609

[927] a. g. e. 7973

[928] a.g.e, 8151

[929] a. g. e. 9796

[930] Mişkat’ul-Envar, 22

[931] Tenbih’ul-Havatir, 1/182

[932] el-Kafi, 8/42/8

[933] Metalib’us-Suul, 53

[934] Tenbih’ul-Havatir, 53

[935] Bihar, 70/111/14

[936] a.g.e, Bu söz Müminlerin Emiri’nin (a.s) Nehc’ul Belağa 434. hikmette yer alan sözüne benzemektedir: Bunun anlamı ise şudur: İnsanlara karış, açıkta ve gizlilikte onlarla muaşerette bulun. Böyle yaptığın taktirde onları denemiş olursun, tümüyle onların gerçeğini bilmiş olursun. Onları deneyip imtihan ettiğin taktirde ise onlara buğzeder ve onlardan nefret edersin. (Bihar’ın haşiyesinde yer aldığı şekliyle)

[937] Gurer'ul-Hikem, 7829, 7832

[938] Bihar, 47/60/116

[939] Gurer'ul-Hikem, 7647

[940] Kenz'ul-Ummal, 686

[941] Dur’ul-Mensur, 1/161

[942] Taha suresi, 115. ayet

[943] Ahkaf suresi, 35. ayet

[944] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe

[945] a. g. e. 72. hutbe

[946] a.g.e, 91. hutbe

[947] Keşf’ul-Gumme, 2/306

[948] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 11/238

[949] Nehc'ül-Belağa, 241. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 11/142

[950] Gurer'ul-Hikem, 8315

[951] a. g. e. 10183

[952] a. g. e. 3095

[953] a. g. e. 5927

[954] a. g. e. 6173

[955] Bihar, 86/318/67

[956] Nehc'ül-Belağa, 106. hutbe

[957] a. g. e. 192. hutbe

[958] a. g. e. 1. hutbe

[959] a. g. e. 83. hutbe

[960] Bihar, 82/94/46

[961] Müsekkin’ul-Fuad, 106

[962] el-Kafi, 3/227/3

[963] el-İhtisas, 189

[964] Fakih, 1/174/505

[965] Müsekkin’ul-Fuad, 108

[966] a. g. e. 109

[967] Deaim’ul-İslam, 1/224

[968] Fakih, 1/174/506

[969] Bihar, 78/353/9

[970] el-Kafi, 3/224/7

[971] el-Kafi, 2/454/7

[972] a. g. e. s. 455/8

[973] a. g. e. s. 454/5

[974] a. g. e. s. 455/11

[975] Bakara suresi, 83. ayet

[976] Nisa suresi, 36. ayet

[977] Nehc'ül-Belağa, 10. hikmet

[978] Bihar, 42/247/50

[979] a. g. e. 74/167/34

[980] el-İhtisas, 338

[981] Mean’il-Ahbar, 267/1

[982] Derret’ul-Bahire, 31

[983] Mehasin, 2/102/1272

[984] Tuhuf'ul-Ukul, 395

[985] Nehc'ül-Belağa, 451. hikmet

[986] Nisa suresi, 19. ayet

[987] Taha suresi, 132. ayet

[988] Meryem suresi, 55. ayet

[989] Münafikun suresi, 9. ayet

[990] Sevab’ul-A’mal, 235/1

[991] Bihar, 78/236/63

[992] Kenz'ul-Ummal, 5809

[993] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[994] a. g. e. 257. hikmet

[995] a. g. e. 352. hutbe

[996] a. g. e. 199. hutbe

[997] Gurer'ul-Hikem, 9775

[998] a. g. e. 9812

[999] a. g. e. 9872

[1000] Bihar, 77/203/1

[1001] A’lam’ud-Din, 297

[1002] Gurer'ul-Hikem, 5071

[1003] a. g. e. 5068

[1004] a. g. e. 5051

[1005] Tenbih’ul-Havatir, 2/14

[1006] Bihar, 75/410/54

[1007] el-Kafi, 2/218/5

[1008] Bihar, 78/50/76

[1009] Gurer'ul-Hikem, 2466

[1010] el-İhtisas, 230

[1011] Emali’es-Seduk, 168/13

[1012] Müstetrafat’is-Serair, 61/33

[1013] Tuhuf'ul-Ukul, 366

[1014] Gurer'ul-Hikem, 5832

[1015] a. g. e. 2464

[1016] Müstedrek’ül-Vesail, 12/81/13572

[1017] Tuhuf'ul-Ukul, 403

[1018] Bihar, 74/158/6

[1019] a. g. e. s. 175/6

[1020] Gurer'ul-Hikem, 1345

[1021] a. g. e. 4341

[1022] a. g. e. 5277

[1023] a. g. e. 4200

[1024] a. g. e. 4811

[1025] a.g.e, 4233

[1026] a. g. e. 4270

[1027] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1028] Gurer'ul-Hikem, 6532

[1029] Tuhuf'ul-Ukul, 324

[1030] a.g.e, 370

[1031] Emali’et-Tusi, 364/767

[1032] Gurer'ul-Hikem, 3979

[1033] a. g. e. 3721

[1034] a. g. e. 2687

[1035] Bihar, 75/151/17

[1036] Gurer'ul-Hikem, 6313

[1037] a. g. e. 6312

[1038] a. g. e. 9769

[1039] a.g.e, 6431

[1040] a. g. e. 5099

[1041] Bihar, 75/144/9

[1042] Müstedrek’ül-Vesail, 8/350/9632

[1043] Bihar, 78/453/19

[1044] el-Kafi, 2/660/3

[1045] Ehli Kisa Necran Hiristiyanlarıyla yapılması kararlaştırılan mübahale (lanetleşme) olayında Peygamber’in abası altında toplanan beş kişiydi ve onlar şunlardı: Peygamber (s.a.a), Fatıma (a.s), Ali (a.s), Hasan (a.s) ve Hüseyin (a.s) idi.

[1046] İlel’uş-Şerayi’, 225/1

[1047] a. g. e. 227/2

[1048] Vesail’uş-Şia, 10/394/8

[1049] Misbah’ul-Müteheccit, 772

[1050] Vesail’uş-Şia, 10/394/9

[1051] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 1/299/58

[1052] Sevab’ul-A’mal, 108/1

[1053] el-Hisal, 625/10

[1054] Bihar, 101/8/30

[1055] Vesail’uş Şia, 10/464/1

[1056] Sevab’ul-A’mal, 110/3

[1057] Bihar, 78/11/70

[1058] Gurer'ul-Hikem, 5314

[1059] Emali’es-Seduk, 531/3

[1060] Nehc'ül-Belağa, 109. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 7/200

[1061] Gurer'ul-Hikem, 3807

[1062] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1063] Kenz'ul-Ummal, 6999

[1064] a. g. e. 7000

[1065] a. g. e. 7002

[1066] Nehc'ül-Belağa, 474. hikmet

[1067] Kenz'ul-Ummal, 1872

[1068] Feth suresi, 26

[1069] el-Kafi, 2/308/2

[1070] Sevab’ul-A’mal, 263/1

[1071] el-Kafi, 2/308/3

[1072] Sevab’ul-A’mal, 263/3

[1073] Sünen-i Ebi Davud, 5121

[1074] el-Kafi, 8/162/170, bak. Tüm hadise

[1075] Nehc'ül-Belağa, 53. mektup

[1076] el-Kafi, 2/308/7

[1077] Sünen-i Ebi Davud, 5119

[1078] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 13/127

[1079] Nehc'ül-Belağa, 1. hutbe

[1080] el-Kafi, 2/308/6

[1081] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 13/166

[1082] Sünen-i Ebi Davud, 5120

[1083] Gurer'ul-Hikem, 3738

[1084] el-Kafi, 2/308/5

[1085] Nehc'ül-Belağa, 39. hutbe

[1086] a. g. e. 180

[1087] Nehc'ül-Belağa, 210. hutbe

[1088] Nehc'ül-Belağa, 343. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/257

[1089] Gurer'ul-Hikem, 8469

[1090] a. g. e. 6992

[1091] Nehc'ül-Belağa, 91. hutbe

[1092] Al-i İmran suresi, 101. ayet

[1093] Nisa suresi, 175. ayet

[1094] Gurer'ul-Hikem, 2390

[1095] a. g. e. 7826

[1096] a. g. e. 8035

[1097] a. g. e. 8324

[1098] Beled’ul-Emin, 317

[1099] Mean’il-Ahbar, 132/2

[1100] a. g. e. 132/1

[1101] Gurer'ul-Hikem, 879

[1102] a. g. e. 10307

[1103] Bihar, 77/227/2

[1104] Gurer'ul-Hikem, 3466

[1105] Bihar, 70/285/8

[1106] Nehc'ül-Belağa, 195. hutbe

[1107] a. g. e. 190. hutbe

[1108] Gurer'ul-Hikem, 4316

[1109] Emali’el-Müfid, 82

[1110] Gurer'ul-Hikem, 10916

[1111] a. g. e. 12

[1112] a. g. e. 6712

[1113] el-Kafi, 8/82/39

[1114] Nehc'ül-Belağa, 169. hutbe

[1115] Nehc'ül-Belağa, 156. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 9/203

[1116] Sahifet’us-Seccadiye, 158, 42. dua

[1117] Nehc’üs-Saade, 1/367

[1118] Bihar, 78/188/41

[1119] a. g. e. 94/94/12, bak tüm söze

[1120] Beled’ul-Emin, 315

[1121] Bihar, 94/129

[1122] a. g. e. s. 143

[1123] a.g.e, 94/152

[1124] a. g. e.

[1125] Sahifet’us-Seccadiye, 41, 6. dua

[1126] a. g. e. s. 71, 16. dua

[1127] a. g. e. s. 85, 20. dua

[1128] a. g. e. 197, 47. dua

[1129] el-Kafi, 1/204/2

[1130] a. g. e. s. 269/6

[1131] a. g. e. s. 200/1

[1132] a. g. e. s. 203/1

[1133] Nehc'ül-Belağa, 345. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/260

[1134] Nehc'ül-Belağa, 140. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 9/59

[1135] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 1/265

[1136] Bihar, 76/63/3

[1137] Kenz'ul-Ummal, 25475

[1138] Bihar, 16/240

[1139] Kenz'ul-Ummal, 25474

[1140] Bihar, 16/240

[1141] Kenz'ul-Ummal, 25480

[1142] a. g. e. 25481

[1143] Tenbih’ul-Havatir, 2/229

[1144] Kenz'ul-Ummal, 25477

[1145] a. g. e. 25479

[1146] Nehc'ül-Belağa, 37. hikmet

[1147] Nehc’üs-Saade, 2/141, bak. Tüm söze

[1148] Bakara suresi, 34. ayet

[1149] Yusuf suresi, 100. ayet

[1150] Nevadir’ur-Ravendi, 30

[1151] Hac suresi, 32. ayet

[1152] Hac suresi, 30. ayet

[1153] Mehasin, 1/364/786

[1154] Gurer'ul-Hikem, 2341

[1155] Tuhuf'ul-Ukul, 394

[1156] Kenz'ul-Ummal, 25507

[1157] a. g. e. 25487

[1158] Vesail’uş-Şia, 8/559/1

[1159] a. g. e. s. 560/4

[1160] Bihar, 76/38/35

[1161] Nur suresi, 33. ayet

[1162] Nur suresi, 60. ayet

[1163] Nisa suresi, 6. ayet

[1164] Bakara suresi, 273. ayet

[1165] el-Kafi, 2/79/3

[1166] Nehc'ül-Belağa, 45. mektup

[1167] a. g. e. 474. hikmet

[1168] Gurer'ul-Hikem, 729-730

[1169] a. g. e. 1168

[1170] a. g. e. 529

[1171] a. g. e. 567

[1172] a. g. e. 1989

[1173] a. g. e. 35

[1174] Nehc'ül-Belağa, 68. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/213

[1175] Gurer'ul-Hikem, 6122

[1176] a. g. e. 1511

[1177] a. g. e. 5449

[1178] a. g. e. 6099

[1179] el-Hisal, 55/75

[1180] Fakih, 4/21/4986

[1181] Emali’et-Tusi, 39/43

[1182] Nehc'ül-Belağa, 193. hutbe

[1183] a. g. e. 31. mektup

[1184] Sünen-i İbn-i Mace, 2518

[1185] a. g. e. 4121

[1186] a. g. e. 2421

[1187] Sünen-i Tirmizi, 3489

[1188] Sünen-i Ebi Davud, 1644

[1189] Ahzab suresi, 35. ayet

[1190] Mearic suresi, 29 ve 30. ayetler

[1191] Tenbih’ul-Havatir, 2/30

[1192] el-Kafi, 2/79/1

[1193] a. g. e. 2/79/4

[1194] Mehasin, 1/455/1052

[1195] Gurer'ul-Hikem, 4114

[1196] el-Kafi, 2/79/5

[1197] a. g. e. h. 6

[1198] Sünen-i İbn-i Mace, 2444

[1199] 12856. hadise müracaat ediniz

[1200] Metalib’us-Suul, 50

[1201] Gurer'ul-Hikem, 8663

[1202] a. g. e. 1512

[1203] Nehc'ül-Belağa, 47. hikmet

[1204] Gurer'ul-Hikem, 5104

[1205] a. g. e. 7646

[1206] a. g. e. 1927

[1207] Bihar, 78/81/68

[1208] Gurer'ul-Hikem, 2148

[1209] a. g. e. 4637

[1210] a. g. e. 4593

[1211] a. g. e. 8597

[1212] a. g. e. 9050

[1213] a. g. e. 7552

[1214] a. g. e. 831

[1215] a. g. e. 4238

[1216] a. g. e. 9185

[1217] Tuhuf'ul-Ukul, 17

[1218] Gurer'ul-Hikem, 1685

[1219] a. g. e. 2760

[1220] a. g. e. 6179

[1221] a. g. e. 10927

[1222] Bihar, 77/390/11

[1223] Şura suresi, 40. ayet

[1224] Nisa suresi, 149. ayet

[1225] Al-i İmran suresi, 134. ayet

[1226] Gurer'ul-Hikem, 520

[1227] el-Kafi, 2/107/1

[1228] a.g.e, 2/107/3

[1229] Kenz'ul-Ummal, 7009

[1230] A’lam’ud-Din, 337

[1231] Kenz'ul-Ummal, 7003

[1232] a. g. e. 7004

[1233] a. g. e. 7005

[1234] a. g. e. 7016

[1235] a. g. e. 7019

[1236] Emali’es-Seduk, 238/7

[1237] el-Kafi, 2/108/5

[1238] Kenz'ul-Ummal, 7012

[1239] Emali’et-Tusi, 182/306

[1240] A’lam’ud-Din, 315

[1241] el-Kafi, 2/108/6

[1242] a. g. e. h. 8

[1243] Bihar, 77/168/4

[1244] Fakih, 4/381/5830

[1245] Tenbih’ul-Havatir, 2/120

[1246] a. g. e.

[1247] a. g. e.

[1248] Gurer'ul-Hikem, 5769

[1249] a. g. e. 1640

[1250] a. g. e. 6766

[1251] a. g. e. 5735

[1252] Tuhuf'ul-Ukul, 359

[1253] Nehc'ül-Belağa, 194. hikmet

[1254] a.g.e, 53. mektup

[1255] a. g. e. 23. mektup

[1256] Hicr suresi, 85. ayet

[1257] Emali’es-Seduk, 276/14

[1258] A’lam’ud-Din, 307

[1259] Tuhuf'ul-Ukul, 369

[1260] Gurer'ul-Hikem, 9567

[1261] a. g. e. 1688

[1262] a. g. e. 7162

[1263] a. g. e. 8959

[1264] Kenz'ul-Ummal, 7023

[1265] a. g. e. 7007

[1266] Mean’il-Ahbar, 196/1

[1267] Derret’ul-Bahire, 24

[1268] Nehc'ül-Belağa, 11. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/109

[1269] Nehc'ül-Belağa, 211. hikmet

[1270] Gurer'ul-Hikem, 924

[1271] a. g. e. 773

[1272] a. g. e. 1547

[1273] a. g. e. 3000

[1274] a. g. e. 3184

[1275] a. g. e. 3165

[1276] a. g. e. 6215

[1277] a. g. e. 7179

[1278] Tuhuf'ul-Ukul, 87

[1279] Müstedrek’ül-Vesail, 9/7/10041

[1280] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 2/182

[1281] Gurer'ul-Hikem, 4788

[1282] el-Hisal, 570/1

[1283] Nisa suresi, 43. ayet

[1284] Nehc'ül-Belağa, 191. hutbe

[1285] Sünen-i İbn-i Mace, 3850

[1286] Nehc'ül-Belağa, 160. hutbe

[1287] Nehc'ül-Belağa, 27. mektup

[1288] a. g. e. 53

[1289] Emali’es-Seduk, 73/9

[1290] Bihar, 94/97/13

[1291] Beled’ul-Emin, 312

[1292] a. g. e. 316

[1293] Nehc'ül-Belağa, 227. hutbe

[1294] Keşf’ul-Gumme, 2/418

[1295] Nehc'ül-Belağa, 223. hutbe

[1296] Tenbih’ul-Havatir, 1/9

[1297] Nur suresi, 22. ayet

[1298] Nisa suresi, 99. ayet

[1299] Tuhuf'ul-Ukul, 305

[1300] Bihar, 78/90/95

[1301] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe

[1302] Nehc'ül-Belağa, 99. hutbe

[1303] Fakih, 4/406/5878

[1304] Nehc'ül-Belağa, 426. hikmet

[1305] Gurer'ul-Hikem, 973

[1306] a. g. e. 1652

[1307] et-Tevhid, 74/27

[1308] el-Mehasin, 1/387/858

[1309] Tuhuf'ul-Ukul, 286

[1310] Gurer'ul-Hikem, 3704

[1311] a. g. e. 4207

[1312] a. g. e. 6847

[1313] Nehc'ül-Belağa, 98. hutbe

[1314] a. g. e. 387. hikmet

[1315] Bihar, 72/232/2

[1316] Tuhuf'ul-Ukul, 89

[1317] Cami’ul-Ahbar, 153/344

[1318] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza (a.s), 2/54/204

[1319] el-Mehasin, 1/389/867

[1320] Kenz'ul-Ummal, 4935, 3272

[1321] ed-Deavat lil Ravendi, 114/262

[1322] Kenz'ul-Ummal, 4902, 4904

[1323] ed-Deavat lil Ravendi, 114/261

[1324] Kenz'ul-Ummal, 10905

[1325] a. g. e. 10906

[1326] a. g. e. 3130-3153

[1327] Nur’us-Sakaleyn, 2/424/59

[1328] Dur’ul-Mensur, 1/560

[1329] Sünen-i İbn-i Mace, 3849

[1330] Bihar, 94/191/4

[1331] Duru’ul-Vakıye, 90

[1332] İkbal’ul-A’mal 1/435

[1333] el-Usul-us Sitteti Aşer (Aslu zeydd’iz-Zerrad), 9

[1334] ed-Deavat lil Ravendi, 84/211

[1335] a. g. e. h. 212

[1336] Emali’es-Seduk, 284/3

[1337] Sahifet’us-Seccadiye, 97, 23. dua

[1338] Kenz'ul-Ummal, 11246

[1339] a. g. e. 11247

[1340] el-Kafi, 2/462/1

[1341] a. g. e. h. 3

[1342] Fussilet suresi, 43. ayet

[1343] A’raf suresi, 167. ayet

[1344] Maide sursi, 98. ayet

[1345] Nehc'ül-Belağa, 195. hutbe

[1346] Nehc'ül-Belağa, 368. hikmet

[1347] Gurer'ul-Hikem, 3483

[1348] Nehc'ül-Belağa, 82. hutbe

[1349] a. g. e. 415. hikmet

[1350] a. g. e. 144. hutbe

[1351] a. g. e. 114. hutbe

[1352] a. g. e. 199. hutbe

[1353] En’am suresi, 65. ayet

[1354] Tuhuf'ul-Ukul, 296

[1355] Tuhuf'ul-Ukul, 355

[1356] a. g. e. 48

[1357] Kenz'ul-Ummal, 32006

[1358] Fatır suresi, 18. ayet

[1359] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza (a.s), 2/125/1

[1360] a. g. e. 1/143/47

[1361] Gurer'ul-Hikem, 2656

[1362] a. g. e. 10343

[1363] Derret’ul-Bahire, 22

[1364] Gurer'ul-Hikem, 6766

[1365] Al-i İmran suresi, 190. ayet

[1366] Bakara suresi, 269. ayet

[1367] Bakara suresi, 242. ayet

[1368] Mülk suresi, 10. ayet

[1369] Tuhuf'ul-Ukul, 383

[1370] a.g.e, 385

[1371] Gurer'ul-Hikem, 6335

[1372] a. g. e. 8701

[1373] Nehc'ül-Belağa, 407. hikmet

[1374] Bihar, 1/97/8

[1375] el-Hisal, 589/13

[1376] Bihar, 1/107/3

[1377] el-İhtisas, 244

[1378] Gurer'ul-Hikem, 475

[1379] a. g. e. 816-817

[1380] a. g. e. 1250

[1381] a. g. e. 404

[1382] a. g. e. 4320

[1383] Nehc'ül-Belağa, 424. hikmet

[1384] Gurer'ul-Hikem, 1235

[1385] a. g. e. 1325

[1386] a. g. e. 272

[1387] a. g. e. 479-480

[1388] a. g. e. 495

[1389] a. g. e. 814-815

[1390] a. g. e. 1291-1292

[1391] a. g. e. 2151

[1392] el-Kafi, 1/29/34

[1393] Keşf’ul-Gumme, 2/198

[1394] el-İhtisas, 246

[1395] Nehc'ül-Belağa, 38. hikmet

[1396] Ravzat’ul-Vaziin, 9

[1397] Emali’et-Tusi, 147/241

[1398] Gurer'ul-Hikem, 3354

[1399] Bihar, 1/95/36

[1400] a. g. e. s. 96/39

[1401] Emali’es-Seduk, 199/9

[1402] Metalib’us-Sual, 50

[1403] İlel’uş-Şerayi’, 98/1

[1404] el-Kafi, 1/12/11

[1405] Tuhuf'ul-Ukul, 397

[1406] Bir rivayette de şöyle yer almıştır: “Senden daha azizini...” Başka bir rivayette ise şöyle yer almıştır: “Benim nezdimde senden daha değerli...” Başka bir rivayette ise şöyle yer almıştır: “Benim nezdimde senden daha sevimli hiçbir şey yaratmadım.” Başka bir rivayette ise şöyle yer almıştır: “Senden daha güzel, bana daha itaatkar, senden daha değerli, senden daha şerefli ve senden daha izzetli bir varlık yaratmadım.” Başka bir rivayette ise şöyle yer almıştır: “O halde aziz ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: “Seni azametli bir varlık olarak yarattım ve tüm yaratıklarıma karşı sana bir ütünlük verdim.” Başka bir rivayette ise şöyle yer almıştır: “Senden daha azametli ve senden daha itaatkar bir varlık yaratmadım.”

[1407] el-Kafi, 1/26/26

[1408] el-Mehasin, 1/308/608

[1409] el-Kafi, 1/11/7

[1410] Mean’il-Ahbar, 1/2

[1411] el-Kafi, 1/12/9

[1412] Emali’es-Seduk, 341/6; bak. Bihar, 1/91/21, 105

[1413] Mecme’ul-Beyan, 10/487

[1414] a. g. e.

[1415] Bihar, 1/96/40

[1416] İlel’uş-Şerayi’, 109/8

[1417] Emali’et-Tusi, 488/1069

[1418] Gurer'ul-Hikem, 1959

[1419] İlel’uş-Şerayi’, 103/2

[1420] Bihar, 1/96/42

[1421] el-Hisal, 285/36

[1422] Keşf’ul-Gumme, 2/197

[1423] Tuhuf'ul-Ukul, 54

[1424] Metalib’us-Suul, 50

[1425] Bihar, 1/95/34

[1426] el-Kafi, 1/28/34

[1427] a. g. e. 1/18/12

[1428] a. g. e. s. 16/12

[1429] a. g. e. s. 25/20

[1430] a. g. e. h. 22

[1431] a. g. e. s. 13/12

[1432] a. g. e. s. 16/12

[1433] Tuhuf'ul-Ukul, 286

[1434] Emali’et-Tusi, 146/240

[1435] el-İhtisas, 245

[1436] Revzat’ul-Vaziin, 4

[1437] el-İrşad, 1/299

[1438] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 2/32

[1439] el-Kafi, 1/11/4

[1440] Gurer'ul-Hikem, 324-325

[1441] Metalib’us-Suul, 49

[1442] Bihar, 1/95/35

[1443] Tuhuf'ul-Ukul, 203

[1444] Emali’et-Tusi, 146/240

[1445] el-Kafi, 1/25/24

[1446] Nehc'ül-Belağa, 281. hikmet

[1447] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 2/31

[1448] Nehc'ül-Belağa, 421. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 20/65

[1449] Gurer'ul-Hikem, 2099

[1450] a. g. e. 2100

[1451] Kaf suresi, 37. ayet

[1452] Sebe suresi, 6. ayet

[1453] el-Kafi, 1/16/12

[1454] Gurer'ul-Hikem, 10768

[1455] el-Kafi, 1/11/6

[1456] Gurer'ul-Hikem, 1693

[1457] Avail’ul-Lai, 1/248/4

[1458] Gurer'ul-Hikem, 9553

[1459] a. g. e. 6183-6184

[1460] Tuhuf'ul-Ukul, 15

[1461] Gurer'ul-Hikem, 2048

[1462] a. g. e. 2141

[1463] Mean’il-Ahbar, 240/1

[1464] Emali’es-Seduk, 233/17

[1465] Mean’il-Ahbar, 380/7

[1466] Gurer'ul-Hikem, 2130

[1467] Avail’ul-Lai, 1/248/4

[1468] Gurer'ul-Hikem, 3887

[1469] Mean’il-Ahbar, 313/1

[1470] Hakka suresi, 1 ve 2. ayetler

[1471] Kadir suresi, 1 ve 2. ayetler

[1472] Nisa suresi, 176. ayet

[1473] Sebe suresi, 21. ayet

[1474] Bakara suresi, 234. ayet

[1475] Yusuf suresi, 83. ayet

[1476] Fussilet suresi, 53. ayet

[1477] Mülk suresi, 10. ayet

[1478] Hac suresi, 46. ayet

[1479] Bakara suresi, 130. ayet

[1480] Ankebut suresi, 43. ayet

[1481] Tefsir-i el-Mizan, 2/247-250

[1482] Mean’il-Ahbar, 401/62

[1483] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1484] Gurer'ul-Hikem, 1783

[1485] el-Kafi, 1/14/12

[1486] Nehc'ül-Belağa, 78. mektup

[1487] Gurer'ul-Hikem, 227

[1488] el-Kafi, 1/24/18

[1489] Metalib’us-Suul, 49

[1490] Nehc'ül-Belağa, 338. hikmet

[1491] Kenz’ul-Fevaid lil Keraceki, 1/56

[1492] Tuhuf'ul-Ukul, 85

[1493] Gurer'ul-Hikem, 579

[1494] a. g. e. 1113

[1495] a. g. e. 1390

[1496] a. g. e. 1391

[1497] a. g. e. 502

[1498] a. g. e. 1523

[1499] a. g. e. 1798

[1500] a. g. e. 1851

[1501] a. g. e. 2195

[1502] a. g. e. 1955

[1503] a. g. e. 1732

[1504] a. g. e. 1813

[1505] a. g. e. 1936

[1506] a. g. e. 1240

[1507] a. g. e. 1966

[1508] a. g. e. 1995

[1509] a. g. e. 2066

[1510] Tuhuf'ul-Ukul, 320

[1511] Misbah’uş-Şeria, 222

[1512] a. g. e. 223

[1513] Gurer'ul-Hikem, 326-327

[1514] el-Mehasin, 1/311/617

[1515] Tuhuf'ul-Ukul, 390

[1516] a. g. e. 399

[1517] Gurer'ul-Hikem, 3560

[1518] el-Kafi, 1/17/12

[1519] a. g. e. 1/16/12

[1520] a. g. e.

[1521] Gurer'ul-Hikem, 4708-4709

[1522] a. g. e. 9968

[1523] a. g. e. 7224

[1524] Nehc'ül-Belağa, 6. hikmet

[1525] Gurer'ul-Hikem, 6787

[1526] el-İhtisas, 245

[1527] Kenz’ul Fevaid li’l Keracekiyy 1/199

[1528] Tuhuf'ul-Ukul, 28

[1529] Nehc'ül-Belağa, 235. hikmet

[1530] Gurer'ul-Hikem, 1911

[1531] a. g. e. 2163

[1532] el-Kafi, 1/17/12

[1533] Gurer'ul-Hikem, 4043

[1534] Derret’ul-Bahire, 21

[1535] Gurer'ul-Hikem, 8513

[1536] a. g. e. 8426

[1537] a. g. e. 5901

[1538] a. g. e. 7568

[1539] a. g. e. 10544

[1540] Gurer'ul-Hikem, 3001

[1541] a. g. e. 8298

[1542] a. g. e. 8918

[1543] Tuhuf'ul-Ukul, 100

[1544] Gurer'ul-Hikem, 3570

[1545] a. g. e. 3611

[1546] a. g. e. 1868

[1547] Tuhuf'ul-Ukul, 54

[1548] Bihar, 1/160/39

[1549] Ravzat’ul-Vaziin, 8

[1550] el-Kafi, 1/11/3

[1551] Gurer'ul-Hikem, 1737

[1552] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 1/200

[1553] Gurer'ul-Hikem, 7595

[1554] a. g. e. 2830

[1555] a. g. e. 1983

[1556] a. g. e. 1727

[1557] a. g. e. 448-449

[1558] a. g. e. 1747

[1559] a. g. e. 2181

[1560] a. g. e. 1194-1195

[1561] a. g. e. 2015

[1562] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 1/200

[1563] Gurer'ul-Hikem, 5776

[1564] el-Kafi, 1/19/12

[1565] Metalib’us-Suul, 49

[1566] Gurer'ul-Hikem, 7339

[1567] a. g. e. 7328-7329

[1568] a. g. e. 7334

[1569] el-Kafi, 2/116/20

[1570] Metalib’us-Suul, 49

[1571] Gurer'ul-Hikem, 4924

[1572] a. g. e. 4923

[1573] Emali’es-Seduk, 146/240

[1574] Gurer'ul-Hikem, 10944

[1575] a. g. e. 10954

[1576] Bihar, 1/155/30

[1577] Tuhuf'ul-Ukul, 364

[1578] Fakih, 4/356/5762

[1579] Tuhuf'ul-Ukul, 324

[1580] A’lam’ud-Din, 337/15

[1581] Bihar, 77/165/2

[1582] Gurer'ul-Hikem, 3073

[1583] a. g. e. 2900

[1584] a. g. e. 3228

[1585] a. g. e. 3313

[1586] a. g. e. 3355

[1587] a. g. e. 3356

[1588] a. g. e. 3367

[1589] Emali’es-Seduk, 28/4

[1590] Gurer'ul-Hikem, 2830

[1591] a. g. e. 3233

[1592] el-Kafi, 1/16/12

[1593] Gurer'ul-Hikem, 3340

[1594] Tuhuf'ul-Ukul, 50

[1595] a. g. e.

[1596] Derret’ul-Bahire, 31

[1597] Haşr suresi, 14. ayet

[1598] Mülk suresi, 10. ayet

[1599] Maide suresi, 58. ayet

[1600] Bakara suresi, 170. ayet

[1601] Bakara suresi, 171. ayet

[1602] Nehc'ül-Belağa, 34. hutbe

[1603] Nehc'ül-Belağa, 97. hutbe

[1604] a. g. e. 131

[1605] a. g. e. 31. mektup

[1606] el-Kafi, 1/50/14

[1607] Gurer'ul-Hikem, 1717

[1608] a. g. e. 3246

[1609] a. g. e. 3812

[1610] ed-Deavat lil Ravendi, 221/603

[1611] Tuhuf'ul-Ukul, 364

[1612] a. g. e. 283

[1613] Gurer'ul-Hikem, 9295

[1614] Tuhuf'ul-Ukul, 318

[1615] el-İhtisas, 244

[1616] Gurer'ul-Hikem, 4291

[1617] A’lam’ud-Din, 298

[1618] Tuhuf'ul-Ukul, 54

[1619] el-Kafi, 1/18/12

[1620] el-Hisal, 433/17

[1621] Gurer'ul-Hikem, 7226

[1622] el-Mehasin, 1/311/618

[1623] Gurer'ul-Hikem, 10956

[1624] a. g. e. 10957

[1625] a. g. e. 10975

[1626] Nehc'ül-Belağa, 301. hikmet

[1627] Gurer'ul-Hikem, 4681

[1628] el-İhtisas, 245

[1629] Gurer'ul-Hikem, 5608

[1630] a. g. e. 5600

[1631] a. g. e. 4664

[1632] a. g. e. 6221

[1633] a. g. e. 7176

[1634] a. g. e. 7091

[1635] a. g. e. 5439

[1636] a. g. e. 5422

[1637] Ma’den’ul-Cevahir, 60

[1638] A’lam’ud-Din, 333

[1639] el-Kafi, 1/19/12

[1640] Gurer'ul-Hikem, 7019

[1641] Nehc'ül-Belağa, 71. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/217

[1642] Gurer'ul-Hikem, 4054

[1643] a. g. e. 9421

[1644] a. g. e. 8226

[1645] a. g. e. 8303

[1646] a. g. e. 8904

[1647] a. g. e. 3151

[1648] a. g. e. 2133

[1649] el-Hisal, 633/10

[1650] Nehc'ül-Belağa, 220. hutbe

[1651] Gurer'ul-Hikem, 5180

[1652] a. g. e. 5901

[1653] Bihar, 78/186/16

[1654] Nehc'ül-Belağa, 212. hikmet

[1655] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 1/200

[1656] a. g. e. s. 199

[1657] Nehc'ül-Belağa, 450. hikmet

[1658] Tuhuf'ul-Ukul, 386

[1659] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 1/199

[1660] Gurer'ul-Hikem, 4043

[1661] a. g. e. 7985

[1662] Bihar, 74/164/28

[1663] Gurer'ul-Hikem, 8240

[1664] a. g. e. 9299

[1665] a. g. e. 7093

[1666] Nehc'ül-Belağa, 14. hutbe

[1667] Gurer'ul-Hikem, 4905

[1668] a. g. e. 4901

[1669] Bihar, 74/401/44

[1670] a. g. e. 1/131/18

[1671] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 1/199

[1672] Bihar, 78/111/6

[1673] Gurer'ul-Hikem, 3273

[1674] Bak. 898. bölüm, “hak ve batılı insanların şahsiyeti yoluyla tanımamak gerekir.”

[1675] Gurer'ul-Hikem, 3204

[1676] el-İhtisas, 244

[1677] Gurer'ul-Hikem, 4589

[1678] a. g. e. 4602

[1679] a. g. e. 4654

[1680] a. g. e. 1254

[1681] Metalib’us-Suul, 49

[1682] a. g. e. s. 50

[1683] Gurer'ul-Hikem, 7220

[1684] a. g. e. 7227

[1685] Tuhuf'ul-Ukul, 15. bak tüm söze.

[1686] Metalib’us-Suul, 56

[1687] ed-Derret’ul-Bahire, 31

[1688] Tuhuf'ul-Ukul, 286

[1689] Gurer'ul-Hikem, 4921

[1690] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 1/199

[1691] Nehc'ül-Belağa, 211. hikmet

[1692] Bihar, 1/95/33

[1693] Nehc'ül-Belağa, 252. hikmet

[1694] a. g. e. 86. hutbe

[1695] a. g. e. 109

[1696] a. g. e. 3. mektup

[1697] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 1/200

[1698] el-İhtisas, 244

[1699] Bihar, 104/96/46

[1700] Müstedrek’ül-Vesail, 1/85/44

[1701] el-Kafi, 6/46/1

[1702] Gurer'ul-Hikem, 4169, 4170

[1703] İlel’uş-Şerayi’, 107/3

[1704] Tuhuf'ul-Ukul, 371

[1705] Nur’us-Sakaleyn, 1/76/179

[1706] Bihar, 77/235/3

[1707] Emali’es-Seduk, 358/1

[1708] Nehc'ül-Belağa, 113. hikmet

[1709] Gurer'ul-Hikem, 8701

[1710] Nehc'ül-Belağa, 239. hutbe

[1711] a. g. e. 224. hutbe

[1712] a. g. e. 319. hikmet

[1713] Gurer'ul-Hikem, 5482

[1714] a. g. e. 7078

[1715] Bakara suresi, 125. ayet

[1716] Kenz'ul-Ummal, 18091

[1717] et-Tehzib, 4/287/869

[1718] el-Kafi, 4/176/1

[1719] Fakih, 2/189/2108

[1720] Zümer suresi, 9. ayet

[1721] Mücadele suresi, 11. ayet

[1722] Gurer'ul-Hikem, 5234, 6379

[1723] a. g. e. 11009

[1724] Nehc'ül-Belağa, 147. hikmet

[1725] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/93

[1726] el-Kafi, 8/150/132

[1727] a. g. e.

[1728] Tuhuf'ul-Ukul, 208

[1729] Gurer'ul-Hikem, 5

[1730] a. g. e. 720

[1731] a. g. e. 812

[1732] a. g. e. 536

[1733] a. g. e. 837

[1734] Gurer'ul-Hikem, 846

[1735] a. g. e. 1463

[1736] a. g. e. 1526

[1737] a. g. e. 1654

[1738] a. g. e. 1808

[1739] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 1/319

[1740] Metalib’us-Suul, 48

[1741] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 2/131/12

[1742] a. g. e. s. 66/295

[1743] Gurer'ul-Hikem, 841

[1744] el-Kafi, 8/19/4

[1745] Münyet’ül-Mürid, 110

[1746] Tuhuf'ul-Ukul, 215

[1747] Nehc'ül-Belağa, 113. hikmet

[1748] Keşf’ul-Gumme, 3/140

[1749] Gurer'ul-Hikem, 8125

[1750] Emali’et-Tusi, 543/1165

[1751] Kenz'ul-Ummal, 28750

[1752] Nehc'ül-Belağa, 205. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/25

[1753] Gurer'ul-Hikem, 6913

[1754] a. g. e. 1581

[1755] Kenz'ul-Ummal, 28687

[1756] Gurer'ul-Hikem, 8859

[1757] Kenz'ul-Ummal, 28784

[1758] a. g. e. 28911

[1759] a. g. e. 28807

[1760] a. g. e. 28806

[1761] Nehc'ül-Belağa, 288. hikmet

[1762] İhtimalen maksat, Veki b. Seleme b. Zuheyr b. Ebad’dır. (Mecme’ul-Bahreyn)

[1763] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/182

[1764] Bihar, 77/175/9

[1765] Misbah’uş-Şeria, 341

[1766] Gurer'ul-Hikem, 818, 819

[1767] Talak, 12

[1768] Münyet’ül-Mürd, 93

[1769] Gurer'ul-Hikem, 185

[1770] a. g. e. 1626

[1771] a. g. e. 4220

[1772] Kenz'ul-Ummal, 28661

[1773] a. g. e. 28944

[1774] Gurer'ul-Hikem, 1736

[1775] Emali’es-Seduk, 493/1

[1776] Gurer'ul-Hikem, 9508

[1777] a. g. e. 2486

[1778] Sebe suresi, 6. ayet

[1779] Hac suresi, 54. ayet

[1780] Emali’et-Tusi, 488/1069

[1781] Emali’es-Seduk, 492/1

[1782] Nehc'ül-Belağa, 147. hikmet

[1783] Münyet’ül-Mürid, 110

[1784] Nehc'ül-Belağa, 81. hikmet; Behcet’ul-Beyza’da, 1/26, İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her insanın değeri bildiği şeydir.”

[1785] Emali’et-Tusi, 494/1083 Meclisi Bihar’da 1/166 bu hadisi zikrettikten sonra şöyle demiştir: Cevheri şöyle demiştR: Yuhsin’uş Şey ye’lemuhu anlamındadır.

[1786] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 1/318

[1787] Emali’es-Seduk, 27/4

[1788] Ravzat’ul-Vaiziin, 16

[1789] Mean’il-Ahbar, 1/2

[1790] Muhaddes semavi haber ve ilimlerin kendisine ilham vasıtasıyla ve melek sesiyle kendisine ulaştığı kimsedir. Ama bu şahıs meleği görmez. Müfehhem kimse ise, Allah Resulü (s.a.a) ve imamlar vesilesiyle kendisine Kur’an’ın tefsiri ve te’vili öğretilen kimsedir.

[1791] Rical’uk-Keşi, 1/6/2

[1792] Müheccet’ü-Beyza, 1/14

[1793] Kenz'ul-Ummal, 28729

[1794] A’vail’ul-Lai, 4/77/67

[1795] el-Kafi, 1/32/2

[1796] ed-Deavat lil Ravendi, 63/157

[1797] Kenz'ul-Ummal, 28679

[1798] a. g. e. 28677

[1799] Avail’ul-Lai, 4/60/5

[1800] Dur’ul-Mensur, 3/423

[1801] Müstetrafat’is-Serair, 119/2

[1802] Kenz'ul-Ummal, 28714

[1803] a. g. e. 28902

[1804] Nehc'ül-Belağa, 147. hikmet

[1805] Gurer'ul-Hikem, 1481

[1806] a. g. e. 1124-1125

[1807] Emali’et-Tusi, 521/1148

[1808] Tuhuf'ul-Ukul, 41

[1809] Kenz'ul-Ummal, 28657

[1810] Emali’et-Tusi, 619/1275

[1811] Bihar, 1/183/93

[1812] Müheccet’ül-Beyza, 1/22

[1813] el-İhtisas, 245

[1814] Münyet’ül-Mürid, 104

[1815] el-İhtisas, 245

[1816] Kenz'ul-Ummal, 28655

[1817] ed-Deavat lil Ravendi, 62/153

[1818] Sevab’ul-A’mal, 159/1

[1819] Bihar, 2/19/49

[1820] Kenz'ul-Ummal, 28786

[1821] Fakih, 4/367/5762

[1822] Tuhuf'ul-Ukul, 364

[1823] Bihar, 2/18/48

[1824] Ravzat’ul-Vaziin, 16

[1825] Mecme’ul-Beyan, 9/380

[1826] Ravzat’ul-Vaziin, 17

[1827] el-İhticac, 1/14/9

[1828] İlel’uş-Şerayi’, 394/11

[1829] İhtisas, 245

[1830] Kenz'ul-Ummal, 28908

[1831] a. g. e. 28760

[1832] a. g. e. 28812

[1833] a. g. e. 28858

[1834] Fakih, 1/186/560

[1835] Bihar, 1/195/14

[1836] Nevadir’ur-Ravendi, 11

[1837] Tenbih’ul-Havatir, 1/84

[1838] Tarih-i Dimeşk, İmam Ali’nin (a.s) Biyografisi, 2/391/887

[1839] Kenz'ul-Ummal, 28697, 28698

[1840] A’lam’ud-Din, 303

[1841] Avail’ul-Lai, 4/61/9

[1842] Emali’el-Müfid, 29/1

[1843] Emali’et-Tusi, 68/99

[1844] Tenbih’ul-Havatir, 2/176

[1845] Emali’et-Tusi, 488/1069

[1846] Bihar, 1/172/27

[1847] a.g.e, h. 28

[1848] el-Kafi, 1/30/1

[1849] Kenz'ul-Ummal, 28932, 28933

[1850] el-Hisal, 53/69

[1851] Nehc'ül-Belağa, 457. hikmet

[1852] Bihar, 1/182/75

[1853] Kenz'ul-Ummal, 28684

[1854] a. g. e. 28935

[1855] Gurer'ul-Hikem, 1740

[1856] Kenz'ul-Ummal, 28726

[1857] Avail’ul-Lai, 1/292/172

[1858] Ravzat’ul-Vaziin, 15

[1859] et-Terğib ve’t-Terhib, 1/97/16

[1860] Sevab’ul-A’mal, 160/2

[1861] Gurer'ul-Hikem, 7349

[1862] Kenz'ul-Ummal, 28702

[1863] Münyet’ül-Mürid, 99

[1864] a. g. e. s. 100

[1865] Kenz'ul-Ummal, 28701

[1866] a. g. e. 28855

[1867] a.g.e, 28729

[1868] a. g. e. 28837

[1869] a. g. e. 28832

[1870] a. g. e. 28833

[1871] a. g. e. 28831

[1872] Mecme’ul-Beyan, 9/380

[1873] Kenz'ul-Ummal, 28725

[1874] Avail’ul-Lai, 1/106/44

[1875] Münyet’ül-Mürid, 107

[1876] Kenz'ul-Ummal, 28745

[1877] Münyet’ül-Mürid, 103

[1878] Kenz'ul-Ummal, 28746

[1879] Emali’es-Seduk, 58/9

[1880] Bihar, 1/173/33

[1881] Kenz'ul-Ummal, 28803

[1882] a. g. e. 28823

[1883] a. g. e. 28842

[1884] a. g. e. 28653

[1885] Bihar, 1/173/30

[1886] Emali’el-Müfid, 29/1

[1887] Bihar, 1/173/31

[1888] Emali’et-Tusi, 182/306

[1889] Tenbih’ul-Havatir, 1/82

[1890] Mean’il-Ahbar, 23/2

[1891] İddet’ud-Dai, 63

[1892] Münyet’ül-Mürid, 105

[1893] İddet’ud-Dai, 63

[1894] Tuhuf'ul-Ukul, 364

[1895] Kenz'ul-Ummal, 28809

[1896] Mean’il-Ahbar, 180/1

[1897] Nehc'ül-Belağa, 478. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 20/247

[1898] Gurer'ul-Hikem, 9650

[1899] Bihar, 2/18/44

[1900] a. g. e. s. 17/43

[1901] Tuhuf'ul-Ukul, 297

[1902] Gurer'ul-Hikem, 3520

[1903] a. g. e. 6888

[1904] a. g. e. 3246

[1905] Keşf’ul-Gumme, 2/197

[1906] Al-i İmran suresi, 187. ayet

[1907] Emali’el-Müfid, 66/12

[1908] el-Kafi, 1/41/1

[1909] Bakara suresi, 159. ayet

[1910] Bakara suresi, 174. ayet

[1911] Kenz'ul-Ummal, 28997

[1912] Emali’et-Tusi, 377/808

[1913] Kenz'ul-Ummal, 29142; bak. h. 29144, 29148

[1914] Bihar, 2/67/12

[1915] Mehasin, 1/361/777

[1916] Sünen-i İbn-i Mace, 265

[1917] et-Terğib ve’t-Terahib, 1/122/5

[1918] Kenz'ul-Ummal, 29152

[1919] Firdevs, 4/84/6263

[1920] Kenz'ul-Ummal, 28736

[1921] Besair’ud-Derecat, 3/1

[1922] Sevab’ul-A’mal, 159/1

[1923] Tuhuf'ul-Ukul, 26

[1924] Tenbih’ul-Havatir, 2/212

[1925] a. g. e.

[1926] a. g. e.

[1927] et-Terğib ve’t-Terahib, 1/119/5

[1928] Kenz'ul-Ummal, 29279

[1929] a. g. e. 29091

[1930] a. g. e. 29084

[1931] Bihar, 2/62/3

[1932] Kenz'ul-Ummal, 29067

[1933] a. g. e. 29034

[1934] Avail’ul-Lai, 4/71/42

[1935] Kenz'ul-Ummal, 29150

[1936] el-Kafi, 1/46/2

[1937] Tenbih’ul-Havatir, 2/120

[1938] Mean’il-Ahbar, 181/1

[1939] el-Kafi, 5/121/2

[1940] Avail’ul-Lai, 1/285/135

[1941] Nehc'ül-Belağa, 82. hikmet

[1942] Emali’es-Seduk, 492/1

[1943] Münyet’ül-Mürid, 100

[1944] Emali’et-Tusi, 68/99

[1945] Nehc'ül-Belağa, 193. hutbe

[1946] Emali’et-Tusi, 167/280

[1947] el-Kafi, 1/35/6

[1948] Kenz'ul-Ummal, 29342

[1949] Bihar, 2/37/48

[1950] Ravzat’ul-Vaziin, 15

[1951] a. g. e. 16

[1952] Gurer'ul-Hikem, 8244

[1953] Avail’ul-Lai, 4/77/66

[1954] Mekarim’ul-Ahlak, 2/364/2661

[1955] a. g. e. s. 348/2660

[1956] Kenz'ul-Ummal, 29035

[1957] a. g. e. 29066

[1958] İddet’ud-Dai, 70

[1959] Kenz'ul-Ummal, 29020

[1960] a. g. e. 29022

[1961] a. g. e. 29012

[1962] a. g. e. 7532

[1963] Bu hadisin anlamı hususunda birkaç yorum yapılmıştır. Lisan’ul Arab sem’ maddesine müracaat ediniz.

[1964] Kenz’ul Ummal, 7535

[1965] İrşad, 1/230

[1966] Münyet’ül-Mürid, 135

[1967] a. g. e.

[1968] Kenz'ul-Ummal, 29057

[1969] a. g. e. 29056

[1970] a. g. e. 29059

[1971] Mean’il-Ahbar, 180/1

[1972] Emali’es-Seduk, 502/9

[1973] Kenz'ul-Ummal, 28941

[1974] el-Hisal, 186/257

[1975] Nehc'ül-Belağa, 87. hutbe

[1976] Abese suresi, 24. ayet

[1977] Mehasin, 1/347/724

[1978] Bihar, 2/99/53

[1979] Müstedrek’ül-Vesail, 11/258/12926

[1980] Kenz'ul-Ummal, 28666

[1981] Bihar, 1/218/43

[1982] Zümer suresi, 17-18. ayetler

[1983] Mehasin, 1/360/772

[1984] Gurer'ul-Hikem, 4579

[1985] Kenz'ul-Ummal, 44218, 44397

[1986] Gurer'ul-Hikem, 5048

[1987] el-Mehasin, 1/359/769

[1988] el-Hisal, 387/43

[1989] Emali’es-Seduk, 294/9

[1990] Gurer'ul-Hikem, 4543

[1991] et-Terğib ve’t-Terhib, 1/114/9

[1992] Avail’ul-Lai, 4/74/54

[1993] Münyet’ül-Mürid, 193

[1994] a. g. e. 183

[1995] a. g. e. 185

[1996] Kehf suresi, 66, 76. ayetler

[1997] el-Hisal, 567/1

[1998] el-İhtisas, 245

[1999] Kenz'ul-Ummal, 29363, 29520

[2000] el-Mehasin, 1/364/785

[2001] Avail’ul-Lai, 4/71/43

[2002] Kenz'ul-Ummal, 43811

[2003] a. g. e. 29364, 28937

[2004] a. g. e. 28938

[2005] Gurer'ul-Hikem, 10280-10281

[2006] a. g. e. 4044

[2007] a. g. e. 8704

[2008] Kenz'ul-Ummal, 28883

[2009] Gurer'ul-Hikem, 6197

[2010] a. g. e. 6913

[2011] a. g. e. 10758

[2012] a. g. e. 8917

[2013] a. g. e. 10552

[2014] a. g. e. 2276

[2015] Kenz'ul-Ummal, 44176

[2016] Tenbih’ul-Havatir, 2/122

[2017] Bihar, 1/224/17

[2018] el-İhticac, 1/13/7

[2019] Nehc'ül-Belağa, 3. hutbe

[2020] el-Kafi, 1/33/5

[2021] Kenz'ul-Ummal, 28678

[2022] Bihar, 1/183/92

[2023] Gurer'ul-Hikem, 507

[2024] Keşf’ul-Gumme, 3/139

[2025] Bihar, 2/6/12

[2026] Gurer'ul-Hikem, 2108

[2027] Kenz'ul-Ummal, 28675

[2028] a. g. e. 28676

[2029] a. g. e. 28671

[2030] Derret’ul-Bahire, 17

[2031] Kenz'ul-Ummal, 28952

[2032] a. g. e. 28798

[2033] Gurer'ul-Hikem, 1779-1780

[2034] a. g. e. 1241

[2035] a. g. e. 3910

[2036] el-Kafi, 1/36/5

[2037] Gurer'ul-Hikem, 10921

[2038] Tuhuf'ul-Ukul, 294

[2039] Bihar, 77/235/3

[2040] Nehc’üs-Saade, 3/133

[2041] el-Hisal, 121/113

[2042] Münyet’ül-Mürid, 183

[2043] Tuhuf'ul-Ukul, 248

[2044] Nehc'ül-Belağa, 103. hutbe

[2045] Gurer'ul-Hikem, 1740

[2046] a. g. e. 1303

[2047] Tuhuf'ul-Ukul, 73

[2048] Münyet’ül-Mürid, 137

[2049] et-Terğib ve’t-Terhib, 1/130/4

[2050] Gurer'ul-Hikem, 9193

[2051] Nehc'ül-Belağa, 17. hutbe; bak. Tüm söze

[2052] a. g. e. 274. hikmet

[2053] Bihar, 1/218/39

[2054] Nehc'ül-Belağa, 114. hutbe

[2055] Kenz'ul-Ummal, 29116

[2056] et-Terğib ve’t-Terhib, 1/127/16

[2057] Gurer'ul-Hikem, 4624

[2058] a. g. e. 4627

[2059] a. g. e. 4600

[2060] a. g. e. 4642

[2061] Metalib’us-Suul, 48

[2062] Gurer'ul-Hikem, 7411

[2063] Fatır suresi, 28. . ayet

[2064] İsra suresi, 107-109. ayetler

[2065] Misbah’uş-Şeria, 365

[2066] el-Kafi, 1/36/2

[2067] Tefsir-i Kummi, 2/146

[2068] a. g. e.

[2069] Emali’et-Tusi, 56/78

[2070] Mekarim’ul-Ahlak, 2/367/2661

[2071] Gurer'ul-Hikem, 10469

[2072] a.g.e, 7868

[2073] a. g. e. 6377

[2074] a. g. e. 2831

[2075] a. g. e. 3148

[2076] a. g. e. 6828

[2077] et-Terğib ve’t-Terhib, 4/264/15

[2078] a. g. e. h. 16

[2079] Nehc'ül-Belağa, 116. hutbe

[2080] Tuhuf'ul-Ukul, 16

[2081] Bihar, 2/56/33

[2082] Gurer'ul-Hikem, 6196

[2083] Misbah’uş-Şeria, 345

[2084] Bihar, 2/28/6

[2085] Gurer'ul-Hikem, 3826

[2086] Tenbih’ul-Havatir, 1/85

[2087] Kenz'ul-Ummal, 29289

[2088] Emali’es-Seduk, 343/18

[2089] Müstetrafat’is-Serair, 156/18

[2090] Emali’el-Müfid, 42/11

[2091] el-Mehasin, 1/314/621

[2092] Kenz'ul-Ummal, 28709

[2093] Bihar, 1/208/10

[2094] Kenz'ul-Ummal, 28930

[2095] Münyet’ül-Mürid, 181

[2096] Nehc'ül-Belağa, 366. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/284

[2097] Avail’ul-Lai, 4/66/26

[2098] Sevab’ul-A’mal, 346

[2099] Nur’us-Sakaleyn, 4/160/49

[2100] Nehc’üs-Saade, 3/102

[2101] Tenbih’ul-Havatir, 1/64

[2102] İrşad’ul-Kulup, 205

[2103] Gurer'ul-Hikem, 234

[2104] a. g. e. 9512

[2105] a. g. e. 9569

[2106] a. g. e. 1277

[2107] a. g. e. 1223

[2108] a. g. e. 9522

[2109] a. g. e. 6294

[2110] a. g. e. 3895

[2111] a. g. e. 9089

[2112] a. g. e. 1535

[2113] et-Terğib ve’t-Terhib, 1/124/1

[2114] Kenz'ul-Ummal, 3609

[2115] Gurer'ul-Hikem, 10913

[2116] Misbah’uş-Şeria, 344

[2117] Bihar, 2/37/55

[2118] Nehc'ül-Belağa, 107. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/269

[2119] Gurer'ul-Hikem, 5301

[2120] a. g. e. 5319

[2121] a. g. e. 6292. hutbe

[2122] et-Terğib ve’t-Terhib, 1/126/12

[2123] Nehc'ül-Belağa, 32. hutbe

[2124] a. g. e. 193

[2125] Kenz'ul-Ummal, 29361

[2126] Nehc'ül-Belağa, 110. hutbe

[2127] Gurer'ul-Hikem, 6296

[2128] Bihar, 2/29/9

[2129] Nehc'ül-Belağa, 284. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/176

[2130] Bihar, 78/109/19

[2131] Münyet’ül-Mürid, 135

[2132] Gurer'ul-Hikem, 1587, 1588

[2133] Tuhuf'ul-Ukul, 274

[2134] Münyet’ül-Mürid, 181

[2135] Avail’ul-Lai, 4/77/64

[2136] Kurb’ul-Esnad, 70/226

[2137] el-Hisal, 69/103

[2138] Emali’et-Tusi, 126/198

[2139] Kenz'ul-Ummal, 28999

[2140] Nehc'ül-Belağa, 98. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/254

[2141] Bihar, 2/37/54

[2142] Kenz'ul-Ummal, 29335

[2143] a. g. e. 29337

[2144] Gurer'ul-Hikem, 6288-6289

[2145] Nehc'ül-Belağa, 92. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/245

[2146] Münyet’ül-Mürid, 141

[2147] Bihar, 2/26/3

[2148] el-Mehasin, 1/212/382

[2149] Emali’et-Tusi, 370/796

[2150] Kurb’ul-Esnad, 33/106

[2151] el-Hisal, 51/63

[2152] Gurer'ul-Hikem, 3197

[2153] Misbah’uş-Şeria, 368

[2154] Gurer'ul-Hikem, 3198

[2155] Mekarim’ul-Ahlak, 2/364/2661

[2156] a. g. e. s. 348/2660

[2157] Kenz'ul-Ummal, 29097

[2158] Kenz'ul-Ummal, 31856, 29026

[2159] et-Terğib ve’t-Terhib, 1/124/2

[2160] Kenz'ul-Ummal, 31855

[2161] Vesail’uş-Şia, 11/420/11

[2162] İrşad, 1/230

[2163] Tefsir-i Kummi, 2/146

[2164] Kenz'ul-Ummal, 29005

[2165] Mekarim’ul-Ahlak, 2/347/2660

[2166] Tuhuf'ul-Ukul, 397

[2167] İlel’uş-Şerayi’, 394/12

[2168] Misbah’uş-Şeria, 345

[2169] Bihar, 2/37/53

[2170] a. g. e. s. 34/30

[2171] Gurer'ul-Hikem, 1897

[2172] a. g. e. 10126

[2173] Kenz'ul-Ummal, 29100

[2174] a. g. e. 29101

[2175] Bihar, 2/58/39

[2176] Gurer'ul-Hikem, 5472

[2177] a. g. e. 10674

[2178] Nehc'ül-Belağa, 265. hikmet

[2179] Gurer'ul-Hikem, 5499

[2180] a. g. e. 5483

[2181] Kenz'ul-Ummal, 28683

[2182] a. g. e. 7579, 7582

[2183] Münyet’ül-Mürid, 137

[2184] Tuhuf'ul-Ukul, 35

[2185] Mekarim’ul-Ahlak, 2/371/2661

[2186] el-İhticac, 2/513/337

[2187] a. g. e. s. 512/337

[2188] a. g. e. s. 513/337

[2189] Dünyada amel etmediğiniz halde ahirette bir mükafat beklentisi içindesiniz.

[2190] el-Kafi, 2/319/13

[2191] Kenz'ul-Ummal, 29038

[2192] Münyet’ül-Mürid, 141

[2193] a. g. e.

[2194] a. g. e.

[2195] a. g. e.

[2196] el-Kafi, 2/319/13

[2197] Tenbih’ul-Havatir, 2/21

[2198] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 2/108

[2199] Nevadir’ur-Ravendi, 27

[2200] el-İhtisas, 243

[2201] Kenz'ul-Ummal, 28953

[2202] Nevadir’ur-Ravendi, 27

[2203] Kenz'ul-Ummal, 28952

[2204] Bihar, 75/381/45

[2205] el-Hisal, 113/91

[2206] İlel’uş-Şerayi’, 394/12

[2207] Avail’ul-Lai, 1/274/99

[2208] Kenz'ul-Ummal, 28667

[2209] Bihar, 70/71/21

[2210] a. g. e. 1/225/17

[2211] Kenz'ul-Ummal, 44176

[2212] Nehc'ül-Belağa, 208. hikmet

[2213] a. g. e. 108. hutbe

[2214] a. g. e. 198

[2215] Gurer'ul-Hikem, 1835

[2216] el-Kafi, 1/48/4

[2217] Bu cümle hakkında, Usul-i Kafi’nin mütercimleri ve şarihleri bir takım açıklamalarda bulunmuştur. İlgi duyanlar, Usul-i Kafi, c. 1, Bab-u Sıfat’ul-İlm ve fazlihi ve fazl’il-Ulema. Birinci hadise müracaat ediniz.

[2218] Kenz'ul-Ummal, 28659

[2219] el-Kafi, 1/32/1

[2220] Kenz'ul-Ummal, 28660

[2221] Keşf’ul-Gumme, 3/45

[2222] Tenbih’ul-Havatir, 1/303

[2223] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 16/64

[2224] Emali’es-Seduk, 220/13

[2225] Gurer'ul-Hikem, 8601

[2226] a. g. e. 6869

[2227] a. g. e. 1054

[2228] a. g. e. 1819

[2229] a. g. e. 5768

[2230] a. g. e. 9193

[2231] Kenz’ul-Fevaid, 2/31

[2232] Bihar, 1/218/42

[2233] a. g. e. s. 220/52

[2234] Nehc'ül-Belağa, 338. hikmet

[2235] el-Hisal, 41/30

[2236] Kenz’ul-Fevaid, 2/31

[2237] Gurer'ul-Hikem, 1819

[2238] a. g. e. 5082

[2239] a. g. e. 5267

[2240] a. g. e. 5224-5225

[2241] a. g. e. 5023

[2242] Emali’es-Seduk, 394/1

[2243] Gurer'ul-Hikem, 4962

[2244] a. g. e. 1674

[2245] a. g. e. 4968

[2246] a. g. e. 2933

[2247] a. g. e. 9420

[2248] Tuhuf'ul-Ukul, 286

[2249] A’lam’ud-Din, 305

[2250] Misbah’uş-Şeria, 343

[2251] Tenbih’ul-Havatir, 1/82

[2252] a. g. e. 2/37

[2253] Gurer'ul-Hikem, 6869

[2254] Nehc'ül-Belağa, 79. hutbe

[2255] Gurer'ul-Hikem, 5352

[2256] el-Mehasin, 1/357/760

[2257] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[2258] el-Mehasin, 1/358/766

[2259] a. g. e. h. 765

[2260] a. g. e. 359/768

[2261] Emali’es-Seduk, 294/9

[2262] Keşf’ul-Gumme, 3/137

[2263] Emali’es-Seduk, 395/1

[2264] el-Hisal, 5/11

[2265] Bihar, 2/37/49

[2266] Nehc'ül-Belağa, 193. hutbe

[2267] Kehf suresi, 65. ayet

[2268] A’lam’ud-Din, 301

[2269] Kenz'ul-Ummal, 28661

[2270] Sevab’ul-A’mal, 161/1

[2271] Kenz'ul-Ummal, 28942

[2272] a. g. e. 28820

[2273] a. g. e. 5881, 5893

[2274] el-Hisal, 5/13

[2275] Emali’es-Seduk, 27/4

[2276] Gurer'ul-Hikem, 3079

[2277] Kenz'ul-Ummal, 44154

[2278] Bihar, 2/92/20

[2279] Emali’el-Müfid, 96/6

[2280] İrşad, 1/232

[2281] el-Kafi, 8/32/5

[2282] Gurer'ul-Hikem, 10684

[2283] Avail’ul-Lai, 4/78/68

[2284] Beşaret’ul-Mustafa, 25

[2285] Münyet’ül-Mürid, 120

[2286] a. g. e. 169

[2287] Kenz'ul-Ummal, 28965

[2288] Bihar, 78/114/9

[2289] et-Terğib ve’t-Terhib, 1/96/10

[2290] Kenz'ul-Ummal, 28960

[2291] Nehc'ül-Belağa, 173. hutbe

[2292] Gurer'ul-Hikem, 10990

[2293] Fatır suresi, 11. ayet

[2294] Gurer'ul-Hikem, 535

[2295] a. g. e. 3431

[2296] a. g. e. 3434

[2297] a. g. e. 447

[2298] Tenbih’ul-Havatir, 2/218

[2299] Gurer'ul-Hikem, 3874

[2300] a. g. e. 9608

[2301] Nehc'ül-Belağa, 145. hutbe

[2302] Mekarim’ul-Ahlak, 2/364/2661

[2303] Gurer'ul-Hikem, 7589

[2304] a. g. e. 3502

[2305] A’lam’ud-Din, 336/12

[2306] el-Hisal, 239/85

[2307] Nehc'ül-Belağa, 114. hutbe

[2308] Gurer'ul-Hikem, 3462

[2309] a. g. e. 9840

[2310] Gurer'ul-Hikem, 3461

[2311] a. g. e. 3705

[2312] Nehc'ül-Belağa, 188. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 13/99

[2313] Gurer'ul-Hikem, 2030

[2314] Bihar, 7/262/15

[2315] Gurer'ul-Hikem, 8532

[2316] Tenbih’ul-Havatir, 2/89

[2317] a. g. e.

[2318] Gurer'ul-Hikem, 5214

[2319] Müstedrek’ül-Vesail, 1/122/157

[2320] Gurer'ul-Hikem, 1200

[2321] a. g. e. 1982

[2322] a. g. e. 5697

[2323] a. g. e. 8607

[2324] a. g. e. 2618

[2325] Nehc'ül-Belağa, 83. hutbe

[2326] a. g. e. 109. hutbe

[2327] ed-Deavat lil Ravendi, 122/298

[2328] Gurer'ul-Hikem, 10801

[2329] a. g. e. 7525

[2330] Emali’es-Seduk, 56/9

[2331] Gurer'ul-Hikem, 3429

[2332] a. g. e. 3430

[2333] a. g. e. 3642

[2334] a. g. e. 2439

[2335] Fatır suresi, 37. ayet

[2336] Emali’es-Seduk, 40/1

[2337] Kenz'ul-Ummal, 2924

[2338] Cami’ul-Ahbar, 330/925

[2339] Nehc'ül-Belağa, 326. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/238

[2340] Mean’il-Ahbar, 402/66

[2341] Emali’es-Seduk, 40/1

[2342] el-Hisal, 545/24

[2343] Kenz'ul-Ummal, 10329

[2344] Mişkat’ul-Envar, 170

[2345] a. g. e. 169

[2346] a. g. e.

[2347] Nehc'ül-Belağa, 64. hutbe

[2348] Nahl suresi, 70. ayet

[2349] Yasin suresi, 68. ayet

[2350] Dur’ul-Mensur, 5/146

[2351] Bihar,6/120/7

[2352] Cami’ul-Ahbar, 330/926

[2353] Gurer'ul-Hikem, 4623

[2354] a. g. e. 8268

[2355] Keşf’ul-Gumme, 3/138

[2356] Emali’el-Müfid, 60/5

[2357] Bihar, 69/408/117

[2358] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza (a.s), 2/36/90

[2359] Emali’et-Tusi, 245/425

[2360] Zühd lil Hüseyin b. Said, 33/87

[2361] el-Hisal, 32/112

[2362] ed-Deavat lil Ravendi, 125/309

[2363] ed-Derret’ul-Bahire, 18

[2364] Bihar, 101/4/12

[2365] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza (a.s), 2/38/112

[2366] Bihar, 69/400/95

[2367] a. g. e. 98/91/2

[2368] Sahifet’us-Seccadiye, 82, 20. dua

[2369] Bihar, 94/225/1

[2370] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 2/36/90

[2371] Bihar, 3/83