3220. Bölüm

Fakirlik ve Küfür

15984. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Neredeyse fakirlik küfür olacaktı.”[295]

15985. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ım! Ben küfürden ve fakirlikten sana sığınırım.” Bir adam şöyle arzetti: “Bu ikisi birlikte midir?” Peygamber şöyle buyurdu: “Evet.”[296]

15986. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Eğer Rabbimin ümmetimin fakirlerine merhameti olmasaydı, fakirlik neredeyse küfürle sonuçlanacaktı.”[297]

Şöyle diyorum: Allame Meclisi (r.a) Resulullah’ın (s.a.a), “Fakirlik neredeyse küfür olacaktı” sözünü izah ederken şöyle diyor: “Bu rivayet Şia ve Sünni arasında meşhur olan rivayetlerdendir ve fakirliği büyük bir şekilde eleştirmektedir. Ama daha önceden zikredilen rivayetler ve Peygamber’in (s.a.a), “Fakirlik benim övüncümdür, ben fakirlikle övünürüm” ve “Allah’ım beni fakir olarak yaşat, fakir olarak öldür ve fakirler zümresinde haşreyle” hadisi, bizim burada sözünü ettiğimiz hadisle çelişki içindedir. Bu rivayet Ehl-i Sünnet’in Peygamber’den (s.a.a) naklettiği, “Fakirlik her iki dünyada da insanın yüzünün kara olmasına (sefaletine) sebep olur” rivayeti de teyit etmektedir. Bu iki grup hadisin arasını bulmada ve uyum sağlamada bir takım görüşler ifade edilmiştir:

Rağib İsfahani, Müfredat’ında şöyle diyor: “Fakirlik dört anlamda kullanılmıştır:

Birincisi zaruri ihtiyacın varlığı anlamındadır. Bu anlam dünyada olduğu müddetçe tüm insanlara, hatta bütün varlıklara şamildir. Allah-u Teala’nın, “Ey insanlar! Şüphesiz sizler, Allah’a muhtaçsınız, Allah ise müstağni ve övülmüştür”[298] ayeti de bu anlamı ifade etmektedir. Hakeza insanı nitelendiren, “Biz onları yemek yemeyen bir ceset kılmadık”[299] ayeti de bu fakirliğe işaret etmektedir.

İkincisi ise, gerçek yoksulluk anlamındadır. Allah-u Teala’nın şu ayetleri de bu anlamda bir yoksulluğa işaret etmektedir: “(Bu sadakalar) Allah yolunda mahsur kalan kimseleredir.” Hakeza: “İffetlerinden dolayı bilmeyenler onları zengin sanırlar”[300] Hakeza, “Şüphesiz sadakalar fakirlere ve yoksullara aittir.”[301]

Üçüncüsü ise, nefis fakirliğidir ve bu doymazlık ve aç gözlülük anlamındadır. Nitekim Resulullah’ın (s.a.a) şu sözü de bu anlamdadır: “Neredeyse fakirlik küfür olacaktı.” Bu anlam Resulullah’ın şu sözünün tam karşıtıdır: “Zenginlik nefis zenginliğidir.” Yine, “Kanaate sahip olmayan kimseyi mal ve serveti zengin kılamaz” sözü de bu anlamdadır.

Dördüncüsü ise, Allah’a muhtaç olmaktır. Resulullah’ın (s.a.a) şu sözü de buna işaret etmektedir: “Allah’ım! Beni, sana muhtaç olmakla zengin kıl ve kendinden müstağni olmakla fakir kılma.” Allah-u Teala’nın şu ayeti de bu anlama işaret etmektedir: “Ey Rabbim! Ben üzerime indirdiğin iyiliklere muhtacım.”[302] Aşağıdaki şiirde de şair bu anlamı kastetmiştir: “Sana muhtaç olmayı seviyorum. Eğer aşkın olmasaydım, fakirliği hoş görmezdim.”

Şöyle denilmiştir: “İftekere fehuve, muftekirun ve fakirun” Dolayısıyla da, “fekere” şeklinde hiçbir yerde kullanılmamıştır. Gerçi kıyas kaidesi böyle bir kullanımı gerektirmektedir ve fakir aslında bel kemiği kırılan kimse demektir.[303] (Rağib’in sözü burada bitmektedir.)

Bu yorum bu bölümde söylenmiş en güzel yorumdur. Bazıları yüzü kara olmayı da övgü ve medhedilmeye yorumlamışlardır. Yani fakirlik sevgilinin yüzünde bulunan ve onu çirkinleştirmeyen, güzelleştiren bir ben gibidir. Bir görüşe göre de yüzün kara olmasından maksat, mümkün (olabilir) olan varlıktır. Fakirlikten maksat da mümkün olan varlığın, varlığı ve diğer kemal sıfatları hususunda başkasına olan ihtiyacı anlamındadır. İhtiyacın yüz karalığı diye ifade edilmesi de mümkün olan varlıkla ayrılmazlığı sebebiyledir. [304] Siyahlık kendi mahallinden yok olmadığı gibi, ihtiyaç da mümkün olan varlıktan asla ayrılmaz.

Bu iki yorumun uzak oluşu açıktır. Daha iyi olan yorum ise, hadis doğru olduğu taktirde kınanmış fakirlik diye yorumlanmasıdır.

Gazali ise bu hadisin şerhinde şöyle yazmıştır: “Zira kendisinden kurtulmanın mümkün olmadığı ızdırap ile iç içe bulunan fakirlik, insanı küfrün eşiğine getirir. Çünkü ilk önce zenginlere haset etmeye sebep olur. Haset ise iyilikleri ortadan kaldırır. İkinci olarak ise fakir insanın zenginler karşısında zillet ve horluk izharında bulunmasına neden olur. Bu da insanın haysiyetini ve dinini lekeler. Üçüncü olarak da ilahi kader ve rızık hususunda hoşnutsuzluğa neden olur. Bu da küfür olmasa bile insanı küfre sürükler. İşte bu deliller esasınca peygamber olan Mustafa (s.a.a), bile fakirlikten Allah’a sığınmıştır.

Bazıları ise şöyle demiştir: “Öldüğüm zaman geriye kırk bin dinar bırakmayı, bir gün fakir yaşayıp insanlara zillet elini uzatmaya tahammül etmekten daha çok seviyorum. Zira Allah’a yemin olsun ki fakirlik veya hastalık gibi bir belaya düçar olduğum taktirde, hangi akıbete uğrayacağımı bilemiyorum. Belki de küfre düştüğüm halde bundan haberim bile olmaz. Peygamber de bu yüzden şöyle buyurmuştur: “Fakirlik neredeyse, küfür olacaktı.” Zira yoksulluk insanı her türlü uygunsuz işe zorlamaktadır. Hatta Allah’a itiraz etmeye ve Allah’ın mülkünde tasarrufta bulunmaya sürüklemektedir. Öte yandan fakirlik insanı Allah’a yönlendiren, Allah’a sığındıran ve Allah’a doğru el açmaya çağıran ilahi bir nimettir. Bu fakirlik, Peygamberlerin süsü, evliyanın ziyneti ve salih insanların örtüsüdür. İşte bu yüzden bir rivayette de şöyle yer almıştır: “Fakirlik sana yöneldiğinde şöyle de: “Hoş geldin ey salihlerin bedenini örten örtü.” Ama buna rağmen fakirlik, acıdır ve tahammülü çok zordur.

Gazali şöyle diyor: “Bu hadis mal ve serveti öven bir hadistir. Elbette biz sadece zenginliğin hikmet ve felsefesini, zenginliğin hedefini, faydalarını, zararlarını ve bozukluklarını tanıdığımız ve mal ve servetin bir açıdan iyi ve bir açıdan ise kötü olduğunu, ne mutlak iyi ve ne de mutlak kötü olduğunu tanıdığımız taktirde servetin övünme ve kınanma sırlarını ve bu iki yorumu bir araya getirmenin yolunu anlayabiliriz. Mal ve servet aynı zamanda hem iyi ve hem de kötüdür. Bu açıdan bazen övülmüş ve bazen de kınanmıştır. Basiret ehli ve ince anlayışlı kimseler övülmüş servet ile kınanmış servetin farkını bilirler.

Ashabımızdan bazısı ise duasında şöyle demişlerdir: “Allah’ım! Fakirlikten ve noksanlıktan sana sığınırız.” Söylenildiği üzere kendisinden Allah’a sığınılan bu fakirlikten maksat, nefis fakirliğidir. Şüphesiz nefis yoksulluğuna mübtela olan bir kimse, Allah’ın nimetlerine küfranda bulunur, Allah’ı hatırlamayı unutur, ihtiyaç ve yoksulluğunu gidermek için de din ve haysiyetine zarar veren işlere koyulur. Eksiklikten maksat ise az sabretmek veya techizat eksikliğidir. Rivayette de yer aldığı üzere Peygamber (s.a.a) fakirlikten Allah’a sığınmıştır. Başka bir rivayette de şöyle yer almıştır: “Fakirlik benim övüncümdür, ben fakirlik sebebiyle diğer Peygamberlere karşı övünürüm.” Bu iki tür rivayetin arasını bulmak ve uzlaşma sağlamak için şöyle denilebilir: “Peygamber’in (s.a.a) kendisinden Allah’a sığındığı fakirlik, insanlara muhtaç olmak ve yeterli miktardan daha az rızkı elde etmektir. Peygamber’in övündüğü fakirlik ise Allah-u Teala’ya olan fakirliktir. Peygamber’in diğer peygamberlere karşı övünme kaynağıdır. Gerçi onlar da bu açıdan Peygamber ile ortak durumdadırlar. İşte bu yüzden Peygamber’in tevhidi ilahi dergah ile olan irtibatı ve Allah’a olan yakınlığı hiç kimsenin kendisine ulaşamayacağı bir mertebedeydi. Neticede Allah’a olan fakirliği, diğer peygamberlerin fakirliğinden daha kamil ve mükemmel idi.

Kirmani ise Buhari şerhinde, Peygamber’in (s.a.a), “Allah’ım! Fakirlikten sana sığınırım” sözünün yorumunda şöyle demiştir: “Bu cümle zenginliğin üstünlüğüne delalet etmektedir ve aynı zamanda Allah-u Teala’nın, “Eğer hayır bırakırsa” ayeti, mal ve servet üstünlüğüne delalet etmektedir. Peygamber (s.a.a) de geçiminin çok iyi olduğu bir durumda vefat etti. Zira Allah’ın kendisine bağışta bulunduğu ganimetler sebebiyle zenginlik içinde yaşıyordu. Ayrıca gani (zengin) sıfatı da hak olan Allah’ın sıfatlarından biridir. Bütün bunlar da zenginliğin üstünlüğüne delalet etmektedir. “Cennet ehlinin çoğu fakirlerdir” hadisi de bir gerçeği haber vermektedir. Nitekim, “Dünya insanlarının çoğu da fakirlerdir” denilmektedir. Ama Peygamber’in bu dünya lezzetlerini terk etmesinin sebebi ise bu dünyada hayatın güzelliklerine ve lezzetlerine kavuşmak istememesidir. Başkaları ise şöyle cevap vermişlerdir: “Cennet ehlinin çoğu fakirlerdir” hadisi de cennet ehlinin fakirler olduğuna işarettir. Peygamber’in dünyanın güzelliklerini terk etmesi de fakirliğin üstünlüğünün bir delilidir. Peygamber’in fakirlikten Allah’a sığınması ile Peygamber’in zenginlikten Allah’a sığınması zahirde bir çelişki arzetmektedir. Elbette malın iyi ve üstün olduğu hususunda tartışma yoktur. Resulullah vefat edince zırhı rehin olarak verilmişti. Allah-u Teala’nın zenginliği ise başka bir anlamdadır. (Kirmani’nin sözü burada bitmiştir)

Çoğunluğun görüşü ise kifayet (yeterlilik) durumunun fakirlik ve zenginlikten daha üstün olduğudur. Zira, zenginlik ve fakirliğin kötü sonuçları ve afetlerinden uzaktır. Bu görüşün doğru olması uzak bir ihtimal değildir.

Alimlerden biri de şöyle demiştir: “Bütün bunların hepsi de doğrudur, ama zenginliğin mi yoksa fakirliğin mi daha üstün olduğu sorusu, aynı şekilde (cevapsız) baki kalmıştır. Zira tartışma konusu, insanın bu iki durumdan birine mübtela olduğu durumda geçerlidir. Böyle bir kimse hakkında fakirlik mi yoksa zenginlik mi daha üstündür? Bu yüzden “hangisi daha üstündür?” sorusu denilmiştir. Zira onlardan biri doğru ve layık bir şekilde amel edebilir ve diğeri ise etmeyebilir. Bu durumda o iyi ve üstündür. O halde fakir kimse, salih amel açısından kendisiyle eşit durumda bulunan bir zenginle mukayese edildiğinde hangisinin Allah nezdinde daha yüce makama sahip olduğu sorulmalıdır. Bu yüzden bu konunun ihtiraslı olmayan fakir ve cimri olmayan zengin hakkında söz konusu edilmesinin doğru olmadığı söylenmiştir. Zira kanaatkar olan fakir, cimri olan zenginden daha üstündür ve bunun tersine bağışlayıcı olan zengin de ihtiraslı olan fakirden daha üstündür.

Bu alim şöyle diyor: Başka bir şeye vesile olan ve bizzat kastedilmeyen her şeyin fazilet ve üstünlüğünün belli olması için onu kendisiyle takip edilen hedefle birlikte göz önünde bulundurmak gerekir. O halde mal ve servet bizzat kınanmış veya sakındırılmış değildir. Zira insana engel olduğu ve Allah’tan alı koyduğu durumda kınanmıştır. Bunun tersi de doğrudur. Nice zengin insanı mal ve serveti Allah’tan alı koymamıştır ve nice fakir kimseyi, fakirliği Allah’tan gafil kılmış ve alıkoymuştur.”

Hakeza o alim şöyle diyor: “Elbette eğer çoğunluk boyutunu göz önünde bulunduracak olursak, fakir şahıs tehlikeden daha uzaktır. Zira servet fitnesi ve tehlikesi fakirlik tehlikesinden daha şiddetlidir.”

Başka bir alim ise şöyle demiştir: “Alimler bu konunun aslı hakkında ihtilaf etmişlerdir, bazısı fakirliği tercih etmiş, bazısı zengiliği ve serveti, bazısı da yeterlilik ve kifayet miktarını. Bunların hepsi de ihtilaf konusundan uzaktır. Biz daha çok bu haletlerden hangisinin Allah nezdinde kul için daha iyi ve üstün olduğunu ve böylece kulun o durumu ve hali elde etmesi gerektiğini soruyoruz. Yani mal ve servetin az olması mı iyidir, ki bu durumda insan kalbini Allah’ı zikretmekten alıkoyan işlerden uzak tutsun, münacat lezzetini tatsın, mal ve servet elde etmeye koyulmasın ve böylece kıyamet günü, uzun hesaba çekilme zahmetinden kurtulsun. Yoksa, mal elde etmek mi daha iyidir, ki böylece de insan iyilik ederek, fakirlere hizmette bulunarak Allah nezdinde daha fazla yakınlık elde etsin. Elbette bunun yanısıra mal ve servetin, insanlara yardım ve ihsanda bulunma karşılığında elde edilecek bir faydası da vardır.

O şöyle diyor: “Bu durumda elbette Peygamber’in (s.a.a) ve ashabın genelinin tercih ettiği metot, yani dünya malının azlığı ve dünya debdebesinden uzak bulunma durumu daha üstündür. Burada başka bir varsayım da söz konusudur ve o da şudur: “Birisi hiç zahmet çekmeden mesela, miras veya ganimet payı sebebiyle, bir dünya malı ve serveti elde ederse, bu durumda bu şahıs bütün malını ve servetini ihsan ve hayır yolunda mı harcamalı ve böylece kendisi için hiçbir şey kalmamalı mı yoksa sermaye yatırımında mı bulunmalı ve ondan faydalanmaya mı koyulmalı ve böylece malını ikiye mi katlamalıdır?”

Bu alim şöyle cevap veriyor: “Bu durum da ilk iki kısım gibidir.”

İbn-i Hacer şöyle diyor: “Bu durum kifayet (yeterlilik) haline ulaşıncaya dek malını bağışlamasını gerektirmektedir ve eğer bu metodu devam ettirir ve yeniden bir servet elde ederse, hiçbir zarar görmez. Ama sahabenin çoğunun fakir ve zahit olduğu iddiası ise doğru değildir. Zira onların durumu ve hali hakkında yaygın olan inanç Allah’ın kendilerine nasip ettiği fetihlerden sonra iki kısma ayrıldığıdır. Bir kısmı elde ettiği serveti ellerinde tutmuş, iyi işler yaparak insanlara yardımda bulunarak ve fakirlere mali katkılarda bulunarak Allah’a yakınlaşmaya çalışıyorlardı.” Aynı zamanda nefis zenginliğine sahip olup her türlü hırs ve ihtirastan uzak idiler. Bir grubu ise, daha önce sahip olduğu metodunu sürdürerek, elde ettiği ganimetler ve fetihlerden nasiplendikleri nimetleri kendileri için bırakmıyorlardı. Bu grubun sayısı ise çok az idi.

Bu konuda birbiriyle çelişen rivayetler mevcuttur. Hakkında şüphe olan ve tartışılması gereken konulardan biri de hiçbir şeyi olmayan ve tümüyle yoksul olan kimsedir. Böyle bir kimse, kendi haysiyetini korumak ve dilenmenin zilletinden kurtulmak için, kazanç peşinde mi koşturmalı, yoksa sabredip Allah’ın dilencilik dışında kendi yüzüne bir kapı açmasını mı beklemelidir.” (İbn-i Hacer’in sözü burada bitmektedir)

Şöyle diyorum: Velhasıl, bu konuda var olan hadislerin arasını bulmak, şu yorum ile mümkündür: Fakirlik de servet de kendi yerinde ilahi bir nimet mesabesindedir. Allah-u Teala insanın tam maslahatına teveccüh ederek, onlara bu iki nimetten birini taktir etmektedir ve kul fakirlik durumunda sabretmeli, hatta şükretmelidir. Eğer Allah kendisine bir mal ve servet bağışlarsa şükrünü eda etmeli ve bunun gereği ile amel etmelidir. O halde fakirlik ve zenginliğin gerekleriyle mutlaka amel etmelidir. Elbette genelde sabreden fakirlerin sevabı, şükreden zenginlerden daha çoktur. Ama her ikisinin de durumları her ikisinden tümüyle farklıdır ve her iki taraftan biri hakkında genel bir hüküm vermek doğru değildir. Şüphesiz yetecek kadarıyla yetinmek, daha sağlıklı ve fakirlik ve zenginliğe oranla daha az tehlikelidir. Bu yüzden bir çok dualarda, Allah’tan kifayet derecesi istenmiş, Peygamber (s.a.a) de onu kendi Ehl-i Beyt’i için Allah’tan dilemiştir. Bu konuda daha fazla açıklama Allah’ın izniyle Mekasib kitabında yapılacaktır. [305]

3221. Bölüm

Fakirliği Kınama

15987. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik büyük ölümdür.”[306]

15988. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik, zeki insanın dilini, delilini beyan etmekten keser ve fakir insan kendi şehrinde bile gariptir.”[307]

15989. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik her iki dünyada da insanın yüz karasıdır.”[308]

15990. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik borç ile birlikte en büyük bir mutsuzluktur.”[309]

15991. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik öldürülmekten daha kötü ve zordur.”[310]

15992. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik nefsi hor kılar, aklı dehşete düşürür ve (insan için) bir çok hüzün getirir.”[311]

15993. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kabir, fakirlikten daha iyidir.”[312]

15994. İmam Ali (a.s), oğlu Hasan’a şöyle buyurmuştur: “Günlük rızkını elde etmenin peşinde olan kimseyi kınama. Zira günlük yiyeceği olmayan kimsenin hataları çok olur. Ey oğulcağızım! Fakir insan hordur, sözlerine itina edilmez, makam ve mertebesi tanınmaz ve bilinmez, fakir eğer doğru sözlü olursa onu yalancı sayarlar. Eğer zahit ve dünyadan yüz çeviren biri olursa, onu cahil kabul ederler. Ey oğulcağızım! Herkim fakirliğe düçar olursa, dört haslete düçar olmuş olur: “Yakinde gevşekliğe, akılda eksikliğe, dinde kırgınlığa ve yüzde hayanın azlığına. O halde fakirlikten Allah’a sığınırız.”[313]

15995. İmam Ali (a.s), Oğlu Muhammed b. Hanefiyye’ye şöyle buyurmuştur: “Ey oğulcağızım! Fakirliğe düşmenden korkarım. Ondan Allah’a sığın; çünkü fakirlik, dini noksanlaştırır, aklı şaşkınlığa düşürür ve düşmanlığa sebep olur.”[314]

15996. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala İbrahim’e (a.s) şöyle vahyetti: “Seni yarattım ve Nemrud’un ateşine mübtela kıldım. Eğer seni fakirliğe düçar kılsaydım ve senden sabrı alsaydım ne yapardın?” İbrahim şöyle buyurdu: “Fakirlik benim için Nemrud’un ateşinden daha zordur.” Allah-u Teala şöyle buyurdu: “İzzet ve celalime andolsun ki gök ve yer arasında fakirlikten daha zor bir şey yaratmadım.”[315]

15997. Lokman (a.s), oğluna şöyle buyurmuştur: “Ey oğulcağızım! Bil ki ben sabrı ve bir çok zorlukları tattım. Ama fakirlikten daha acı bir şey bulmadım. O halde eğer bir gün fakir olursan, fakirliği kendinle rabbin arasında (gizli) tut ve yoksulluğunu insanlara söyleme. Aksi taktirde insanlar nezdinde hor ve değersiz olursun.”[316]

15998. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Dört şey bel kırıcıdır: …Sahibinin tedavisi için hiçbir çözüm bulamadığı fakirlik.”[317]

15999. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik vatanda bile gurbettir.”[318]

16000. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakir insanın heybeti (azameti) imkansızdır.”[319]

bak. 3230. Bölüm

3222. Bölüm

Fakirliği Övmek

16001. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik benim övüncümdür.”[320]

16002. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik benim övüncümdür ve ben fakirlikte övünüyorum.”[321]

16003. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik insanlar nezdinde çirkinlik sebebidir. Allah nezdinde ise kıyamet günü süstür.”[322]

16004. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Musibetler Allah’ın hediyeleridir, fakirlik Allah’ın hazinesinde korunur, (onu herkese vermez.)”[323]

16005. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik, şehadet gibi Allah’ın hazinesinde korunur ve onu istediğine verir.”[324]

16006. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik mümin için atın yanağındaki gemden daha süslüdür.”[325]

16007. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fakirler Allah’ın dostlarıdırlar.”[326]

16008. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik rahatlık, zenginlik ise cezadır.”[327]

16009. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim esenliği seviyorsa, fakirliği seçmelidir. Herkim rahatlığı seviyorsa, dünyadan yüz çevirmeyi seçmelidir.”[328]

16010. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey Allah’ım! Beni fakir olarak yaşat, fakir olarak öldür ve fakirler topluluğuyla birlikte haşret.”[329]

16011. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey Allah’ım! Beni fakir olarak öldür zengin olarak öldürme. Kıyamet günü beni fakirler topluluğu ile haşret.”[330]

16012. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah yolunda tattığım korku hiç kimseye tattırılmaz ve Allah yolunda gördüğüm eziyeti hiç kimse görmez. Ben ve Bilal otuz gün geçtiği halde her canlının yediği (günlük) yiyeceğe bile sahip değildik. Sadece Bilal’ın koltuğunun altında gözükmeyecek şekilde bir şeye sahiptik.”[331]

16013. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Muhammed’in canı elinde olana andolsun ki Al-i Muhammed’in nezdinde ne bir ölçek tane (buğday veya arpa) ve ne de bir ölçek hurma vardı.”[332]

16014. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Peygamberler, peygamberlerin çocukları ve peygamberlerin takipçileri üç şeye özgün kılınmışlardır: Bedensel hastalık, hakim sınıftan korku ve fakirlik.”[333]

16015. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü’ne (s.a.a), “Fakirlik nedir?” diye sorulunca şöyle buyurdu: “Fakirlik Allah’ın hazinelerinden bir hazinedir.” Yeniden, “Ey Allah’ın Resulü! Fakirlik nedir?” diye soruldu. Peygamber şöyle buyurdu: “Allah tarafından keramet ve yüceliktir.” Üçüncü defa soruldu, “Fakirlik nedir?” Peygamber şöyle buyurdu: “Allah’ın sadece mürsel Peygambere veya Allah-u Teala nezdinde değerli olan mümine bağışta bulunduğu bir şeydir.”[334]

bak. 3224. Bölüm

3223. Bölüm

Fakirliğin Zenginlikten Üstünlüğü Hakkındaki Rivayetler

16016. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah Musa b. İmran’a şöyle vahyetti: “Ey Musa! Kendisiyle açlığını giderdiğin bir parça arpa ekmeği ve kendisiyle çıplaklığını örttüğün bir parça kumaş ile hoşnut ol, musibetler ve zorluklar karşısında sabret. Dünyanın sana yöneldiğini görünce, “İnna lillah ve inna ileyhi raciun. Bu dünyada bana ulaşan bir cezadır” de. Dünyanın sana sırt çevirdiğini ve fakirliğin sana yöneldiğini görünce de şöyle de: “Hoş geldin ey salihlerin örtüsü.”[335]

16017. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala Musa’ya şöyle buyurmuştur: “Ey Musa! Fakirliğin sana yöneldiğini görünce şöyle de: “Hoş geldin ey salihlerin örtüsü” Zenginliğin sana yöneldiğini görünce de şöyle de, “Bu zenginlik, cezası bana doğru hızla gelen bir günahtır.”[336]

16018. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cezasını ödemeyi üstlenen ve zorluklarda başkalarına yardım eden kimse dışında, fakirlik zenginlikten daha hayırlıdır.”[337]

16019. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirliğin zenginlikten üstün olduğunun delili

Ve fakirin zenginden daha hayırlı olduğunun delili

İnsanların zenginlik sebebiyle Allah’ı unuttuğunu görmemdir

Ama hiçbir yaratığın fakirlik sebebiyle Allah’a isyan ettiğini göremezsin.”[338]

16020. Resulullah (s.a.a), müminin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Fakirliğine sevinir.”[339]

16021. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirliğin zararı, zenginliğin sarhoşluğundan daha beğenilmiştir.”[340]

16022. Resulullah (s.a.a), kendisine, “Hangi durumda olduğumu nereden bileyim?” diye soran birisine şöyle buyurmuştur: “Dünya işlerinden birini istediğin halde (ona ulaşmak) senin için zor olursa, bil ki hayır ve iyilik içindesin. Dünya işlerinden birini istediğin halde ona kolayca ulaşırsan (bu durumda da) bil ki o şey senin için kötüdür.”[341]

3224. Bölüm

Fakirliğin Anlamı

16023. İmam Hasan (a.s), kendisine, “Fakirlik nedir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Nefsin her şeye ihtiras duymasıdır.”[342]

16024. İmam Hasan (a.s), hakeza şöyle buyurmuştur: “İhtiras ve aç gözlülüktür.”[343]

16025. İmam Hadi (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik nefsin aç gözlülüğü ve şiddetli ümitsizliğidir.”[344]

16026. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en fakiri tamahkar kimsedir.”[345]

16027. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en fakiri, zengin ve imkan sahibi olduğu halde hayatı kendisine daraltan ve malını başkaları için elinde bırakan kimsedir.”[346]

16028. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cehalet gibi bir fakirlik yoktur.”[347]

16029. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ahmaklıktan daha büyük bir fakirlik yoktur.”[348]

16030. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice fakir kimse, her zenginden daha zengindir.”[349]

bak. 3222. Bölüm; 161015. Hadis; 3230. Bölüm, 321. Konu, et-Tema’ 266, eş-Şereh; el-Gına, 3212. Bölüm; el-Hırs, 789. Bölüm

3225. Bölüm

Fakir Kimse Kimdir?

16031. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Size göre fakir kimdir?” Kendisine şöyle arzettiler: “Serveti olmayan kimsedir.” Peygamber şöyle buyurdu: “Hayır, gerçek fakir, her ne kadar kendisinden sonra çok mal bıraksa da Allah nezdinde hesaba katacak hiçbir şeyi önceden göndermeyen kimsedir.”[350]

16032. İmam Sadık (a.s), Hüseyin b. Osman’a şöyle buyurmuştur: “Kibirli fakirin kim olduğunu biliyor musun?” Hüseyin b. Osman şöyle diyor: “Ben şöyle arzettim: “Malı az olan kimsedir.” İmam Sadık şöyle buyurdu: “Hayır, kibirli fakir, kendi malından hiçbir şeyiyle aziz ve celil olan Allah nezdinde yakınlık dilemeyen kimsedir.”[351]

16033. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Acaba iflas edenin kim olduğunu biliyor musunuz?” Şöyle dediler: “Bize göre iflas eden kimse, ne dirhemi ne de malı olan kimsedir.” Resulullah şöyle buyurdu: “Ümmetimin iflas edeni, kıyamet günü kendisiyle birlikte, namaz, zekat ve oruç getiren, ama bazen buna söven, iftirada bulunan, malını yiyen, falanın kanını döken ve birini dövendir. Neticede iyilikleri ona buna verilir, eğer iyilikleri biterse, henüz hataları tamamlanmadan onların günahları alınır ve buna verilir ve ateşe atılır ve sonra şöyle denilir: “Gerçek iflas eden kimse bu şahıstır.”[352]

3226. Bölüm

İnsanların En Fakiri

16034. İmam Ali (a.s), kendisine, “En zor fakirlik hangisidir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “İmandan sonra küfür.”[353]

16035. İdris’in suhufunda şöyle buyurulmuştur: “Benden müstağni olduğunu izhar eden kimseye zenginlik yoktur ve bana muhtaç olduğunu izhar eden kimseye de fakirlik yoktur.”[354]

bak. el-Gına, 3114. Bölüm

3227. Bölüm

Nefsin Fakirliği

16036. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Gerçek fakirlik kalp fakirliğidir.”[355]

16037. İmam Bakır (a.s), Cabir b. Yezid Cu’fi’ye yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Hiçbir fakirlik kalp fakirliği gibi değildir ve hiçbir zenginlik nefis zenginliği gibi değildir.”[356]

16038. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En büyük bela nefsin fakirliğidir.”[357]

16039. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nefsin fakirliği en kötü fakirliktir.”[358]

bak. el-Gına, 3115. Bölüm

3228. Bölüm

Zenginlik ve Fakirliğin Ölçüsü

16040. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zenginlik ve fakirlik ameller Allah’ın dergahına sunulduğu zaman belli olur.”[359]

16041. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cennet olduğu taktirde fakirlik yoktur ve cehennem olduğu taktirde ise zenginlik yoktur.”[360]

16042. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fakirler arasında kendiniz için bir takım eller (makamlar) elde ediniz. Zira kıyamet günü onlar için bir güç vardır.”[361]

16043. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik iki çeşittir: Dünya fakirliği ve ahiret fakirliği. Dünya fakirliği ahiret zenginliğine sebep olur. Dünya zenginliği ise ahiret fakirliğine neden olur. Helak olmak ise dünyanın süslerine ve mallarına aşık olmaktır. Ahiret fakirliği ve ahiret azabı da budur.”[362]

16044. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ali’den sonra Ali’nin itretinden ve Şiilerinden fakirleri küçük görmeyin. Zira onlardan her biri, Rabia ve Muzer kabilesi sayısınca (insanlar hakkında) şefaatte bulunurlar.”[363]

3229. Bölüm

Övülmüş ve Kınanmış Fakirlik

16045. İmam Sadık (a.s), kendisine, Ebuzer’in, “Üç şey vardır ki insanlar ondan nefret eder ama ben onları severim: Ben ölümü, fakirliği ve belayı severim” sözü sorulunca şöyle buyurmuştur: “Bu konu insanların anladığı şekilde değildir. Aksine maksat şudur: Ben Allah’a itaat yolunda ölümü, Allah’a isyan ile iç içe olan hayattan daha çok severim. Ben Allah’a itaat yolunda fakirliği Allah’a isyan ile birlikte olan zenginlikten daha çok severim ve ben Allah’a itaat yolunda hastalık ve belayı Allah’a isyan ile birlikte olan sağlıktan daha çok severim.”[364]

16046. İmam Sadık (a.s), Müminlerin Emiri’ne, “Ben seni seviyorum” diye arzeden birine, “O halde fakirlik için bir örtü hazırla” sözü sorulunca şöyle buyurmuştur: “Müminlerin Emiri böyle buyurmamıştır. O şöyle buyurmuştur: “Yoksulluğun için, yani kıyamet günü için bir örtü hazırla.”[365]

16047. “Fuzeyl b. Yesar, İmam Bakır’ın (a.s) şöyle buyurduğunu nakletmiştir: “Sizden hiç birisi, şu üç haslete sahip olmadıkça, imanın hakikatine erişemezsiniz. Ölüm onun nezdinde hayattan, fakirlik zenginlikten ve hastalık sağlıktan daha sevimli olmalıdır.” Ben şöyle arzettim: “Kim böyledir?” İmam şöyle buyurdu: “Hepiniz.” Daha sonra şöyle buyurdu: “Bu ikisinden hangisini daha çok seviyorsunuz: Bizim sevgimiz yolunda ölmeyi mi, yoksa bize düşmanlık yolunda yaşamayı mı?” Ben şöyle arzettim: “Allah’a andolsun ki sizin sevginiz üzere ölmeyi daha çok seviyorum. İmam şöyle buyurdu: “Fakirlik, zenginlik, hastalık ve sağlık da aynı şekildedir.” Ben şöyle arzettim: “Allah’a yemin olsun ki evet öyledir.”[366]

16048. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bizimle olmakla birilikte fakir olmak, bizden gayrisiyle birlikte olmakla beraber zengin olmaktan ve bizimle birlikte olmakla öldürülmek, bizden başkasıyla hayatta olmaktan daha iyidir.”[367]

16049. Lokman (a.s), oğluna şöyle buyurmuştur: “Ey oğulcağızım! Fakirlik, (servet sahibi olup bu sebeple) zulüm etmenden ve azmandan daha hayırlıdır.”[368]

16050. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Seni zulümden alı koyan servet, seni günaha sürükleyen fakirlikten daha iyidir.”[369]

16051. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bel kıran fakirlik, rüsva eden zenginlikten daha iyidir.”[370]

16052. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik kızıl ölümdür.” Ben (ravi), Ebu Abdillah’a (a.s) şöyle arzettim: “Maksadınız, dinar ve dirhem fakirliği midir?” İmam şöyle buyurdu: “Hayır, dini fakirliktir.”[371]

16053. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin için fakirlik, birinin geçimini üstlenmek veya zorluklarda insanlara yardım etmek dışında, zenginlikten daha hayırlıdır.”[372]

16054. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İzzetle birlikte olan fakirlik karşısında sabretmek, zilletle birlikte olan zenginlikten daha güzeldir.”[373]

16055. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirliğin zararı, zenginliğin sarhoşluğundan daha çok beğenilmiştir.”[374]

16056. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice eksikliği olan insan kar elde eder ve nice zengin kimse hüsrana uğrar.”[375]

3230. Bölüm

Dini Fakirlik Kızıl Ölümdür

16057. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik kızıl ölümdür.” Şöyle arzedildi: “Dirhem ve dinardan doğan fakirlik mi?” İmam şöyle buyurdu: “Hayır, dini fakirlik.”[376]

16058. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dini, fakirlik, (ya da borçla birlikte olan fakirlik) kızıl ölümdür.”[377]

16059. Resulullah (s.a.a), Ali’ye (a.s) yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Fakirlik en büyük ölümdür. Şöyle arzedildi: “Dirhem ve dinar fakirliği mi?” Peygamber şöyle buyurdu: “Dini fakirlik.”[378]

bak. 3221. Bölüm; 3224. Bölüm; ed-Din, 1305. Bölüm

3231. Bölüm

Fakiri Aşağılamak

Kur’an:

“Sabah akşam Rablerinin rızasını dileyerek O’na yalvaranlarla berâber sen de sabret. Dünya hayatının güzelliklerini isteyerek gözlerini o kimselerden ayırma. Bizi anmasını kendisine unutturduğumuz ve işinde aşırı giderek hevesine uyan kimseye uyma.”[379]

“Sabah akşam, Rablerinin rızasını isteyerek O’na yalvaranları kovma. Onların hesabından sana bir sorumluluk yoktur, senin hesabından da onlara bir sorumluluk yoktur ki onları kovarak zulmedenlerden olasın.”[380]

16060. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakir kardeşlerinizi aşağılamayın. Zira herkim bir mümini aşağılarsa aziz ve celil olan Allah cennette, tövbe etmedikçe o ikisinin arasını birleştirmez.”[381]

16061. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim fakir bir Müslümanı aşağılarsa Allah sürekli, mümine karşı aşağılayıcı bakışından vazgeçinceye kadar ona aşağılayıcı ve gazap edici bir gözle bakar.”[382]

16062. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim kadın veya erkek bir mümini fakirlik ve elinde az şeyin olması sebebiyle aşağılar veya hor görürse, Allah-u Teala da kıyamet günü onu (bu çirkin işiyle) meşhur kılar ve sonra da rezil eder.”[383]

16063. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala Musa’ya şöyle buyurmuştur: “Ey Musa! Fakiri hor görme ve az bir şeye sahip olması hasebiyle zengin bir kimseye imrenme.”[384]

16064. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim fakir bir Müslümanla karşılaşır ve ona zengine verdiği selamdan farklı bir selam verirse kıyamet günü aziz ve celil olan Allah onu kendisine gazaplandığı bir halde karşılar.”[385]

16065. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki her kim fakir bir müslümanı hafife alırsa, Allah’ın hakkını hafife almış olur ve Allah da kıyamet günü onu hafife alır; meğer ki tövbe etmiş olsun.”

Peygamber hakeza şöyle buyurmuştur: “Herkim fakir bir Müslümanı yüce tutarsa kıyamet günü Allah’ı kendisinden hoşnut bir şekilde karşılar.”[386]

3232. Bölüm

Fakirliği Ortadan Kaldıran Şey

16066. İmam Ali (a.s) Münezzeh olan Allah’tan yardım dileme hakkında şöyle buyurmuştur: “Yeterliliğine (kifayetine) olan ihtiyacımdan dolayı O’ndan yardım dilerim. Allah’ın hidayet ettiği sapmaz, kendisine düşmanlık eden kurtulmaz, kendisine yeterli olduğu (kifayet ettiği) kimse yoksul olmaz.”[387]

16067. İmam Ali (a.s), oğlu Hasan’a (a.s) yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Herkim iktisatlı hareket ederse, asla helak olmaz ve herkim de züht içinde yaşarsa asla fakir düşmez.”[388]

16068. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ben iktisatlı davranan kimseye fakir olmayacağı hususunda kefilim.”[389]

16069. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “İyilik etmek ve gizli sadaka vermek, fakirliği ortadan kaldırır.”[390]

16070. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirliği sadaka ve bağışta bulunmakla tedavi ediniz.”[391]

16071. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sıla-i rahim ömrü uzatır ve fakirliği ortadan kaldırır.”[392]

16072. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Günlük yiyeceğinden hoşnut olmak ve kanaat gibi hiçbir şey, fakirliği ortadan kaldırmaz… Sabır yoksulluk karşısında bir kalkandır.”[393]

16073. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkimden fakirlik el çekmezse sürekli şu cümleyi söylesin: “La havle ve la kuvvete illa billahil aliyyil azim” (azim ve yüce olan Alla’tan başka bir güç ve kuvvet yoktur.)”[394]

bak. el-Hac, 695. Bölüm

3233. Bölüm

Fakirlik Getiren Şey

16074. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim kendisini fakir gösterirse fakir olur.”[395]

16075. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hırsını ortaya vurmak fakirlik getirir.”[396]

16076. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dünyadan fazlalık isteyen kimse fakirliğe mahkumdur. Dünyadan yüz çeviren kimseyle ise rahatlık ve huzur arkadaş olur.”[397]

16077. İmam Sadık (a.s), babalarından şöyle nakletmiştir: “Herkim Allah’ın fazlından dilemezse, fakir olur.”[398]

16078. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Emanete riayet etmek zenginlik getirir, emanete hıyanet etmek ise fakirliğe sürükler.”[399]

16079. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her şeyin çiftleştiği bir zamanda tembellik ve acizlik de çiftleşti ve onlardan fakirlik meydana geldi.”[400]

16080. İmam Bakır (a.s), Ebu Nu’man’a şöyle buyurmuştur: “Bizleri insanları sömürme aracı kılma. Zira bu durumda Allah fakirliğini arttırır.”[401]

16081. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim kendi yüzüne dilenmeden bir kapı açarsa, Allah da onun yüzüne fakirlikten bir kapı açar.”[402]

16082. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çocuğuna beddua eden kimse, kendisine fakirliği miras bırakır.”[403]

16083. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Odalarda örümcek ağlarının var olması fakirlik getirir. Hamamda idrar etmek fakirlik getirir. Cenabet halinde yemek fakirlik getirir. Dişleri ılgın ağacının dallarıyla temizlemek fakirlik getirir. Ayakta durarak saçı taramak fakirlik getirir. Evde çerçöp bırakmak fakirlik getirir. Yalan yere yemin etmek fakirlik getirir. Zina etmek fakirlik getirir. İhtirası açığa vurmak fakirlik getirir. Akşam ve yatsı arasında uyumak fakirlik getirir. Güneş doğmadan önce uyumak fakirlik getirir. Geçiminde planlı olmamak fakirlik getirir. Akrabalık bağlarını kesmek fakirlik getirir. Yalan söylemeyi adet edinmek fakirlik getirir. Çok şarkı dinlemek fakirlik getirir. Gece erkek bir dilenciyi reddetmek fakirlik getirir.”[404]

16084. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice zenginlik kalıcı fakirliğe sebep olur.”[405]

bak. el-Bihar, 76/74, 86, 117, 121, 144, 165, 175, 315,

3234. Bölüm

Münezzeh Olan Allah’ın Fakirlerden Özür Dilemesi

16085. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah fakirlere özür dileyen bir bakışla bakar ve şöyle buyurur: “İzzet ve celalime andolsun ki ben sizleri dünyada hor gördüğüm veya itina göstermediğim için fakir kılmadım. Şüphesiz bu gün sizlere nasıl davrandığımı görüyorsunuz.”[406]

16086. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “(Kıyamet günü) Övgüsü yüce olan Allah kardeşin kardeşten özür dilediği gibi, dünyada fakir olan mümin kulundan özür diler ve şöyle buyurur: “İzzet ve celalime andolsun ki ben seni dünyada hor gördüğüm için muhtaç kılmadım. Şimdi bu örtüyü kaldır ve dünyanın yerine sana verdiğimi gör.” O örtüyü kaldırır ve şöyle der: “Dünyada benden aldıysan da verdiğin bu karşılık sebebiyle zarar etmiş sayılmam.”[407]

3235. Bölüm

Fakirliğin Süsü

Kur’an:

“(İnfaklarınızı) Allah yolunda mahsur kalanlara, yeryüzünde dolaşamayanlara, hayalarından dolayı, kendilerini tanımayanların zengin saydıkları yoksullara verin. Onları yüzlerinden tanırsın, insanlardan yüzsüzlük ederek bir şey istemezler.”[408]

16087. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İffetli olmak fakirliğin süsüdür.”[409]

16088. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mümin kendi dininde güçlüdür…Zenginlik zamanında ılımlı, fakirlik zamanında ise süslüdür.”[410]

16089. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim fakirliğini izhar ederse, kendi değerini düşürmüş olur.”[411]

16090. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İşlerin en zoru ve zahmetlisi, fakirliğini gizli tutmaktır.”[412]

16091. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yoksulluk ve hastalıkları gizli tutmak mürüvvettendir.”[413]

16092. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah fakirliği yaratıklarına emanet olarak vermiştir. O halde herkim onu gizli tutarsa, Allah, gündüzü oruç tutan, geceyi ibadetle geçiren kimsenin sevabını ona verir.”[414]

16093. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlik emanettir. O halde herkim onu gizli tutarsa bu işi ibadettir. Herkim onu aşikar kılarsa, Müslüman kardeşlerinin boynuna tasma takmıştır (onların boynuna sorumluluk yüklemiştir. )”[415]

16094. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala iffetli fakir mümini sever.”[416]

bak. 210. Konu, ez-Zinet, 360. Konu, el-İffet; es-Sual (2), 1712. Bölüm; es-Sedaka, 2240. Bölüm; el-Cemal, 539. Bölüm; Vesail’uş Şia, 3/342, 3. Bölüm

3236. Bölüm

Fakirler Cennetin Hükümdarlarıdır

16095. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fakirler cennet ehlinin hükümdarlarıdır. İnsanların tümü cennete iştiyak duyar ve cennet ise fakirlere iştiyak duyar.”[417]

16096. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dünya ve ahiretin hükümdarları (Allah’tan) hoşnut olan fakirlerdir.”[418]

16097. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cennetin kapıları fakirlerin yüzüne açıktır.”[419]

16098. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cennete bir başvurdum. Ehlinin çoğunun fakirler olduğunu gördüm. ”[420]

16099. Resulullah (s.a.a), kendisine, “Acaba Allah’tan korkanlar, Allah karşısında huşu ve tevazu içinde olanlar ve Allah’ı çok zikredenler, diğer insanlardan daha önce mi cennete girerler?” diye soran Ebu Zer’e şöyle buyurmuştur: “Hayır, fakir müminler gelir ve insanların omuzlarının üzerinden geçip (cennete) giderler.”[421]

16100. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim ölür de kendisinden geriye dirhem ve dinar bırakmazsa, hiç kimse ondan daha zengin olarak cennete giremez.”[422]

16101. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakir Müslümanlar, zenginlerden kırk sonbahar[423] önce cennet bahçelerinde gezinip dururlar.” İmam daha sonra şöyle buyurdu: “Bu konuda senin için bir örnek vereyim. Bu grubun hikayesi vergi alan birinin yanından geçen iki gemiye benzer. Vergi alan kimse, o ikisinden birine bakar, onda bir şey görmez ve şöyle der: “Bunu serbest bırakın gitsin” Diğerine bakar ve onu yük dolu bir halde görür ve şöyle der: “Bunu tutun.”[424]

16102. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü tam bir aydınlıkla sizlere müjdeler olsun ey fakir muhacirler! Sizler zenginlerden yarım gün daha önce cennete gireceksiniz ve o yarım gün beş yüz yıla denktir.”[425]

16103. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Müslüman fakirler zenginlerden beş yüz yıla denk olan yarım günden daha önce cennete girerler.”[426]

16104. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bütün peygamberler Süleyman b. Davud’dan kırk yıl daha önce cennete girerler.”[427]

16105. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cennete giren en son peygamber Süleyman’dır ve bu da kendisine verilen dünya sebebiyledir.”[428]

bak. el-Cennet, 561. Bölüm; el-Hisab, 842. Bölüm

3237. Bölüm

Ne Mutlu Fakirlere

Kur’an:

bak. . Furkan suresi, 10. ayet; Zuhruf suresi, 33-35. ayetler

16106. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey fakirler grubu! Allah benden sizin meclislerinize katılmamı istemiş ve şöyle buyurmuştur: “Sabah akşam Rablerini çağıranlarla birlikte sabret.” Zira sizin meclisleriniz sizden önceki peygamberlerin meclisleridir.”[430]

16107. Resulullah (s.a.a) kendisine, “Pazarda çeşitli meyveler görüp canımız çektiği halde alamıyoruz bunun için bir sevabımız var mıdır?” diye soran fakirlere şöyle buyurmuştur: “Sevap bundan başka bir şey midir?”[431]

16108. İmam Sadık (a.s) Muhammed Hezzaz’a şöyle buyurmuştur: “Pazara gitmiyor musun? Satılan meyveleri ve canının çektiği şeyleri görmüyor musun?” Ben (Muhammed Hezzaz) şöyle arzettim: “Elbette görüyorum.” İmam şöyle buyurdu: “Görüp de alamadığın şeyin karşılığında senin için bir iyilik vardır.”[432]

16109. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ne mutlu sabırlı fakirlere! Onlar göklerin ve yerin melekutunu görenlerdir.”[433]

16110. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey fakirler grubu! Allah’tan kalben hoşnut olun ki fakirliğin sevabına erişesiniz, aksi taktirde erişemezsiniz.”[434]

16111. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey fakirler topluluğu! Nefsinizi temiz tutun ve Allah’tan kalben hoşnut olun ki aziz ve celil olan Allah fakirliğiniz karşısında sizlere ecir versin. ”[435]

16112. İmam Ali (a.s) peygamberlerin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Eğer istiyorsan, Musa Kelimullah’ın şöyle dediğini i-kinci örnek olarak sunabilirim; “Ya Rabbi! Bana indireceğin iyiliklere ihtiyacım var.” Allah’a yemin olsun ki o, yiyeceği ekmekten başka bir şey istemedi.”[436]

16113. Resulullah (s.a.a) Ebuzer’e şöyle buyurmuştur: “Cuayl’i nasıl görüyorsun?” Ben Ebuzer şöyle arzettim: “O kendi benzerleri gibi bir fakirdir.” Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: “Falan kimseyi nasıl görüyorsun?” Ben şöyle arzettim: “O da insanların büyüklerinden bir büyüktür.” Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: “Cuayl ondan bir dünya daha iyidir.” Ben şöyle arzettim: “Ey Allah’ın Resulü! Bu şahsın şöyle bir durumu vardır ve siz ona şöyle davranıyorsunuz.” Peygamber şöyle buyurdu: “O kendi kavminin başkanıdır ve ben onların kalbini elde etmek için bu işi yapıyorum.”[437]

16114. Ümeyye bin Halit Ebi’l Ays şöyle diyor: “Peygamber (s.a.a) fakir Müslümanların yardımıyla fetih ve zafer elde etti. ”[438]

16115. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah nezdinde kulun en değerli haleti bir dirhem aradığı halde elde edemediği halettir.” Abdullah bin Sinan şöyle diyor: “İmam Sadık (a.s) bu sözü buyurunca benim yüz bin dirhemim vardır ama bugün bir dirhemim bile yoktur.”[439]

bak. el-Mehebbet (4), 681. Bölüm

3238. Bölüm

Fakirlik (Çeşitli)

16116. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İsteklerini azalt ki fakirliğe tahammül sana kolaylaşsın.”[440]

16117. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirliği kendinize telkin etmeyin. Zira kendisine fakirliği telkin eden kimse cimri olur.”[441]

16118. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice fakir kimse aslandan daha izzetlidir.”[442]

16119. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirin dirhemi Allah nezdinde zenginin dinarlarından daha değerli ve üstündür.”[443]

16120. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Amelsiz ahireti ümit eden kimse gibi olma…eğer zengin olursa azgınlığa ve günaha düşer ve eğer fakir olursa ümitsizliğe ve gevşekliğe kapılır.”[444]

16121. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fakirlerin, miskinlerin, muhtaçların, hakkından mahrum kalanların, borçluların ve yolda kalmışların Allah katında düşman olduğu kimsenin vay haline!.”[445]

16122. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah'ın mükafatını elde etmek için, zenginin fakire gösterdiği tevazu ne kadar da güzeldir. Bundan daha güzeli ise, fakirlerin Allah'a dayanarak zenginlere karşı alçalmamalarıdır.”[446]

16123. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Zenginliğinden dolayı ihsanda bulunan kimse fakirliği dolayısıyla alan kimseden daha üstün değildir.”[447]

16124. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz mutsuzların en mutsuzu kendisinde dünyanın fakirliği ile ahiretin azabı bir araya gelen kimsedir.”[448]

3270. Bölüm

Kıblenin Değişmesi

Kur’an:

“İnsanların sefihleri, “Yöneldikleri kıbleden onları çeviren nedir?” diyecekler; de ki: “Doğu ve batı Allah’ındır. O, dilediğini doğru yola hidayet eder.”[633]

16276. İmam Sadık (a.s), kendisine, Allah Resulü (s.a.a) ne zaman Ka’be’ye doğru döndürüldü? diye soran Muaviye b. Ammar’a şöyle buyurmuştur: “Bedir’den döndükten sonra.”[634]

16277. İmam Askeri (a.s), Allah-u Teala’nın, “Allah’ın hidayet ettikleri dışındakilere ağır idi” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “O zaman Beyt’ul Mukadaddes’e doğru yönelmek, Allah’ın hidayet ettikleri dışındakilere ağır geliyordu. Zira böyle bir kimse, Allah’ın insanı, kendi istek ve arzularına aykırı durumlarında da Allah’ın emrine itaat ediyor mu diye istek ve arzularına aykırı bir şekilde ibadete yönlendirdiğini biliyordu.”[635]

16278. Resulullah (s.a.a), Beyt’ul Mukaddes’e bakınca, Cebrail’e şöyle buyurmuştur: “Allah’tan benim kıblemi, Yahudilerin kıblesinden başka bir kıbleye çevirmesini istiyorum. Cebrail ona şöyle buyurdu: “Ben de senin gibi bir kulum. Senin için bana emir verildiği durum dışında elimden bir şey gelmez. O halde rabbini çağır ve ondan dile.” Ondan sonra Allah Resulü (s.a.a) sürekli olarak gök yüzüne bakıyordu. Sonunda Cebrail Allah’tan kendisine bir cevap getireceği ümidiyle, gök yüzüne bakıyordu. Bunun üzerine Allah şu ayeti nazil buyurdu: “Biz yüzünü gökyüzüne çevirdiğini görüyoruz.”[636]

16279. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kıblenin Ka’be’ye doğru çevirilmesi, Peygamber’in (s.a.a) Mekke’de on üç yıl Beyt’ül-Mukaddes’e doğru namaz kılmasından sonra meydana geldi. Peygamber Medine’ye hicret ettikten sonra yedi ay boyunca Beyt’ul Mukaddes’e doğru namaz kıldı. Bu süreden sonra Allah onun kıblesini Ka’be’ye doğru çevirdi. Zira Yahudiler Allah Resulü’nü (s.a.a) kınıyor ve şöyle diyorlardı: “Sen de bize tabisin, bizim kıblemize doğru namaz kılıyorsun.” Allah Resulü (s.a.a) bu söze çok üzülüyordu. Gece yarısı dışarı çıkıyor ve yüce Allah’tan bu konuda bir emir gelmesini bekleyerek gökyüzü ufuklarına bakıyordu. Ertesi gün öğle namazı olduğunda, Resulullah Ben-i Salim mescidinde öğle namazının iki rekatını kılmışken, aniden Cebrail (a.s) nazil oldu, Peygamber’in omuzlarından tuttu ve onu Ka’be’ye doğru çevirdi ve ona şu ayeti okudu: “Şüphesiz yüzünü gökyüzüne doğru çevirdiğini görüyoruz, o halde seni beğendiğin bir kıbleye yönelteceğiz, o halde yüzünü Mescid’ul Haram’a doğru çevir.” Allah Resulü Bet’ül-Mukaddes’e doğru iki rekat kılmışken, diğer iki rekatı da Ka’be’ye doğru kıldı. Bu esnada Yahudiler ve akılsız kimseler şöyle dediler: “Onları bulundukları kıbleden çeviren şey nedir?” [637]

Allame Tabatabai şöyle diyor: “Bu hususla ilgili olarak gerek Şia ve gerekse Sünni kanallardan bir çok hadis rivayet edilmiştir ki bunlar birbirlerine yakın içerikli hadisler olarak kaynak eserlerde yer alırlar. Ama olayın gerçekleştiği tarih noktasında farklı görüşler ileri sürülmüştür. Çoğunluk –ki doğrusu budur- kıble değişikliğinin, hicretin ikinci yılının Recep ayında yani hicretin on yedinci ayında gerçekleştiği görüşündedir. [638]

İlmi Açıdan İnceleme

İslam dininde kıbleye yönelmek tüm Müslümanları kapsayan ve genel bir ibadet olan namaz, hayvan kesme ve umum halkı ilgilendiren diğer bazı konular açısından son derece önemlidir. Bu yüzden kıbleyi belirlemek için ciddi bir araştırma yapma gereğini duyarlar. Önceki dönemlerde genellikle zann, varsayım ve biraz da tahmin esasına dayalı olarak kıbleyi belirlemeye çalışırlardı. Daha sonraları ümmetin matematik bilginleri bilimsel bir araştırma ve gerçeğe en yakın noktayı belirleme gereğini duydular. Bu amaçla, ülkelerin enlem ve boylamlarını belirleme amacı ile kullanılan cetvellerden, aletlerden yararlanma yönüne gittiler. Önce, girinti ve üçgen hesabı ile, Mekke’nin bulunulan yerin güney noktası karşısındaki sapma konumunu ortaya çıkardılar. Yani bulunulan yer ile Mekke arasındaki kavuşma çizgisinin, bulunulan yer ile o yerin güney noktası arasındaki kavuşma çizgisinden (gündüzün yarı çizgisi) sapma oranını belirlediler. Daha sonra, gündüzün yarı çizgisini belirleyen ve Hint dairesi olarak bilinen ölçü yardımıyla tüm İslam ülkeleri açısından bu noktayı belirlediler. Ardından sapma derecelerini ve kıble hattını tayin ettiler.

Daha sonra kolaylık olsun diye pusula olarak bilinen mıknatıslı aleti kullandılar. Çünkü pusulanın iki ibresinden biri kuzeyi diğeri de güneyi gösterir. Bu alet, Hint dairesi yerine Güney noktasının belirlenmesi için kullanılır. Ayrıca ülkenin sapma çizgisi bilindiğinden kıble tarafını belirleme kolaylaşır.

Ancak bu çalışma Allah kendi rızasına yönelik bu çalışmaları kabul etsin iki bakımdan da yanılmadan kurtulamamıştır. Birincisi: Son dönem matematikçiler, ilk kuşak matematikçilerin boylamı belirlemede yanıldıklarını ortaya koydular. Bu yüzden yön sapması ve Kabe’nin bulunduğu noktanın belirlenmesi ile ilgili hesaplar altüst oldu. Şöyle ki: Bir ülkenin enlemini belirlemeye –Kuzey kutbunun yüksekliğini göz önünde bulundurarak- ilişkin yöntemler gerçeğe yakın bir isabetliliğe sahipti. Anak boylamı belirlemeye ilişkin yöntemler için aynı şeyi söylemek mümkün değildir. Bu ise, göksel bir olayla ilgili iki ortak nokta arasındaki mesafeyi göz önünde bulundurmaktır. Güneş tutulması gibi ki bu olay ancak, güneşin yörüngesindeki seyri oranında algılanabilirdi. Buna saatle ölçme denir. Ancak bu yöntem, eskiden kullanılan aletlerle oldukça güçtü ve titiz bir uygulamadan uzaktı. Ne var ki, günümüzün gelişmiş araçları ve iletişimin sağladığı yakınlık, meseleyi son derece kolaylaştırmışlardır. Kıbleyi tayin etme gereği de hala geçerlidir. Nitekim faziletli alim Şeyh Serdar Kabuli (r.a) bu hususta bir çalışma yapmıştır. Yeni yöntemlerle kıbleye ilişkin yön sapmasını belirlemiştir. Yaptığı çalışmaları ve incelemeleri “Tuhfetul ecille fi marifetil kıble” adlı risalede yayınlamıştır. Bu risale son derece yararlı ve ayrıntılı bilgiler içeren bir risaledir. Bu risalede Şeyh, kıblenin nasıl belirleneceğini matematiksel olarak açıklıyor. Ayrıca ülkelerin kıble şemasını da çiziyor.

Şeyhin ulaştığı bulguların en ilginci de, Peygamber efendimizin (s.a.a) kerametlerinden biri olan Medine’deki Mescidinin mihrabı ile ilgili tespitidir.

Şöyle ki: Eskilerin hesaplamasına göre, Medine’nin coğrafi konumu, enlem: 25◦, boylam: 75◦ 20◦ dk. İdi. Fakat Peygamber efendimizin mescidindeki mihrap bu hesaplara uymuyordu. Bu yüzden alimler mihrabın kıbleye uyumluluğunu çeşitli açılardan araştırmaya gidiyor ve yön sapmasına değişik açıklamalar getirme gereğini duyuyorlardı. Fakat bunların gerçekle uzaktan yakından bir ilgileri yoktu. Ancak Şeyh, Medine’nin coğrafi konumunun, enlem 24◦ 25◦ dk. Boylam; 39◦ 59◦ dk. Ve yön sapmasının ise; 0◦ 45◦ dk. (yaklaşık olarak şeklinde olduğunu tesbit etti. Bu hesaba göre Resulullah’ın mihrabı kıbleyle tam uyuşuyordu. Böylece, namaz kıldığı bir sırada dönüp yüzünü çevirdiği kıble ile ilgili olarak Resulullah efendimizin akıllara durgunluk veren bir mucizesi daha gün yüzüne çıkıyordu. Resulullah Cebrail gelip kolumdan tuttu ve yüzümü Kabe’ye döndürdü demişti. Hiç kuşkusuz Allah ve Onun elçisi doğru söylüyor.

Daha sonra değerli mühendis ez-Zeim Abdurrezzak el-Beğairi -Allah rahmet etsin- yeryüzünün bir çok bölgesinin kıblesini tespit etti ve buna “Marifet’ul Kıble” adlı eserinde yer verdi. Bu eserde yaklaşık olarak dünyanın bin beş yüz bölgesinin kıble şeması çizilmiştir. Böylece kıble tayinine ilişkin ilahi nimet tamamlanmış oldu.

İkincisi: Meselenin manyetik yönüdür. Bilim adamlarına göre, dünyanın iki manyetik kutbu, dünyanın iki coğrafik kutbu ile uyuşmazlar. Sözgelimi manyetik kuzey kutbu ile coğrafi kuzey kutbu arasındaki farklılık zamanla bin mile kadar çıkar. Dolayısıyla pusula coğrafik güney kutbunu tam olarak göstermez. Öyle ki bazen hiç de normal karşılanmayacak bir yön farklılığı ortaya çıkar. Günümüzde, ki 1332 H. Ş. Yılını kastediyorum, değerli Mühendis Hüseyin Ali Rezmara bu meseleyi çözümlemiştir. Değişik bölgelere göre coğrafik kutupla manyetik kutup farklılığını tespit etmiştir ki, onun tesbit ettiği bölge sayısı bin kadardır. Onun icad ettiği pusula, kıble tayininde gerçeğe yakın bir isabetlilik göstermektedir. Günümüzde kullanılan pusula onun icadıdır. Allah çalışmasını kabul etsin. [639]

Toplumsal Bir İnceleme

İnsan topluluklarının yapısını inceleyen, toplum adı verilen birimin özellik ve etkinliklerini gözlemleyen bir insan, toplumunu bir olgu olarak meydana getiren ardından daha alt düzeyli birimlere ayıran, daha geniş alanlara doğru yaygınlaştıran etkenin insan doğası olduğunu görecektir. İnsan yüce Allah’ın fıtratı kanalıyla kendisine ilham etmesi sonucu varlığını sürdürme ve eksiğini giderme amacı ile toplumsal hareketlere girişir. Topluma sığınır, toplumsal eğitim ve denetim aracılığı ile kendi hareketlerini toplumun hareketlerine uydurma, toplumla birlikte oturup kalkma gereğini duyar. Ardından insan bazı bilgilerin farkına varır, kendisine bazı bilgiler ilham edilir. O ilimler (zihinsel kavramlar) ve bazı kavrayışlar aracılığı ile maddeyi ve maddi varlık içinde ihtiyaç duyduğu olguları, kendi hareket biçimini ve maddi varlık içinde ihtiyaç duyduğu olguları, kendi hareket biçimini ve amaçlarını belirler. Bunlar onunla kendi hareketleri ve kendi ihtiyaçları arasındaki bağlantıyı sağlarlar. Güzel ya da çirkin, gerekli ya da zorunlu olduğuna inanmak gibi bir takım toplumsal temel prensiplerin benimsenmesi gibi. Ulusların, bölge ve çağların değişmesiyle değişim ve başkalaşma arzeden başbakanlık, başkan tarafından yönetilme durumu, mülkiyet, özel mülkiyet, ortak ve özel ilişkiler, öteki genel nitelikli kural ve yasalar, ulusal gelenekler de bunlar arasında yer alır. Şu halde üzerinde birleşilen ve görüş birliğine varılan toplumsal değerler ve kurallar yüce Allah’ın ilhamına dayalı insan doğasının ürünleridirler. İnsan doğası inandığı ve istediği değeri dış alemde somutlaştırıp ardından amel, fiil, terk ya da bütünlenme şeklinde pratize etme saydamlığına sahip kılınmıştır.

Maddi olgulardan münezzeh ve maddi olarak algılanmaktan uzak olan yüce Allah’a kulluk sunma amacı ile yönelme, kalp ve vicdan sınırlarının dışına taşırılmak ve fiiller çerçevesine indirgenmek istenince –ki fiiller ancak maddi olgularca gerçekleştirilirler- bu duyguların temsili olarak somutlaştırılmalarından başka seçenek yoktur ki, kalbi yönelişler farklı nitelikleriyle nazara alınarak kendi anlamlarına uygun biçim ve şekillerle fiilen somutlaştırılırlar. Alçalmayı sembolize eden secde, saygı göstermeyi sembolize eden kıyam ve huzuruna pak ve temiz olarak çıkmayı sembolize eden gusül ve abdest gibi. Hiç kuşkusuz kulun mabuduna yönelmesi ibadet ederken yüzünü ona döndürmesi, sunduğu ibadetin ruhunu oluşturur. Bu ruh olmazsa, ibadetin hayatı ve varlığı söz konusu olmaz. İbadetin tam, kalıcı, sürekli ve gerçek olması bakımından bu ruhun sembolize edilmesi bir zorunluluktur.

Putperestler, yıldızlara ve diğer cisimlere kulluk sunan insanlar, ibadet ederlerden mabudlarını karşılarına alıyorlardı. Yüzyüze gelmeyi sağlayan özel mekanlarda bedenleriyle onlara yöneliyorlardı.

Fakat, peygamberlerin sundukları din, özellikle de bu dinlerin tümünü tasdik eden İslam dini, kıble olarak Kabe’yi öngörmüş ve namazda ona yönelmeyi emretmiştir. Bir Müslüman dünyanın neresinde olursa olsun, Kabe’ye yönelerek namaz kılmak durumundadır ve bu hususta hiçbir mazeret ileri süremez. İslam bazı durumlarda kıbleye karşı durmayı, bazı durumlarda da ona sırt çevirmeyi yasaklamıştır. İslam, diğer bazı durumlarda ise, Kabe’ye yönelmeyi mendub saymıştır. İslam bununla insan kalbindeki Allah’a yöneliş duygusunu, evine yönelterek korumayı amaçlamıştır ki, yalnızlığında, kalabalık arasında, ayakta, oturuşunda, uykusunda, uyanıklığında, ibadet anında ve kulluk kasti taşıyan herhangi bir davranışında rabbini unutmasın. Hatta en basit hareketlerde bile bu duygunun göz önünde bulundurulmasını, korunmasını istemiştir. Bu, meselenin ferde yönelik kısmıdır.

Meselenin topluma bakan yönü ise, daha hayret verici, daha etkileyici, daha belirgin ve daha derin etkilidir. İnsanlar aralarındaki zaman ve mekan farklılığına rağmen aynı noktaya yönelmek suretiyle birleşmiş oluyorlar. Bu olay onlar arasındaki düşünce birliğinin, toplumsal bağlılığını gönüllerin kaynaşmışlığının somut idadesidir. Ferdin maddi ve manevi hayatı ile ilintili her olguya nüfuz etmesi mümkün olan bu ruh, toplumsal boyutta daha engindir ve, oluşturduğu toplumsal birlik daha güçlü ve daha yetkindir. Yüce Allah bu ayrıcalığı Müslüman kullarına özgü kılmıştır. Bununla onların birlik beraberliklerini ve toplumsal heybetlerini korumuştur. İnsanların iki kişinin bir görüş etrafında birleşmesi hayal olasıcasına çeşitli hiziplere, değişik mezheb ve meşreblere bölünmüş olmalarına rağmen, bize bahşettiği bu nimetlerinden dolayı ulu Allah’a şükrediyoruz. [640]

Tarihi Açıdan İnceleme

Ka’be’yi ilk kez inşa eden kişinin Hz. İbrahim-i Halil(a.s) olduğu tevatür düzeyinde kesin bir tarihsel olgudur. O dönemde bölgede İbrahim’in oğlu İslamil ile Yemen’den gelen kabilelerden olan Curhum[641] kabilesi yaşıyordu. Ka’be yaklaşık olarak dörtgen şeklinde inşa edilmişti. Dört yöne bakan köşeleri, esen şiddetli rüzgarların etkisini kırıyor, zarar vermesini engelliyordu.

Kabe, Amaliklerin yenildikleri güne kadar İbrahim’in inşa ettiği şekilde kaldı. Sonra Curhum kabilesi (veya tam tersine önce Curhum ve daha sonra Amalikler) Emir’el Müminin’den gelen rivayette belirtildiği gibi yeniden onu inşa ettiler.

Ka’be’nin yönetimi, hicretten önce ikinci yüzyılda Peygamberimizin atalarından biri olan Kusay b. Kilab’ın eline geçince, onu yıkıp yeniden sağlam bir şekilde inşa etti. Devm (bir çeşit hurma ağacına benzer) ve hurma ağacı kerestesinden bir tavan yaptı. Yanında da Dar’un-Nedve’yi inşa etti. Yönetim işlerini ve ileri gelenlerle istişare etmeyi burada yürütüyordu. Sonra Kabe duvarlarının bak. tığı yönleri Kureyş oymakları arasında bölüştürdü. Onlar da evlerini Ka’be’nin etrafındaki tavaf alanının çevresinde yaptılar. Evlerinin kapılarını Ka’be’ye açılacak şekilde planladılar.

Peygamberimizin Peygamber olarak gönderilişinden beş yıl önce bir sel sonucu Ka’be yıkıldı. Kabileler Ka’be’yi yeniden inşa etmek için iş bölümü yaptılar. Duvarlarını yapan usta Yunanlı (Rum) Yakum’du. Mısırlı bir marangoz da ona yardım ediyordu. Sıra Hacer’ül-Esved’in yerleştirilmesine gelince, onu yerine koyma onuruna kimin erişeceği hususunda aralarında tartışma çıktı. Sonunda Hz. Muhammed’in (s.a.a) hakemliğine başvurmaya karar verdiler. Peygamberimiz (s.a.a) o sırada otuz beş yaşındaydı. Kureyşliler onu akıllı, ileri görüşlü, doğru biri olarak biliyorlardı. Hz Muhammed bir aba istedi. Hacer’ül-Esved’i abasının üzerine koydu. Sonra her kabilenin temsilcisinin örtünün bir tarafından tutup kaldırmasını istedi. Taşın konulacağı doğu tarafındaki yere kadar yükselttiklerinde, Hz. Muhammed (s.a.a) taşı tutup yerine yerleştirdi.

Yapılan harcamalar onlara ağır gelmeye başlayınca, yapıyı bugünkü hali üzere bıraktılar. Böylece Ka’be’nin bazı bölümleri yapı dışında kaldı. Binayı küçülttüklerinden Hacer’ül-Esved etrafındaki Hicr-i İsmail tarafında yer alan bir bölüm dışarıda bırakılmış oldu.

Ka’be, Yezid b. Muaviye döneminde Abdullah b. Zübeyr’in Hicaz’a egemen olduğu zamana kadar bu şekilde kaldı. Yezid’in Mekke’deki kumandanlarından Husayn, İbn-i Zübeyr’le savaştı. Kabe mancınık atışından isabet aldı. Daha sonra yakıldı, örtüsü ve bazı ahşap bölmeleri yandı. Sonra Yezid ölünce kuşatma kaldırıldı. İbn-i Zübeyr Kabe’yi yıkıp yeniden inşa etmek istedi. Bu amaçla Yemen’den arıtılmış kireç getirildi. Duvarları onunla yapıldı. Hicr-i İsmail Kabe’nin içine dahil edildi. Kapının yere bitişik olması sağlandı. Karşı duvarda bir kapı daha açıldı. İnsanlar birinden girip diğerinden çıksınlar diye. Yüksekliği yirmi yedi zira (yaklaşık on üç buçuk metre) olarak öngörüldü. Bina tamamlanınca, Kabe’nin içine ve dışına misk ve anber sürüldü. Üzeri halis ipek kumaşla örtüldü. Kabe’nin onarımı Hicri 64 yılında Recep ayının 17’sinde tamamlandı. Sonra Abdulmelik b. Mervan halife olunca komutanlarından Haccac b. Yusuf’u İbn-i Zübeyr’le savaşmak üzere görevlendirdi. Nihayet İbn-i Zübeyr yenildi ve öldürüldü. Haccac Kabe’ye girdi ve İbn-i Zübeyr’in yaptığı değişiklikleri Mervan’a duyurdu. Mervan Kabe’yi eski haline döndürmesini emretti. Bunun üzerine Haccac Kabe’nin kuzey tarafını altı zira’ ve bir karış kadar yıktı.

Bu duvarı Kureyş’in attığı temel üzerinde yeniden inşa etti. Doğuya bakan kapının yerden biraz yüksekçe olmasını sağladı, batıya bakan kapıyı kapattı ve sonra kalan diğer taşları yerlere döşedi.

960 tarihinde Osmanlı Sultanlarından Sultan Süleyman tahta gelince, Kabe’nin çatısını değiştirdi. 1021 tarihinde tahta geçen Sultan Ahmet 1039 tarihinde meydana gelen büyük selin yıktığı kuzey, doğu ve batı duvarlarını onardı. Sonra Osmanlı sultanlarından 4. Murad zamanında bir kez daha onarıldı. Kabe o günden günümüze, yani hicri kameri bin üç yüz yetmiş beş veya Hicri- şemsi bin üç yüz otuz sekiz tarihine kadar herhangi bir onarım geçirmemiştir.

Kabe’nin Şekli

Ka’be yaklaşık olarak dörtgen şeklindedir. Sert mavi taştan yapılmıştır. Yüksekliği on altı metredir. Peygamerimiz (s.a.a) zamanında yüksekliğinin bundan daha az olduğu Fetih günü Peygamberimizin Ali’yi omuzlarına çıkarıp Ali’nin de Kabe’nin üzerindeki putları aşağı indirip kırdığına dair rivayet edilen hadisten anlıyoruz.

İçinde su oluğu bulunan ve tam karşısında yer alan kenarın uzunluğu on metre ve on santimdir. Kapının yer aldığı kenarın ve karşısında bulunan kenarın uzunluğu ise on iki metredir. Kapı yerden iki metre yüksekliktedir. İçeriye giren içi kapının solunda yer alan rükünde Hacer’ül-Esved yer alır. Onun tavaf yerinden yüksekliği bir buçuk metredir. Hacer’ül-Esved ağır, düzgün olmayan, yumurta şeklinde bir taştır. Rengi kırmızıya çalan siyahtır. Üzerinde kızıl noktalar ve sarı kıvrımlar yer alır. Bunlar taşta meydana gelen çatlamaların sonradan kaynaması sonucunda oluşmuşlardır. Çapı yaklaşık olarak otuz santimetredir.

Kabe köşeleri, eski zamanlardan beri “rükun” olarak adlandırılır. Örneğin kuzey köşesine “Rükn’ül-İraki, batı köşesine “Şami” güney köşesine “Yemani” ve Hacer’ul Esved olan doğu köşesine ise “Esved” denir. Kapı ile Rükn’ül-Esved arasındaki mesafeye “mültezem” denir. Bu adı almasının nedeni tavaf eden kimsenin devamlı burada dua ve dilekte bulunmasındandır. Kuzey taraftaki duvarın üzerindeki su oluğuna Mizab-ur Rahmet (rahmet oluğu) denir. Bu oluğu Haccac b. Yusuf yapmıştır. 954 tarihinde Sultan Süleyman gümüş bir olukla 1021 tarhinde ve Sultan Ahmet mavi çini nakışlı ve altın yıldızlı bir gümüş olukla değiştirmiştir. Sonra Osmanoğullarından sultan Abdulmecid 1273 tarihinde altın bir oluk göndermiştir. Yerine konulan bu oluk hala orada bulunmaktadır.

Oluğun tam karşısında yay şeklinde “Hatim” adı verilen bir duvar yer alır. Bu yay şeklinde bir yapıdır. İki ucu Kabe’nin kuzey ve batı köşelerine bakar. Onlardan uzaklıkları 203 cm. kadardır. Bu yapının yüksekliği bir kalınlığı bir buçuk metredir. İç tarafından nakışlı mermer kullanılmıştır. İçeriden bu yay şeklinde duvarın ortasından Kabe’nin bir tarafının ortasına kadarki mesafe 844 cm’dir.

Bu “Hatim” adlı duvarla Kabe’nin duvarının arasındaki boşluğa Hicr-i İsmail denir. İbrahim’in ilk kez inşa ettiği zamanlarda bunun yaklaşık olarak üç metrelik kısmı Kabe’nin içindeydi. Geri kalan kısmı ise, Hacer ve oğlunun koyunlarının barınağıydı. Denilir ki, Hacer ve İsmail burada gömülüdürler.

Kabe’nin içinde yapılan değişiklikler, onarımlar, Kabe’ye ilişkin kurallar ve protokoller bizi pek ilgilendirmemektedir. Dolayısıyla bunların detayına girme gereğini duymuyoruz.

Kabe’nin Örtüsü

Daha önce bakara suresinin tefsiri çerçevesinde, Hacer ve İsmail’in kıssası ve Mekke toprağına konaklamaları ile ilgili olarak aktardığımız rivayetlerde, Kabe’nin inşasının tamamlanışından sonra Hacer’in Kabe’nin kapısına kendi çarşafını perde astığı ifade edilmişti.

Kabe’nin tümünü örten perdeye gelince, söylendiğine göre ilk kez Kabe’ye örtü giydiren kişi, Yemen Tubbalarından Ebu Bekir Es’ad’dır. Bu zat Kabe’yi gümüş sırmalı bir perdeyle örtmüştü. Ondan sonra yönetime gelenler onun bu uygulamasını sürdürdüler. Daha sonra insanlar değişik kumaşlardan üretilmiş perdelerle örtmeye devam ettiler. Böylece üzeri kat kat perdelerle örtülür oldu. Bu perdelerden biri çürüdüğünde hemen üzerine yenisi konulurdu. Bu durum Kusay zamanına kadar sürdü. Kusay Kabe’nin örtüsü için Araplardan yılda bir kez olmak üzere yardım topladı. Bu gelenek onun oğulları tarafından da sürdürüldü. Ebu Rabia b. Muğire bir yıl, diğer Kureyş kabileleri de bir yıl örtüyü değiştirirlerdi.

Peygamber efendimiz (s.a.a) Kabe’yi yemen kumaşıyla örtmüştü. Abbasi Halifelerinden el-Mehdi’nin zamanına kadar bu şekilde kaldı. Halife Hac için Mekke’ye geldiğinde, Kabe bakıcıları perdelerin Kabe’nin yüzünde birikmiş olmasından şikayet ettiler. Bunların ağırlık yapıp Kabe’yi yıkmasından korktuklarını belirttiler. Bunun üzerine Halife bu örtülerin kaldırılmasını, yerine her yıl bir tek örtü serilmesini emretti. Bu gelenek günümüze kadar devam etti. Kabe’nin bir de iç örtüsü vardır. İlk kez Kabe’ye içeriden perde örten kişi Abbas b. Abdulmuttalib’in annesidir. Oğlu Abbas ile ilgili olarak bir adakta bulunduğu için bu perdeyi Kabe’nin iç duvarlarına örtmüştü.

Kabe’nin Konumu

Kabe çeşitli toplumlarca kutsal ve azametli sayılmıştı. Hintliler azametli bir gözle Kabe’ye bakıyorlardı ve kendilerince Üçüncü Uknum olarak kabul edilen “Sifa”nın ruhunun eşiyle birlikte Hicazı ziyaret ettiği sırada Hacer’ül-Esved’e hulul ettiğini söylerlerdi.

Fars ve Keldani Sabileri onu yedi büyük evden[642] biri kabul ederlerdi. Bir de, eski ve uzun süre ayakta kalmış olması nedeniyle Zühal’in evi olduğuna inanılırdı.

Farslar da Kabe’ye saygı gösterirlerdi. Hürmüz’ün ruhunun ona hulul ettiğine inanırlardı. Bazen Hac için gittikleri de olurdu.

Yahudiler ona saygı gösterir, İbrahim’in dini üzere orada Allah’a ibadet ederlerdi. İçinde resimler ve heykeller bulunurdu. Bunlar arasında ellerinde fal okları bulunan İbrahim ve İsmail’in resimleri de yer alırdı. bakire Meryem’in ve Mesih’in resmi de yapılmıştı. Bu da Yahduiler gibi Hıristiyanların da ona saygı gösterdiklerinin tanığıdır.

Araplar da Kabe’ye büyük bir saygı gösterirlerdi. Onu Allah’ın evi kabul ederlerdi. Her taraftan gelip ona hac ziyeretinde bulunurlardı. Kabe’nin İbrahim tarafından yapıldığını söylüyorlardı. Hac, İbrahim’in Araplar arasında nesilden nesile gelen dininin bir kuralıydı.

Kabe’nin Yönetimi

Kabe’nin yönetimi İsmail’in elindeydi. Ondan sonra bu görev oğullarına geçti. Sonra Curhum kabilesi onlara karşı üstünlük sağlayıp Kabe’nin yönetimini elde geçirdiler. Ardından Kerkeroğullarından bir taife olan Amalikler, Curhum kabilesiyle bir dizi savaşa girşip Kabe’ye sahip oldular. Amalikler Mekke’nin aşağı kısmına konaklanmışlardı. Curhumlular da yukarı kısmına yerleşmişlerdi. İçelerinde melikleri de vardı.

Sonra talih Curhumlulardan yana döndü; Amalikleri yenilgiye uğratıp Kabe’nin yönetimini ele geçirdiler. Böylece yaklaşık olarak üç yüz yıl yönetim onların elinde kaldı. Hz. İbrahim’in yapısına eklemede bulundular, duvarlarını yükselttiler.

İsmailoğulları güçlenip çoğalınca ve artık belli bir caydırıcı kuvvete kavuşunca, Mekke onlara dar gelmeye başladı. Bunun üzerine Curhumlularla savaştılar, onları yenilgiye uğratıp Mekke’den çıkardılar. O sırada İsmailoğullarının başında Amr b. Luhay bulunuyordu. Kendisi Huzaa kabilesinin büyüğüydü. Mekke’nin yönetimini ele geçirip Kabe’nin işlerini kendi uhdesine aldı. Kabe’nin üzerine putları koyup insanları onlara tapmaya çağıran ilk kişi odur. Kabe’nin üzerine koyduğu ilk put “Hubel”dir. Onu Şam’dan getirmiş, Kabe’nin damına koymuştu. Ardından başka putlar da getirmişti. Böylece putların sayısı artmış ve Araplar arasında puta tapıcılık yayılmış ve tek ilaha kulluğu esas alan Hanif dini yok olmuştu.

Curhum kabilesinden Şahne b. Halef konuyla ilgili olarak Amr b. Luhay’a hitaben şöyle der:

“Ey Amr, ilahlar icad ettin sen.

Mekke evinin çevresine çeşit çeşit putlar diktin.

Oysa Kabe’nin bir tane rabbi vardı, ebedi…

Ama sen, insanlar içinde, onun birçok Rabbinin olmasını sağladın.

Yakında bileceksiniz ki, Allah kısa süre sonra,

Sizin dışınızda evi için bir koruyucu seçecektir.”

Kabe’nin yönetimi Halil el-Huzai zamanına kadar Huzaa oğullarının elindeydi. Halil kendisinden sonra yönetimi kızına verdi. Kızı da Kusay b. Kilab’in karısıydı. Kabe kapısını açıp kapatmayı Huzaa oğullarından Ebu Gabşan el-Huzai adlı birine verdi. Ebu Gabşan bu görevi, bir deve ve bir fıçı şarap karşılığında Kusay b. Kilab’a sattı. Bu olay Araplar arasında bir deyim olmuştur: “Ebu Gabşan’ın alış verişinden daha zararlı…” diye.

Böylece yönetim Kureyş’e geçti. Kusay, Kabe’nin yapısını yeniledi. Daha önce buna değinmiştik. Durum, Peygamberin (s.a.a) Mekke’yi fethetmesine kadar bu şekilde devam etti. Resulullah (s.a.a) Kabe’ye girdi, duvarlardaki resim ve kabartmaların silinmesini, içindeki putların kırılmasını emretti. Üzerinde İbrahim’in iki ayağının izi bulunan taş, yani Makam-ı İbrahim, o sırada Kabe’nin yakınlarında koruma altında bir şeyin içindeydi. Sonra bugün bilinen yere gömüldü. Burası dört sütun üzerinde duran bir kubbedir. Tavaf edenler namaz kılmak amacıyla buraya yönelirler.

Kabe’yle ilgili haberler ve onunla bağlantılı dinsel uygulamalar çok ve uzundur. Biz hac ve Kabe ayetleri üzerinde düşünen bir araştırmacı için yeterli olan bu kısmını sunmakla yetindik.

Yüce Allah’ın bereketli kıldığı ve hidayet olarak öngördüğü Kabe’nin bir özelliği de, hiçbir İslami grubun onun konumunu tartışma konusu yapmamış olmasıdır. [643]

3291. Bölüm

Kur’an

Kur’an:

“And olsun ki, sana daima tekrarlanan yedi ayetli Fatiha’yı ve Kur’an’ı Azim’i verdik.” [785]

“Kur’an’ı, öğüt olsun diye kolaylaştırdık; öğüt alan yok mudur?”[786]

16408. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Anlayışlı dinleyici veya konuşan alim dışında hiç kimse için hayatta hayır yoktur. Ey insanlar! Sizler huzur ve barış zamanında yaşıyorsunuz. Sizleri hızla götürmekteler. Şahit olduğunuz gibi gece ve gündüz her yeniyi eskitmekte, her uzağı yakınlaştırmakta, her vaat edileni gerçekleştirmektedir. O halde önünüzde duran uzak ve uzun yarışma meydanı için çaba göstermeye hazırlanın.”

Mikdat şöyle arzetti: Ey Allah’ın Resulü! Barış ve huzur ne demektir?” peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: “(dünya) imtihan ve kopma yeridir. O halde işler karanlık gece parçaları gibi sizlere karmaşık ve belirsiz hale gelirse Kur’an’a yöneliniz. Şüphesiz Kur’an şefaati kabul edilmiş bir şefaatçi ve şikayeti kabul edilen bir şikayetçidir. Her kim onu önünde tutarsa Kur’an onu cennete çeker. Her kim de Kur’an’ı arkasına atarsa Kur’an onu cehenneme sürükler. Kur’an en iyi yola hidayet edicidir, (hak ve batılı ayırt edicidir) ve şaka değildir. Kur’an’ın hem zahiri vardır hem de batını. Zahiri; hüküm ve emirlerdir. Batını ise derin bir ilimdir. Denizinin ilginçlikleri sayısızdır. Alimler asla ondan doymaz. Kur’an Allah’ın sağlam bir ipidir. Kur’an dosdoğru bir yoldur. Hidayet ışıkları, hikmet meşaleleri Kur’an’dadır ve Kur’an hüccet ve bürhana kılavuzluk eder.”[787]

16409. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Sizler huzur ve barış ortamında yaşamaktasınız. Yolculuk bineğine binmişsiniz ve sizi hızla ileri doğru götürmektedir. Gece ve gündüzün, güneşin ve ayın her yeni şeyi eskittiğine, her uzağı yakınlaştırdığına, her vadolunanı ve tehdit edileni gerçekleştirdiğine sizler de şahitsiniz. O halde bu uzun ve uzak yolu katetmek için azık hazırlayın.

Miktat bin Esved Kindi (r.a) ayağa kalkarak şöyle arzetti: Ey Allah’ın Resulü! Ne yapacağımızı buyurunuz. Peygamber şöyle buyurdu: “Dünya bela, imtihan, sonra kopma ve yok olma diyarıdır. O halde işler karanlık gece parçaları gibi sizlere karanlık ve şüpheli ıolduğunda Kur’an’a yöneliniz. Zira Kur’an şefaati kabul edilmiş bir şefaatçi ve şikayeti makbul olan bir şikayetçidir. Her kim Kur’an’ı önünde tutarsa onu cennete çeker ve her kim de Kur’an’ı arkasına atarsa onu cehenneme sürükler. Kur’an doğru yolu gösteren bir kılavuzdur. Kur’an detaylı açıklama, aydınlatma ve (hakikatleri) tahsil etme kitabıdır. Hak ve batılı ayırt edicidir. Şaka değildir. Hem zahiri vardır hem de batını. Zahiri Allah’ın hükmü ve emridir. Batını ise Allah-u Tealanın ilmidir. O halde zahiri muhkem ve sağlamdır, batınının ise bir takım sınırları vardır. Sınırlarının da bir takım sınırları vardır. İlginçlikleri sayısızdır. Acayipliği ve garipliği eskimez ve bitmez. Hidayet ışıkları ve hikmet meşaleleri Kur’an’dadır. İnsafı olan kimse için marifet ve tanımaya sevkeden bir kılavuzdur. O halde insan dikkatle bakmalı ve insafını göz önünde bulundurmalıdır ki helak olmaktan kurtulsun, darlıktan dışarı çıksın. Zira ki düşünmek, basiret sahibi kimsenin kalbinin hayat sebebidir. İnsanın ışık sayesinde karanlıklarda yol alması, güzel kurtulması ve (şüphelerde ve karanlıklarda) az beklemesi gibi.”[788]

16410. Haris A’ver şöyle diyor: “Müminlerin Emiri Ali b. Ebi Talib’in (a.s) huzuruna vardım ve şöyle arzettim: “Ey Müminlerin Emiri! Biz senin huzurundayken, dinimizi sağlamlaştıracak bir takım sözler işitiyoruz. Ama senin huzurundan ayrılınca ne olduğunu bilmediğimiz, karanlık bir takım konular işitmekteyiz. (şüphe uyandırıcı bir takım sözler işitmekteyiz.) İmam şöyle buyurdu: “Bu sözleri söylüyorlar mı?” Ben, “Evet!” diye arzettim. İmam şöyle buyurdu: “Allah Resulü’nden (s.a.a) şöyle buyurduğunu işittim: “Cebrail benim yanıma geldi ve bana şöyle buyurdu: “Ey Muhammed! Çok geçmeden ümmetin arasında bir takım fitneler ortaya çıkacaktır.” Ben şöyle dedim: “Bundan kurtuluş yolu nedir?” Cebrail şöyle buyurdu: “İçinde, sizden öncekilerin ve sizden sonrakilerin haberleri ve aranızdaki şeylerin hükümleri beyan edilen Allah’ın kitabıdır.”[789]

16411. Resulullah (s.a.a), kendisine, “Çok geçmeden ümmetin fitneye düşecek” denildiğinde ve “Bundan kurtuluş yolu nedir?” diye sorulduğunda şöyle buyurmuştur: “Allah’ın değerli kitabıdır. Bu kitaba, batıl ne önden ve ne arkadan yaklaşabilir. Övülmüş hikmet sahibi biri tarafından nazil olmuştur. Herkim ilmi Kur’an dışında bir yerde ararsa, Allah onu saptırır.”[790]

16412. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah, Kur’an’ı alimlerin susuzluğunu giderici, anlayış, kavrayış sahibi kalplere bahar ve salihler için bir yol kıldı ve kullanana bir daha hastalık bulaşmayan bir ilaç ve beraberinde karanlığın barınamayacağı bir nur.”[791]

16413. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bu Kur’an’ın; öğüdünün aldatmayan, saptırmayıp doğru yolu gösteren, sözünde yalan olmayan bir nasihatçı olduğunu bilin. Kur’an’la oturup kalkan kimse bir artma ve bir de eksilme ile kalkar: Hidayetinde artma ve körlüğünde eksilme olur.”[792]

16414. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah hiç kimseye Kur’an’ın benzeri bir şeyle öğüt vermemiştir. Çünkü O, Allah’ın sağlam ipi ve emin sebebidir. Gönüllerin baharı, ilmin kaynakları ondadır. Kalp için ondan başka cila yoktur.”[793]

16415. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an emreden ve sakındıran, sessiz ve konuşandır. Allah’ın mahlukata hüccetidir. Allah insanlardan Kur’an’la misak almış, misaklarına karşı onların nefislerini rehin tutmuştur.”[794]

16416. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En iyi zikir Kur’an’dır. Göğüsler Kur’an ile genişler ve batınlar Kur’an ile aydınlanır.”[795]

16417. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah, kudretini göstererek onlar görmeksizin kitabında tecelli etti; onları kahrıyla korkuttu.”[796]

16418. İmam Zeyn’ül-Abidin (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer alemin doğu ve batısındaki bütün insanlar ölseler Kur’an yanımda olduktan sonra, asla yalnızlık ve dehşete kapılmam.”[797]

16419. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Gerçekleri Kur’an yoluyla tanımayan kimse, fitnelerden uzak kalamaz.”[798]

16420. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an, iki hidayetin en üstünüdür.”[799]

16421. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah için, Allah için Kur’an’a uyun; onunla amel etmede başkası sizden önde olmasın.”[800]

16422. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Benim sözüm, Allah’ın sözünü neshetmez, ama Allah’ın sözü, benim sözümü nesheder ve Allah’ın sözünden bazısı, diğer bazısını nesheder.”[801]

16423. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Siz, Allah’ın kitabıyla gerçekleri görüyor, hakikatleri söylüyor ve hakkı işitiyorsunuz. Kur’an’ın ayetlerinden bazıları diğerlerini destekler ve bir birbirlerine şahitlik eder. Onda Allah hakkında çelişki yoktur, dostunu da Allah’a muhalefet ettirmez.”[802]

16424. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ın bir bölümü, diğer bir bölümünü tasdik eder. O halde sizler bazısını diğer bazısı sebebiyle yalanlamayınız. (“Bu ayet falan ayetle uyuşmuyor” demeyeniz)”[803]

3292. Bölüm

Kur’an İmam ve Rahmettir

Kur’an:

“Kur’an’dan önce, Mûsa’nın Kitab’ı, (Tevrat), bir rahmet ve rehberdir. Bu Kur’an, zulmedenleri uyarmak ve iyi davrananlara müjde olmak üzere Arap diliyle indirilmiş, kendinden öncekileri doğrulayan bir Kitab’dır.”[804]

“Rabbinin katından bir belgesi ve onun arkasından da bir şâhidi olanlar, önlerinde de Mûsa’nın Kitab’ı önder ve rahmet olarak bulunanlardır ki, işte onlar Kur’an’a iman ederler.”[805]

16425. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’dan ayrılmayınız. Kur’an’ı imam ve önder edininiz.”[806]

16426. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Benden sonra öyle bir zaman gelecek ki, o zamanda haktan daha gizli, batıldan daha aşikar bir şey olmayacak… Kur’an ve ehli insanlar içindedir; fakat, onlarla değil; insanlarla beraberdir, fakat, birlikte değil. . . Çünkü bir araya gelseler bile dalalet hidayete uymaz. Bu halk ayrılık üzere birleştiler ve birlikten ayrıldılar. Sanki kitabın önderleri onlar da, kitap onların önderi değildir. Onların yanında kitabın ancak adı vardır; sadece yazısını tanırlar.”[807]

3293. Bölüm

Kur’an En Güzel Sözdür

Kur’an:

“Allah, ayetleri birbirine benzeyen ve yer yer tekrar eden Kitab’ı sözlerin en güzeli olarak indirmiştir. Rablerinden korkanların, bu Kitaptan tüyleri ürperir, sonra hem derileri ve hem de kalpleri Allah’ın zikriyle yumuşar ve yatışır.”[808]

16427. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En güzel söz Allah’ın kitabıdır, en iyi hidayet Muhammed’in (s.a.a) hidayetidir. En kötü işler ise bidatlardır.”[809]

16428. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En güzel kıssa, en etkili öğüt, en faydalı hatırlatma, aziz ve celil olan Allah’ın kitabıdır.”[810]

16429. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En doğru söz, en etkili öğüt, en güzel kıssa Allah’ın kitabıdır.”[811]

16430. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Teala’nın kitabını öğreniniz. Zira o sözlerin en güzeli, öğütlerin en etkilisidir. Kur’an’ı derin anlayınız. Zira o kalplerin baharıdır. Kur’an’ın nurundan şifa dileyiniz. Zira Kur’an göğüslerdeki hastalıklara şifa verendir. Kur’an’ı güzel tilavet ediniz. Zira ki Kur’an kıssaların (ibretli öykülerin) en güzelidir.”[812]

16431. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sözlerin en doğrusu, öğütlerin en etkilisi ve kıssaların en güzeli Allah’ın kitabıdır.”[813]

16432. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ın diğer sözlere üstünlüğü, Allah’ın diğer yaratıklarına üstünlüğü gibidir.”[814]

16433. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı güzel tilavet ediniz. Zira Kur’an kıssaların en faydalısıdır. Kur’an’dan şifa talep ediniz. Zira Kur’an göğüslerin şifasıdır.”[815]

3294. Bölüm

Kur’an Her Zaman Yenidir

16434. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an her ne kadar tekrar edilse de ve kulakla işitilse de yine de eskimez.”[816]

16435. İmam Sadık (a.s), kendisine, “Kur’an ne kadar çok okunsa ve konuşulsa da yeniliği ve tazeliği sürekli artmaktadır. Bunun sırrı nedir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Çünkü Allah Tebarek ve Teala onu belli bir zaman ve belli insanlar için karar kılmamıştır. Bu yüzden her zaman, her topluluk için kıyamet gününe kadar yeni ve tazedir.”[817]

16436. İmam Rıza (a.s), Kur’an’ın sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Kur’an Allah’ın sağlam ipi, sağlam kulpu ve cennete çeken en üstün yoludur. Kur’an ateşten kurtarır, zamanın geçmesiyle asla eskimez. Çeşitli diller onu çökeltip yokluğa sürükleyemez. Zira Kur’an belli bir zaman için karar kılınmamıştır. Aksine Kur’an her insan için burhan ve hüccete bir kılavuz olarak taktir edilmiştir. Ne önden ve ne de arkadan batıl ona yol bulamaz ve Kur’an, övülmüş hikmet sahibinin nezdinden nazil olmuştur.”[818]

3295. Bölüm

Kur’an En Büyük Hastalıklara Şifadır

Kur’an:

“Kur’an’dan iman edenlere rahmet ve şifa olan şeyler indiriyoruz. O, zalimlerin ise sadece kaybını artırır.”[819]

“Ey insanlar! Rabbinizden size bir öğüt ve kalplerde olana şifa, iman edenlere doğruyu gösteren bir rehber ve rahmet gelmiştir.”[820]

“Biz bu Kur’an’ı yabancı bir dil ile ortaya koysaydık: “Ayetleri uzun açıklanmalı değil miydi? Bir Araba yabancı bir dille söylenir mi?” derlerdi. De ki: “Bu, iman edenlere doğruluk rehberi ve gönüllerine şifadır.” İnanmayanların kulaklarında ağırlık vardır ve onlara kapalıdır; sanki bunlara uzak bir mesafeden sesleniliyor da anlamıyorlar.”[821]

16437. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz o; küfür, nifak, azgınlık ve sapıklık gibi en büyük dertlere devadır.”[822]

16438. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz bu Kur’an’da nur kandilleri ve göğüslerin şifası vardır. O halde parlatıcı Kur’an nuruyla parlatmalı ve kalbini o sıfata gem vurmalıdır. Zira (Kur’an’ın) telkini, karanlıklarda ışığın yardımıyla yolu kateden kimse gibi basiret sahibi şahsın kalbinin hayatıdır.”[823]

16439. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tutunulacak sağlam bir ip, aydınlatıcı bir nur, şifalı bir kaynak, olan Allah’ın kitabına sarılın… Onunla konuşan doğru konuşur; onunla amel eden kazanır.”[824]

16440. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an ilaçtır.”[825]

bak. ed-Deva, 1290. bölüm

3296. Bölüm

Kur’an Bir Servettir, Onsuz Zengin Olmak Mümkün Değildir

16441. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an bir servettir. Onsuz zengin olmak mümkün değildir. Kur’an olduktan sonra fakirlik olmaz.”[826]

16442. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an bir servettir. O olduğu taktirde fakirlik olmaz. O olmadığı taktirde de zenginlik olmaz.”[827]

16443. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim Kur’an’ı okursa o asla fakir olmayacak bir zengindir.”[828]

16444. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’a uyduktan sonra yoksulluk, Kur’an’a uymadan önce de zenginlik gelmeyeceğini bilin. O halde ondan dertlerinize şifa isteyin, zorluklarınıza karşı yardım dileyin.”[829]

16445. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkime Kur’an verilir de buna rağmen başkasına bundan daha üstün bir nimet verildiğini sanırsa, şüphesiz küçük bir şeyi büyük saymış ve büyük bir şeyi küçük görmüş olur.”[830]

bak. el-Gına, 3112. Bölüm

3297. Bölüm

Kur’an’daki Mevcut İlimler ve Haberler

16446. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’da sizden öncekilerin haberleri, sizden sonrakilerin haberleri ve aranızdaki şeylerin hükümleri vardır.”[831]

16447. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki geleceğin bilgisi, geçmişe ait haberler, derdinizin ilacı, aranızdaki düzenin gerektirdiği her şey ondadır.”[832]

16448. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim öncekilerin ve sonrakilerin ilmini isterse, Kur’an’ı araştırıp düşünmelidir.”[833]

16449. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizinle, öncekilerle ve gelecektekilerle ilgili haberler ile gök ve yer haberleri Kur’an’dadır. Eğer biri gelir de sizi ondan haberdar kılarsa, şüphesiz bundan şaşkınlığa düşersiniz.”[834]

16450. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İki kişinin görüş farklılığına düştüğü her konunun kökü, mutlaka aziz ve celil olan Allah’ın kitabında mevcuttur. Ama insanların akılları buna erişememektedir.”[835]

bak. el-İmamet (3), 192. Bölüm

3298. Bölüm

Kur’an’ı Öğrenmek

16451. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsana ölmeden önce, Kur’an’ı öğrenmesi veya öğrenme halinde ölmesi yakışır.”[836]

16452. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an, Allah’ın ziyafet sofrasıdır. O halde gücünüz yettiğince bu sofradan yararlanın.”[837]

16453. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz bu Kur’an Allah’ın ziyafet sofrasıdır. O halde gücünüz yettiğince Allah’ın sofrasından öğreniniz.”[838]

16454. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an'ı öğrenin, çünkü o sözlerin en güzelidir. Onda anlayışınızı derinleştirip kavrayışınızı genişletin. Çünkü o gönüllerin baharıdır. Nuruyla şifa bulun, zira o göğüslerin şifasıdır. Onu en güzel okuyuşla okuyun. Çünkü o kıssaların en faydalısıdır.”[839]

16455. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Eğer mutlu insanların hayatını, şehitlerin ölümünü, hasret gününde kurtuluşu, yakıcı günde gölgeyi ve sapıklık gününde hidayeti istiyorsanız, Kur’an’ı öğreniniz. Zira ki Kur’an rahman olan Allah’ın sözüdür. Şeytandan bir korunma vesilesidir ve (ameller için kurulan) terazinin ağırlığıdır.”[840]

16456. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey Muaz! Eğer mutlu insanların hayatını, şehitlerin ölümünü, haşr gününde kurtuluşu, korku gününde güvenliği, karanlıklar gününde nuru, yakıcı günde gölgelenmeyi, susuzluk gününde suya kanmayı, (amel terazisinin) hafiflik gününde ağırlığı ve sapıklık gününde hidayeti istiyorsan, o halde Kur’an’ı öğren. Zira Kur’an Rahman’ı hatırlamak, şeytandan korunmak ve (ameller) terazisinin ağırlığıdır.”[841]

16457. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizin en iyileriniz, Kur’an’ı öğrenen ve öğreteninizdir.”[842]

16458. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizin en iyiniz, Kur’an’ı öğrenen ve öğretendir.”[843]

16459. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizin en hayırlınız Kur’an’ı öğrenen ve öğreteninizdir.”[844]

16460. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şiilerimizden ve dostlarımızdan herkim ölür ve Kur’an’ı iyi bilmezse, kabirde Allah o sebeple makamını yüceltsin diye kendisine Kur’an öğretilir. Zira cennet dereceleri, Kur’an ayetleri sayısıncadır. O halde Kur’an okuyan kimseye şöyle denir: “Oku ve yücel.”[845]

16461. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı bilen kimseye şöyle denir: “Oku ve yücel ve dünyada tertil ile okuduğun gibi burada da tertil ile oku. Zira senin makamın okuduğun son ayettedir.”[846]

16462. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı bilen kimse cennete girince ona şöyle derler: “Oku ve yüksel.” O okur ve her ayetle birlikte bir makama yükselir. Böylece Kur’an’dan bildiği son ayete dek okur.”[847]

16463. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı öğrenmek ve çok okumaktan ayrılmayın.”[848]

16464. İmam Ali (a.s), camide Kur’an okuyan ashabının sesini işitince şöyle buyurmuştur: “Ne mutlu onlara! Onlar, Allah Resulü’ne en sevimliler idiler.”[849]

bak. el-Bihar, 92/185, 20. Bölüm

3299. Bölüm

Kur’an Öğretmenin Sevabı

16465. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim birine Kur’an öğretirse onun mevlasıdır. O şahıs onu yalnız ve yardımsız bırakmamalı ve kendisini ona tercih etmemelidir.”[850]

16466. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim Allah’ın kitabından bir ayeti bir kula öğretirse, onun mevlasıdır. Dolayısıyla o kulun onu yalnız ve yardımcısız bırakması ve kendisini ona tercih etmesi doğru değildir. Eğer böyle yaparsa İslam’ın halkalarından bir halkayı parçalamış olur.”[851]

16467. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herhangi bir grup Allah’ın evlerinden birinde, Allah’ın kitabını okumak ve müzakere etmek için toplandığında, onlara huzur inmiş, onları rahmet kaplamış, melekler onları aralarına almış ve Allah yanındaki kimselerle onları anmıştır.”[852]

16468. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki her kim Kur’an’ı öğrenir ve başkalarına öğretirse veya Kur’an’daki şeylerle amel ederse ben onu cennete doğru sevkederim ve cennete doğru hidayette bulunurum.”[853]

16469. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim çocuğuna Kur’an’ı öğretirse Allah onun boynuna kıyamet günü gören ilk ve son herkesin şaşkınlığa düşeceği bir kolye asar.”[854]

16470. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Evladın baba üzerindeki hakkı ise ona güzel isim vermesi, onu güzel terbiye etmesi ve ona Kur'an'ı öğretmesidir.”[855]

16471. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim bulüğa ermeden önce Kur’an okursa, çocuklukta ona hikmet verilmiş olur.”[856]

3300. Bölüm

Kur’an Ezberlemeye Teşvik

16472. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkime Allah kitabını ezberleme nimeti verdiği halde o kimse başkasına bu nimetten başka bir nimet verildiğini sanırsa, şüphesiz en büyük nimeti küçük görmüş ve nankörlüğe düşmüş olur.”[857]

16473. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şu asılı Kur’an’lar sizleri kandırmasın. Allah-u Teala Kur’an’ın yeri olan bir kalbe asla azap etmez.”[858]

16474. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkimin içinde Kur’an’dan bir şey olmazsa, şüphesiz yıkık bir evdir.”[859]

16475. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı ezberleyen kimse, Kur’an ile amel ederse yüce, iyi, ve mesaj getiren elçilerle (meleklerle) birliktedir.”[860]

16476. Resulullah (s.a.a), Ali’ye (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sana öyle bir dua öğreteyim ki, asla Kur’an’ı unutmayasın. Şöyle de: “Allah’ım! Bana rahmet et ki hayatta olduğum müddetçe asla sana itaatsizlik etmeyeyim, bana öyle bir rahmet et ki, faydasız şeyler hususunda zahmete düşmeyeyim ve bana seni hoşnut eden şeylerde güzel düşünmeyi nasip et. Bana kitabını öğrettiğin gibi hıfzetmeyi kalbim ile birlikte kıl. Bana seni hoşnut edecek şekilde onu tilavet etmeyi nasip eyle. Allah’ım! Kitabın vesilesiyle basiretimi aydınlat, göğsümü geniş tut, dilimi konuştur, bedenimi Kur’an yolunda çalıştır. Bu konuda Kur’an’la bana güç ver ve Kur’an hakkında bana yardımcı ol. Bu konuda senden başka kimse yardım edemez. Şüphesiz senden başka ilah yoktur.”[861]

16477. Resulullah (s.a.a), bir duasında şöyle buyurmuştur: “Ey Allah’ım! Bana öyle bir rahmet et ki hayatta olduğum müddetçe sana asla isyan etmeyeyim, seni hoşnut eden şeylerde iyi düşünmeyi bana nasip et, bana öğrettiğin gibi kitabını hıfzetmeyi kalbimle birlikte kıl ve seni benden hoşnut kılacak bir şekilde Kur’an’ı tilavet etmemi nasip et. Allah’ım! Basiret gözümü kitabınla aydınlat, Kur’an vesilesiyle göğsümü geniş tut. Kalbimi Kur’an ile sevindir, dilimi Kur’an ile konuştur, bedenimi Kur’an yolunda çalıştır. Bu konuda bana güç ver. Zira senin vesilen dışında hiçbir güç ve kudret imkanı yoktur.”[862]

bak. el-Emsal, 3617. Bölüm; Kenz’ul Ummal, 8/411, Kenz’ul Ummal, 2/58, et-Targib ve’t Terhib, 2/360,

3301. Bölüm

Kur’an’ı Zihninden Geçirmeye Teşvik

16478. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bu Kur’an’ı koruyunuz. Zira Kur’an ürkektir. Bu yüzden devenin diz bağından kopup kurtulmasından daha hızlı bir şekilde Kur’an insanların göğsünden çıkıp kaçar. Dolayısıyla sizden hiç kimse, “Falan ayeti unuttum” demesin. Aksine kendisine unutturulmuştur.”[863]

16479. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizden birisinin “Falan ayeti unuttum” demesi doğru değildir. Aksine ona unutturulmuştur. Kur’an’ı hatırlayınız. Zira canım elinde olana andolsun ki Kur’an devenin dizbağından kurtulup kaçmasından daha çabuk bir şekilde insanların kalbinden kaçıp gider.”[864]

16480. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı ezberleyen kimsenin kendi zihninde Kur’an’ı korumak için gece ve gündüz okuduğu zamanda ki Kur’an’ın misali bir devesi olan insanın misalidir ki, dizbağını bağladığı taktirde devesini tutar ve diz bağını çözdüğü taktirde ise devesinin kaçar. Kur’an işte böyledir.”[865]

16481. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim Kur’an surelerinden bir sureyi unutursa, o sure, (cennette) güzel bir yüz ve yüce bir derece şeklinde karşısında tecelli eder ve onu görünce şöyle der: “Sen kimsin? Ne kadar da güzelsin?! Keşke benim olsaydın.” O şöyle cevap verir: “Beni tanımıyor musun? Ben falan sureyim. Eğer beni unutmasaydın, seni bu mekana yüceltirdim.”[866]

bak. Vesail’uş Şia, 4/845, 12. Bölüm; Kenz’ul Ummal, 1/615; el-Kafi, 2/576. Bölüm

3302. Bölüm

Kur’an’ı Bilenlerin Sevabı

16482. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın rahmetince kuşatılan ve aziz ve celil olan Allah’ın nuruyla örtülen kimseler, bu Kur’an’ı bilenlerdir.”[867]

16483. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı bilenler, kıyamet günü cennet ehlinin arifleridir.”[868]

16484. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı bilen kimseler, cennet ehlinin arifleridirler, Allah yolunda cihat edenler, cennet ehlinin önderleri ve Peygamberler cennet ehlinin efendileridirler.”[869]

16485. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetimin büyükleri Kur’an’ı bilenler ve geceyi ibadetle geçirenlerdir.”[870]

16486. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı okuyunuz ve onu ezberleyiniz. Zira Allah-u Teala Kur’an olan kalbe azap etmez.”[871]

16487. Resulullah (s.a.a), Uhud savaşı şehitleri toprağa verilince şöyle buyurmuştur: “Onlardan hangisinin Kur’an’ı daha çok bir araya getirdiğine bakınız ve onu kabirnde arkadaşının önüne geçiriniz.”[872]

16488. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim Kur’an’ı toplarsa, Allah ölünceye kadar onu aklından faydalandırır.”[873]

16489. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an ehli, Allah’ın ehlidir ve Allah’ın dergahının özel misafirleridir.”[874]

16490. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı bilenler İslam’ın bayraktarlarıdırlar. Herkim Kur’an’ı yüce kılarsa, şüphesiz Allah da onu yüce kılar. Herkim de onu hor kılarsa, aziz ve celil olan Allah’ın laneti ona olsun.”[875]

16491. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı bilenler, Allah’ın kelamının öğreticileri ve Allah’ın nuruna bürünmüş kimselerdir. Herkim onlarla dostluk ederse, şüphesiz Allah ile dostluk etmiştir. Herkim de onlara karşı düşmanlık ederse şüphesiz Allah’a karşı düşmanlık etmiştir.”[876]

16492. Resulullah (s.a.a) Yemen’e bir heyet gönderdi. Onlar arasından yaşı en az olan birini de başkanlığa seçti. Birkaç gün geçti ve o heyet daha yola koyulmadı. Bir şahıs Peygamber’e şöyle arzetti: “Ey Allah’ın Resulü! Yaşı herkesten küçük olan o şahsı mı bizlere reis seçtin?” Peygamber (bu işin illetini beyan ederek) onun Kur’an okuyan birisi olduğunu hatırlattı.” [877]

bak. el-Bihar, 92/177, 19. Bölüm; Kenz’ul Ummal, 1/523. Bölüm

3303. Bölüm

Kur’an’ı Bilen Kimseye Yakışan Şey

16493. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah karşısında gizli ve açık huşu göstermeye insanlardan en layık olan kimse Kur’an’ı bilen kimsedir. Gizli ve açık namaz kılmaya, oruç tutmaya insanlardan en müstahak olan kimse Kur’an’ı bilen kimsedir.”[878]

16494. Resulullah (s.a.a), bir gün insanların içine girerek yüksek sesle şöyle buyurmuştur: “Ey Kur’an’ı bilenler! Boş şeylerle uğraşanların, güldüğü bir zamanda sen göz yaşlarıyla gözüne sürme çek. Uyuyanlar gece uyuduğu zaman, sen (ibadet için) kalk, yiyenler yediği zaman sen oruç tut. Sana zulmeden kimseyi bağışla. Sana kin duyan kimseye kin duyma. Sana karşı cahilce davranan kimseye cahilce davranma.”[879]

bak. el-İlm, 2886. Bölüm; el-Akl, 2809. Bölüm

3304. Bölüm

Kur’an Bilen Kimseye Yakışmayan Şey

16495. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kendisine karşı hiddetlenen kimseye hiddetlenmek, Kur’an sahibi bir kimseye yakışmaz ve içinde Allah’ın kelamı olan kimseye, kendisine cahilce davranan kimseye cahilce davranması asla yakışmaz.”[880]

16496. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an bilen kimseye başkalarının beyinsizce davranışları karşısında beyinsizce davranması, kendisine hiddetlenen birisine hiddetlenmesi, kendisine saldırgan davranan birisine saldırgan davranması yakışmaz. Kur’an’ı bilen kimse, Kur’an’ın bereketiyle affeder ve bağışlar.”[881]

bak. el-Akl, 2810. Bölüm

3305. Bölüm

Kur’an’ı Tilavet Etmeye Teşvik

Kur’an:

“Allah’ın Kitab’ını okuyanlar, namazı kılanlar, kendilerine verdiğimiz rızıktan gizli ve açık infak edenler, tükenmeyecek bir kazanç umabilirler.”[882]

16497. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizden birisi rabbiyle konuşmak isterse Kur’an okusun.”[883]

16498. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bu kalpler de aynı demir gibi pas tutar.” Oradakiler, “Ya Resulullah! Onun cilası nedir?” diye sorduklarında ise şöyle buyurmuştur: “Kur’an okumaktır.”[884]

16499. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İmanın aşılanması Kur’an’ı tilavet etmekledir.”[885]

16500. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim Kur’an tilavet etmekle ünsiyet edinirse, kardeşlerin ayrılması onu yalnızlık duygusuna kaptırmaz.”[886]

16501. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an okumaktan ayrılma. Zira Kur’an okumak günahlara kefaret, ateş karşısında bir perde ve azaptan güvenlikte olma sebebidir.”[887]

16502. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kari (Kur’an okuyan kimse) Kur’an okuyunca (harekelerle ilgili) bir yanlışlığa düşerse veya Kur’an okuyan kimse Arap değilse melek onun için nazil olduğu şekilde yazar.”[888]

16503. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey oğulcağızım! Kur’an okumaktan gaflet etme. Zira Kur’an kalbi diriltir, kötülükten, zulümden ve günahtan alıkoyar.”[889]

16504. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an okuyan kimsenin şüphesiz iki yanından Peygamberlik yükselir, sadece ona vahyolmaz.”[890]

16505. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an okuyan kimsenin adeta iki yanından Peygamberlik yükselmiş gibidir. Sadece ona vahyedilmez.”[891]

16506. İmam Ali (a.s), Kur’an’ı hatrmettikten sonra şu duayı okumuştur: “Allah’ım! Göğsümü Kur’anla genişlet, bedenimi Kur’an hükümleriyle amel ettir, gözlerimi Kur’an ile aydınlat, dilimi Kur’an ile konuştur, hayatta olduğum müddetçe, Kur’an ile amel etme hususunda bana yardım et. Şüphesiz senin vesilen dışında bir güç ve kudret yoktur.”[892]

bak. Kenz’ul Ummal, 2/349. Bölüm; el-Bihar, 92/369, 126. Bölüm

3306. Bölüm

Kur’an’ı Güzel Bir Sesle Okumak

16507. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Güzel ses Kur’an’ın süsüdür.”[893]

16508. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: Her şeyin bir süsü vardır. Kur’an’ın süsü de güzel sestir.”[894]

16509. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı güzel seslerinizle süsleyin.”[895]

16510. Resulullah (s.a.a), kendisine, “Kur’an’ı herkesten daha güzel okuyan kimdir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Kur’an okumasını işittiğinde kendisinde Allah’ın korkusunu ve haşyetini gördüğün kimsedir.”[896]

16511. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an okumada insanların ses açısından en güzel olanı, Kur’an okuduğunu işittiğinde, Allah’tan korktuğunu hissettiğin kimsedir.”[897]

16512. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı güzel sesle okuyunuz. Zira güzel ses, Kur’an’ın güzelliğini artırır.”[898]

16513. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ali b. Hüseyin (a.s) Kur’an’ı bütün insanlardan daha güzel sesle okurdu. Öyle ki sucular evinin kapısının önünden geçtiğinde duruyor ve onun Kur’an okumasını dinliyorlardı. İmam Bakır (a.s) da ses açısından insanların en güzeliydi.”[899]

16514. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah her Peygamberi güzel bir sesle göndermiştir.”[900]

3307. Bölüm

Tilavet Hakkı

Kur’an:

“Kendilerine verdiğimiz Kitab’ı gereğince okuyanlar var ya, işte ona ancak onlar iman ederler. Ona küfredenler ise kaybedenlerdir.” [901]

16515. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cahil yaşayanları ve sapık yol üzere ölenleri Allah’a şikayet ederim. Hakkıyla okunduğu ve değiştirilmediği halde onlar nezdinde Allah’ın kitabından daha değersiz bir meta/şey yoktur. Ama değiştirilir/tahrif edilirse onlar nezdinde Allah’ın kitabından daha değerli bir şey olamaz.”[902]

16516. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Benden sonra öyle bir zaman gelecek ki, o zamanda haktan daha gizli, batıldan daha aşikar bir şey olmayacak… O zaman halka hakkıyla okunduğunda Kur’an’dan daha rağbetsiz ve tahrif edildiğinde ise ondan daha rağbetli şey olmayacaktır. Ülkelerde maruftan daha münker ve münkerden daha maruf şey olmayacaktır. Kur’an’ı yüklenenler onu atmış ve hıfzedenler onu unutmuş olacaktır. O günde Kur’an ve ehli kovulmuş iki sürgün, olacak… bundan önce de salihlerle her türlü zulmü reva görenler onlardı.”[903]

16517. İmam Sadık (a.s), Allah-u Teala’nın, “Kendilerine verdiğimiz kitabı hakkıyla okuyanlar” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Ayetlerini açık ve sayılır bir şekilde okurlar, anlamını anlamaya çalışırlar, hükümleriyle amel ederler, vaadlerinden ümitvar olurlar, azabından korkarlar, kıssalarından ders alırlar, örneklerinden öğüt alırlar, emirlerini yerine getirirler, yasaklarından uzak dururlar. Allah’a yemin olsun ki Kur’an’ı hakkıyla tilavet edilmesi, ayetlerini ezberlemek, kelime ve harflerini birbiri ardınca okumak, bir sureyi tilavet etmek, haşiyelerini mütalaa etmek anlamında değildir. Onlar harflerini ve kelimelerini ezberlediler ama anlamlarını zayi ettiler. Şüphesiz bu Kur’an’ın hakkıyla tilavet etmek, ayetleri üzerinde düşünmek ve tedebbür de bulunmak anlamındadır. Nitekim Allah-u Teala da şöyle buyurmuştur: “Ayetleri hakkında düşünsünler diye sana indirdiğimiz mübarek bir kitaptır.”[904]

16518. Resulullah (s.a.a), Allah-u Teala’nın “Hakkıyla tilavet ederler” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Yani hakkıyla tabi olurlar.”[905]

16519. İmam Zeyn’ül-Abidin (a.s), Kur’an’ı hatmettiği zaman şöyle dua etmiştir: “Ey Allah’ım! Kur’an tilavetinde bizlere yardım ettin, ifadesinin ve beyanının güzelliği sebebiyle, dilimizin kabalığını ve sertliğini yumuşak ve kolay kıldın. O halde bizi, Kur’an’a hakkıyla riayet edenlerden ve muhkem ayetleri karşısında teslimiyet inancıyla sana itaat edenlerden kıl.”[906]

16520. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yakinen biliniz ki sizler, kimin tahrif ettiğini bilmedikçe Allah’ın kitabını hakkıyla tilavet etmiş olmazsınız. Zira onu tanıdığınız taktirde bid’atları ve doğru olmayan yorumları da tanırsınız.”[907]

16521. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İslam’a davet edildiğinde kabul eden, Kur’an’ı okuyup onu güzel anlayan topluluk nerede?”[908]

16522. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ah olsun Kur’an’ı okuyup hükümlerini uygulayan, farzlarını düşünüp ifa eden, sünnete hayat verip bidati öldüren, cihada çağrıldığında icabet eden, kumandanlarına bağlanıp itaat eden kardeşlerime!”[909]

3308. Bölüm

Kur’an’ı Kenara İtmek

Kur’an:

“Allah, kitab verilenlerden, “Onu insanlara açıklayacaksınız ve gizlemeyeceksiniz” diye ahit almıştı. Onlar ise, onu arkalarına atıp az bir değere değiştiler. Alış verişleri ne kötüdür!” [910]

“Ellerinde olanı doğrulayan bir peygamber Allah katından onlara gelince kitab verilenlerden bir takımı, bilmiyorlarmış gibi, Allah’ın kitabını arkalarına attılar.”[911]

16523. İmam Cevad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her ümmet semavi kitabını terk edip bir kenara itince Allah onlardan onun ilmini aldı. Her ümmet düşmanlarını dost ve veli edindiğinde ise Allah o düşmanlarına velayet ve hükümet imkanını verdi. Kitabı bir kenara itmek, harf ve kelimelerini ikame ettikleri halde anlamlarını tahrif etmeleri, kitabı okuyup rivayet ettikleri halde, riayet etmemeleri ve amel etmemeleri anlamındadır. Cahiller onu iyi okudukları ve ezberledikleri için sevinirler, alimler ise ona riayet etmedikleri ve kendisiyle amel etmedikleri sebebiyle üzülürler.”[912]

16524. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur'an okuyup da öldükten sonra ateşe giren kimse, Allah'ın ayetleriyle alay eden kimselerdendir.”[913]

3309. Bölüm

Kur’an Okumanın Adabı

1-Ağzı Temizlemek

16525. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ın yolunu temizleyiniz.” Kendisine şöyle arzedildi: “Ey Allah’ın Resulü! Kur’an’ın yolu nedir?” Peygamber şöyle buyurdu: “Ağızlarınızdır.” Kendisine şöyle arzedildi: “Neyle temizleyelim?” Peygamber şöyle buyurdu: “Misvak ile (fırçalamakla)”[914]

16526. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz ağıllarınız Kur’an’ın yolarıdır. O halde misvak kullanarak (fırçalayarak) ağızlarınızın güzel kokmasını sağlayın.”[915]

16527. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ağızlarınızı güzel kokutun. Zira ağızlarınız Kur’an’ın yoludur.’”[916]

2-Allah’a Sığınmak

Kur’an:

“Kur’an okuyacağın zaman, kovulmuş şeytandan Allah’a sığın.”[917]

16528. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Günah kapılarını istiaze ile (“euzu billah min’eş-Şeytan’ir-Recim” cümlesini diyerek) kapatınız ve itaat kapılarını besmele (“Bismillahirrahmanirrahim” cümlesi) ile açınız.”[918]

16529. İmam Sadık (a.s), kendisine her surenin başlangıcında kovulmuş şeytanın şerrinden Allah’a sığınmanın hükmü sorulunca şöyle buyurmuştur: “Evet, şeytanların en aşağılığı olan kovulmuş şeytandan Allah’a sığın.”[919]

bak. 379. Konu, el-İstiaze

3-Tertil

Kur’an:

“…Bir müddet için kalk ve ağır ağır Kur’an oku.”[920]

16530. Resulullah (s.a.a), Allah-u Teala’nın “Kur’an’ı tertil ile oku” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı açık ve tane tane oku. Onu ot tohumu gibi saçma ve tıpkı şiir gibi hızla ve kesik kesik de okuma. İlginçliklerinde durunuz. Kalpleri onunla harekete geçiriniz. Tüm çabanız, sureyi sonuna dek okumak olmasın.”[921]

16531. Resulullah (s.a.a), hakeza bu ayet hakkında şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı açık ve tane tane okuyunuz. Şiir gibi hızlı ve kesik kesik okumayınız. İlginç konularında düşününüz, kalplere onunla neşter vurunuz. Tüm çabanız sureyi sonuna dek okumak olmamalıdır.”[922]

16532. İmam Ali (a.s), hakeza bu ayetin tefsirinde şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı açık seçik oku. Şiir gibi hızla ve kesik kesik okuma. Çakıl taşları gibi saçıp durma. Katı kalplerinizi (Kur’an vesilesiyle) korkuya düşürünüz ve tüm çabanız, sureyi sonuna kadar okuma olmamalıdır.”[923]

16533. İmam Ali (a.s), takva sahiplerinin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Geceleri ayakları üzerinde durup Kur’an ayetlerini, anlamını düşünerek ağır ağır (tertil üzere) okurlar. Onunla hüzünlere dalar, dertlerinin çaresini onda bulurlar.”[924]

4-Tedebbür (Düşünme ve Dikkat Etme)

Kur’an:

“Bunlar Kur’an’ı düşünmezler mi? Yoksa kalpleri kilitli midir?”[925]

“Sana indirdiğimiz bu kitab mübarektir; ayetlerini düşünsünler, aklı olanlar da öğüt alsınlar.”[926]

“Söyleneni hiç düşünmezler mi? Yoksa onlara, önce geçmiş atalarına gelmeyen bir şey mi geldi?”[927]

“Kur’an’ı durup düşünmüyorlar mı? Eğer o Allah’tan başkasından gelseydi, onda çok aykırılıklar bulurlardı.”[928]

16534. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki tefekkür ile okunmayan Kur’an’da hayır yoktur. Biliniz ki anlayış ve düşünceyle birlikte olmayan ibadette de hayır yoktur.”[929]

16535. İmam Zeyn’ul Abidin (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ın ayetleri ilim hazineleridir. O halde bir hazine açılınca, ona bakman gerekir.”[930]

16536. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ın ayetleri üzerinde tefekkür ediniz ve ondan ibret öğreniniz. Zira Kur’an ibret ve öğütlerin en etkili olanıdır.”[931]

16537. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı üç günden az okuyan (üç günden önce bitiren) kimse (Kur’an hakkında) fakih ve alim olamaz.”[932]

16538. Resulullah (s.a.a), İbn-i Ömer’e yaptığı bir konuşmasında şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı bir ayda oku.” İbn-i Ömer şöyle diyor: “Ben, “Bundan daha kısa sürede okuyabilirim” deyince Peygamber şöyle buyurdu: “Yirmi gecede oku.” İbn-i Ömer şöyle diyor: “Ben, “Bundan daha da az bir sürede okuyabilirim.” Peygamber şöyle buyurdu: “On gecede oku.” İbn-i Ömer şöyle arzetti: “Ben, “Bundan daha az bir sürede okuyabilirim” diye arzedince Peygamber şöyle buyurdu: “Yedi gecede oku ve bundan daha ileri gitme.”[933]

16539. İmam Sadık (a.s), Kur’an’ın bir gecede hatmedilmesinin hükmünü soran birine şöyle buyurmuştur: “Onu bir aydan daha az bir sürede okumayı hoş görmüyorum.”[934]

bak. el-İbadet, 2491. Bölüm

5-Huşu

Kur’an:

“İman edenlerin gönüllerinin Allah’ı anması ve O’ndan inen gerçeğe içten bağlanması zamanı daha gelmedi mi? Onlar, daha önce kendilerine kitab verilenler gibi olmasınlar; onların üzerinden uzun zaman geçti de kalpleri katılaştı; çoğu, yoldan çıkmış kimselerdir.”[935]

16540. İmam Rıza (a.s) (Horasan’a yaptığı yolculuğunda) geceleri yatağında çok Kur’an okuyordu. İçinde cennet veya cehennemden söz edilen bir ayete ulaştığında ağlıyor, Allah’tan cenneti istiyor ve ateşten Allah’a sığınıyordu.”[936]

16541. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ben Kur’an okuduğum halde, saçımın beyazlamamasına şaşıyorum.”[937]

16542. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı hüzünlü bir sesle okuyunuz. Zira o hüzünlü bir sesle nazil olmuştur.”[938]

16543. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı okuyunuz ve ağlayınız. Eğer ağlayamıyorsanız, kendinizi ağlamaya vurun. Kur’an’ı (gamlı bir) sesle okumayan kimse bizden değildir.”[939]

16544. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an okuduğu için yaş döken her göz, kıyamet günü aydın olur.”[940]

16545. Resulullah (s.a.a), kendisine, “Kur’an’ı en güzel okuyan kimdir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Kur’an okumasını duyduğunuzda, Allah’tan korktuğunuzu gördüğünüz kimsedir.”[941]

bak. 16511. Hadis

3310. Bölüm

Yasaklanmış Tilavetler

16546. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı Arap şivesiyle ve sesiyle okuyunuz. Fasıkların ve günahkarların şivesiyle okumaktan sakınınız. Zira benden sonra öyle bir topluluk gelecektir ki Kur’an’ı tıpkı bir şarkı, ağıt ve ruhbanların (İncil’i) okuması gibi boğazlarında evirip çevirerek okuyacak, ama boğazlarından aşağıya inmeyecektir ve onların Kur’an okumasından hoşlananların kalbi ters çevrilmiştir.”[942]

16547. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Benim sizler hakkınızdaki korkum bu dini hafife almanız ve Kur’an’ı melodi ile okumanızdır.”[943]

16548. Abdullah b. Revaha şöyle diyor: “Resulullah (s.a.a) bizi, bizden birinin cenabet halinde Kur’an okumasından sakındırdı.”[944]

16549. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an okumayı insanlardan geçinme vesilesi edinen bir kimse, kıyamet günü yüzü etsiz bir iskelet halinde (mahşer sahnesine) gelir.”[945]

bak. 3312, 3313. Bölümler

3311. Bölüm

Kur’an’ın Lanet Ettiği Kimse

16550. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Nice Kur’an okuyan kimseye, Kur’an lanet eder.”[946]

16551. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an ne tilavet etmekledir, ne de rivayetini bilmekle. Aksine Kur’an hidayet, anlamak ve dirayet ilmi (anlamak) iledir.”[947]

16552. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sen, seni günahtan alıkoyduğu müddetçe Kur’an okumuş olursun. O halde eğer seni günahtan alıkoymazsa Kur’an okumamış sayılırsın.”[948]

16553. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an seni (günahlardan) sakındırdığı müddetçe Kur’an oku. Zira eğer seni günahlardan sakındırmazsa, gerçekte Kur’an okumamış sayılırsın.”[949]

16554. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Dünyanın garipleri dört kişidir: Zalimin içinde (kalbinde) bulunan Kur’an, içinde insanların namaz kılmadığı mahallede bulunan cami, evde okunmayan Kur’an ve kötü insanlar arasında yaşayan salih bir insan.”[950]

3312. Bölüm

Kötü Kariler (Kur’an Okuyanlar)

16555. Misbah’uş-Şeria’da şöyle yer almıştır: “Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetimin münafıklarının çoğu karilerdir (Kur’an okuyanlardır).”[951]

16556. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cehennemde demirden bir değirmen vardır. Onunla karilerin (Kur’an okuyanların) ve günahkar alimlerin başı öğütülür.”[952]

16557. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim zalim bir imamın yanına varır da mal ve makam elde etmek için ona Kur’an okursa, bu kariye (Kur’an okuyan kimse) okuduğu her harfe karşılık on defa lanet edilir. Dinleyen kimseye de her harf için bir defa lanet edilir.”[953]

16558. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim Kur’an’ı dünya ve dünya süsü için öğrenirse, Allah cenneti ona haram kılar.”[954]

bak. el-İlm, 2893. Bölüm

3313. Bölüm

Karilerin (Kur’an Okuyanların) Çeşitleri

16559. İmam Ali (a.s) İlyas b. Amir’e şöyle buyurmuştur: “Ey Ekkeli kardeş! Eğer hayatta kalırsan Kur’an okuyanların üç grup olduğunu görürsün: Bir grubu aziz ve celil olan Allah için okur, bir grubu dünya için, bir grubu da cedelleşmek için okur. Sen aziz ve celil olan Allah için Kur’an okuyanlardan biri olmaya güç yetirebilirsen böyle yap.”[955]

16560. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kariler (Kur’an okuyanlar) üç gruptur: Kur’an okuyarak hükümdarlardan nasiplenmek ve insanlara karşı onunla övünmek isteyen kari. Böyle bir kimse cehennemliklerdendir. Harflerini ve kelimelerini ezberleyen ama anlamlarını terk eden kari, bu da cehennemliklerdendir. Kur’an okuyarak başlıklı elbisesinin içine gizlenen (gösteriş yapmaktan kaçınan) muhkem ayetlerle amel eden, müteşabih ayetlere iman eden, farzlarını yerine getiren, helalini helal ve haramını haram sayan kari. Bu kari Allah’ın kendisini fitnelerin sapıklığından kurtardığı cennet ehli bir kimsedir. O istediği bir kimse hakkında şefaatte bulunur. ”[956]

16561. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an karileri üç kısımdır: Birincisi Kur’an okur ve onu padişahlara yakınlaşma ve insanların dikkatini çekme vesilesi kılar. İkincisi, Kur’an okur, lafız ve kelimelerini ikame eder ama anlamlarını terkeder. Bu karilerin sayısı çoktur. Allah onların sayısını çok kılmasın. Diğeri ise Kur’an okuyan, Kur’an ilacını kalbinin yarasına süren, geceyi Kur’an’la sabahlayan gündüzünü susamış bir halde Kur’an’la geçiren karidir. Kur’an’ı camilerinde ayakta tutarlar ve başlıklı elbiselerin içine gizlerler. Bunlar Allah’ın varlıklarının bereketiyle belayı defettiği düşmanları ortadan kaldırdığı ve gökten yağmur indirdiği kimselerdir. Allah’a yemin olsun ki bu kariler simyadan daha az bulunan kimselerdir.”[957]

16562. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlardan bazısı sadece insanlar, “Falan kimse karidir” desinler diye Kur’an’ı öğrenir, diğer basızı ise güzel sesle okumak ve insanların falan kimsenin güzel sesi var” demesi için Kur’an’ı öğrenirler. Bunlarda hayır yoktur. Bazı kimseler de Kur’an’ı öğrenir, gece ve gündüzlerini Kuru’an ile geçirir ve bunu hiç kimsenin bilip bilmemesine önem vermezler. ”[958]

16563. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim şöhret elde etmek veya herhangi bir şeye ulaşmak için Kur’an okursa kıyamet günü kemikten etsiz bir yüzle aziz ve celil olan Allah ile karşılar… Her kim de kuran okur onunla amel etmezse Allah-u Teala onu kıyamet günü kör olarak haşreder. Dolayısıyla şöyle der: “Ey Rabbim! Neden beni kör olarak haşrettin.”[959]

bak. el-İlm, 2867. Bölüm

3314. Bölüm

Kur’an Dinlemek

16564. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bilin ki her kim Allah’a iştiyak duyuyorsa o halde Allah’ın sözüne kulak versin.”[960]

16565. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Kur’an’dan bir ayet dinlerse bu kendisi için altından olan bir Sebir’den daha hayırlıdır. Sebir Yemen’de büyük bir dağın adıdır.”[961]

16566. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an karilerinden dünya belası uzaklaşır. Kur’an’ı dinleyen kimselerden ise ahiret belası uzaklaşır.”[962]

16567. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah’ın kitabında bir ayet dinlerse kendisi çin iki kat sevap yazılır. Her kim de Allah’ın kitabından bir ayet tilavet ederse kıyamet günü o ayet kendisi için bir nur olur.”[963]

3315. Bölüm

Kur’an Dinlemenin Adabı

Kur’an:

“Kur’an okunduğu zaman ona kulak verin, dinleyin ki merhamet olunasınız.”[964]

“De ki: “Kur’an’a ister iman edin, ister inanmayın, O’ndan önceki bilginlere o okunduğu zaman, yüzleri üzerine secdeye varırlar” ve “Rabbimiz münezzehtir. Rabbimiz’in sözü şüphesiz yerine gelecektir” derler.

“Ağlayarak yüzüstü yere kapanırlar; bu, onların gönüllerindeki huşuyu artırır.”[965]

“İşte bunlar Allah’ın kendilerine nimetler sunduğu peygamberler; Adem’in soyundan, Nuh ile berâber taşıdıklarımızdan; İbrahim ve İsmail’in neslinden ve doğru yola erdirdiğimizden, seçip beğendiklerimizdendirler. Rahman’ın ayetleri onlara okunduğu zaman ağlayarak secdeye kapanırlardı.”[966]

16568. İmam Sadık (a.s) kendisine sessiz kalmanın ve Kur’an okuyan birini dinlemenin farz olup olmadığını” soran Zurare’ye şöyle buyurmuştur: “Evet Kur’an senin huzurunda okununca dinlemen ve sessiz kalman farzdır.”[968]

16569. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah müminlere şöyle buyurmuştur: “Kur’an okunduğu zaman…” “Yani farz namazda imamın arkasında: “Dinleyiniz.”[969]

3316. Bölüm

Kuranın Bir Zahiri ve Bir de Batını Vardır

16570. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah’ın indirdiği her ayetin bir zahiri ve bir de batını vardır. Her harfin bir haddi ve her haddin bir kesiti vardır.”[970]

16571. İmam Seccad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah’ın kitabı dört şey üzeredir: İbaret (zahiri ifade), işaret, letayif (incelikler) ve hakikatler. İbaret (zahiri ifade) insanların geneli içindir. İşaret özel kimseler içindir. Letayif (incelikler) veliler içindir. Hakikatler ise peygamberler içindir. ”[971]

16572. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Kur’an’ın bir batını vardır ve batının da bir batını vardır. Kur’an’ın bir zahiri vardır ve zahirin de bir zahiri vardır…insanların aklına Kur’an’ın tefsirinden daha uzak bir şey yoktur. Zira Kur’an’ın ayetlerinin başlangıcı bir şey hakkındadır ve sonu ise başka bir şey hakkındadır. Kur’an çeşitli şekillere ve anlamlara gelebilen birleşik tek bir sözdür.”[972]

16573. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ın zahiri güzel ve ilginçtir, batını ise derindir.”[973]

16574. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an baştan başa kınamadır, batını ise yakınlaştırıcıdır.”[974]

bak. el-Bihar, 92/78, 8. Bölüm

3317. Bölüm

Kendi Görüşü Üzere Tefsir Etmekten Sakındırma

16575. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: Benim sözümü kendi görüşü esasınca yorumlayan kimse bana iman etmemiştir.”[975]

16576. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı kendi görüşü üzere tefsir eden kimse tefsiri doğru olsa bile sevap elde etmez. Eğer yanlış olursa günahı boynuna olur.”[976]

16577. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim bilmeden Kur’an hakkında söz söylerse yeri ateştir.”[977]

16578. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim Kur’an hakkında kendi görüşüne uygun konuşursa, sözü doğru olsa bile yine de hata etmiştir.”[978]

16579. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim Kur’an hakkında bilmeden bir şey söylerse, kıyamet günü ağzına ateşten bir gem vurulmuş bir halde getirilir.”[979]

16580. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Benden sonra ümmetim hakkında en çok korktuğum şey Kur’an’ı haksız yere tevil eden kimsedir.”[980]

16581. İmam Ali (a.s), Muaviye’ye yazdığı mektubunda şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı tevil ederek, dünyanın peşice koşturdun.”[981]

bak. 176. Konu, er’rey (2); Tefsir’ul Mizan, 3/44

3318. Bölüm

Kur’an’ı Kim Tanır?

16582. İmam Bakır (a.s), Katade b. Diamete’e şöyle buyurmuştur: “Ey Katade! Sen Basra’lıların fakihi misin?” O şöyle arzetti: “Öyle sanıyorlar.” İmam şöyle buyurdu: “Duyduğuma göre Kur’an’ı tefsir ediyorsun.” Katade, “Evet” diye arzetti. İmam Bakır şöyle buyurdu: “İlim üzere mi tefsir ediyorsun yoksa cehalet üzere mi?” Katade şöyle arzetti: “Hayır, ilim üzere tefsir ediyorum.” Sonunda İmam şöyle buyurdu: “Ey Ketade! Kur’an’ı sadece gerçekte muhatabı olan kimse tanır.”[982]

16583. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bu Kur’an’dır, onu konuşturmaya çalışın; ama o konuşmaz. Lakin ben ondan haber vereyim size.”[983]

16584. İmam Ali (a.s), Peygamber’in Ehl-i Beytini nitelendirerek şöyle buyurmuştur: “Onlar hakkın öncüleri, dinin alameti ve doğruluğun dilidirler. Onları Kur’an'ın en güzel menzillerine (kalplerinize) indirin. Susuz kimsenin suya koşuşu gibi onlara koşun.”[984]

16585. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah biz Ehl-i Beyt’in velayetini Kur’an’ın ve bütün kitapların kutbu karar kılmıştır. Muhkem olan Kur’an onların etrafında döner, onlar sebebiyle kitaplar azamet elde eder ve iman aşikar olur.”[985]

3319. Bölüm

Kur’an Ayetlerinin Çeşitleri

Kur’an:

“Sana Kitab’ı indiren O’dur. Onda Kitab’ın temeli/esası olan muhkem ayetler vardır, diğerleri de müteşabihtir. Kalplerinde eğrilik olan kimseler, fitne çıkarmak ve tevil etmek için müteşabih olanlarına uyarlar. Oysa onların tevilini ancak Allah ve ilimde derinleşmiş olanlar bilir. (İlimde derinleşmiş olanlar da) “Ona inandık, (muhkem ve müteşabih) hepsi Rabbimizin katındandır” derler. Bunu ancak akıl sahipleri düşünebilirler.”[986]

16586. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an beş şekilde nazil olmuştur: Helal, haram, muhkem, müteşabih ve emsal (misal, örnek) olarak. O halde helaliyle amel edin, haramlarından sakının, muhkemiyle amel edin, müteşabihini bırakın ve misallerinden (örneklerinden) ibret alın.”[987]

16587. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an yedi harf üzere nazil olmuştur: Emireden, nehyeden, rağbet ettirme, korkutma, cedel, kıssa ve misal (örnek.)”[988]

16588. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Teala Kur’an’ı yedi kısım üzere nazil buyurmuştur. Her bölümü şifa verici ve kifayet edicidir. Bu yedi kısım şunlardır: Emir, nehiy, rağbet ettirme, korkutma, cedel, örnek ve kıssa. Kur’an ayetlerinde nasih, mensuh, muhkem, müteşabih, özel, genel, önce, sonra, vacipler, ruhsatlar, helal, haram, farzlar, hükümler, (önceden) kopuk olanlar, atfedilen kesik ile atfedilmeyen kesik ayetler, bir harfin yerine geçen başka bir harf mevcuttur.

Kur’an’ın bazı kelimelerinin lafzı özeldir, bazılarının lafzı geneldir ve umumiyeti ifade etmektedir. Bazı lafızları ise tekildir ama manası çoğuldur. Bazılarının lafzı çoğuldur, manası tekildir. Bazılarının lafzı geçmiş zamanı ifade eder, ama anlamı gelecek zaman ile ilgilidir. Bazılarının lafzı haber verme şeklindedir. Manası ise başka bir kavmin hikayesidir. Onlardan bazısı bakidir. Cihet ve asıl anlamından (başka bir anlama) döndürülmüştür. Onlardan bazısının Tenzil’e (nazil olduğu anlama) aykırı bir anlamı vardır. Bazısının tenzil ve tevili birdir. Bazısının tevili tenzilinden öncedir. Bazısının tevili tenzilinden sonradır.

Kur’an’daki bazı ayetlerin bir bölümü bir surededir, devamı ise başka bir surededir. Bazı ayetlerinin ise yarısı nesholmuştur. Diğer yarısı ise kendi halinde bakidir (neshedilmemiştir). Bazı ayetlerin lafızları farklıdır, ama anlamları birdir. Bazı ayetlerin lafızları birdir, ama anlamları farklıdır. Bazı ayetler ruhsat ifade eder ve kesinlikten sonra bir serbestlik tanınmıştır. Zira aziz ve celil olan Allah, vacipleriyle ve kesin hükümleriyle amel edildiği gibi, izin ve ruhsatlarıyla amel edilmesini sevmektedir.

Kur’an’ın bazısı ise ruhsattır, mükellef olan şahıs, istediği taktirde onu yapmak ve istemediği taktirde ise terketmek hususunda özgürdür. Kur’an’ın bazısında var olan ruhsatın zahiri batının aksinedir. Zahiriyle, takiyye zamanında amel edilir, ama batınıyla, takiyye babından bile olsa, amel edilmez. Kur’an’ın bazı bölümlerinin hitabı bir grubadır. Ama maksadı başkalarıdır. Onlardan bazısının muhatabı Peygamber’dir. Ama kastedilen onun ümmetidir. Kur’an’dan bazısının haram kılınışı, sadece helal kılınışıyla bilinir. Kur’an’ın bir bölümünün ise te’lif ve tenzili, nazil olduğu anlamda değildir.

Kur’an’ın bazı bölümleri ise, Allah-u Teala’nın inkarcılara, zındıklara, dehriyecilere, seneviyecilere, kaderiyecilere, cebiryecilere, putperestlere ve ateşperestlere verdiği cevaplar ve gösterdiği delillerdir. Bunun bir bölümü, Mesih (a.s) hakkında Hıristiyanlar aleyhine hüccettir. Bir bölümü ise Yahudilere reddiyedir. Bir bölümü ise, “Ne iman artar ve eksilir, ne de küfür” diyenlere cevaptır. Bir bölümü ise, ölümden sonra ve kıyametten önce, hiçbir cezanın olmadığını hayal eden kimselere cevaptır.”[989]

3320. Bölüm

Muhkem ve Müteşabih Ayetler

16589. İmam Ali (a.s), kendisine, “Aziz ve celil olan Allah’ın kitabında muhkem ve müteşabihin anlamı nedir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Muhkem, Kur’an’dan hiçbir şeyin neshetmediği ayettir. Aziz ve celil olan Allah’ın şu sözü de bunu ifade etmektedir: “Sana kitabı indiren O’dur. Kitabın bir bölümü muhkem ayetlerdir ve onlar kitabın esasıdır. Diğer bir bölümü ise müteşabihtirler.” İnsanlar müteşabih ayetler hususunda helak olmuşlardır. Zira asıl anlamına vakıf olmamışlar ve hakikatini anlamamışlardır. Bu yüzden de kendi görüşleri esasınca onu te’vil etmeye kalkışmışlar, böylece kendilerini vasilere müracaat etmekten ve onlara sormaktan müstağni bilmişlerdir…

Ama Kur’an’ın müteşabihleri ise ondan sapılmış olanlarıdır. Lafzi olarak birleştirilmişlerdir ama anlam olarak farklıdırlar. Tıpkı aziz ve celil olan Allah’ın şu sözü gibi: “Allah istediğini saptırır ve istediğini hidayet eder.” Burada Allah saptırmayı kendisine isnat etmiştir. Bu yaptıkları ameller sebebiyle onların cennetten saptırılmasıdır. Başka bir yerde ise, sapıklığı kafirlere isnat etmiştir. Başka bir ayette ise putlara isnat edilmiştir.”[990]

bak. ez, Zelalet, 2383. Bölüm; el-Kaza (1), 3353. Bölüm; el-Fitne, 3151. Bölüm

16590. İmam Sadık (a.s), kendisine, “muhkem ve müteşabih nedir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Muhkem kendisiyle amel ettiğimiz ayettir. Müteşabih ise, kendisini tanımayan kimseye, belirsiz (anlamı karmaşık) olan ayettir.”[991]

16591. İmam Sadık (a.s), hakeza şöyle buyurmuştur: “Muhkem, kendisiyle amel edilendir. Müteşabih ise, bazısı bazısına benzeyendir.”[992]

16592. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Kur’an’da muhkem ve müteşabih ayetler vardır. Muhkem ayetine iman ederiz ve onlarla amel ederiz. Müteşabih ayetlere ise iman ederiz ama onlarla amel etmeyiz.”[993]

16593. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim Kur’an’ın müteşabihlerini muhkem olanına döndürürse, doğru yola hidayet olmuştur.”[994]

Allame Tabatabai Mizan tefsirinde müteşabihin anlamı hususunda Masumlardan (a.s) nakledilen rivayetleri zikrettikten sonra, şöyle yazmıştır: Diyorum ki: “Görüldüğü gibi, müteşabih kavramının anlamı ile ilgili olarak aktarılan rivayetler, birbirine yakın şeylere temas etmektedir. Rivayetler, daha önce yaptığımız açıklamayı destekler niteliktedir. Demiştik ki: Benzeşmelik, müteşabihlik, ortadan kaldırılabilecek bir durumdur. Bunu ortadan kaldırmanın yolu da muhkem ifadeler aracılığıyla onları tefsir etmektedir. Mensuh ifadelerin müteşabihler kategorisine girmesi meselesine gelince, bu da yukarıda yaptığımız açıklamanın kapsamı içinde açıklığa kavuşturulmuştur. Mensuh ifadelerin müteşabihlikleri, görünürde hükmün devam ediyor olması ve kalıcılık niteliğine kavuşmuş olması ile ilintilidir. Dolayısıyla, nesheden bir ifade, sürekliğinin kesintiye uğradığını vurgulamak suretiyle, onu bizim için tefsir etmiş olur.

El-Uyun’da yer alan rivayette, işaret edilen: “Bizden aktarılan haberler içinde de Kur’an’ın kine benzer muhkem ifadeler ve Kur’an’dakine benzer müteşabih ifadeler de vardır” sözüne gelince, Ehl-i Beyt imamlarından bu anlamı destekleyen müstafiz haddinde bir çok rivayet aktarılmıştır. Akli değerlendirme de bunu desteklemektedir. Çünkü hadisler, ancak Kur’an’ın içerdiği şeyleri açıklarlar. Nitekim daha önce şöyle demiştik: Müteşabihlik, sözün işaret ettiği anlamın niteliğidir. Bununla da anlamın hem kastedilene, hem de başka bir şeye uyarlanabilir olması kastedilir. Yoksa müteşabihlik, lafzın bir anlama işaret etmek bağlamında niteliği değildir. Garip ya da mücmel bir lafızda olduğu gibi. Lafız ve anlamın her ikisini kapsayan bir nitelik de değildir.

Diğer bir ifadeyle: Hiç kuşkusuz, Kur’an ayetleri içinde bazıları için benzeşmelik (müteşabihlik) durumunun ortaya çıkmış olması, yalnızca onların açıklamalarının, ilahi, hak esaslı bilgiler açısından birer örnek konumunda olması ile ilintili bir durumdur. Bu husus ise, bizzat nakledilen rivayetler için de söz konusudur. Dolayısıyla onlarda da Kur’an’dakine benzer muhkemlik ve müteşabihlik durumu vardır. Nitekim Peygamber efendimizin şöyle buyurduğu rivayet edilir: “Biz, peygamberler topluluğu, insanlarla akıllarının kapasitesine göre konuşuruz.”[995]

bak. el-Hadis, 734. Bölüm; el-Bihar, 92/373, 127. Bölüm

3321. Bölüm

Kur’an’ın İşaretleri

16594. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah Peygamberini, “Kızım sana söylüyorum, gelinim sen işit” misali üzerine göndermiştir.”[996]

16595. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an, “Kızım sana diyorum, gelinim sen işit” misali esasınca nazil olmuştur.”[997]

16596. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah, Peygamberini kınadığı her yerde, maksat diğerleridir. Tıpkı Allah’ın şu sözü gibi: “Eğer seni sabit kılmasaydık, neredeyse, birazcık onlara meyledecektin.” Bu sözden maksat Peygamberden başkasıdır.”[998]

16597. İmam Rıza (a.s), Allah-u Teala’nın, “Allah seni bağışlasın, neden onlara izin verdin?” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Bu cümle, “Kızım sana diyorum, gelinim sen işit” misali üzere nazil olan bir ayettir. Hakeza aziz ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: “Eğer şirk koşarsan, şüphesiz amelin batıl olur.” Hakeza aziz ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: “Eğer biz seni sabit kılmasaydık onlara meylederdin” (bütün bunlarda asıl muhatap Peygamber’den başkasıdır.)”[999]

3322. Bölüm

Kur’an’ın Şekilleri

16598. İmam Ali (a.s), Abdullah b. Abbas’ı Haricilerle görüşmeye ve onlara delil göstermeye gönderdiği zaman, kendisine şöyle buyurmuştur: “Onlarla Kur’an’a dayanarak tartışma; çünkü Kur’an, pek çok anlam taşıyan bir kitaptır. Sen bir şey söylersin, onlar da bir şey söylerler. Fakat, onlara sünnetle delil getir; çünkü onlar, ondan kaçmaya hiçbir yol bulamazlar.”[1000]

16599. İkrime şöyle diyor: “İbn-i Abbas’ın, Hariciler, yani hakemliği kabul etmeyip, Ali b. Ebi Talib’den ayrılanlar ile konuştuğunu işittim. O şöyle diyordu: “Haricilerden on ikibin kişi Ali’nin ordusundan ayrıldı. Ali beni çağırdı ve şöyle buyurdu: “Onların yanına git, onları kitaba ve sünnete davet et, onlara Kur’an vesilesiyle delil gösterme. Zira Kur’an’ın çeşitli yüzleri (anlamları) vardır. Onlarla Peygamber’in (s.a.a) sünneti vesilesiyle tartış.”[1001]

16600. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an çeşitli yüzlere sahiptir, o halde onu en güzel yüzüne (anlamına) yükleyiniz.”[1002]

3323. Bölüm

Ümm’ül-Kur’an (Kur’an’ın Temeli)

16601. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hamd suresi, Ümm’ül-Kur’an, Ümm’ül-Kitap ve Seb’ul Mesani’dir. İki defa inen (yedi ayete sahiptir.)”[1003]

16602. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hamd suresinin yedi ayeti vardır. “Bismillahirrahmanirrahim” cümlesi de o yedi ayetten biridir. Hamd suresi, Seb’ul Mesani, Kur’an’ul Azim ve Ümm’ül-Kur’an’dır.”[1004]

16603. Resulullah (s.a.a), namaz kılmakta olan Said b. Mualla’ya seslendi. O cevap vermeyince Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: “Allah-u Teala şöyle buyurmamış mıdır: “Allah ve Resulü sizi çağırınca cevap veriniz.” Peygamber daha sonra şöyle buyurdu: “Camiyi terk etmeden önce Kur’an’ın en yüce suresini sana öğreteceğim.” Sonra elimi tuttu. Caminin kapısına yaklaşınca da ben (Said b. Mualla) şöyle arzettim: “Ey Allah’ın Resulü! Siz bana Kur’an’ın en yüce suresini sana öğreteceğim diye buyurdunuz.” Peygamber şöyle buyurdu: “Elhamdu lillahi rebbil alemin” (Hamd suresi), Seb’ul Mesani ve bana verilen Kur’an-i Azimdir.”[1005]

16604. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah ne Tevrat’ta, ne İncil’de, ne Zebur’da ve ne de Furkan’da Ümm’ül-Kur’an’ın bir benzerini nazil buyurmamıştır.”[1006]

16605. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim Fatihat’ul Kitabı okursa, Tevrat’ı, Zebur’u ve Kur’an’ı okumuş gibi olur.”[1007]

bak. eş-Şeytan, 2023. Bölüm; Tefsir’ul Mizan, 3/43

3324. Bölüm

En Yüce, En Adaletçi, En Korkutucu ve En Ümit Verici Ayet

16606. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ın en azametli ayeti Ayet’el Kursi’dir. Kur’an’ın en çok adaletçi ayeti, “Şüphesiz, Allah adaleti ve ihsanı emreder” ayetidir. Kur’an’ın en korkutucu ayeti şu ayettir: “O halde herkim zerre miktarınca hayır işlerse onu görür ve her kimde zerre miktarınca kötülük işlerse onu görür.” Kur’an’ın en ümit verici ayeti ise bu ayettir: “De ki: Ey kendilerine zulmedilen kullarım! Allah’ın rahmetinden ümidinizi kesmeyin.”[1008]

bak. er-Reca, 1448. Bölüm

3348. Bölüm

Kaza ve Kader

Kur’an:

“De ki: “Allah’ın bize yazdığından başkası başımıza gelmez. O bizim mevlamızdır, İman edenler Allah’a güvensin.”[1183]

“…Fakat Allah olacak işi yaptı.”[1184]

“Allah’ın Peygambere farz kıldığı şeylerde ona bir güçlük yoktur. Bu, Allah’ın öteden beri, gelmiş geçmişlere uyguladığı yasasıdır. Allah’ın emri şüphesiz gereği gibi yerine gelecektir.”[1185]

16753. İmam Ali (a.s), münezzeh olan Allah’a hamd hususunda şöyle buyurmuştur: “O Allah’ın hilmi çoktur ve bağışlar; verdiği her hükümde adaletli davranır.”[1186]

16754. İmam Ali (a.s), münezzeh olan Allah’ın azameti hakkında şöyle buyurmuştur: “O’nun hükmü kesin ve hikmet esasıncadır. O’nun rızası eman ve rahmettir. İlimle hüküm verir, hilimle affeder.”[1187]

16755. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “(Haklar karşılıklıdır. ) Başkasının üzerinde hakkı olanın, başkasının da onun üzerinde hakkı vardır. Başkasının kendi üzerinde hakkı olanın da, başkası üzerinde hakkı vardır. Birinin üzerinde hakkı olan, ama başkasının kendi üzerinde hakkı olmayan biri olsaydı, bu yarattıkları değil, ancak münezzeh olan Allah olurdu. Zira kulları üzerinde güç sahibi ve her işi adaletiyle icra eden O’dur.”[1188]

16756. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah, işleri, hüküm ve kaderi esasınca cari kılar, senin hoşnut olduğun şekilde değil.”[1189]

16757. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kaza ve kader Allah’ın yaratıklarından iki yaratıktır. Allah yarattığı şey hususunda istediğini artırır.”[1190]

16758. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü olduğunda ve Allah yaratıklarını bir araya topladığında, onlara tavsiye ve emrettiği şeylerin hesabını sorar. Onlar için taktir ettiği ve hüküm verdiği şeyleri sormaz.”[1191]

16759. İmam Ali (a.s), Sıffin’den dönerken, Hazirin’de[1192] oğlu Hasan’a (a.s) yazdığı mektubunda şöyle buyurmuştur: “Dinini, dünyanı Allah’a emanet et. Şu tez geçen dünyada da, az zaman sonra gelecek ahirette de akibetinin hayırlı olmasını dile. ve’s-Selam.”[1193]

16760. İmam Ali (a.s), münezzeh olan Allah’ın velilerinin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Üzerlerine musibetler yağdığı zaman sana sığınırlar. Çünkü işlerin dizginlerinin senin elinde ve kaynaklarının senin emrinde olduğunu bilirler.”[1194]

16761. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah bir şeyi irade edince onu taktir eder, taktir edince hükmünü verir, hükmünü verince de onu yürürlüğe koyar.”[1195]

Şöyle diyorum: Seduk (r.a) şöyle diyor: “Kaza ve kader hakkındaki inancımız, İmam Sadık’ın, kendisine, “Kaza ve kader hakkındaki görüşünüz nedir?” diye soran Zürare’ye verdiği cevaptır. Bu cevapta İmam şöyle buyurmuştur: “Biz inanıyoruz ki, aziz ve celil olan Allah kıyamet günü kullarını toplayınca, kendilerine tavsiyede bulunduğu ve emrettiği şeyler hakkında sorguya çekecektir. Kendileri için taktir ettiği ve hüküm verdiği şeylerden hesaba çekmeyecektir. Kader hakkında tartışma yapılması yasaklanmıştır. Nitekim Müminlerin Emiri (a.s) kendisinden kaderi soran birisine şöyle buyurmuştur: “Bu derin bir denizdir, içine girme.” O şahıs yeniden aynı soruyu sorunca şöyle buyurdu: “Karanlık bir yoldur, bu yola adım atma.” Bu şahıs üçüncü defa yine aynı soruyu sorunca İmam şöyle buyurdu: “Allah’ın sırlarından bir sırdır, kendini öğrenmek için boşuna zahmete düşürme.” Hakeza Müminlerin Emiri (a.s) kader hakkında şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki kader, Allah’ın sırlarından bir sır, Allah’ın kalelerinden bir kaledir. Allah’ın örtüsünün gerisinde gizlidir, Allah’ın yaratıklarına örtülüdür, üzerine Allah’ın mührü vurulmuştur. Allah’ın ezeli ilmindedir. Allah onun ilmini kullardan kaldırmış, onları müşahade ettiği şeyler çerçevesinden yüce kılmıştır. Zira ne Rabbaniyet gerçeğinin yardımıyla ona ulaşabilirler, ne samediyet kudretiyle, ne nuraniyet azametiyle, ne de vahdaniyet azametiyle ona ulaşabilirler. Zira o dalgalı bir denizdir, aziz ve celil olan Allah’a özgüdür. Derinliği gökle yer kadardır. Genişliği doğudan batıya kadardır. Kap karanlık bir gece gibi karanlıktır, bir çok yılanları ve balinaları vardır. Gel git olayı vardır, derinliklerinde nurlu bir güneş vardır, hiç kimse bir ve yegane olan Allah dışında hiç kimse o güneşe bakamaz. Herkim ona bakarsa, Allah’ın hükmüne karşı çıkmış olur. Kudreti hakkında onunla çatışmış olur. Böylece kendisi için Allah’ın gazabını kazanmış sayılır. Yeri cehennem olur ve bu kötü bir akıbettir.”

Hakeza rivayet edildiği üzere Müminlerin Emiri (a.s) yıkılmak üzere olan bir duvarın altından kalkmış, başka bir yere gitmiştir. Kendisine, “Ey Müminlerin Emiri! Allah’ın kazasından mı kaçıyorsun?” diye sorulunca da şöyle buyurmuştur: “Allah’ın kazasından Allah’ın kaderine kaçıyorum.” Hakeza İmam Sadık’a (a.s) da, “Acaba dua ve kovulmuş şeytandan Allah’a sığınma taktiri def eder mi?” diye sorulduğunda İmam şöyle buyurmuştur: “Bunlar da taktirdir.”

Şeyh Müfid bu hadisin açıklamasında şöyle diyor: “Ebu Ca’fer (Şeyh Seduk) Bu konuda nadir ve sayılı hadislerle amel etmiştir. Bu hadisler çeşitli anlamlara gelmektedir. Bu hadislerin senetleri doğru ve sağlam olduğu taktirde bu çeşitli anlamlar, alimlere gizli değildir. O bu konuda belli bir anlam ortaya koymamıştır. Kaza hakkında bir anlam belirlemediği için de bu konuda konuşmaktan sakınması daha iyi olurdu. Kaza kavramı, lugatte bellidir. Bu konuda Kur’an’dan da bir takım şahitler vardır. Kaza dört anlam ifade etmektedir. Birincisi yaratmak, ikincisi emir ve buyruk, üçüncüsü haberdar kılmak ve dördüncüsü ise hakemlik ve yargılamak. Birinci anlamın şahidi Allah-u Teala’nın şu sözüdür: “Böylece onları yedi gök olarak yarattı.”[1196] İkinci anlamının şahidi ise Allah-u Teala’nın şu ayetidir: “Ve rabbin kendisinden başkasına ibadet edilmemesini emretti.”[1197] Üçüncü anlamının şahidi ise Allah-u Teala’nın şu ayetidir: “İsrailoğullarına haber verdik.”[1198] Dördüncü anlamın şahidi ise şu ayettir: “Allah hak üzere hükmeder”[1199] yani insanlar arasında hak üzere hükmeder. Hakeza şu ayet: “Onlar arasında hak üzere hükmedilir”[1200] bazıları kazanın beşinci bir anlamının olduğunu da söylemişlerdir. Bu da işi sona erdirmektir. Bu konuda da Yusuf’un (a.s) şu sözünü şahit olarak göstermişlerdir: “Sorduğunuz iş işte böylece kesinleşmiştir”[1201] yani o iş sona erdi ve gerçekleşti. Kazanın bu anlamı gerçekte birinci anlama, yani yaratmak anlamına dönmektedir.

Kaza kavramının anlamları hakkında söylediğimiz bu bilgiler ışığında cebirye inancının batıl olduğu da ortaya çıkmaktadır. Onlar: “Şüphesiz Allah-u Teala yaratıklarının aleyhine günahı taktir etmiştir” inancına sahiptirler. Zira eğer bundan maksatları Allah’ın yaratıkları arasında günahı yaratması ise, şöyle demeleri gerekir: “Yaratıkları hakkında günahı taktir etti” Dolayısıyla, “Aleyhlerine taktir etti” dememeleri gerekir. Zira yaratmak, onların arasındadır, onların aleyhinde ve üzerinde değil. Oysa Allah-u Teala, “O Allah her şeyin yaratışını güzel kılmıştır”[1202] ayeti ile günahı yaratmayı Allah’a isnat edenleri yalanlamaktadır.

Eğer bundan maksatları kazanın günahı emretmek olduğu ise bu da doğru değildir. Allah-u Teala, “Şüphesiz Allah, kötülüğü emretmez. Allah hakkında bilmediğiniz bir şeyi mi söylüyorsunuz?”[1203] ayeti ile böyle kimselerin iddiasını yalanlamıştır.

Eğer bundan maksatları Allah’ın yaratıkları yaptıklarını günahtan haberdar kıldığı ise, bu da anlamsızdır. Zira insanlar gelecekte, itaat mi edecekler yoksa günah mı işleyecekler bilemezler. Bu yüzden de gelecekte ne yapacakları hususunda detaylı ve dakik bir ilme sahip değillerdir.

Eğer maksatları Allah’ın kulları arasında günahla hükmettiği ise bu da doğru değildir. Zira Allah-u Teala’nın hükmetmesi ve hakemliği haktır. Günahların yaratıkların kendisinden kaynaklanmaktadır. O halde bunların sözü anlamsızdır ve ittifak edildiği üzere boş ve doğru olmayan bir sözdür. Dolayısıyla da Allah-u Teala’nın günah ve çirkinliklerle hükmettiği inancının batıl olduğu apaçık ortadadır.

Verdiğimiz bu açıklama esasınca, bizim inancımıza göre, kaza ve kaderin anlamı şudur: Allah-u Teala yaratıklarını kaza ve kader esası üzerine yaratmakta, onların fiillerinde belli bir kaza ve kaderi belirlemektedir. Yani Allah’ın kulların iyi fiillerindeki kazası, bu tür işleri emretmesidir ve çirkin işlerdeki kazası ise onları bundan sakındırmasıdır. Nefis ve canlarında ise onları yaratmak, aralarında yaptığı şeyler hususunda ise o şeyleri icad etmektir. Kendi yaptığı şeylerde kader ise, o şeyleri hak olan yerlerinde karar kılmasıdır. Kullarının fiileri hakkında ise, onlar hakkında hükmettiği, emir, nehiy, ceza ve mükafattır. Zira bütün bunları, kendi yerinde karar kılmıştır, ne boş yere onlarda yer almış, ne de batıl üzere taktir edilmişlerdir.

O halde eğer kazayı Allah-u Teala’nın fiillerinde ve kaderi verdiğimiz bu bilgiler ışığında tefsir edecek olursak, bu konu ile ilgili şüphe de ortadan kalkar, konu akıl sahibi herkes için açıklığa kavuşur ve bu konuda hiçbir şek ve şüphe kalmaz. Ama Seduk’un (r.a) naklettiği kaza ve kader hakkında konuşmayı yasaklayan rivayetler hakkında iki ihtimal mevcuttur: Birincisi şudur ki bu yasaklama, bu konudaki tartışmaların inançlarının bozulmasına ve dinden sapmalarına neden olan kimseler için olduğudur. Bu tür insanların yegane kurtuluş yolu, bu tartışmalardan sakınmaları ve bu konuya girmemeleridir. Bu yasaklama bütün mükellef insanları kapsamamaktadır. Zira bazen, bir takım şeyler bazı kimselerin inancının bozulmasına sebep olmakta, diğer bazı kimseler için ise faydalı bulunmaktadır ve bunun tersi de geçerlidir. Dolayısıyla İmamlar dini takipçilerine, onların maslahatını göz önünde bulundurarak kılavuzluk etmişlerdir.

İkinci ihtimal ise kaza ve kader hakkında konuşmanın yasaklanması, Allah’ın yaratıkları hakkında konuşma, sebeplerini merakla araştırmak, ilahi emir ve ibadetler ile sebeplerini sormanın yasaklanmasıdır. Zira yaratıkların yaratılış sebeplerini ve emir ve hükümlerin teşri nedenlerini araştırmak yasaktır. Çünkü Allah-u Teala onları, bir çok kulundan gizli tutmuştur. Zaten Allah’ın bütün yaratıklarının yaratılış sırlarını araştırmak, yasaklanmış değil midir? İnsanın bütün yaratıkları tek tek sayarak, “Bunlar neden yaratılmıştır?” demesi, şüphesiz yasaklanmıştır. Hakeza, “Allah neden bunu emretmiş, o ibadeti istemiş, falan şeyden sakındırmış” diye sorulması da caiz değildir. Zira Allah’ın emir ve ibadet istemeleri, yaratıkların maslahatı esasına dayalıdır ve Allah bu maslahatı herkesten daha iyi bilmektedir. Hiç kimseyi, varlıkların yaratılış sebeplerinin detaylarından, emir ve yasakların durumlarından haberdar kılmamıştır. Gerçi insanoğlunu, genel anlamda bundan haberdar kılmış, yaratılışın boş ve beyhude bir şey olmadığını ifade etmiştir. Her şeyin hikmet ve maslahat üzere yaratıldığını belirtmiş, bu konu hususunda akıl ve vahyi de kılavuz kılmıştır. Örneğin Allah şöyle buyurmuştur: “Biz, gökleri, yeri ve ikisinin arasındakileri eğlence olsun diye yaratmadık.”[1204] Hakeza şöyle buyurmuştur: “Sizi abes olsun diye yarattığımızı mı sanıyorsunuz?[1205]” Hakeza şöyle buyurmuştur: “Biz her şeyi bir ölçü üzere yarattık.”[1206] Yani hak üzere yarattık ve onu kendi yerinde taktir ettik. Hakeza şöyle buyurmuştur: “Cinleri ve insanları sadece bana ibadet etsinler diye yarattım.”[1207] Hakeza kurban kesme ibadeti hakkında da şöyle buyurmuştur: “Asla onların etleri ve kanları Allah’a ulaşmaz. Lakin Allah’a sizin takvanız ulaşır.”[1208]

Belki de şöyle dersek doğrudur: “Allah-u Teala falan hayvanı yarattığı taktirde bir grup kafirin bu yaratılışla iman edeceğini, bir grup günahkarın tövbe edeceğini, bir grup müminin ondan istifade edeceğini, bir grup zalimin ondan ibret alacağını veya o varlığın yaratılıştan istifade edeceğini veya yeryüzünde veya gökte birisi için ibret sebebi olacağını bildiği için yaratmıştır. Elbette bütün bunlar bizlere gizli kalmıştır. Sadece Allah’ın, yarattığı her şeyi hikmete dayalı bir maksatla yarattığını ve boş yere yaratmadığını bilmekteyiz. Hakeza Allah’ın bizlere namaz ibadetini emretmesi de bizi Allah’a itaate yakınlaştırması, günah ve isyandan uzaklaştırması sebebiyle olabilir. O halde namaz ibadeti, kılan herkes için veya onlardan bazısı için bir lütuftur.

Dolayısıyla bu ihtimaller bizlere gizli ve örtülüdür, bizler için aşikar değildir. Onlar hakkında detaylı bir bilgi almak hususunda herhangi bir delile de sahip değiliz. Sadece genel olarak bu işin, hikmete dayandığını biliyoruz. Dolayısıyla da kaza ve kader hakkında konuşmaktan sakındırmak, bu sebeplerin detaylarını araştırmak anlamındadır, kaza ve kaderin anlamı hakkında konuşmaktan sakınmak anlamında değil.

Elbette bütün bu ihtimaller Ebu Cafer’in (Seduk’un) naklettiği rivayetlerin doğru olması halinde geçerlidir. Ama eğer doğru olmazsa veya senetleri doğru olmazsa, artık bu rivayetler karşısında hiçbir sorumluluk taşımamaktayız.

Onun naklettiği rivayetler arasında Zürare’den naklettiği hadis doğru bir hadistir. Anlamı da doğrudur, akıl ehline örtülü değildir. Bu hadis adalet inancını vurgulamaktadır. Bu rivayette İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala yaratıklarını mahşerde bir araya toplayınca onlara emrettiği şeyi sorar. Onlara hükmettiği ve taktir ettiği şeyi ise sormaz.”

Kur’an-ı Kerim de insanın yapmış olduğu amellerden dolayı sorguya çekileceğini haber vermektedir. [1209]

Ben (Meclisi) şöyle diyorum: Herkim kulun iradesi, cebir ve irade meselesinin detayları, kaza ve kadar hakkında düşünecek olursa, Masum’un (a.s) bu konuda konuşmaktan sakındırmasının sebebini de kolayca anlayabilir. Zira bu konuda araştırmaya dalıp da ayakları sürçmeyen kimse çok azdır. Sadece Allah’ın lütfü ve fazlıyla koruduğu kimseler, korunabilmiştir. [1210]

Birkaç Bölümde, İlahi Kaza ve Kader Hakkında Söz

1-Anlamı ve tanımı hakkında: Dış olayları ve varlık işlerini kendilerini gerektiren sebeplerle gözönünde bulunduracak olursak, iki haletten dışarı değildir. Zira bu hadise ve işler, kendilerini gerektiren şartlar ve sebepler meydana gelmeden ve bu olayların meydana gelişinin kendilerine bağlı olduğu engeller ortadan kalkmaksızın ne kesin bir tahakkuk ve subuta sahiptir ve ne de yokluğuna. Gerçekleşmek ve gerçekleşmemek arasında tümüyle eşittir. Ama bu işleri gerektiren sebepler, meydana gelmesini sağlayan şartlar kemale erer ve engeller ortadan kalkarsa, artık sadece tahakkuk etme halleri baki kalır. Bu tereddüt ve belirsizlikten dışarı çıkar. İki taraftan biri, yani varlık ve yokluğu kesin bir şekilde gerçekleşir. Meydana gelmemek ise o olayların varlığının kendisine bağlı olduğu şart ve sebepler yok olduğu varsayıldığı taktirde geçerlidir ve böylece vuku bulur. Tahakkukun gerçekleşmesi de, tahakkukun kendisinden asla ayrılmaz.

Bu iki itibar, bizim dış fiillerimizde de cereyan etmektedir. Zira bir işe teşebbüste bulunmadığımız müddetçe o iş vaki olup olmamak hususunda tereddüt halindedir. Ama sebepler şartlar ve gerektirici durumlar ortaya çıkarsa, irade ve kararımız da bunu bütünlerse ve fiilin meydana gelmesi için hiçbir engel de kalmazsa, imkan ve tereddüt taraflarından biri vaki olur ve o amel meydana gelmiş olur. Bu durum itibari ameller konusunda da geçerlidir. Örneğin iki kişi bir mal konusunda ihtilafa düşünce ve her birisi o malın sahibi olduğunu iddia edince, o şeyin memlukiyeti o ikisinden biri için mümkün ve tereddüt arasındadır. Ama aralarında hüküm versin diye bir hakeme baş vurur ve hakem de onlardan birinin lehine hükmederse, o belirsizlik ve tereddüt hali ortadan kalkar. İki taraftan biri gerçekleşmiş olur ve diğeriyle irtibatı kesilir.

Burada hakimlik ve iki taraftan birinin sözünün gerçekleşmesi, fiili hakimlik ve belirginleşme gibidir. Zira hakimin malın falan şahsa ait olduğuna dair sözü ihtilafı sona erdirmiş, aralarında tereddüt ve belirsizlik olan davalı iki taraftan biri hak sahibi olarak ortaya çıkmıştır. “Şöyle böyledir” diye haber veren, habercinin sözü de sona erdirici ve belirticidir. Bu da bizim kaza ve hakemlik olarak adlandırdığımız şeydir.

Bu alemdeki olaylar varlık ve gerçekleşme hususunda münezzeh olan Allah’a dayalı ve Allah’ın bir fiili olduğu hasebiyle de bu iki itibar, aynen gerçekleşme olayı onlarda da aynı şekilde cereyan etmektedir. Zira bu olaylar, Allah’ın kendilerini tahakkuk ettirme ve var etmeyi istemediği ve de varlıklarını gerektirecek şart ve sebepler mevcut olmadığı taktirde, aynı şekilde imkan ve tereddüt arasında vaki olma ve vaki olmama haletinde baki kalmaktadır. Ama Allah onların vuku bulmasını ister, gerçekleşmlerini irade eder, tahakkuk etmesi için gerekli şartlar ve sebepler de mevcut olursa, artık gerçekleşme dışında bir yol kalmaz. Bu hakkın meşiyeti şart ve sebepleri temin etmesi, Allah’ın iki taraftan birini tayin etmesi varlığı tereddüt ve belirsizlikten çıkarmaktadır ve bu ilahi kaza diye adlandırılmaktadır.

Bu iki itibar teşrii ve yasama hususunda da aynı şekilde cereyan etmektedir. Allah’ın şeri bir iş hususundaki kesin hükmü, Allah’ın kazasıdır. Bu yüzden, kazadan söz edilen her ilahi cümlede bu gerçek göze çarpmaktadır. Örneğin şu ayet: “O, bir işin olmasını dilerse, ona ancak “ol” der ve olur.”[1211] Başka bir ayet: “Bunun üzerine, iki gün içinde yedi gök var etti”[1212] hakeza başka bir ayet ise: “Sorduğunuz iş işte böylece kesinleşmiştir”[1213] hakeza başka bir ayet ise: “İsrailoğullarına Kitapta: “Doğrusu yeryüzünde iki defa bozgunculuk yapacaksınız diye bildirdik”[1214] ve tekvini (yaratışsal) kazayı ifade eden diğer ayetler…Ama teşrii kazaya işaret eden ayetler ise, örneğin şu ayettir: “Rabbin, yalnız kendisine tapmanızı ve ana babaya iyilik etmeyi buyurmuştur.”[1215] Hakeza şu ayet: “Şüphesiz ki Rabbin, kıyamet günü onların aralarında ihtilaf etmekte oldukları şeyler hakkında hükmedecektir.”[1216] Hakeza şu ayet: “Artık insanların aralarında adaletle hüküm olunmuştur. “Övgü, âlemlerin Rabbi olan Allah içindir” denir”[1217] elbette bu ve daha önceki ayetlerde yer alan kaza, teşrii anlaşmazlığı çözme anlamındadır ve başka bir tabirle, tekvini hakemlik ve kaza manasını ifade etmektedir.

Görüldüğü gibi bu ayeti kerimeler, bu iki akli itibarın Allah’ın fiilleri olduğu hasebiyle, tekvini (yaratışsal) olaylarda, Allah’ın teşrii fiili olduğu hasebiyle de teşrii (yasamaya ait) hükümlerde ve Allah’a isnat edilen her hüküm ve sona erdirici hakemlikte de geçerliliğini ve doğruluğunu imza ve teyit etmektedir. Bazen bir itibara göre kaza, hüküm ve söz diye de tabir edilmektedir. Örneğin şöyle buyurmaktadır: “Hüküm sadece Allah’a aittir”[1218] hakeza şöyle buyurmaktadır: “Hüküm Allah’ındır, O’nun hükmünü takip edip bozacak yoktur”[1219] ve hakeza şöyle buyurmaktadır: “Benim katımda söz değişmez”[1220] ve şöyle buyurmaktadır: “Ben hakikati söylüyorum”[1221]

2-Kazanın Anlamına Felsefi Bir Bakış: Şüphesiz nedensellik kanunu bir gerçektir ve mümkün (olabilir) olan her varlık vasıtalı veya vasıtasız, münezzeh olan Allah’ın sonucu olan bir şeydir. Hiç şüphesiz sonuç, tam sebebine isnat edildiğinde, o sebep açısından zaruret ve vücuba sahiptir. Zira her mümkün varlık, vacip olmadıkça vücuda gelemez. Ama eğer sonucu tam nedenine isnat etmezsek, imkan haleti kendisi için eşittir. Burada ister zaten mümkün olan mahiyetler gibi, haddi zatında ve başka bir şeyle mukayese edilmeksizin mülahaza edilsin ve isterse de tam nedeninin bazı parçalarına isnat edilsin, her haliyle mümkündür. Zira bu parça veya parçalar o sonucun zaruret ve farziyetini farz kılacak olursa, onun tam nedeni olur. Oysa biz, o parçaların tam neden var olmadıklarını, tam nedenin bir parçası olduklarını varsaydık.

Zaruret ve vücup, imkanın iki tarafından birinin tahakkuku (varlık veya yokluk) ve bir şeyin belirsizlik ve tereddüt halinden çıkışı anlamında olduğu için mümkün varlıklar silsilesine hakim olan zaruret, eşyadan her birini kendine özgü şartlarında farz kılan, yüce vacib’ul Vücuda isnatları cihetinden ötürü, Allah-u Teala tarafından genel bir kazadır. Nitekim bu varlıklardan her birine özgü zaruret de her birine oranla, özel bir kazasıdır. Zira kazadan maksadımız işi sona erdirmek ve o şeyi belirsizlik ve tereddüt haletinden dışarı çıkarmaktır.

Buradan da anlaşıldığı üzere kaza Allah’ın fiili sıfatlarından biridir ve o fiilin tam ve vacip kılıcı nedenine isnadı mülahazası esasınca fiilden elde edilmektedir.

3-Bir çok rivayetler de bu görüşü teyit etmektedir. Örneğin el-Mehasin kitabında, Berki babasından, o da İbn-i Ebi Umeyr’den, o da Hişam b. Salim’den şöyle dediğini nakletmektedir: “İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah bir şeyi icad etmek istediğinde, evvela onu taktir eder. Taktir ettiğinde, kazada bulunur. Kaza ettikten sonra da imza ve icra eder.”

Hakeza, el-Mehasin kitabında (Berki), babasından, o da İbn-i Ebi Umeyr’den, o da Muhammed b. İshak’tan şöyle dediğini nakletmiştir: “Ebu’l-Hasan (a.s) Ali b. Yaktin’in kölesi Yunus’a şöyle buyurmuştur: “Ey Yunus! Kader konusuyla ilgilenme” O şöyle arzetti: “Ben kader konusuyla ilgilenmiyorum, ama şöyle diyorum: “Sadece Allah’ın irade, meşiyyet, kaza ve kaderinin istediği şey tahakkuk eder.” İmam şöyle buyurdu: “Ama ben böyle demiyorum. Aksine şöyle diyorum: “Allah’ın meşiyyet, irade ve kazasının istediği şey gerçekleşir.” Daha sonra şöyle buyurdu: “Meşiyetin olduğunu biliyor musun?” O, “Hayır” diye arzetti. İmam şöyle buyurdu: “Bir şeyi kararlaştırmasıdır. Sen Allah’ın iradesinin ne olduğunu biliyor musun?” O, “Hayır” diye arzetti. İmam şöyle buyurdu: “Bir şeyi meşiyyeti esasınca tamamlamasıdır. Sen Allah’ın taktirinin ne olduğunu biliyor musun?” O, “hayır” diye arzetti. İmam şöyle buyurdu: “Uzunluk, genişlik ve baki kalış müddeti hususunda bir şeye ölçü vermektir.” Daha sonra şöyle buyurdu: “Şüphesiz Allah bir şey isterse, onu irade eder. İrade ettiği zaman ise onu taktir eder. Taktir ettiği zaman ise, ona kaza eder (hükmeder). Kaza ettiği taktirde de, onu icra eder.”

Başka bir rivayette ise, Yunus Ebu’l-Hasan’ın (a.s) şöyle buyurduğunu nakletmiştir: “Sadece Allah’ın, meşiyyet, irade, taktir ve kazasının gerektirdiği şey vücuda gelir.” Ben (Yunus), şöyle arzetim: “Meşiyyetin anlamı nedir?” İmam şöyle buyurdu: “Fiilin başlamasıdır.” Ben şöyle arzettim: “İradenin anlamı nedir?” İmam şöyle buyurdu: “Hakkında sebat ve mukavemet göstermektir.” Ben şöyle arzettim: “Taktirin anlamı nedir?” İmam şöyle buyurdu: “Genişlik ve uzunluk açısından ölçü vermektir.” Ben şöyle arzettim: “Kaza ne demektir?” İmam şöyle buyurdu: “Kazasını yapınca (hükmünü verince) onu icra eder ve hiçbir şey onun meydana gelmesine engel olamaz.”

Tevhid-i Seduk’da, Dekkak Kuleyni’den, o da İbn-i Amir’den, o da Mualla’dan şöyle dediğini nakletmiştir. “Alime (a.s) şöyle soruldu: “Allah’ın ilmi nasıldır?” O şöyle buyurdu: “Allah bilir, ister, irade eder, taktir buyurur, kaza ve hüküm verir, imza ve icra eder. Kazasını verdiği bir şeyi icra ve imza eder, taktir ettiği bir şeye kaza eder ve irade ettiği bir şeyi taktir eder. O halde Allah’ın meşiyyeti onun ilmidir, iradesi meşiyyeti iledir, taktiri iradesi iledir, kazası taktiri iledir ve imzası kazası iledir. O halde, ilmi meşiyetinden öncedir ve meşiyyeti ikinci aşamadadır. İrade ise üçüncü makamdadır ve taktir imza vesilesiyle tahakkuk eder. O halde, ilim, meşiyyet, irade ve eşyanın taktiri hususunda, Allah Tebarek ve Teala için beda hasıl olmaktadır. Ama eğer kaza, imza ve icra merhalesine ulaşırsa, artık beda vücuda gelmez.”

İmam’ın (a.s) buyurduğu bu sıralama, meşiyeti ilimden sonra ve iradeyi meşiyetten sonra bilmesi, akli bir sıralamadır. Akıl bu sıralamayı doğru bulmaktadır.

Aynı kitapta kendi senediyle İbn-i Nubate’den şöyle dediği nakledilmiştir: “Müminlerin Emiri (a.s) eğilmiş bir duvarın altından kalkıp başka bir duvarın altına geçti. Ona şöyle arzedildi: “Ey Müminlerin Emiri! Allah’ın kazasından mı kaçıyorsun?” İmam şöyle buyurdu: “Allah’ın kazasından aziz ve celil olan Allah’ın kaderine kaçıyorum.”

Ben (Allame Tabatabai) şöyle diyorum: “Bunun sebebi ise şudur: Taktir, mukadder olduğu şeye kesinlik ve sapmazlık kazandırmamaktadır ve mukadder kılınan şeyin tahakkuk etmemesi ümit edilir. Ama kaza ve hükmü verilirse, artık ondan kaçmak mümkün değildir. Bütün bu geçen konular hakkında, Ehl-i Beyt imamları (a.s) yoluyla bir çok rivayetler nakledilmiştir. [1222]

3349. Bölüm

İnsana Kaza ve Kaderin Yazılması

16762. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Nutfe, rahimde kırk gece yer aldıktan sonra, yanına bir melek gelir ve şöyle der: “Ey rabbim! Emrin nedir? Bu mutlu mudur yoksa mutsuz mu? Bu kız mıdır yoksa erkek mi?” Böylece Allah emreder. O nutfenin mutlu veya mutsuz, erkek veya kız olduğunu, eseri, musibeti, rızkı ve eceli yazılır.”[1223]

16763. İmam Bakır (a.s), insanın rahimde yaratılışı hakkında şöyle buyurmuştur: “Dört ay kamil olunca, Allah iki melek gönderir ve o ikisi şöyle arzeder: “Ey Rabbimiz! Ne buyuruyorsun? Kız mı yoksa erkek mi?” Kendilerine gerekli emir verilir. Sonra şöyle arzederler: “Ey rabbimiz! Mutlu mudur yoksa mutsuz mu?” Bu konuda da gerekli emir verilir. Ardından şöyle arzederler: “Ey rabbimiz, yaşama müddeti ve rızkı ne kadardır?” Bütün halleri –ki imam onlardan bazısını zikretmiştir- yazılır ve melek bu sözleşmeyi iki gözlerinin arasına (alnına) yazar.”[1224]

16764. İmam Bakır (a.s) hakeza şöyle buyurmuştur: “Allah iki meleğe şöyle vahyeder: “Kaza, kader ve emrimin onun hakkında cari oluşunu yazınız ve yazdığınız şeylerde, beda şartımı kaydediniz.” O iki melek şöyle arzeder: “Ey rabbimiz! Ne yazalım?” Allah başlarını (o çocuğun) annesinin başına doğru kaldırmalarını vahyeder. O iki melek başlarını yukarı kaldırınca annesinin alnına deyen bir levha görürler. O levhaya bakarlar ve o levhada şeklini, süsünü, ecelini ve mutlu mu veya mutsuz mu sözleşmesini, özetle onun tüm hallerini o levhada müşahade ederler.”[1225]

bak. 232. Konu, es-Seadet, 272, eş-Şekavet; el-Kafi, 6/12

3350. Bölüm

İnsanın İradesi ve İlahi Kaza

Kur’an:

“Allah dilemedikçe siz dileyemezsiniz. Doğrusu Allah, bilendir, hikmet sahibidir.”[1226]

“Âlemlerin Rabbi olan Allah dilemedikçe sizler bir şey dileyemezsiniz.”[1227]

“Bir kavim kendi nefislerinde olanı değiştirmedikçe Allah onların durumunu değiştirmez.”[1228]

16765. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: “Herhangi bir belde veya ev halkı veya bir bedevi bana karşı hoşlanmadığım bir günaha düştükten sonra, hoşlandığım itaate yöneldikleri taktirde ben de onların hoşlanmadığı azabımdan, onların hoşlandığı rahmetime yönelirim.”[1229]

16766. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ne şekilde olursanız, sizlere öyle hükmedilir.”[1230]

16767. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah bir topluluğun kötülüğünü isteyince, onların işlerinin dizginlerini nimet içinde yüzen ayyaşlara bırakır.”[1231]

16768. İmam Ali (a.s), Allah Resulü’nün (s.a.a) ashabının sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala doğruluk ve dürüstlüğümüzü görünce düşmanımızı hor/hakir kıldı ve bizlere zafer nasib etti. Sonunda İslam her yere yayıldı ve kendine geniş bir yer edindi.”[1232]

16769. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah bizi sadık ve sabırlı görünce, düşmanlarımız için horluk ve yenilgi gösterdi ve bizlere ise yardım ve zafer indirdi.”[1233]

16770. İmam Ali (a.s), Medain harabesinin önünden geçince şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz bu insanlar (kendilerinden öncekilerin) varisleri idiler. Sonra başkaları bunlara varis oldu. Bu insanlar haramları helal kıldılar. Böylece büyük cezalara düçar oldular. O halde haramları helal saymayınız ki, sizlere de azap ve ceza iner.”[1234]

16771. İmam Ali (a.s), Haricilerin fitnesi yatıştıktan sonra ashabına şöyle buyurmuştur: “Gerçekten de Allah sizler hakkında ihsanda bulundu ve sizlere iyi yardım etti. O halde hiç durmadan düşmanınıza doğru yola koyulun.” Onlar şöyle dediler: “Ey Müminlerin Emiri! Kılıçlarımız körelmiş, oklarımız sona ermiş, mızraklarımızın ucu kırılmıştır. O halde izin verin de (geri dönelim ve) kendimizi hazırlayalım…” İmam (a.s) şu ayeti okudu: “Ey kavmim! Allah’ın size yazdığı kutsal yere girin, ardınıza dönmeyin, yoksa kaybedenler olarak dönersiniz” demişti.”[1235]

16772. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’a yemin olsun ki onların kendi topraklarında islah ve onarımla uğraşması ve sizin de kendi topraklarınızda fesatla uğraşmanız, onların emanete riayeti ve sizin hıyanetiniz. Onların önderlerine itaati ve sizin önderlerinize isyanınız, onların batıl hususunda el ele verişi ve sizin hakkınız hususunda dağınıklığınız sebebiyle bu cemaatin galip gelmesinden korkuyorum. ”[1236]

16773. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bu topluluğun mutlaka size üstün geleceğini görüyorum. Onların birlik içinde olduğunu, sizin dağınıklığınızı, onların önderlerine itaat ettiğini, sizin ise bana isyan ettiğinizi görüyorum.”[1237]

16774. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki benden sonra, sizler sürekli bela ve musibetlere düçar olacaksınız. Öyle ki, beni seven ve bana uyan kimse, kendi zamanındaki insanlar arasında, bir cariyenin çocuğundan daha hor olacaktır.” Kendisine, “neden?” diye arzettiler. İmam şöyle buyurdu: “Amelleriniz sebebiyle ve dinde aşağılığa razı olduğunuz sebebiyle. Eğer sizden biri zalim önderlerin zulmü ortaya çıktığında canını rabbine satar ve cihattan hakkını alırsa (cihat ederse) şüphesiz Allah’ın dini ikame (hakim) olur.”[1238]

16775. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Taneyi yaran ve insanları yaratan Allah’a yemin olsun ki şüphesiz bir dağın kökünden koparılması, sağlam ve istihkamlı bir devletin yıkılmasından daha kolaydır. Ama aralarında ihtilaf çıkınca, canım elinde olana andolsun ki, eğer güvercinler bile onların üzerine saldırsa, şüphesiz kendilerine üstün gelir.”[1239]

16776. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kazanın/kaderin gerçekleştiğine hükmedildikten sonra imtihan dönemi bitti. Basiretle kılıç salladılar ve öğüt verenin emriyle Rablerine yakınlaştılar.”[1240]

bak. el-Kader, 3283. Bölüm; el-Fesad, 3201. Bölüm; el-Bihar, 5/84, 3. Bölüm

3351. Bölüm

Allah’ın Mümin İçin Hükmettiği Şey Hayırdır

16777. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala Musa b. İmran’a şöyle vahyetmiştir: “Ey Musa! Yarattığım varlıklardan hiç birisi benim nezdimde, mümin kulumdan daha sevimli değildir. Onu belaya düçar kılarım ve bu kendisi için daha iyidir. Ben kulumu hangi şeyin ıslah edeceğini daha iyi bilirim. O halde belalara karşı sabretmeli, nimetlerime şükretmeli, kazamdan hoşnut olmalıdır ki onu dergahımın sıddıklarından (doğrularından) yazayım. ”[1241]

16778. , Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Birgün Allah Resulü (s.a.a) akıl dişleri görülecek şekilde gördü ve daha sonra şöyle buyurdu: “Bana neden güldüğümü sormayacak mısınız?” Onlar, “Tabi ey Allah’ın Resulü!” diye arzedince Peygamber şöyle buyurdu: “Ben, aziz ve celil olan Allah’ın kendisi için her neye hükmeder ve taktir buyurursa sonunda kendisi için iyi olacağı Müslüman’a şaşıyorum.”[1242]

16779. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah’ın mümin için verdiği her kazasında hayır vardır.”[1243]

16780. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın kazasında, mümin için her türlü hayır gizlidir.”[1244]

16781. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kendisine Allah’ın kaza buyurduğu her şeyin, -ister hoşuna gitsin ve isterse gitmesin,- kendisi için hayırlı olduğu mümine şaşarım. Allah mümini mübtela kılarsa onun günahlarına keffare olur. Eğer ona ihsanda bulunur ve yüce tutarsa, ona bağışta bulunmuş olur.”[1245]

16782. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah’ın kendisi hakkında verdiği her kazada hayır bulunan Müslüman’a şaşarım. Eğer makasla parça parça edilse, kendisi için hayırlıdır. Eğer doğudan batıya bütün alemi ele geçirse, yine kendisi için hayırlıdır.”[1246]

16783. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mümin sürekli olarak hayır ve iyilik üzeredir. Eğer bedeni parça parçaya ayrılsa, yine kendisi için hayırdır. Eğer doğudan batıya aleme hükmetse, bu yine kendisi için hayırdır.”[1247]

16784. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah mümin için hoşnut olarak verdiği her kazada mutlaka taktir ettiği şeyde onun hayrını karar kılmıştır.”[1248]

16785. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İsrailoğulları Musa’nın (a.s) yanına geldiler ve ondan kendileri için aziz ve celil olan Allah’tan istedikleri taktirde yağmur yağdırmasını ve istemedikleri taktirde de yağmurun kesilmesini dilemesini istediler. Musa aziz ve celil olan Allah’tan İsrailoğulları için böyle bir istekte bulundu. Aziz ve celil olan Allah ona şöyle buyurdu: “Ey Musa! Onların isteğini kabul ettim.” Musa bu haberi onlara verdi. İsrailoğulları toprağı ektiler, hiçbir yeri boş bırakmadılar. Daha sonra istedikleri zaman yağmur yağdı ve istemedikleri zaman yağmur kesildi. Böylece ziraatları da dağlar ve tepeler gibi yükseldi. Ekinlerini biçip, harmanlarını dövdükleri zaman, hiçbir tane göremediler. Bunun üzerine Musa’ya şikayette bulundular ve şöyle dediler: “Biz senden, Allah’tan gökyüzünün bizim istediğimiz zaman yağmasını istemeni istedik, Allah da kabul etti. Ama onu bizim zararımıza dönüştürdü.” Musa şöyle arzetti: “Ey Rabbim! İsrailoğulları kendilerine yaptığın işten dolayı inlemektedirler.” Allah şöyle buyurdu: “Neden inliyorlar ey Musa!” Musa şöyle arzetti: “Onlar, senden istedikleri zaman, gökyüzünden yağmur yağmasını ve istemedikleri zaman yağmurunu kesmesini dilememi istediler. Sen de onların isteğini kabul ettin. Ama gökyüzünün yağdırmasını onların zararına dönüştürdün.” Allah şöyle buyurdu: “Ey Musa! İsrailoğullarının taktir edicisi ben idim. Ama onlar benim taktirime rızayet göstermediler ve bunu onların kendi isteğine bıraktım. Böylece gördüğün şey oldu.”[1249]

bak. el-Bela, 412. Bölüm

3352. Bölüm

Allah’ın Kazasından Hoşnut Olmayan Kimse

16786. İmam Ali (a.s), münezzeh olan Allah’ın kudreti hususunda şöyle buyurmuştur: “Sana karşı gelen hükümranlığını eksiltmez. Sana boyun eğen, senin mülkünü arttırmaz. Hükmünden memnun kalmayan, senin kararını geri çeviremez.”[1250]

16787. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: “Herkim benim kazamdan boşnut olmaz ve benim taktirime iman etmezse, benden başka bir mabud arasın.”[1251]

16788. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Herkim benim kaza ve kaderimden hoşnut olmazsa, benden başka bir rab arasın.”[1252]

16789. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Herkim benim kazamdan hoşnut olmaz ve benim belama sabretmezse, benden başka bir rab arasın.”[1253]

16790. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: “Herkim benim kazamdan hoşnut olmaz, nimetlerime şükretmez ve belama sabretmezse, benden başka bir rab talep etsin.”[1254]

16791. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü insanların en çok azap göreni, Allah’ın kazasından hoşnut olmayan kimsedir.”[1255]

16792. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim dünya için üzülürse, Allah’ın kazasından hoşnut değildir.”[1256]

16793. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dikkat edin, dikkat edin! Makamıyla övünen, nesebiyle başkalarına karşı büyüklenen, kazasına karşı koyarak ve nimetlerini görmezlikten gelerek Rablerine çirkin şeyler isnad eden ve Allah’ın kendilerine verdiği nimetleri inkar eden büyüklerinize ve idarecilerinize itaat etmekten sakının.”[1257]

bak. er-Rıza (1), 1522. Bölüm

3353. Bölüm

Kaza Kavramının Müteşabih Oluşu

16794. İmam Ali (a.s), kaza kavramının müteşabih olduğu hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “Kazanın on anlamı vardır: İşi bitirmek anlamında kaza, emretmek anlamında kaza, haber vermek anlamında kaza, yerine getirmek anlamında kaza, farz kılmak anlamında kaza, kitap ve yazmak anlamında kaza, sona erdirmek anlamında kaza, hakemlik ve davayı görmek anlamında kaza, yaratmak anlamında kaza ve ölümün gelip çatması anlamında kaza.

Ama işi bitirmek anlamında kazanın delili Allah-u Teala’nın şu sözüdür: “Kur’an’ı dinleyecek cinlerden bir takımını sana yöneltmiştik. Onlar Kur’an’ı dinlemeğe hazır olunca birbirlerine: “Susun” dediler Kur’an’ın okunması bitince, her biri birer uyarıcı olarak milletlerine döndüler.”[1258] Yani sona erince (okunması bitince) ve bitince anlamındadır. Başka bir delili ise şu ayettir: “Hac ibadetinizi bitirdiğinizde, Allah’ı anın.”[1259]

Emretmek anlamında kazanın örneği ise, Allah-u Teala’nın şu sözüdür: “Rabbin, yalnız kendisine tapmanızı ve ana babaya iyilik etmeyi buyurmuştur”[1260] yani, ona emrettik demektir. Aynısı kasas suresinde vardır.

Haber vermek ve bildirmek anlamında kazanın örneği ise Allah-u Teala’nın şu sözüdür: “Mûsa’ya emrimizi vahyettiğimiz zaman, sen batı yönünde, bulunmuyordun.”[1261] “Böylece Lut’a bunların sonlarının kesilmiş olarak sabahlayacaklarını bildirdik.”[1262] Hakeza şu ayettir: “İsrailoğullarına Kitapta: “Doğrusu yeryüzünde iki defa bozgunculuk yapacaksınız” diye bildirdik”[1263] yani “Tevrat’ta onlara hangi işleri yapacaklarını bildirdik” demekti.

Yerine getirmek anlamında kazanın örneği ise, Allah-u Teala’nın Taha suresindeki şu ayetidir: “Ne hüküm vereceksen ver”[1264] Hakeza Enfal suresinde: “Gerekli emri yerine getirsin diye olacak işi yaptı”[1265] yani ezeli ilminde olan şeyi yaptı ve bu anlamda kaza Kur’an’da bir çok yerde kullanılmıştır.

Azabı farz kılma anlamında kazanın örneği ise, Allah-u Teala’nın İbrahim suresindeki şu ayetidir: “İş olup bitince, şeytan şöyle der: ”[1266] Yani onlara azap farz olunca. Başka bir örneği ise Yusuf suresindeki şu ayettir: “Sorduğunuz iş işte böylece kesinleşmiştir”[1267] yani hakkında sorduğunuz şey vacip ve gerekli oldu.

Yazmak ve kesinleşmek anlamında kazanın örneği ise, Allah-u Teala’nın Meryem hikayesindeki şu ayetidir: “Bu önceden kararlaştırılmış bir iştir”[1268] yani malum ve kesin.

Sona erdirmek anlamında kazanın örneği ise Allah-u Teala’nın Kasas suresindeki şu sözüdür: “Mûsa süreyi doldurunca”[1269] yani, koyduğu şartı sona erdirince. Hakeza Musa’nın (a.s) şu sözüdür: “Mûsa: “Bu seninle benim aramdadır. Bu iki süreden hangisini doldurursam doldurayım bir kötülüğe uğramayacağım”[1270] yani sona erdirdiğimde.

Hakemlik anlamında kazanın örneği ise, Allah-u Teala’nın şu ayetidir: “Artık insanların aralarında adaletle hüküm olunmuştur. “Övgü, âlemlerin Rabbi olan Allah içindir” denir”[1271] yani onların arasında hükmetti ve hakemlikte bulundu. Hakeza Allah-u Teala’nın şu ayetidir: “Allah, gerçekle hükmeder. O’nu bırakıp da yalvardıkları putlar bir şeye hüküm veremez. Şüphesiz Allah işitir ve görür”[1272] hakeza münezzeh olan Allah’ın şu ayetidir: “O, hükmedenlerin en iyisi olarak gerçeği anlatır”[1273] hakeza Allah-u Teala’nın Yunus suresindeki şu ayetidir: “Aralarında adaletle hükmolunmuştur.”[1274]

Yaratmak anlamında kazanın örneği ise, münezzeh olan Allah’ın şu ayetidir: “Bunun üzerine, iki gün içinde yedi gök var etti”[1275] yani yedi göğü yarattı.

Ölümün nazil olması anlamında kazanın örneği ise Cehennem ehlinin Zuhruf suresinde yer alan şu sözüdür: “Cehennemde şöyle seslenirler: “Ey nöbetçi! Rabbin hiç değilse canımızı alsın.” Nöbetçi: “Siz böyle kalacaksınız” der”[1276] yani ölümü bizlere indirsin. Diğer bir örneği ise Allah’ın şu ayetidir: “Ölümlerine hükmedilmez ki ölsünler; kendilerinden cehennemin azabı da hafifletilmez”[1277] yani ölümü rahat etmemeleri için onlara indirmemektedir. Hakeza Süleyman b. Davud’un hikayesindeki şu ayettir: “Ölümüne hükmettiğimiz zaman, ancak değneğini yiyen kurt onun ölümünü cinlere fark ettirdi. O, ölü olarak yere düşünce, ortaya çıktı ki”[1278] Allah-u Teala’nın maksadı şudur: “Ona ölümü indirdiğimiz zaman.”[1279]

3354. Bölüm

Kaza Kader (Çeşitli)

16795. İmam Askeri (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer ilahi kaza pusuda ise bu zaaf ve zillet de neden?”[1280]

16796. İmam Cevad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kaza nazil olunca, feza (meydan) daralır.”[1281]

16797. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şu sekiz şey sadece Allah’ın kazası ve kaderiyle gerçekleşir: Uyku, uyanıklık, kuvvet, zayıflık, sıhhat, hastalık, ölüm ve hayat”[1282]

3355. Bölüm

Hüküm Verme Hakkı Olan Kimse

Kur’an:

“Ey Davud! Seni şüphesiz yeryüzünde halife kıldık, o halde insanlar arasında adaletle hükmet, hevese uyma yoksa seni Allah’ın yolundan saptırır. Doğrusu, Allah’ın yolundan sapanlara, onlara, hesap gününü unutmalarına karşılık çetin azâb vardır.”[1283]

16798. İmam Ali (a.s), Şureyh’e şöyle buyurmuştur: “Ey Şureyh! Sen Peygamber’in veya Peygamberin vasisinin ya da mutsuz insan dışında hiç kimsenin oturamayacağı bir yere oturmuş bulunmaktasın.”[1284]

16799. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hüküm vermekten sakın. Zira hüküm vermek, gerçekte, hüküm vermede bilgin olan ve Müslümanlar arasında adaletle hükmeden imamın, Peygamber’in veya Peygamber’in vasisinin hakkıdır.”[1285]

3356. Bölüm

Tağut’un Hükmüne Müracaat Etmek

Kur’an:

“Sana indirilen Kur’an’a ve senden önce indirilenlere inandıklarını iddia edenleri görmüyor musun? Tağutun önünde muhakeme olunmalarını isterler. Oysa, onları tanımamakla emrolunmuşlardı.”[1286]

“Kendilerine Kitap’tan bir pay verilenleri, görmedin mi? Onlar aralarında hüküm vermek için Allah’ın Kitab’ına çağırılmışlar sonra onlardan bir takımı dönmüşlerdir. Onlar temelli yüz çevirenlerdir.”[1287]

16800. İmam Sadık (a.s), bir borç veya miras konusunda aralarında ihtilaf çıkınca hüküm vermesi için tağuta müracaat eden iki ashabı hakkında şöyle buyurmuştur: “Herkim davayı tağuta götürürse ve tağut da onun lehine hüküm verirse, aldığı şey her ne kadar kesin hakkı da olsa, kendisi için haramdır. Zira onu tağutun hükmüyle almıştır. Oysa Allah tağutu inkar etmesini emretmiştir.”[1288]

16801. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir mümin başka bir mümini ihtilaflı oldukları bir konuda, zalim bir kadı veya sultana götürürse ve o kadı veya sultan da Allah’ın hükmüne aykırı bir hüküm verirse, o mümin kadının (veya sultanın) günahına ortak olur.”[1289]

16802. İmam Sadık (a.s), kendisine, Allah-u Teala’nın “malları aranızda haksız yere yemeyin ve onu hakimlere (rüşvet olarak) vermeyin” ayetini soran Ebu Basir’e şöyle buyurmuştur: “Ey Ebu Basir! Aziz ve celil olan Allah bu ümmetin arasında zalim hakimlerin olduğunu bilmektedir. Bil ki Allah’ın bu ayetten maksadı adil hakimler değildir. Maksadı zalim hakimlerdir. Ey Eba Muhammed! Eğer birinde bir hakkın olur ve onu adil bir imamın hakimliğine davet edersen ve o bunu kabul etmez de kendi lehine hükmetmesi için zalim hükümdara müracaat etme hususunda ısrar ederse, bu şahıs, tağutun hükmüne müracaat etmiş kimselerdendir. Aziz ve celil olan Allah ise şöyle buyurmuştur: “…Zannedenleri görmedin mi?”[1290]

bak. Vesail’uş Şia, 18/2, 1. Bölüm

3357. Bölüm

Hak Üzere Hükmeden Hakimler

Kur’an:

“Hiç şüphesiz Allah size, emanetleri ehline teslim etmenizi ve insanlar arasında hükmettiğiniz zaman adaletle hükmetmenizi emreder. Allah size ne güzel öğüt veriyor. Şüphesiz Allah işitir ve görür.”[1292]

“Eğer hükmedersen aralarında adaletle hüküm ver. Allah adil olanları sever.”[1293]

16803. Masum (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en iyisi hak üzere hükmedendir.”[1294]

16804. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en üstünü en çok hak üzere hükmedenleridir. İnsanların münezzeh olan Allah nezdinde en sevimli olanı ise en çok doğru konuşanlarıdır.”[1295]

16805. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sakın sizden (Şiilerden) biri başka birini zalim hakime şikayette bulunmasın. Sizden kimin bizim hükümlerimizi ve hakimliğimizi daha iyi bildiğine baksın ve onu kendi aralarında hakem kılsın. Zira ben onu size hakim karar kıldım. O halde kendi aranızda yargıda bulunması için, onun yanına gidiniz.”[1296]

16806. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah indinde adil kimseler, kıyamet günü, rahman olan Allah’ın sağ tarafında nurdan minberler üzerinde olurlar. Allah’ın her iki eli de sağdır (Allah’ın sağ ve sol ciheti yoktur.) O adil kimseler, kendi hükümetlerinde, kendi aileleri arasında ve sorumlusu oldukları kimseler arasında adaletli davranırlar.”[1297]

16807. İmam Sadık (a.s), Ebu Hatice’yi ashabına doğru gönderince ona şöyle buyurmuştur: “Onlara şöyle de: “Sakın sizden biri herhangi bir ihtilafta; bir borç veya alacak meselesinde bir ihtilaf ortaya çıktığında, yargı işini bu fasıklardan birine götürmesin. Aksine kendi aranızdan helal ve haramlarımızı bilen kimseyi hakim kılın. Zira ben onu hakim tayin ettim. Davanızı görmesi için zalim sultana müracaat etmekten sakının.”[1298]

3358. Bölüm

İslam’ın Hükmüne Teslim Olmak

Kur’an:

“Hayır; Rabbine and olsun ki, aralarında çekiştikleri şeylerde seni hakem tayin edip, sonra senin verdiğin hükmü içlerinde bir sıkıntı duymadan tamamen kabul etmedikçe iman etmiş olmazlar.”[1299]

16808. İmam Bakır (a.s), Allah-u Teala’nın, “Hayır, rabbine andolsun ki…” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Teslim olmak, onun verdiği hükme razı olmak ve kani olmak anlamındadır.”[1300]

16809. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hakim olan kimse, bizim hükmümüz esasınca hükmederse onun hükmünü kabul etmeyen kimse gerçekte, Allah’ın hükmünü hor saymış ve sözlerimizi reddetmiştir. Herkim de bizi redderse Allah’ı reddetmiş olur ve bu amel Allah’a şirk koşma haddindedir.”[1301]

16810. Abdullah b. Zübeyr şöyle diyor: “Ensar’dan biri Zübeyr ile hurmalıkları sulama hakkında ihtilafa düştü. O Zübeyr’e şöyle dedi: “Suyun önünü aç gitsin” Ama Zübeyr bundan imtina etti ve Allah Resulü’nün hükmüne müracaat ettiler. Allah Resulü (s.a.a) Zübeyr’e şöyle buyurdu: “Ey Zübeyr! Hurmalıklarına su ver. Sonra suyu komşunun toprağına doğru bırak.” Ensar’dan olan şahıs kızdı ve şöyle dedi: “Ey Allah’ın Resulü! Halan oğlu olduğu için mi (böyle hüküm verdin)?” Allah Resulü’nün (s.a.a) öfkeden rengi değişti ve şöyle buyurdu: “Ey Zübeyr! Hurmalıklarına su ver, sonra da duvarlara doğru dönmesi için suyun önünü kapat.” Zübeyr şöyle dedi: “Allah’a yemin olsun ki şu ayetin bu konuda nazil olduğunu zannediyorum: “Hayır rabbine andolsun ki iman etmezler…”[1302]

bak. 243. Konu, et-Teslim; eş, Şirk, 1989. Bölüm

3359. Bölüm

Herkim Allah’ın İndirdiği İle Hükmetmezse

Kur’an:

“Allah’ın indirdiği ile hükmetmeyenler, işte onlar kâfirlerdir. Allah’ın indirdiği ile hükmetmeyenler, işte onlar zalimlerdir. İncil sahipleri Allah’ın onda indirdikleri ile hükmetsinler. Allah’ın indirdiği ile hükmetmeyenler, işte onlar fâsık olanlardır.”[1303]

16811. İmam Sadık (a.s), Abdullah b. Muskan’a şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim, iki dirhem hakkında haksız yere hükmederse, sonra da bu konuda zorbalık gösterirse, şu ayetin muhatabı olur: “Herkim Allah’ın indirdiği ile hükmetmezse, şüphesiz onlar kafirlerdir.” Ben (Abdullah b. Muskan şöyle arzettim: “Ey İbn-i Resulillah! Onun hakkında zorbalık etmesi ne anlamdadır?” İmam şöyle buyurdu: “Kırbaç ve zindanın olması, aleyhine hüküm vermesi ve hükmünü kabul etmediği taktirde ona kırbaç vurup zindana atmasıdır.”[1304]

16812. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim iki dirhem hakkında Allah’ın nazil buyurduğunun aksine hükmederse, kafir olmuş olur. Herkim de iki dirhem hakkında hükmeder ve hatalı hüküm verirse, kafir olur.”[1305]

16813. Hekim b. Cübeyr şöyle diyor: “İmam Seccad’ın (a.s) huzuruna vardım. Maide suresindeki ayetler hakkında kendisine soru sordum ve kendisine bu konuda Said b. Cübeyr ile Miksem’e de sorduğumu bildirdim. İmam şöyle buyurdu: “Miksem ne cevap verdi?” Ben, Miksem’in cevabını ona bildirdim. İmam şöyle buyurdu: “Doğru demiştir, ama küfürdür ve bu küfür şirkten kaynaklanan bir küfür değildir. Fasıklıktır ve fasıklık şirkten kaynaklanan bir fasıklık değildir. Zulümdür ve bu zulüm şirkten kaynaklanan bir zulüm değildir. ”[1306]

16814. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın yarattıklarından en fazla buğzettiği-sevmediği iki kişidir… Halkın arasında hüküm vermek için oturur, insanları, şüpheli/bilinmez şeylerden kurtarmayı iş edinir. Kendine belirsiz bir şey sorulsa kendi görüşünce saçma-sapan sözler ifade eder. Sonra da buna kendisi de inanır, yakin eder. O şüpheleri örtmede ağını ören örümcek gibidir. Doğru mu yanlış mı hüküm verdiğini bilmez… Onun zulüm-haksızlık üzere verdiği hükümler neticesinde dökülen kanlar (hal diliyle) feryat etmektedir, miraslar zalim elinden inlemektedir (ki, haksız hükümleri neticesinde sahibine erişmemiştir. )”[1307]

3360. Bölüm

Zalim Hakim

16815. Resulullah (s.a.a), gözünün ağrısından şikayeti olan Ali’yi (a.s) ziyaret edince ona şöyle buyurmuştur: “Ey Ali! Sabırsızlık mı ediyorsun yoksa dertten mi inliyorsun?” İmam şöyle arzetti: “Ey Allah’ın Resulü! Asla bu kadar şiddetli bir acı görmedim.” Peygamber şöyle buyurdu: “Ey Ali! Ölüm meleği, canını almak için günahkar bir kula indiği zaman, kendisiyle birlikte ateşten bir şiş getirir ve o şişle canını alır ve cehennem feryat eder.” Ali (a.s) yanında doğrularak oturup şöyle arzetti: “Ey Allah’ın Resulü! Bana sözünüzü tekrar ediniz. Zira söylediğiniz söz bana acımı unutturdu. Acaba bu azap ümmetinden birine ulaşacak mı?” Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: “Evet, zalim hakimler, yetim malını yiyenler ve yalan yere şehadette bulunanlar (bu azabı görecektir.)”[1308]

3361. Bölüm

Hüküm Verme İşinin Önemi

16816. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim hakimlik makamını üstlenirse, bıçak olmaksızın kendi başını kesmiş sayılır.”[1309]

16817. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkime hakimlik havale edilirse, bıçaksız başı kesilmiş demektir.” Kendisine şöyle arzedildi: “Ey Allah’ın Resulü! Başının kesilmesinden maksadınız nedir?” Allah Resulü şöyle buyurdu: “Cehennem ateşi. ”[1310]

16818. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim hakemliğe tayin edilirse, bıçaksız başı kesilmiş olur.”[1311]

3362. Bölüm

Zalim Hakimlerin Toplantıları

16819. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bir taş Allah’ın dergahına şikayette bulunarak şöyle dedi: “Ey mabudum ve efendim! Kaç yıldır sana ibadet ettim. Şimdi beni bir tuvaletin temel taşı mı kıldın?” Allah şöyle buyurdu: “Seni hakimlerin oturduğu yerden uzaklaştırdığıma hoşnut olmuyor musun?”[1312]

16820. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nevavis ki cehennemde bir yerdir) şiddetli sıcaklıktan dolayı, aziz ve celil olan Allah’a şikayette bulundu. Aziz ve celil olan Allah ona hitaben şöyle buyurdu: “Sus, şüphesiz hakimlerin yeri senin yerinden daha sıcaktır.”[1313]

16821. Muhammed b. Müslim şöyle diyor: “İmam Bakır (a.s) Medine kadısının yanında oturduğum bir esnada yanımdan geçti. Ertesi gün İmam’ın huzuruna vardım. Bana şöyle buyurdum: “Dün seni gördüğüm o toplantı, ne toplantısıydı?” Ben şöyle arzettim: “Fedan olayım! Bu kadı, bazen bana lütfetmekte ve muhabbet göstermektedir. Bu yüzden bazen onun yanında oturuyorum.” İmam şöyle buyurdu: “Lanetin inmeyeceği ve bu lanetin seni de kapsamayacağı hususunda bir teminin var mıdır?”[1314]

3363. Bölüm

Hakimin Hesabının Şiddetli Oluşu

16822. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü adil hakimi getirirler ve onu öyle zor bir hesaba çekerler ki iki kişi arasında bir tek hurma tanesi hakkında bile hüküm vermemiş olmayı arzu eder.”[1315]

16823. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü adil hakime öyle bir an gelir ki, iki kişi arasında bir tek hurma tanesi hakkında bile hükmetmemiş olmayı arzu eder.”[1316]

16824. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü adil hakimi getirirler ve öyle bir şiddetli hesapla karşı karşıya kalır ki iki kişi arasında bir tek hurma tanesi hakkında bile hükmetmemiş olmayı arzu eder.”[1317]

16825. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü hakimi getirirler ve hesaba çekilmeden önce, öyle bir korku ve dehşetle karşı karşıya gelir ki, iki kişi arasında bir tek hurma tanesi hakkında bile hükmetmemiş olmayı arzu eder.”[1318]

Şöyle diyorum: “Bu rivayetler sahih ve doğru olduğu taktirde bu hususlar adil olan hakim için hüküm vermesi farz olmayan hususlara yorumlanabilir.”

bak. 111. Konu, el-Hisab; el-Velayet (1), 4217. Bölüm

3364. Bölüm

Hakimliği İstemek

16826. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim hakimlik makamını talep eder ve bu makama ulaşmak için ona buna tevessül ederse, Allah onu kendi haline bırakır. Herkim de bu makamı kabul etmeye mecbur kalırsa, Allah onu sağlam kılsın diye kendisine bir melek indirir.”[1319]

16827. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim, hakimlik makamını talep ederse, Allah onu kendi haline bırakır. Herkime de bu makam zorla verilirse kendisine bir melek iner ve onu sağlam kılar.”[1320]

16828. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü (s.a.a) insanlar arasında hüküm vermeyi ve yöneticilikte bulunmayı talep etmekten sakındırarak şöyle buyurmuştur: “Herkim yöneticiliği isterse, Allah yöneticilik işinde ona yardımcı olmaz ve onu o işle baş başa bırakır. Herkim de istemeden bu makam kendisine bırakılırsa, bu işte (Allah tarafından) yardım görür.”[1321]

16829. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim hakimlik makamını talep eder ve bu makama ulaşmak için birinden yardım alırsa, o makamla baş başa bırakılır. Herkim de onu talep etmez ve bu hakimlik makamına ulaşmak için kimseden yardım istemezse, Allah onu sağlam kılsın diye kendisine bir melek indirir.”[1322]

bak. 3368. Bölüm; el-Vilayet, 4224. Bölüm

3365. Bölüm

İslam’a Göre Hakimin Özellikleri

16830. İmam Ali (a.s), Mısır’a vali tayin ettiğinde Malik Eşter’e yazdığı mektubunda şöyle buyurmuştur: “İnsanlar arasında hükmedecek kişileri; halkın en üstünlerinden, işlerden bunalmayacak, hasımlarına yenilmeyecek, hatada ısrar etmeyecek, hakkı tanıyınca uymada gecikmeyecek, nefsi tamaha yönelmeyecek, araştırmaksızın az bir anlayışla yetinmeyecek, şüpheli işleri herkesten iyi tanıyacak ve herkesten çok delile sarılacak kişilerden seç. Hasmın müracaatından daralıp sıkılmayan; gerçekleri keşfetmede herkesten çok sabreden, hüküm belli olduğunda kesin hükmü veren, övgü ve yalakacılıklara aldanıp kendini beğenmeyen, başkalarının teşvikiyle davalılardan birine yönelmeyen kişiler olsunlar. Böyle kimseler pek azdır ya! Böyle birinin hakimliğini güzel üstlen/güzel tut, ona mal (maaş) vermede elin açık olsun.”[1323]

16831. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim fıkhı (hukuki meseleleri ve yargı hükümlerini) az bilirse, asla hakimlik makamına ihtiras duymamalıdır.”[1324]

16832. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın emrini, ancak yaltaklık yapmayan (veya rüşvete bulaşmayan), kendini batıla benzetmeyen (boyun eğmeyen) ve tamahlara kapılmayan kişi uygulayabilir.”[1325]

3366. Bölüm

Hakimliğin Adabı

1-Davalı Taraflararasında Eşitliğe Riayet Etmek

16833. İmam Ali (a.s), Şureyh’e şöyle buyurmuştur: “Müslümanlar arasında, bakman, konuşman ve oturman hususunda eşitliğe riayet et ki yakınların senin taraftarlığını ümit etmesin ve düşmanların senin adaletinden ümitsizliğe kapılmasın.”[1326]

16834. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hakimin davalı taraflardan birine dönüp baktığı halde diğerine dönüp bakmamaktan sakınması uygundur. Bakışlarını ikisi arasında adilce bölüştürmeli, davalı tarafların hiçbirinin, diğerine baskı yapmasına izin vermemelidir.”[1327]

16835. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim Müslümanlar arasında hakimliğe mübtela olursa, bakışlarında, işaret etmesinde, oturma yerinde ve onlara karşı oturma şeklinde eşit davranmalıdır.”[1328]

16836. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim Müslümanlar arasında hakimliğe mübtela olursa hasımlardan birine sesini yükseltmeden, diğerine karşı sesini yükseltmemelidir.”[1329]

bak. Vesail’uş Şia, 18/157, 3. Bölüm

2-Sesini Hasmın Sesinden Yükseltmemek

16837. İmam Ali (a.s), kendisine, hiçbir hıyanet ve cinayete bulaşmadığı halde kendisini neden hakimlik makamından azlettiğini soran Ebu’l-Esved Dueliy’e şöyle buyurmuştur: “Sesini, hasmının sesinden yüksek tuttuğunu gördüm.”[1330]

3-Mahkemede Bitkinlik İzharında Bulunmamak

16838. İmam Ali (a.s), Şureyh’e şöyle buyurmuştur: “Allah’ın kendisine sevap taktir ettiği ve hak üzere hükmeden kimse için güzel bir azık kıldığı yargı duruşmasında yorgunluk ve bitkinlik izharında bulunma.”[1331]

4-Davalı Tarafların İddialarını Dinlemeden Hüküm Vermemek

16839. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü (s.a.a) beni hakimlik için Yemen’e gönderdi. Ben şöyle arzettim: “Ey Allah’ın Resulü! Henüz genç olan ve hakimliği bilmeyen beni mi gönderiyorsun?” Peygamber şöyle buyurdu: “Allah çok yakında senin kalbini hidayet edecektir ve dilini sağlam kılacaktır. İki hasım senin karşında oturduğu zaman, birincisinin sözünü dinlediğin gibi, ikincisinin sözünü de dinlemeden hüküm vermekten sakın. Zira böyle yaptığın (iki tarafın sözünü dinlediğin) taktirde hüküm vermek senin için açıklığa kavuşacaktır.” İmam (a.s) şöyle buyurdu: “Bu kılavuzluktan sonra ben sürekli olarak doğru hüküm verdim.” Veya şöyle buyurdu: “Artık verdiğim hiçbir hükümde şek ve şüpheye düşmedim.”[1332]

16840. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Peygamber (s.a.a) beni Yemen’e gönderdi ve şöyle buyurdu: “Sana bir dava için geldiklerinde, taraflardan birini dinlemeden diğerinin lehine hüküm verme.” İmam şöyle buyurdu: “O zamandan sonra hiçbir hüküm verme olayında, şek ve şüpheye düşmedim.”[1333]

16841. Resulullah (s.a.a), Ali’ye (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hüküm vermen için iki kişi senin yanına geldiği taktirde taraflardan birinin açıklamasını işitmeden diğerinin lehine görüş belirtme. Böyle yaptığın taktirde (her iki tarafın sözlerini işittiğin durumda) senin için yargı meselesi ve hüküm verme olayı açıklığa kavuşacaktır.

Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bu tavsiyeden sonra hüküm verme meselesi benim için çok kolaylaştı.” Peygamber (s.a.a) de kendisi (Ali) için şöyle dua etmiştir: “Allah’ım! Ona doğru hüküm vermeyi kavrat.”[1334]

16842. Resulullah (s.a.a), Ali’ye (a.s) şöyle buyurmuştur: “İki hasım senin yanına geldiğinde birinin görüşlerini dinlemeden, diğerinin aleyhine hüküm verme. Zira bu davranışınla (iki tarafın sözünü dinlemenle) hakikati daha iyi anlayabilirsin.”[1335]

16843. Resulullah (s.a.a), Ali’ye (a.s) şöyle buyurmuştur: “İki kişi hüküm vermen için senin yanına geldiğinde birinin açıklamalarını dinlemeden diğerinin lehine hüküm verme. Zira (eğer her iki tarafın açıklamasını dinlersen) çok çabuk bir şekilde ne hüküm vereceğini bilmiş olursun.” Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O zamandan sonra sürekli olarak doğru hüküm verdim.”[1336]

bak. Vesail’uş Şia, 18/158, 4. Bölüm

5-Gazap Halinde Hüküm Vermemek

16844. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hakimliğe mübtela olan kimse, gazap halinde hüküm vermemelidir.”[1337]

16845. İmam Ali (a.s), Şureyh’e şöyle buyurmuştur: “Yargı duruşmasında birinin kulağına sohbet etme. Eğer sinirlenirsen kalk ve gazap halinde asla hüküm verme.”[1338]

16846. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hakim gazap halinde iki kişi arasında hüküm vermemelidir.”[1339]

6-Uykulu Bir Halde Hüküm Vermemek

16847. İmam Ali (a.s), Rifaa’ya şöyle buyurmuştur: “Sinirli veya uykulu olduğun bir durumda hüküm verme.”[1340]

16848. Resulullah (s.a.a) hakimin gazap, açlık veya uyuklama halinde hüküm vermesini yasaklamıştır.”[1341]

7-Açlık veya Susuzluk Halinde Hüküm Vermemek

16849. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hakim iki kişi arasında aç ve susuz olmadığı bir halde hüküm vermelidir.”[1342]

16850. İmam Ali (a.s), Şureyh’e şöyle buyurmuştur: “Bir şey yemeden yargı duruşmasına katılma.”[1343]

8-Hakim Davalı Taraflardan Birini Misafir Etmiş Olmamalıdır

16851. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Birisi Müminlerin Emirinin (a.s) yanına vardı ve birkaç gün ona misafir oldu. Daha sonra önceden Müminlerin Emirine bildirmediği bir davayı bildirdi. İmam şöyle buyurdu: “Sen şikayetçi misin?” O şöyle arzetti: “Evet.” İmam şöyle buyurmuştur: “O halde yanımızdan git. Zira Allah Resulü (s.a.a) davalı taraf hazır olmaksızın şikayetçi bulunan kimsenin (kadıya ve hakime) misafir olmasını yasaklamıştır.”[1344]

9-Mahkemede Kulağa Gizlice Sohbet Etmemek

16852. İmam Ali (a.s), Şureyh’e şöyle buyurmuştur: “Yargı duruşmasında kimsenin kulağına sohbet etme.”[1345]

10-Sağ Taraftaki Hasma Konuşmada Öncelik Tanımak

16853. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü (s.a.a), davalılardan, mahkemenin sağ tarafında oturanına konuşmada öncelik tanınmasına hükmetmiştir.”[1346]

16854. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hasmınla valinin veya hakimin yanına gittiğinde hasmının sağında dur.”[1347]

11-Şahitlere Telkinde Bulunmamak

16855. Şöyle rivayet edilmiştir: “Allah Resulü, hakimin hasımlardan birine fazla bakmakla, cevabı hatırlatmakla birinin tarafını tutmasını ve şahitlere telkinde bulunmasını yasaklamıştır.”[1348]

12-Hüküm Vermeden Önce İyi Düşünmek

16856. İmam Ali (a.s), Şureyh’e şöyle buyurmuştur: “Konuşmadığın taktirde dilin senin kulundur. Ama konuştuğun taktirde sen dilinin kulu olursun. O halde ne hüküm verdiğine, ne hakkında hüküm verdiğine ve nasıl hüküm verdiğine iyi bak.”[1349]

16857. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hakimin dili iki ateş parçası arasındadır. Sonunda ya cennete gider, ya da ateşe doğru.”[1350]

Şöyle diyorum: “Yargının adabı, çoktur ve fıkhi kitaplarda zikredilmiştir. bak. Cevahir’ul Kelam, 40/72,

3367. Bölüm

İnsanların En İyi Hüküm Vereni

16858. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Musa şöyle arzetmiştir: “Ey Rabbim! En iyi hüküm veren kulun kimdir?” Allah şöyle buyurdu: “İnsanlar için kendisine hükmettiği gibi hükmeden kimsedir.”[1351]

16859. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkim kendisiyle diğerleri arasında insaflı davranırsa, başkaları arasında hüküm vermesine rızayet gösterilir.”[1352]

16860. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kendin hakkındaki verdiğin hüküm etkili olursa, insanların kalbi senin adaletine yönelir.”[1353]

bak. el-İnsaf, 3877. Bölüm; er’Re’y (1), 1424. Bölüm; el-Adl, 2555. Bölüm

3368. Bölüm

Allah’ın Yardım ve Kılavuzluk Ettiği Hakimler

16861. Ma’kil b. Yesar şöyle diyor: “Allah Resulü (s.a.a) bana kavmim arasında hakimlik etmemi emretti. Ben şöyle arzettim: “Ey Allah’ın Resulü! Ben iyi hakimlik yapamam.” Peygamber (s.a.a) üç defa şöyle buyurdu: “Hakim zulmetmedikçe Allah onunladır.”[1354]

16862. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Müslüman bir hakim ile mutlaka iki melek bulunur ve hakim hakikati istediği müddetçe ona hakikate doğru kılavuzluk ederler. Ama hakikatin peşinde olmaz ve bilerek zulmederse, o iki melek kendisinden uzaklaşır ve onu kendi haline bırakırlar.”[1355]

16863. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala bilerek zulmetmediği müddetçe hakim ile birlikedir.”[1356]

16864. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hakim, zulmetmediği taktirde Allah kendisiyle birliktedir. O halde zulmettiği taktirde, Allah ondan el çeker ve şeytan onunla arkadaş olur.”[1357]

16865. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın rahmet eli, kadının başı üzerinde hareket eder. Hakim zulmedince Allah onu kendi haline bırakır.”[1358]

3369. Bölüm

Hakim Doğru Hüküm Verirse İki Sevaba Sahiptir

16866. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hakim, gerekli çabayı gösterdikten sonra hüküm verir ve hükmü doğru olursa, iki sevabı vardır. Gerekli çabayı gösterdikten sonra hüküm verir, ama hükmü hatalı olursa bir sevabı vardır.”[1359]

16867. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Elinden gelen çabayı göster. Eğer verdiğin hüküm doğru olursa, on sevabın olur. Eğer hata olursa bir sevabın vardır.”[1360]

16868. Resulullah (s.a.a), iki hasım yanına geldiğinde, Ukbe b. Amir’e şöyle buyurmuştur: “Bu ikisi arasında hüküm ver.” Ben (Ukbe) şöyle arzettim: “Hangi esas üzere hüküm vereyim ey Allah’ın Resulü!” Peygamber şöyle buyurdu: “Elinden gelen çabayı göster. Eğer verdiğin hüküm doğru olursa on sevabın olur, eğer hata edersen bir sevabın vardır.”[1361]

bak. 176. Konu, er-Re’y (2), 406, el-Fetva

3370. Bölüm

Hakimlerin Çeşitleri

16869. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hakimler dört kısımdır, üç kısmı ateşte ve bir kısmı cennettedir: Bildiği halde haksız hüküm veren hakim ateştedir. Bilmeden haksız hüküm veren hakim de ateştedir. Bilmeden doğru ve hak hüküm veren hakim de ateştedir. Bilerek hak ve doğru hüküm veren hakim ise cennetedir.”[1362]

16870. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hakimler üç kısımdır. Onların iki kısmı ateşte, bir kısmı ise cennettedir: Heva ve hevesi üzere hüküm veren hakim ateştedir, bilmeden hüküm veren hakim de ateştedir, hak ve doğruluk üzere hüküm veren hakim ise cennettedir.”[1363]

16871. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hakimler üç kısımdır: “İki grubu ateşte, bir grubu ise cennettedir: Hakikati tanıyan ve hak üzere hüküm veren hakim cennettedir. İnsanlar arasında cahilce hükmeden hakim ateştedir. Hak ve hakikati tanıyan ama doğru hüküm vermeyen hakim de ateştedir.”[1364]

bak. Kenz’ul Ummal, 14982, 15003, 15004. hadisler

3371. Bölüm

Kadının Hakimliği

16872. Resulullah (s.a.a.) şöyle buyurmuştur: “Kadın, hakim olup insanlar arasında hüküm vermemelidir.”[1365]

16873. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadın ne hakimlik makamına oturmalı ve ne de yöneticilik makamını üstlenmeli.”[1366]

16874. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadına ne yargı makamı verilir ve ne de yöneticilik makamı.”[1367]

16875. Bir rivayette şöyle yer almıştır: “Allah-u Teala, Havva’ya cennetten dışarı çıkmasını emredince ona şöyle buyurdu: “Siz kadınlar arasından ne bir hakim karar kılacağım ve ne de bir Peygamber göndereceğim.”[1368]

Şöyle diyorum: Malik, Şafii ve Ahmet b. Hanbel, kadının yargı makamına oturamayacağına inanmaktadırlar. Ama Ebu Hanife şöyle diyor: “Kadının şehadetinin kabul edildiği tüm hususularda, kadın hakim de olabilir. Başka bir tabirle, kadın, hadler ve yaralanmalar dışında, diğer hususlarda yargı makamını üstlenebilir.

bak. Mustedrek’ul Vesail, 17/ 241, 2. Bölüm; Vesail’uş Şia, 18/6, 2. Bölüm

3372. Bölüm

“Ben Sizlere Deliller Üzere Hükmederim” Sözünün Anlamı

Kur’an:

“Aranızda mallarınızı haksızlıkla yemeyin; (kötü yaptığınızı) bildiğiniz halde günaha girerek insanların mallarından bir kısmını yemek için onu hakimlere aktarmayın.”[1369]

16876. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ben de şüphesiz bir insanım. Sizden bazısı delil ikame etme hususunda diğerlerinden daha konuşkan olabilir. O halde herkim hakkında kardeşinin hakkından (alıp) kendisinin lehine hüküm verirsem, hakikatte kendisine ateşten bir parça vermiş olurum.”[1370]

16877. Resulullah (s.a.a), miras ve bir miktar eski eşyalar hakkında birbiriyle ihtilafa düşen ve hüküm vermesi için huzuruna varan iki kişiye şöyle buyurmuştur: “Sizden birisi delil gösterme hususunda diğerinden daha konuşkan olabilir. O halde, ben herkime kardeşinin hakkından (alıp) diğerinin lehine hüküm verirsem, hakikatte ona ateşten bir parça vermiş olurum.” Bu esnada her ikisi de şöyle arzettiler: “Ey Allah’ın Resulü! Ben hakkımı karşı tarafa bağışlıyorum.” Allah Resulü şöyle buyurdu: “Hayır, aksine gidiniz, hak üzere malınızı bölüştürünüz, sonra kura çekiniz ve sonra birbirinizle helalleşiniz.”[1371]

16878. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Davud (a.s) Allah’a dua ediyor ve Allah nezdinde olan hakikati kendisine ilham etmesini ve bu esas üzere insanlar arasında hüküm vermeyi istiyordu. Allah da ona şöyle buyurdu: “Ey Davud! İnsanlar bu işe tahammül edemezler.”[1372]

16879. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Al-i Muhammed’in (s.a.a) Kaim’i kıyam edince, insanlar arasında Davud’un hükmüyle hükmeder, hiçbir delile ihtiyaç duymaz. Allah-u Teala bu hükmü ona ilham eder ve o ilmiyle hüküm verir.”[1373]

16880. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şu beş hususta hakim, hükmün zahirine göre hükmetmelidir: “Velayet hakkı, (Allah veya İmam’ın herkes için veya çocuğun velisi için tayin ettiği yöneticilik hakkı.) Nikah (Müslümanlar arasında meşhur olan evlilik meseleleri), miraslar, kesimler (Müslümanların kesiminin helal olması) ve şahadetler. Şahitler zahirde emin ve güvenilir olurlarsa şehadetleri kabul edilir ve onların batınlarını araştırmak gerekmez.”[1374]

16881. Resulullah (s.a.a), birisiyle bir arazi hakkında ihtilafa düşen ve hüküm vermesi için kendisinin huzuruna gelen İmre’ul Kays’a şöyle buyurmuştur: “Bir delilin var mıdır?” O, “Hayır” diye arzetti. Peygamber şöyle buyurdu: “O halde ona yemin ettir.” İmre’ul Kays şöyle arzetti: “Bu durumda toprağımı alacaktır.” Peygamber şöyle buyurdu: “Eğer yeminiyle toprağını alırsa, Allah’ın kıyamet günü kendisine bakmadığı, amelini kabul etmediği ve kendisi için acı bir azabın olduğu kimselerden olur.” O şahıs dehşete kapıldı ve araziyi İmre’ul Kays’a geri verdi.”[1375]

bak. Vesail’uş Şia, 18/169, 2. Bölüm

3374. Bölüm

Hakimin Hatası

16882. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hakimlerin kısas hususunda veya el kesme hususunda yaptığı yanlışlığın diyeti, Müslümanların Beyt’ül-Malından verilir.”[1376]

3374. Bölüm

Hakimlerin İhtilafi

16883. İmam Ali (a.s), alimlerin fetva vermekteki ihtilafını kınayarak şöyle buyurmuştur: “Onlardan birine hükümlerden bir hüküm gelince kendi reyince-görüşünce hüküm verir. Daha sonra aynı mesele olduğu gibi bir başkasına anlatılır, o da (öncekine) aykırı bir fetva verir. Sonra bunlar başkadıın yanına toplanır, verdikleri hükümleri anlatırlar. O da hepsinin hükmünün doğru olduğuna hükmeder. Halbuki ilahları bir, peygamberleri bir, kitapları birdir. Allah-u Teala bunlara birbirine aykırı hüküm vermelerini emretmiş de, bunlar da o emre mi itaat ediyorlar? Yoksa onları bundan nehyetmiş de bunlar isyan mı ediyor? Yoksa (haşa) Allah noksan bir din indirmiş de bunlardan dinini tamamlamak için yardım mı diliyor!”[1377]

16884. Ebi Abdillah Cafer b. Muhammed’in (İmam Sadık’ın) ashabından biri olan Amr b. Uzeyne şöyle naklediyor: “Gençlik günlerimde bir gün Kufe kadısı, Abdurrahman b. Ebi Leyla’nın yanına gittim ve şöyle dedim: “Allah sana hayır versin, sana bir takım sorular sormak istiyorum.” O şöyle dedi: “İstediğini sor ey kuzenim!” Ben şöyle dedim: “Neden siz hakimlere, mal, namus veya canla ilgili bir dava getirildiğinde, sen kendi esasınca hüküm veriyorsun. Aynı dava Mekke hakiminin yanına götürüldüğünde o da senin hükmüne aykırı bir hüküm vermekte, sonra o hüküm Basra, Yemen ve Medine hakiminin yanına götürüldüğünde, her birisi birbirinden farklı hükümler vermektedir. Sonra sizler hakimlik makamına tayin eden halifenin huzurunda toplandığınızda farklı görüşlerinizi ona bildiriyor ve o hepinizi doğru sayıyor ve teyit ediyor. Oysa Allah’ınız bir, Peygamberiniz bir, dininiz de birdir. Aziz ve celil olan Allah sizlere ihtilafa düşmenizi emretmiş de siz ona mı uyuyorsunuz, yoksa sizi ihtilaftan sakındırmış da siz onun yasaklamasına aykırı mı davranıyorsunuz, yoksa sizler Allah’ın hükmünün ortakları mısınız da sizin için verdiğiniz hükümler onun için de razı olduğu hükümler vardır, yoksa Allah eksik bir din mi göndermiş ve bu dini kemale erdirmek için sizlerden yardım mı dilemiş, yoksa Allah kamil bir din göndermiş de, Allah Resulü (s.a.a) onu tebliğ etmede kusur mu etmiştir? Buna ne cevap vereceksiniz?” Abdurrahman şöyle dedi: “Sen nerelisin ey genç!” Ben, “Basra ehlindenim” dedim. O, “hangi taifedensin?” diye sordu. Ben, “Abdulkays taifesindenim” dedim. O, “Hangi boyundansın?” diye sordu. Ben, “Beni Uzeyne boyundanım” dedim. O, “Abdurrahman b. Uzeyne ile bir ilişkin var mıdır?” dedi. Ben, “O benim dedemdir” dedim. Bu esnada Abdurrahman bana hoş geldin dedi ve beni yakınına oturtarak şöyle dedi: “Ey genç! Çok zor ve karmaşık bir soru sordun. Ben de Allah’ın izniyle sana cevabını vereceğim. Görüş ve hüküm farklılıkları sözüne gelince, bil ki eğer bize getirilen bir meselenin aslı ve temeli Allah’ın kitabında veya Peygamberin sünnetinde var ise biz kitap ve sünnetten ileri geçme hakkına sahip değiliz. Ama eğer Allah’ın kitabında veya Peygamber’in sünnetinde aslı ve kökü yok ise, bu durumda biz kendi hükmümüzce hükmederiz.” Ben şöyle dedim: “Bana cevap vermedin, zira aziz ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: “Biz kitapta hiçbir şeyi ihmal etmedik” Hakeza Kur’an bu konuda şöyle buyurmuştur: “O her şeyi açıklayandır.”[1378]

16885. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ali’nin (a.s) hükmettiği her konunun aslını ve kökünü sünnette buldum. Ali (a.s) şöyle buyuruyordu: “Eğer iki kişi hüküm vermem için benim yanıma gelir de aralarında hüküm verirsem ve sonra uzun yıllar geçer de yeniden o davayı yanıma getirirlerse, şüphesiz yine aralarında aynı hükmü veririm. Zira hüküm asla değişmez ve ortadan kalkmaz.”[1379]

16886. İmam Ali (a.s), Muhammed b. Ebi Bekir’e yazdığı mektubunda şöyle buyurmuştur: “Bir konuda iki farklı görüş belirtme. Zira böylece işlerin perişan olur ve haktan saparsın.”[1380]

3375. Bölüm

Hakimlik İşinde Meşveret

16887. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ben şöyle arzettim: “Ey Allah’ın Resulü! Eğer bana bir dava getirirlerse ve bu davanın hükmünü ne Kur’an’da ve ne de sünnette bulamazsam ne buyurursunuz?” Peygamber şöyle buyurdu: “Onu Mümin fakihler ve abitler arasında meşveret et. Belli bir görüş esasınca hüküm verme.”[1381]

16888. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetimin en kötü bireyi, hakimlik makamını üstlenen, karmaşık bir işle karşılaştığında meşveret etmeyen, doğru hükmettiği taktirde gurura kapılan ve öfkelendiği taktirde kaba davranan kimsedir.”[1382]

16889. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ben hakkında bir hüküm inmeyen hususlarda kendi görüşüm esasınca hüküm veririm.”[1383]

16890. İmam Ali (a.s), Ahvaz’da hakimlik makamına tayin ettiği Refaa’ya şöyle buyurmuştur: “Hakimlik, hususunda meşveret etme. Zira meşveret, savaşta ve dünyevi maslahatlarda olur. Ama din, şahısların görüşüne bağlı değildir. Din, sadece tabi olmaktır.”[1384]

16891. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer hakim sağında ve solunda oturan kimseye, “Sen ne diyorsun? Senin görüşün nedir?” derse Allah’ın, meleklerin ve bütün insanların lanetini kendisine almış olur. Neden yerinden kalkıp o ikisini kendi yerine oturtmuyor?”[1385]

bak. eş-Şura, 2138. Bölüm

3376. Bölüm

Yüce Mahkeme

16892. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Müminlerin Emiri (a.s) Şurey’i hakim tayin edince icra edeceği her hükmü kendisine bildirmesini şart koştu.”[1386]

16893. İmam Ali (a.s), Şureyh’e şöyle buyurmuştur: “Kısas veya Allah’ın hadlerinden birini ya da Müslümanların haklarından bir hakkın hükmünü icra ederken, bana sormadan önce icra etmekten sakın.”[1387]

3377. Bölüm

İmam’ın, “Bu Bir Hakimliktir” Sözü

16894. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir okulun öğrencileri, en iyisini seçmesi için el yazılarını Müminlerin Emiri’nin önüne koydular. İmam onlara şöyle buyurdu: “Bilin ki bu da bir tür hakimliktir. Bu konuda zulüm hakimlik hususunda zulüm gibidir. Öğretmeninize de şöyle deyiniz: “Eğer uslandırmak için üç darbeden fazla vurursa kısas edilir.”[1388]

3378. Bölüm

Hakimliğin Başlangıcı

16895. Said b. Museyyib şöyle diyor: “Ne Allah Resulü, ne Ebu Bekir ve ne de Ömer hakim tutmadı. Daha sonra hilafetinin ortalarında Ömer, Nemr’in yeğeni olan Yezid’e şöyle dedi: “İşlerimden bir bölümünü üstlen.” Ömer’in maksadı, küçük ve önemsiz işlerdi.”[1389]

bak. Kenz’ul Ummal, 5/814, 815. Bölümler

3379. Bölüm

Hakimlik (çeşitli)

16896. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hakimlerin afeti ihtirastır.”[1390]

16897. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En çirkin şey, hakimlerin zulmüdür.”[1391]

16898. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zan ve şüpheye dayanarak hüküm vermek, adaletten uzaktır.”[1392]

16899. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Delili, iddia eden kimse getirmeli, yemini ise aleyhine iddia edilen kimse etmelidir.”[1393]

16900. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Gaip olan şahıs hakkında hüküm verilmez.”[1394]

bak. Vesail’uş-Şia, 18/170, 3. bölüm ve s. 216, 26. bölüm

3380. Bölüm

Kalp

16901. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kalbi, gerçekten değiştiği için kalb olarak adlandırmışlardır. Kalbin misali bir çölde, bir ağacın köküne asılan ve rüzgarın altüst ettiği bir tüy misalidir.”[1395]

16902. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalp, gözün kitabıdır.”[1396]

16903. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalp, dilin haznedarıdır.”[1397]

16904. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalp, hikmet çeşmesidir ve kulak onu (hikmet çeşmesini) doldurandır.”[1398]

16905. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalp boş olduğu taktirde iri cüsseli veya uzun boylu olmanın faydası yoktur.”[1399]

16906. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aklın yeri beyindir. Katılık ve incelik ise kalptedir.”[1400]

Şöyle diyorum: “Allame Tabatabai Allah-u Teala’nın “Allah sizi, yeminlerinizdeki rastgele söylemlediğiniz boş, amaçsız sözlerden dolayı sorumlu tutmaz. Lakin kalplerinizin kazandığından dolayı hesaba çeker” ayetinin tefsirinde şöyle diyor: “el-Lağvu” sonuç doğurmayan fiil için kullanılır. Her şeyin sonucu, ait olduğu şeylere ve yönlerine göre değişiklik arzeder. Şu halde, bir lafız olması bakımından yeminin sonucu vardır. Sözü pekiştirici olması bakımından da bir sonuca, bir etkiye sahiptir. Bir akit ve ayrıca bozulabilir olması açısından da sonucu ve etkisi sözkonusudur. Ancak ayet-i kerimede, yeminlerdeki rastgele söylemler, boş, amaçsız sözlerden dolayı kişinin sorumlu tutulmayacağı hususu ile, kalbin kazandıklarından dolayı sorumlu tutulacağı hususu arasında, özellikle yemin açısından bir karşılaştırmanın yapılmış olması gösteriyor ki, yeminlerdeki rastgelere söylenen, boş ve amaçsız sözlerden maksat, yeminin maksadı üzerinde etkisi bulunmayan sözlerdir. Bu da, “Hayır, vallahi” ve “Evet, vallahi” gibi kişinin bir akit bağlama amacı ile değil, bir dil alışkanlığından dolayı söylediği sözlerdir.

Ayetin orjinalinde geçen “Kesb” (kazanç) bir sanat veya bir meslek aracılığı ile çalışıp menfaat celbetmek demektir. Kelimenin asıl anlamı, insanın maddi ihtiyaçlarını giderecek şeyleri elde etmesidir. Zamanla insanın herhangi bir ameli ile edindiği hayır ve şer gibi her türlü sonuç için kullanılır olmuştur.

Güzel ahlak ve hizmetler sonucu övgü, şan ve iftihar kazanma, uygun davranışlar sonucu güzel ahlak ve faydalı ve faziletli ilim sahibi olma; bir takım davranışlar aracılığı ile kınama, yergi, lanet, serzeniş, günah ve kötülük kazanma gibi…Kesb ve iktisabın anlamı budur. Bazılarına göre, iktisab; kişinin herhangi bir menfaati kendi nefsi için kazanması, kesb ise; hem kendi nefsi, hem de başkası için kazanması demektir. Kölenin efendisi için velinin velayeti altına bulunan kimseler için menfaat kazanması gibi.

Her halukarda kasib ve muktesib (kazanan, iktisab eden) insanın kendisidir başkası değil.

“Kalb” Kavramının Kur’an’daki Anlamı Üzerine

Bu şahitlerden de anlaşıldığı üzere “kalb” kavramı ile kastedilen şey, nefis ve ruh anlamında bizzat insanın kendisidir. Çünkü, herhangi bir insan, avam insanların kanılarına dayanarak, bedendeki kavrayıcı organ olması hasebiyle, akıl etme, düşünme, sevgi, öfke, korku ve benzeri duyguları kalbe atfedebilir. İşitme duyusunun kulağa, görme duyusunun göze ve tatma duyusunun dile nisbet edilmesi gibi, bunlardan her biri bir kavrama işlemidir ve kavrama da kesb ve iktisab (kazanma) olayının bir ferdi olması itibariyle ancak insanın kendisine nisbet edilebilir. Kalb, göz, kulak ve dil gibi organlarsa buna bir araçtırlar sadece. Gerçek müdrik (kavrayıcı) insanın kendisidir.

Şu ayet-i kerimeler de bu ketegoride değerlendirilebilir: “Şüphesiz onun kalbi günahkardır.”[1401] Hakeza, “İçten Allah’a yönelmiş bir kalp ile gelen.”[1402]

Şu açık bir gerçektir ki, insanoğlu kendisini ve diğer canlı türlerini gözlem altına alıp üzerinde düşündüğü zaman, şöyle bir durumla karşı karşıya gelir: Herhangi bir canlı bayılma ya da sara nöbeti sonucu algılama ve kavrama yeteneğini, bilincini yitirir. Ancak kalbin hareket etmesi bu durumda hayatın devam ettiğine dalalet eder. Bu da kesinlikle gösteriyor ki, hayatın kaynağı kalptir. Yani, canlı türlerinde varolduğuna inanılan ruhun ilk olarak ilişkisi, kalple olmuştur. Oradan hayat belirtisi olan diğer organlara da sirayet etmiştir. Dolayısıyla, bilinç, irade, sevgi, öfke, umut ve korku gibi tüm vicdani duyarlılıklar, ruhsal özellik ve sonuçlar, ruhun ilgili olduğu ilk merkez olması bakımından kalple ilintilidirler. Ancak bu durum her organın kendine özgü olan fiillerin kaynağı¸olması gerçeği ile çelişmez. Beyinin düşünce, gözün görme, kulağın duyma, akciğerin solumanın kaynağı oluşu gibi. Bu organların tümü, ancak bir aracı ile gerçekleşebilen fiillere ilişkin aletler konumundadır.

Bu teoriyi bir çok bilimsel deneyler de desteklemektedir: Örneğin bir operasyonla beyinleri yerinden çıkarılan kuşlar ölmemektedir; sadece kavrama ve algılama yeteneklerini yitirmektedirler. Bu yüzden hiçbir şeyi algılayamaz şekilde gıdasızlıktan kalpleri durana kadar bu halde beklerler.

Bu teoriyi pekiştirici bir diğer husus da şudur: Bilimsel araştırmalarla bu güne kadar, bedenler ilgili tüm hükümlerin kaynağı olan, buyrukları bedendeki tüm organlar tarafından yerine getirilen merkez konumundaki bir organ tesbit edilmiş değildir. Oysa bedeni oluşturan organlar, nitelik ve etkinlik bakımından farklılık göstermelerine karşın, aynı sancak altında toplanmış, tek bir komuta merkezinden emir alan gerçek bir birlik görünümündedirler.

Bu değerlendirmeyi, beynin fonksiyonundan, onun kavrama yeteneğinden gafil olma şeklinde algılamak gerekir. Çünkü insanoğlu en eski çağlardan beri “baş”ın öneminin farkındadır. Bunun somut kanıtı da, dillerinin farklılığına rağmen tüm ulusların ve tüm toplulukların hüküm ve emir merciini “baş” olarak nitelemeleri, bundan çeşitli kavram ve adları türetmiş olmalarıdır. Başbakan, başbakanlık, ipin başı, sürenin başı, mesafenin başı, sözün başı, dağın başı, canlı türlerinin başı, kılıçların başı vb.

Görüldüğü kadarıyla kavrama, algılama, sevgi, öfke, umut, korku, yönetme kıskançlık, iffet, cesaret ve cüret gibi kavrayış ve algılayış kategorisine giren duyguları kalbe isnat etmenin sebebi de budur. Aslında bu nisbet edişle insanların asıl kastettikleri, bedenle ilintili olan ya da kalp aracılığı ile bedene sirayet eden ruhtur. Bu yüzden söz konusu faaliyetleri ruha ve kendi nefislerine nisbet ettikleri gibi kalbe de nisbet edebiliyorlar. Örneğin insanlar: Onu sevdim “ruhum onu sevdi”, “nefsim onu sevdi” ve “kalbim onu sevdi” diyebiliyorlar. Zamanla bu mecazi kullanım dile yerleşti ve kalb mutlak olarak algılanıp onunla mecazen nefis kastedilebilir oldu. Bazı durumlarda mecazi kullanım kalbi de aşıp göğüs kavramını da kapsayabiliyor. İnsanlar kalbi kapsamına aldığı için göğsü kavrama faaliyetinin ruhsal eylem ve sıfatların merkezi olarak algılıyorlar.

Kur’an-ı Kerim’de bu tür nisbetlerin bir çok örnekleri vardır: “Onun göğsünü İslam’a açar.”[1403] Hakeza, “Senin göğsün daralıyor”[1404] ve hakeza, “Kalpler hancereye gelip dayanmıştır.”[1405] Bu ifade ile göğsün daralması kastedilmiştir. “Şüphesiz Allah göğüslerin özünde olanı bilir.”[1406] Allah’ın kitabındaki bu örneklerle o kadar açık olmasa bile sözkonusu teorinin gerçekliğine işaret ediliyor olması pek de uzak bir ihtimal değildir.

Şeyh Ebu Ali İbn-i Sina kavrama yeteneğinin kalple ilgili olduğunu söylemiştir. Ona göre, beynin kavrama olgusundaki fonksiyonu, alet olmaktır. Şu halde kalp kavrar, beyin de buna aracı olur. [1407]

bak. el-Bihar, 70/34; el-Meheccet’ul Beyza, 5/4

3381. Bölüm

Kalbin Bedene Oranla Yeri

16907. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz kalbin bedene oranla yeri İmam’ın halka oranla yeri gibidir.”[1408]

16908. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanın kalbi temiz olursa, bedeni de temiz olur. Kalbi kirli olursa bedeni de kirli olur. (uygunsuz bir takım hareketlere girişir.)”[1409]

16909. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanda bir parça et vardır ki eğer o salim ve doğru olursa, diğer organları da onun vesilesiyle salim olur. Eğer o hasta olursa, bedenin diğer organları da hasta olur ve bozulur. O et parçası kalptir.”[1410]

16910. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanın huzurunda öyle bir et parçası vardır ki eğer o salim olursa diğer bedeni de salim olur. Eğer o hasta olursa bedenin diğer organları da hasta olur. O et parçası kalptir.”[1411]

16911. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kalp bir takım orduları olan bir padişahtır. Padişah layık birisi olursa orduları da layık olur. Padişah bozuk birisi olursa, orduları da bozuk olur.”[1412]

3382. Bölüm

Kalbin Özellikleri

16912. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bu, insanın içinde olan en şaşılacak uzuv kalptir. İşte bunda hikmet ve ondan farklı bir takım şeyler vardır. Eğer onun için bir ümit doğarsa, tamah onu zelil eder; tamah onu heyecanlandırırsa, hırs onu helak eder; eğer ümitsizlik ona musallat olursa, eseflenmek onu öldürür; gazaplanırsa, öfkesi şiddetlenir; hoşnutluk onu mesut ederse, sakınmayı unutur; korku onu sararsa, kaçınmak onu meşgul eder; genişliğe kavuşursa (veya emniyet ve rahatlığı artarsa), gaflet onu yakalar; bir mal elde ederse, zenginlik onu azdırır; bir musibet ona ulaşırsa, sabırsızlanma onu rüsva eder; yokluk onu ısırırsa, bela onu oyalar; açlık onu takatsiz ederse, zaaf onu çökertir; doymak onu ifrata götürürse (fazla yerse), aşırı doymak (mide şişkinliği) onu sıkar. O halde her kusur ona zararlıdır; her ifrat (haddi aşmak) da onu bozguna uğratır.”[1413]

3383. Bölüm

Kalpler Allah’ın Kabıdır

16913. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah-u Teala’nın yeryüzünde bir takım kapları vardır. Bilin ki o kaplar, kalplerdir. O halde Allah nezdinde en sevimli kalp, en ince, en saf ve en sağlam olanıdır. Yani kardeşlerine karşı en ince, günahlara karşı en saf (temiz) ve Allah yolunda en sağlam olanıdır.”[1414]

16914. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala’nın yeryüzünde bir takım kapları vardır. Allah-u Teala’nın nezdinde en sevimli olan kap ise, saf, ince ve sağlam olandır. Bu kaplar, kalplerdir. Ama ince kalp, kardeşlerine karşı en ince olan kalptir. En sağlam kalp, hakkı söyleyen ve Allah yolunda hiçbir kınayıcının kınamasından korkmayan kalptir. Saf olan kalp ise, günahlara karşı saf (temiz) olan kalptir.”[1415]

3384. Bölüm

Kalplerle Allah’a Yönelmek

16915. İmam Cevad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerle Allah-u Teala’ya yönelmek, bedenin organlarını amellerle zahmete düşürmekten daha etkilidir.”[1416]

16916. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerle Allah’a yönelmek, bedenle Allah’a yönelmekten daha etkilidir. Kalbin hareketleri amellerin hareketinden daha etkilidir.”[1417]

16917. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Tebarek ve Teala, sizin yüzlerinize ve mallarınıza bakmaz, kalplerinize ve amellerinize bakar.”[1418]

16918. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah lütfü ve rahmetiyle bizi ve sizi, kalbiyle iyilerin menzillerine doğru koğulan kimselerden kılsın.”[1419]

3385. Bölüm

Kalplerin Çeşitleri

16919. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kalpler dört kısımdır: İçinde iman olup Kur’an olmayan kalp, içinde hem iman ve hem Kur’an olan kalp, içinde Kur’an olan, ama iman olmayan kalp ve içinde ne iman ve ne de Kur’an olan kalp.

Birinci kalp, hurma gibi olan kalptir, tadı güzeldir ama kokusu yoktur. İkinci kalp misk kutusu gibidir. Eğer kapağını açarsan güzel kokar, eğer kapatırsan yine güzel kokar. Üçüncü kalp ise (çöğen) bitkisi gibidir, güzel kokar, ama tadı kötüdür. Dördüncü kap ise, Ebu Cehil karpuzu gibidir, kötü kokuludur ve tadı kötüdür.”[1420]

16920. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalpler dört çeşittir: İçinde hem nifakın ve hem de imanın olduğu kalp, ters yüz olan kalp, mühürlenmiş kalp ve nurani olan kalp… Mühürlenmiş kalp, münafığın kalbidir…Nurani olan kalp müminin kalbidir…Ters yüz olmuş kalp müşriğin kalbidir… İçinde hem iman hem de nifak olan kalp ise Taif’te bulunan bir topluluğun kalbidir. Eğer nifak haleti içinde ölüm kendilerine gelip çatarsa helak olurlar. Eğer iman haleti içinde ölürlerse kurtuluşa ererler.”[1421]

16921. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kalpler dört kısımdır: İçinde kandil gibi bir şeyin yandığı saf kalp, kılıfı kapalı bir kılıf içinde bulunan kalp, ters yüz olmuş kalp ve (haktan) yüz çevirmiş kalp.”[1422]

16922. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalpler üç kısımdır. İçinde hiçbir hayrın olmadığı tersyüz olmuş kalp ve bu kalp kafirin kalbidir; içinde siyah bir nokta bulunan kalp, bu kalpte iyilik ve kötülük birbiriyle savaşır. Hangisi güçlü olursa diğerine üstün gelir ve içinde bir kandil yanan ışığı, kıyamet gününe kadar sönmeyen bir kalp ki bu kalp de müminin kalbidir.”[1423]

16923. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Müminin kalbi saftır. İçinde bir kandil yanar. Kafirin kalbi ise siyah ve ters yüzdür.”[1424]

3386. Bölüm

Kalplerin En Hayırlısı

16924. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bu kalpler bir çeşit kaplardır; en hayırlısı içindekini en iyi koruyandır.”[1425]

16925. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz münezzeh olan Allah kalplerden sadece hikmeti en iyi şekilde barındıranı ve insanlardan hakka en hızlı şekilde icabet edeni övmüştür.”[1426]

16926. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz bu kalpler kablardır. En iyisi ise hayır ve iyiliği en iyi şekilde alan kalptir.”[1427]

16927. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerin en iyisi, anlayış dolu kalptir.”[1428]

3387. Bölüm

Kalplerin Harekeleri

16928. Misbah’uş-Şeria’da yer aldığına göre İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerin harekeleri dört şekildir: Ötre, üstün, esre ve durak. Kalbin ötresi Allah’ı hatırlamaktır, kalbin üstünü Allah’tan hoşnut olmaktır, kalbın esresi ise Allah’tan başkasına yönelmektir. Kalbin durağı ise Allah’tan gaflet etmektir.”[1429]

bak. en-Nahv, 3860. Bölüm

3388. Bölüm

Kalbin Esenliği

Kur’an:

“İnsanların diriltileceği gün, Allah’a temiz bir kalple gelenden başka kimseye malın ve oğulların fayda vermeyeceği gün, beni rezil etme.”[1430]

“İbrahim de şüphesiz O’nun yolunda olanlardandı. Nitekim Rabbine temiz bir kalple geldi.”[1431]

16929. Resulullah (s.a.a), kendisine, “Selim kalp hangisidir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Şek ve nefsani isteklerden uzak bir din ve şöhret düşkünlüğü ve riyadan uzak bir amel (sahibi olan kalptir) ”[1432]

16930. İmam Sadık (a.s), Allah-u Teala’nın, “Meğer ki Allah’a selim (temiz) bir kalp getiren kimse” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Selim olan kalp, Allah’tan başka içinde hiçbir şey olmadığı halde Allah ile görüşen kalptir. İçinde şirk veya şüphe bulunan kalp ise düşen kalptir.”[1433]

16931. İmam Sadık (a.s), hakeza şöyle buyurmuştur: “Selim kalp, dünya sevgisinden salim olan kalptir.”[1434]

16932. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkimin niyeti sadık olursa, selim bir kalbe sahiptir. Zira kalbin nefsani düşüncelerden salim olması, tüm işlerde niyeti Allah için halis kılar. Nitekim Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Allah’a temiz bir kalple gelenden başka kimseye malın ve oğulların fayda vermeyeceği gün.”[1435]

16933. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Esenlik talep etmek gibi bir ilim yoktur ve kalp esenliği gibi bir esenlik yoktur.”[1436]

16934. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Selim olan kalpten, doğru bir anlam dışında bir şey çıkmaz.”[1437]

16935. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalpler eğer şehvetler tarafından parçalanmaz, tamahlar tarafından kirlenmez, nimetler sebebiyle katılaşmazsa, çok geçmeden hikmet kabları haline gelirler.”[1438]

16936. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kendin için beğendiğin bir şeyi müminler için de beğenmedikçe, kalbin senin için selim olmaz.”[1439]

16937. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerin en selimi, şüphelerden en temiz olandır.”[1440]

16938. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah bir kulunu severse, ona selim bir kalp ve güzel bir ahlak bağışlar.”[1441]

bak. 3404. Bölüm

3389. Bölüm

Kalbin Huzura Ermesi

Kur’an:

“Onlar iman etmişler, kalpleri Allah’ı anmakla huzura kavuşmuştur. Dikkat edin, kalpler ancak Allah’ı anmakla huzura kavuşur.”[1442]

“İman edenlerin, imanlarını kat kat artırmaları için, kalplerine güven indiren O’dur. Göklerdeki ve yerdeki ordular Allah’ındır. Allah bilendir, hikmet sahibi olandır.”[1443]

“Ey huzur içinde olan nefis! O senden, sen de O’ndan hoşnut olarak Rabbine dön!”[1444]

16939. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz kalp içeride dolaşıp, hakkı aramakta, hakka ulaşınca güvene ermektedir.” İmam daha sonra şu ayeti tilavet buyurdu: “Allah birini hidayet etmek isterse…adeta göğe çıkmış gibi olur.”[1445]

16940. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalp, hakka ulaşmadığı müddetçe sürekli yerinden çıkıp boğazına gelir ve geri döner. Hakka ulaştığı zaman ise huzura erer.” İmam daha sonra parmaklarını topladı ve şu ayeti tilavet buyurdu: “Allah birini hidayet etmek isterse …”[1446]

16941. İmam Sadık (a.s), müminin ruhunun alınması hususunda şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü (s.a.a) Müminlerin Emiri, Fatıma, Hasan, Hüseyin ve onların soyundan olan İmamlar (a.s) müminin gözleri önünde tecelli eder ve ona şöyle denir: “Bu Allah’ın Resulü, Müminlerin Emiri, Fatıma, Hasan, Hüseyin ve İmamlar senin arkadaşlarındır.” İmam daha sonra şöyle buyurdu: “Böylece gözlerini açar, bakar, Rabb’ul İzzet olan Allah nezdinden bir münadi müminin ruhuna şöyle nida eder: “Ey (Muhamemd ve Ehl-i Beyt’iyle) huzura ermiş nefis! (Velayetten) Hoşnut ve (sevapla) sevinçli olarak rabbine geri dön. Kullarımın arasına gir (yani Muhammed ve Ehl-i Beyt’inin yanına gir.) ve cennetime gir.” Bu esnada onun için canının alınmasından ve o münadiye katılmaktan daha sevimli bir şey yoktur.”[1447]

bak. ez-Zikr, 1340. Bölüm; el-İman, 271. Bölüm; ed-Din, 1292. Bölüm 6184. Hadis

3390. Bölüm

Kalp Gözü

16942. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kulun yüzünde kendisiyle dünya işlerini gördüğü iki gözü ve kendisiyle ahiret işlerini müşahade ettiği iki kalp gözü vardır. Allah kulunun iyiliğini isterse iki kalp gözlerini açar. Bu vesileyle, Allah’ın gaybi vaadlerini görür ve gayp üstüne gaybe inanır.”[1448]

16943. İmam Seccad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki kulun dört gözü vardır: İki gözüyle din ve dünya işlerini görür, iki gözüyle de ahiret işlerini müşahade eder. O halde Allah bir kulun iyiliğini dilerse, kalbinde olan iki gözünü açar, onlar vesilesiyle, ahiretin gaybi işlerini görür, onun hayrını istemediği zaman da kalbini kendi haline bırakır.”[1449]

16944. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şiilerimiz gerçekte dört göze sahiptir. İki gözü başta, iki gözü ise kalptedir. Elbette bütün insanlar böyledirler. Ama aziz ve celil olan Allah sizlerin gözlerini açmış, onların gözlerini ise kör kılmıştır.”[1450]

16945. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Eğer şeytanlar, insanın kalbinin etrafına toplanmış olmasalardı, şüphesiz insanlar, melekutu görürlerdi.”[1451]

16946. İmam Ali (a.s), bir münacaatında şöyle buyurmuştur: “Allah’ım! her şeyden kopmayı ve sana tümüyle yönelmeyi bana nasip et. Kalp gözlerimizi sana bakma nuru vasıtasıyla aydınlat. Böylece kalp gözleri, nurdan perdeleri yırtsın, azamet madenine ulaşsın, canlarımız mukaddes izzetine asılsın.”[1452]

16947. İmam Zeyn’ül-Abidin (a.s), bir duasında şöyle buyurmuştur: “Kalplerimizden şek perdelerini ve hicabı kenara it.”[1453]

16948. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Neredeyse kalplerin batınları örtülü ayıplardan haberdar olacaktı.”[1454]

16949. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalbiyle gören ve basiretiyle amel eden kimsenin, işine başlarken yaptığı işin lehine mi yoksa aleyhine mi olduğunu bilmesi gerekir. Lehine ise yapar; aleyhine ise bırakır.”[1455]

bak. 3398. Bölüm; ez-Zuhd, 1623. Bölüm; eş-Şia, 2151. Bölüm; el-Mevt, 3738, 3739. Bölümler; el-Ma’rifet (3), 2637. Bölüm; 496. Konu, el-Melekut

3391. Bölüm

Kalp Kulağı

16950. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz, kalbin iki kulağı vardır. İman ruhu ona hayır fısıldar, şeytan ise ona kötü şeyler fısıldar. O halde o ikisinden biri diğerine üstün gelince, diğerini mağlub eder.”[1456]

16951. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz kalbin iki kulağı vardır. O halde kul bir günah işlemek isteyince, iman ruhu ona, “yapma” der ve şeytan ise, “yap” der. Kötü kadının üzerine çıkınca da (zina etmek isteyince de) ondan iman ruhu çekip alınır.”[1457]

16952. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz her kalbin iki kulağı vardır: Her birinin yanında kılavuz bir melek vardır. Diğerinin yanında ise aldatıcı bir şeytan vardır. Bu ona emreder, o ise sakındırmaya çalışır. Şeytan ona günahları emreder, melek ise onu günahlardan sakındırır. Allah-u Teala’nın şu ayeti de bu anlamdadır: “Sağında ve solunda iki melek vardır. İnsan hiçbir söz söylemez ki yanında gözetleyen yazmaya hazır bir melek bulunmasın.”[1458]

16953. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her müminin kalbinin iki batıni kulağı vardır. Gizlice vesvese eden şeytanın üflediği kulak ve meleğin üflediği kulak. O halde Allah mümini melek vesilesiyle güçlendirir. Allah-u Teala’nın şu ayeti de bu anlamdadır: “Onları kendisinden bir ruhla destekledi.”[1459]

16954. İmam Sadık (a.s), kendisine, “Ben bazen seviniyorum. Ama bunun sebebini ne kendimde, ne malımda ve ne de dostumda bulamıyorum. Bazen de üzülüyorum. Ama sebebini ne kendimde, ne malımda ve ne de dostumla ilgili bir hususta bulamıyorum” diyen Harun b. Harice’ye şöyle buyurmuştur: “Evet şüphesiz şeytan kalbe yakınlaşır ve şöyle der: “Eğer Allah’ın nezdinde bir itibarın olsaydı, Allah düşmanını sana üstün kılmaz ve seni düşmanına muhtaç etmezdi. Acaba öncekilerden farklı bir akıbet mi bekliyorsun? Acaba onlar bir şey dediler mi?” İşte bu yüzden sebepsiz yere (insan) üzülür. Ama sevinmenin sebebi ise şudur: Melek kalbe yaklaşır ve ona şöyle der: “Eğer Allah düşmanını sana üstün kılsaydı ve seni bazı şeylerde ona muhtaç kılsaydı, bu birkaç günden fazla çekmezdi. Bu çok az bir müddet sayılır. Allah’ın bağışlaması ve lütfü sebebiyle sana müjdeler olsun. Allah’ın şu sözü de bunu ifade etmektedir: “Şeytan size fakirliği vaat eder ve sizlere kötülüğü emreder. Allah ise sizlere kendinden bir mağfiret ve bağış vaat eder.”[1460]

16955. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz senin bir kalbin bir de kulağın vardır. Şüphesiz Allah kulu hidayet etmek isterse, kalp kulaklarını da açar. Bundan başkasını istediği taktirde, kalp kulaklarını kapatır. Artık asla insan islah olamaz. Allah-u Teala’nın şu sözü de bu anlamdadır: “Yoksa kalplerinin üzerinde kilitler mi var?”[1461]

Bak. 1160. bölüm, 5357. Hadis

16956. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Eğer kalplerin dağınıklığı ve sizin sözdeki dağınıklığınız olmasaydı, şüphesiz benim duyduğum şeyi siz de duyardınız.”[1462]

16957. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Vahyin ve risaletin nurunu görür, nübüvvetinin kokusunu duyardım. Gerçekten de Ona (s.a.a) vahiy geldiği zaman, şeytanın inlemesini duydum da “Ya Resulullah! Bu inleme nedir?” dedim. “Bu, kendisine kulluk edilmesinden ümidini kesen şeytandır. Benim duyduğumu duyuyor, gördüğümü görüyorsun. Ancak sen nebi değilsin lakin sen vezirsin ve hayır üzeresin” dedi.”[1463]

16958. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Benim içinizdeki durumum, karanlığın içindeki ışığa benzer; karanlığa dalan onunla aydınlanır. Ey insanlar! İşitip belleyin, düşünmek için can kulaklarınızı açın.”[1464]

3392. Bölüm

Kalbin Yönelmesi ve Yüz Çevirmesi

16959. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerin isteme, yönelme ve yüz çevirmesi vardır; o halde kalplere, meyil ve isteği üzere yaklaşın; zira kalp bir şeye zorlandığında kör (yorgun ve aciz) olur.”[1465]

16960. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerin yöneliş ve yüz çevirişi vardır; yönelince onu nafilelere yöneltin; yüz çevirince de farzlarla yetinin.”[1466]

16961. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz kalp de yaşar ve ölür. O halde diri ve sevinçli olduğu zaman onu müstahap amellerle terbiye et. Öldüğü zaman da farzlarla sınırlandır.”[1467]

16962. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz kalplerin yönelmesi ve yüz çevirmesi vardır. Bir sevinci ve bir de durgunluğu vardır. O halde yöneldiği zaman anlayışlı ve basiretli olun. Kalper yüz çevirdiği zaman ise, yorgun ve bitkin olur. O halde yöneldikleri ve sevindikleri zaman onlara sarılın. Yüz çevirdikleri ve durgun oldukları zaman da onları kendi haline bırakın. ”[1468]

16963. İmam Askeri (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalpler sevindiğinde onlara (bir şeyler) emanet edin. Göç ettikleri zaman da onlara veda edin.”[1469]

16964. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bu kalpler, bedenlerin usandığı gibi usanır; o halde bu kalplere yeni hikmetler arayın.”[1470]

3393. Bölüm

Kalbin Temizliği

Kur’an:

“Ey Ehl-i Beyt Allah ancak sizden her türlü pisliği gidermek ve sizi tertemiz kılmak ister.”[1471]

bak. Ahzab suresi, 53. a yet; Maide suresi, 41. ayet; Tevbe suresi, 108. ayet

16965. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerinizi günahın pisliklerinden temizleyin ki, iyilikleriniz iki kat artsın.”[1472]

16966. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ruhlarınızı şehvet pisliğinden temizleyin ki, yüce derecelere ulaşasınız.”[1473]

16967. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerinizi kinden temizleyin. Zira kin, bulaşıcı bir hastalıktır.”[1474]

16968. Musa (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey Rabbim! Senin gölgenden başka hiçbir gölgenin olmadığı günde senin arşının gölgesinde olanlar kimlerdir?” Allah ona şöyle vahyetti: “Temiz kalpli kimseler.”[1475]

16969. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kulların temiz kalpleri, münezzeh olan Allah’ın baktığı yerlerdir. O halde kalbinizi temizleyin ki Allah ona baksın.”[1476]

16970. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zahiri doğru, batını ise bozuk olmasının bedene ne faydası vardır. Aynı şekilde hoşlandığınız bedenlerinizin güzel olmasının ama kalplerinizin bozuk olmasının size ne faydası vardır. Bedenlerinizin temiz, ama kalplerinizin pis olmasının size ne faydası vardır.”[1477]

16971. İmam Zeyn’ül-Abidin (a.s), bir duasında şöyle buyurmuştur: “Muhammed’e ve Al-i Muhammed’e selam gönder. Bizi yüzlerine, evliyanın ismet perdelerini çektiğin, kalplerini temizlik ve sefayla özgün kıldığın kimselerden kıl. Onların kalplerini seçkin insanların konağında anlayış ve haya ile süslemiş, himmetlerini göklerin melekutunda perde perde gezdirmiş ve böylece girişlerini kendine eriştirmişsin.”[1478]

bak. et-Teharet, 2425. Bölüm

3394. Bölüm

Kalbin Açılması

Kur’an:

“Allah kimi doğru yola hidayet etmek isterse onun kalbini İslam’a açar, kimi de saptırmak isterse, göğe yükseliyormuş gibi, kalbini dar ve sıkıntılı kılar. Allah böylece, inanmayanları pislik içinde bırakır.”[1479]

“Senin gönlünü açmadık mı?”[1480]

16972. Resulullah (s.a.a), Allah-u Teala’nın “Allah kimse hidayet etmek isterse…” ayeti nazil olduğunda kendisine, kalbin açılması hakkında, “Bu nedir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Bu (kalp açıklığı) Allah’ın müminin kalbine attığı bir nurdur ve bu nur sebebiyle göğsünü ferahlatır.” Kendisine şöyle arzedildi: “Acaba bunu tanımanın bir belirtisi var mıdır?” peygamber şöyle buyurdu: “Evet. Ebedi yurda yönelmek, boş ve aldatıcı yurttan yüz çevirmek ve ölüm gelip çatmadan ölüme hazırlanmak.”[1481]

16973. Resulullah (s.a.a), İbn-i Mes’ud’a yaptığı tavsiyelerinde şöyle buyurmuştur: “Ey İbn-i Mes’ud! Herkimin Allah göğsünü İslam’a açarsa, rabbinden bir nur içindedir. Zira nur, kalbe düştüğü zaman, kalp açılır ve genişler ve feraha kavuşur.” Kendisine, “Ey Allah’ın Resulü! Bunun bir nişanesi var mıdır?” diye sorulunca, Peygamber şöyle buyurdu: “Evet, boş ve aldatıcı yurttan yüz çevirmek, ebedi yurda yönelmek, yokluk gelip çatmadan ölüme hazırlanmak. O halde herkim dünyadan yüz çevirirse dünyada arzuları kısalır ve onu dünyayı talep edenlere bırakır.”[1482]

16974. İmam Zeyn’ül-Abidin (a.s), Ariflerin münacaatında şöyle buyurmuştur: “Ey Allah’ım! Beni, göğüs bahçelerinde sana olan şevk ağaçlarının, dal budak saldığı kimselerden eyle… İnançlarda şüphe zulmeti düşüncelerinden silinmiş, şek ızdırabı kalplerinden ve içlerinden çıkıp gitmiş, gerçek bir tanımayla göğüsleri açılıp ferahlığa kavuşmuştur.”[1483]

bak. 3389. Bölüm; el-Hakk, 895. Bölüm; ez-Zuhd, 1622. Bölüm; en-Nur, 3959. Bölüm; el-Akl, 2817. Bölüm; el-Hayr, 1160. Bölüm; 5375 ve 5376. hadisler; ed-Durr’ul Mensur, 3/354

3395. Bölüm

Kalbin Mühürlenmesi

Kur’an:

“Bunlar, Allah’ın ayetlerini üzerinde kendilerine gelmiş bir delil bulunmadan tartışırlar. Bu, Allah katında da, iman edenlerin yanında da öfkeyi arttırır. Allah, büyüklük taslayan her zorbanın kalbini bundan dolayı mühürler.”[1484]

“Sonra onun ardından milletlere peygamberler gönderdik, onlara belgeler getirdiler. Diğerlerinin daha önce yalan saymış olduklarına bunlar da inanmadılar. Aşırı gidenlerin kalplerini işte böylece mühürleriz.”[1485]

“Allah bilmeyenlerin kalplerini işte böylece kapatır.”[1486]

“İşte kasabalıların haberlerini sana anlatıyoruz. And olsun ki onlara peygamberler belgeler getirdi; önceleri yalanladıklarından ötürü inanamadılar. Allah kâfirlerin kalplerini böylece kapatıp mühürler.”[1487]

bak. Nisa suresi, 155. ayet; Nahl suresi, 108. ayet

16975. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mühür vurucu arşın sütunlarına asılmıştır. Bir hürmet çiğnenince, günahlar işlenince ve Allah’a karşı küstahlık edilince, Allah mühür vurucuyu gönderir ve böylece Allah böyle bir şahsın kalbini mühürler, ondan sonra artık hiçbir şeyi anlayamaz.”[1488]

16976. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Tamah giysisini giymekten sakın. Zira tamah kalbe şiddetli bir ihtiras karıştırır ve kalplere dünya sevgisi mührünü vurur.”[1489]

16977. İmam Hüseyin (a.s), Amr b. Sa’d’ın ordularını kendisiyle savaş için seferber ettiği, her taraftan kendisini ablukaya aldığı bir esnada düşman ordusunun yanına vararak onları sessizliğe davet etti. Ama onlar dinlemeyince şöyle buyurmuştur: “Eyvahlar olsun size! Beni dinlemenizin ve sizleri doğru yola çağırdığım sözümü işitmenizin size ne zararı olabilir…Hepiniz bana itaatsizlik ediyor, sözlerime kulak vermiyorsunuz. Zira karınlarınız haramla dolmuş ve kalpleriniz mühürlenmiştir.”[1490]

3396. Bölüm

Kalbin Mühürlenmesi

Kur’an:

“Heva ve hevesini ilah edinen, bilgisi olduğu halde Allah’ın şaşırttığı, kulağını ve kalbini mühürlediği, gözünü perdelediği kimseyi gördün mü? Onu Allah’tan başka kim doğru yola eriştirebilir? Ey insanlar! Anlamaz mısınız?”[1491]

“Allah onların kalplerini ve kulaklarını mühürlemiştir, gözlerinde de perde vardır ve büyük azap onlar içindir.”[1492]

16978. İmam Rıza (a.s), Allah-u Teala’nın, “Allah mühürlemişti” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “(Ayette geçen) “hateme” el-Hatm kökünden olup küfürlerinin cezası olarak kafirlerin kalbine mühür vurmak anlamındadır. Nitekim aziz ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: “Oysa Allah küfürleri sebebiyle kalplerini mühürlemiştir. Onların çok azı dışında iman etmezler.”[1493]

3397. Bölüm

Kalbin Bilinçsizliği

Kur’an:

“And olsun ki, cehennem için de bir çok cin ve insan yarattık; onların kalpleri vardır ama anlamazlar; gözleri vardır ama görmezler; kulakları vardır ama işitmezler. İşte bunlar hayvanlar gibi hatta daha sapıktırlar. İşte bunlar gafillerdir.”[1494]

“Ayetlerimizi yalanlayanlar karanlıklarda kalmış sağır ve dilsizlerdir. Allah kimi dilerse onu saptırır ve kimi dilerse onu doğru yola koyar.”[1495]

bak. bakara suresi, 171. ayet; En’am suresi, 25. ayet; Yunus suresi, 42. ayet

16979. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalbi olan herkes akıl (gönül) sahibi, kulağı olan herkes duyucu ve bakan herkes görücü değildir.”[1496]

3398. Bölüm

Kalbin Körlüğü

Kur’an:

“Yeryüzünde dolaşmıyorlar mı ki, orada olanları akıl edecek kalpleri, işitecek kulakları olsun. Ama yalnız gözler kör olmaz, fakat göğüslerde olan kalpler de körleşir.”[1497]

“Bu dünyada kalbi kör olan, ahirette de kör ve daha şaşkındır.”[1498]

16980. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En kötü körlük, kalp körlüğüdür.”[1499]

16981. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En büyük körlük, hidayetten sonraki sapıklık körlüğüdür. En kötü körlük, kalp körlüğüdür.”[1500]

16982. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Gerçek kör, kalbi kör olan kimsedir. “Zira gerçekte gözler kör değildir. Oysa göğüslerde olan kalpler kördür.”[1501]

16983. İmam Bakır (a.s), Allah-u Teala’nın, “Herkim bu dünyada kör olursa, ahirette de kördür” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Göklerin ve yerin yaratılışının, gece ve gündüzün birbiri ardınca gelişinin, güneşin ve ayın yörüngesinde dönüşünün ve diğer bir çok ilginç nişanelerin kendisini bu şeylerin ötesinde büyük ve azametli bir şeyin olduğuna kılavuzluk etmediği kimse, ahirette de kördür.” Hakeza şöyle buyurmuştur: “O görmediği şey hususunda daha kör ve yol açısından daha sapıktır.”[1502]

16984. İmam Rıza (a.s), hakeza şöyle buyurmuştur: “Yani, var olan gerçekleri görmek hususunda kör ve acizdir.”[1503]

bak. 3390, 3392. bölümler

3399. Bölüm

Kalbin Perdelenmesi

Kur’an:

“Hayır, hayır; onların kazandıkları kalplerini paslandırıp körletmiştir. Hayır; doğrusu onlar o gün, Rablerinden örtülü kalacaklardır.”[1504]

16985. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala Davud’a şöyle vahyetti: “Ey Davud! Arkadaşlarını şehvet sevgisinden korkut ve sakındır. Zira kalpleri, şehvetlere bağlanan kimselerin kalpleri benden örtülüdür.”[1505]

16986. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin günah işleyince, kalbinde siyah bir nokta belirir. Eğer tövbe eder, günahtan el çeker, mağfiret dilerse kalbi o siyah lekeden temizlenir. Ama eğer günahını arttırırsa o nokta büyür. Bu Allah-u Teala’nın kendi kitabında zikretmiş olduğu pastır. “Hayır, hayır; Onların kazandıkları şey kalplerini paslandırıp körletmiştir.”[1506]

16987. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Helak olma dizginleri, sizleri öne çekmiş, paslı ve pis kilitler, kalplerinizi kapamıştır.”[1507]

16988. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kul günah işleyince, kalbinde siyah bir nokta belirir. Eğer tövbe ederse, kalbi o noktadan saf ve temiz hale gelir. Eğer günahı tekrar ederse, o leke artar ve sonunda kalbinde büyük bir lekeye dönüşür.”[1508]

16989. İmam Ali (a.s), Muaviye’ye yazdığı mektubunda şöyle buyurmuştur: “Vallahi, sen hala benim bildiğim kalbi kilitli, aklı eksik ve zayıf kişisin.”[1509]

16990. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kim de inadında direnir ve sapıklığında kalırsa ahdini bozan biri sayılır, Allah onun kalbini perdesiyle örter, kötülük değirmeni, başında devamlı döner.”[1510]

bak. el-Ma’ruf (3), 2639: Bölüm; ez-Zenb, 1378. Bölüm

3400. Bölüm

Kalbin Sapması

Kur’an:

“Rabbimiz! Bizi doğru yola erdirdikten sonra kalplerimizi eğriltme, katından bize rahmet bağışla; şüphesiz sen sonsuz bağışta bulunansın.”[1511]

“Mûsa kavmine: “Ey kavmim! Beni niçin incitirsiniz!? Oysa, benim size gönderilmiş Allah’ın bir peygamberi olduğumu biliyorsunuz” demişti. Ama onlar yoldan sapınca, Allah da onların kalplerini saptırmıştı. Allah, yoldan çıkan milleti doğru yola eriştirmez.”[1512]

“Kalplerinde eğrilik olan kimseler, müteşabih olanlarına uyarlar.”[1513]

16991. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah salih bir topluluğun dilinden şöyle buyurmuştur: “Ey Rabbimiz! Kalbimizi saptırma” Zira onlar, kalplerin saptığını önceki körlük ve helak oluşa geri dönebileceğini biliyorlardı.”[1514]

16992. İmam Ali (a.s), fitnelerden sakındırma hususunda şöyle buyurmuştur: “Bundan sonra sarsıp titreten ve kasıp kavuran bir fitne ortaya çıkar. Doğruluk içindeki kalpler eğriliğe düşer. Selamet içinde olan kimseler sapıklığa yönelir.”[1515]

16993. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadınlarla konuşmak (insanı) belaya davet eder ve kalpleri saptırır.”[1516]

16994. Resulullah (s.a.a), şu cümleyi çok söylerdi: “Ey kalpleri değiştiren Allah! Kalbimi dinin üzere sabit kıl.”[1517]

Şöyle diyorum: “Peygamber’in bu duayı çok okuduğunun delili olarak, Kenz’ul Ummal, 1684, 1686, 1687, 1694, 1695. hadislere müracaat ediniz.

3401. Bölüm

Kalbin Katılaşması

Kur’an:

“Sonra kalpleriniz yine katılaştı, taş gibi, hatta daha da katı oldu. Nitekim taşlar arasında kendisinden ırmaklar fışkıran vardır; yarılıp su çıkan vardır; Allah korkusundan yuvarlananlar vardır. Allah yaptıklarınızı bilmez değildir.”[1518]

Bak. En’am, 43 Zümer, 22

16995. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın kalplere ve bedenlere verdiği bir takım cezaları vardır. Geçim darlığı, ibadette gevşeklik, kul kalbin katılaşmasından daha büyük bir cezaya çarptırılmamıştır.”[1519]

16996. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kafirin kalbi taştan daha katıdır.”[1520]

16997. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Gönüller o paydan ve olgunluktan nasipsiz, gaflete dalarak kaskatı kesilmiş, asıl yolundan sapmış, başka bir yolda yürüyor. Sanki hakkın maksadı kendilerinden başkasıdır ve sanki doğru yolu bulmak dünyaları elde etmekten ibarettir.”[1521]

16998. İmam Ali (a.s), oğlu Hasan’a (a.s) yaptığı vasiyetinde şöyle buyurmuştur: “Gencin kalbi ekilmemiş tarlaya benzer, oraya ne eksen tutar, yeşerir. Kalbin katılaşmadan, öğütleri reddetmeden ve aklın başka şeylere yönelmeden sana edepten bir şeyler öğretmek istedim.”[1522]

3402. Bölüm

Kalbin Katılaşmasının Sebepleri

Kur’an:

“Sürekli sözlerini bozdukları için onlara lânet ettik, kalplerini katılaştırdık.”[1523]

16999. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Gözyaşları sadece kalbin katılaşması sebebiyle kurumuş ve kalpler de günahın çok oluşu sebebiyle katılaşmıştır.”[1525]

17000. Aziz ve celil olan Allah Musa’ya (a.s) münacatında şöyle vahyetmiştir: “Ey Musa! Dünyada uzun arzulara kapılma. Aksi taktirde kalbin katılaşır ve katı kalpli kimse benden uzaktır.”[1526]

17001. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Merkepler binilmez ve yük taşıtılmazlarsa, inatçı olur ve ahlakları ve huyları değişir. Kalpler de işte böyledir. Ölümü hatırlamakla yumuşamaz ve sürekli ibadete koyulmazlarsa katılaşırlar ve kaba olurlar.”[1527]

17002. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın zikri dışında çok konuşmayınız. Zira Allah’ın zikri dışında çok konuşmak, kalbin katılaşmasına sebep olur. İnsanlardan Allah’a en uzak kimse de katı kalpli kimsedir.”[1528]

17003. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Üç şey kalbi katılaştırır: Boş şeyler işitmek, avlanmak ve sultanın (yöneticilerin) yanına gidip gelmek.”[1529]

17004. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sakın hayatınızın son noktasını (ölümü) uzak ve uzun görmeyiniz. Aksi taktirde kalbiniz katılaşır.”[1530]

17005. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İbadeti terk etmek, kalbi katılaştırır ve Allah’ın zikrini terk etmek ruhu öldürür.”[1531]

17006. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yarın hayatta kalacağını ümit eden kimse, ebedi hayatı ümit etmiştir. Ebedi hayatı ümit eden kimsenin ise kalbi katılaşır ve dünyaya rağbet eder.”[1532]

17007. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mal ve servetin çokluğu dinin bozulmasına ve kalbin katılaşmasına sebep olur.”[1533]

17008. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Herkim, itinasızlık yüzünden üç Cuma namazını terk ederse, Allah kalbini mühürler.”[1534]

17009. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cimri kimseye bakmak, kalbi katılaştırır.”[1535]

17010. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizleri akrabalarınızın cenazesinin üzerine toprak dökmekten sakındırıyorum. Zira bu iş, kalbin katılaşmasına sebep olur ve her kimin kalbi katılaşırsa, Rabbinden uzak düşer.”[1536]

bak. el-Bihar, 73/396, 135. Bölüm

3403. Bölüm

Kalbin Hastalığı

Kur’an:

“Kalplerinde hastalık vardır, Allah hastalıklarını artırmıştır. Yalan söyledikleri için onlara elem verici azap vardır.”[1537]

17011. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Belalardan biri de yoksulluktur. Ondan daha kötüsü beden hastalığıdır. Ondan daha kötüsü kalp hastalığıdır. Nimetlerden biri de malın genişliğidir. Ondan daha üstünü bedenin sağlıklı olmasıdır. Bedenin sağlıklı olmasından daha üstünü de kalplerin takvasıdır.”[1538]

17012. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer insanlar, Allah’ın yüce kudretini ve büyük nimetlerini düşünselerdi (İslami) yola gelirler ve (cehennemdeki) yakıcı azaptan çekinirlerdi. Fakat kalpler hasta, gönüller yıkık!”[1539]

3404. Bölüm

Kalbi Hasta Kılan Şey

17013. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cedelleşmekten ve çekişmekten sakının. Zira bu iki iş, kalplerinizi kardeşlerinize oranla hasta kılar ve onlarda nifak biter.”[1540]

17014. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hiçbir hastalık kalpler için günahlardan daha acı verici değildir.”[1541]

17015. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalp için hiçbir şey, günahtan daha bozucu değildir. Zira kalp günaha bulaşır, günaha devam etme sebebiyle de günah kendisine üstün gelir ve onu alaşağı eder.”[1542]

17016. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Fitneler (günahlar ve saptırıcı sebepler) tıpkı hasır kamışları gibi birbiri ardınca, kalplere sunulur. Bu günahların sevgisinin karıştığı kalpte siyah bir nokta meydana gelir. Buna muhalefet gösteren kalpte ise beyaz bir nokta meydana gelir. Böylece iki kalp vücuda gelir. Beyaz kalp sefa gibidir, gökler ve yeryüzü baki kaldığı müddetçe hiçbir fitne ona zarar veremez. Siyah ve kül rengi, kalp ise alaşağı olmuş testi gibidir. Ne iyiliği iyilik sayar, ne de kötülüğü çirkin sayar. Sadece kalbine karışan heva ve hevesi tanır.”[1543]

17017. İmam Ali (a.s), Mısır’a vali tayin ettiğinde Malik-i Eşter’e yazdığı mektubunda şöyle buyurmuştur: “Ben onların üzerinde emir sahibiyim, emirlerime uyulması gerek” demeye kalkışma; çünkü bu, kalbin fesadına yol açıp, dini zayıflatır.”[1544]

17018. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplere atılan en kötü şey hıyanettir.”[1545]

bak. 3406. Bölüm; ez-Zenb, 1378. Bölüm; el-Felah, 3260. Bölüm

3405. Bölüm

Kalbe Şifa Veren Şey

Kur’an:

“Ey insanlar! Rabbinizden size bir öğüt ve kalplerde olana şifa, iman edenlere (doğruyu gösteren) bir rehber ve rahmet gelmiştir.”[1546]

17019. İmam Ali (a.s), Peygamber’in sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “O (Peygamber), dertlerine deva bulmak için tıp bilgisiyle hastalarını dolaşan bir hekimdir. İlaçlarını hazırlamış, tıp malzemelerini ısıtmış, ihtiyaç duyulduğunda onlarla kör gönülleri, sağır kulakları, söylemez dilleri iyileştirir. Gaflet ve şaşkınlık içinde olanları ilaçlarıyla iyileştirmek için arar bulur.”[1547]

17020. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bilin ki doğudan kalkan bir şeye tabi olursanız, sizleri Peygamber’in (s.a.a) yollarına götürür. Körlük, sağırlık ve dilsizlik hastalığınızı tedavi eder.”[1548]

17021. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan korkmak kalplerinizin devası, akıllarınızın körlüğünün basireti, bedenlerinizin hastalıklarının şifası, göğüslerinizin fesadının sAllahı, nefislerinizin kirlerinin temizleyicisi, görmeyen gözlerinizin aydınlığıdır.”[1549]

bak. 3407. Bölüm; ed-Deva, 1290. Bölüm; ez-Zikr, 1340. Bölüm; ez-Zenb, 11385. Bölüm; et-Takva, 4164. Bölüm

3406. Bölüm

Kalbi Öldüren Şey

17022. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim şeye aşık olursa gözlerini körleştirir, kalplerini hasta eder. Artık sağlıksız bir gözle bakmakta ve iyi duymayan bir kulakla işitmektedirler. Hevesleri, akıllarını çelmiş; dünya kalplerini öldürmüştür.”[1550]

17023. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Dört şey kalbi öldürür: Günah üstüne günah işlemek, kadınlarla çok konuşmak, cahille çekişmek, sen söylersin o söyler ve asla yola gelmez ve ölülerle arkadaşlık etmek” Kendisine şöyle arzedildi: “Ey Allah’ın Resulü! Ölülerden maksat kimdir?” Peygamber şöyle buyurdu: “Ayyaş olan her zengin.”[1551]

17024. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Dört şey kalbin bozulmasına sebep olur: Kadınlarla yalnız kalmak, kadınların sözüne kulak vermek, onların görüşüyle amel etmek ve ölülerle arkadaşlık etmek.” Kendisine şöyle arzedildi: “Ey Allah’ın Resulü! Ölülerle arkadaşlık nedir?” Peygamber şöyle buyurdu: “İmandan sapmış ve ilahi hükümlerden yüz çevirmiş kimselerle arkadaşlık etmek.”[1552]

17025. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şu üç grupla arkadaşlık etmek kalpleri öldürür: Aşağılık insanlarla arkadaşlık etmek, zenginlerle arkadaşlık etmek ve kadınlarla çok konuşmak.”[1553]

17026. Resulullah (s.a.a), Ebu Zer’e yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Çok gülmekten sakın. Zira bu kalbi öldürür.”[1554]

17027. İmam Seccad (a.s), Taibin (tövbe edenler) adlı münacaatında şöyle buyurmuştur: “Ey Allah’ım! Günahlar bana horluk elbisemi giydirmiş, senden uzaklık yoksulluk elbisemi bürütmüş, günahlarımın büyüklüğü, kalbimi öldürmüştür. O halde tövbemi kabul etmekle onu ihya et. Ey ümidim ve ey yegane isteğim!”[1555]

17028. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Herkimin sakınması az olursa, kalbi ölür. Herkimin de kalbi ölürse cehenneme gider.”[1556]

bak. el-Kelam, 3518. Bölüm; el-Mevt, 3741. Bölüm; el-Ma’ruf (2), 2699. Bölüm; ed-Dünya, 1239. Bölüm

3407. Bölüm

Kalbi İhya Eden Şey

17029. İmam Ali (a.s) oğlu Hasan’a yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Kalbine öğütle hayat ver ve onu züht ile öldür, ”[1557]

17030. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “Düşünmek basiret sahibi kimsenin kalbinin hayatıdır.”[1558]

17031. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Düşünmekten elçekmeyin. Çünkü düşünmek basiret sahibi kalbin hayatı ve hikmet kapılarının anahtarlarıdır.”[1559]

17032. Hz. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey İsrailoğulları! (cemiyetin kalabalık oluşundan dolayı) dizüstü oturmak zorunda bile kalsanız alimlerin meclislerini (ders halkalarını) doldurun. Zira Allah, ölü toprakları şiddetli yağmurla ihya ettiği gibi ölü kalpleri hikmet nuruyla ihya eder.”[1560]

17033. Hz. Lokman (a.s) oğluna verdiği öğütte şöyle buyurmuştur: “Ey oğulcağazım! Alimlerle otur onlarla dizdize ver. Zira aziz ve celil olan Allah yeryüzüne göğün yağışıyla hayat verdiği gibi kalpleri de hikmet nuruyla ihya eder.”[1561]

17034. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fazilet sahibi kimselerle oturmak kalplerin hayhatıdır.”[1562]

17035. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Biliniz ki, dünyada olan her şeyin sahibi ondan doyar, bıkar. Ancak hayat öyle değildir; zira ölümde huzur bulamaz. İşte bu, ölü kalpleri diriltecek, kör gözlere basiret verecek, sağır kulakları işittirecek, susuzları kandıracak bir hikmet mesabesindedir.”[1563]

17036. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: Benim emrime (dinin esas ve detaylarına) ulaştıkları taktirde kullarım arasındaki ilmi tartışmalar, ölü kalpleri dirilten şeylerdendir.”[1564]

17037. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah hiç kimseye Kur’an’ın benzeri bir şeyle öğüt vermemiştir… Gönüllerin baharı, ilmin pınarları ondadır.”[1565]

bak. ez-Zikr, 1340. Bölüm; ed-Deva, 1290. Bölüm; et-Takva, 4164. Bölüm

3408. Bölüm

Kalbi Bayındır Kılan Şey

17038. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hayır ve iyilik sahibi kimselerle görüşmek kalbin bayındır olmasını sağlar.”[1566]

17039. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Marifet ehliyle görüşmek kalplerin bayındırlık sebebidir ve hikmetten istifade etmektir.”[1567]

17040. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerin bayındır olması akıl sahipleri ile muaşeret etmektedir.”[1568]

17041. İmam Ali (a.s) oğlu Hasan’a yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Ey oğlum! Allah’tan korkup sakınmanı, emrine sürekli itaat etmeni, kalbini zikriyle imar etmeni tavsiye ederim.”[1569]

bak. ez-Ziyaret, 1670. Bölüm

3409. Bölüm

Kalbi Yumuşatan Şey

17042. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalnızlık hallerinde (Allah’ı) çok zikrederek kalbin inceliğini (yumuşaklığını) talep et.”[1570]

17043. Resulullah (s.a.a) kalbinin katılığından şikayette bulunan bir kimseye şöyle buyurmuştur: “Kalbinin yumuşamasını istiyorsan fakire ihsanda bulun yetimin başını okşa.”[1571]

17044. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kalplerinize yumuşaklık verin, çok düşünün ve Allah’ın korkusundan çok ağlayın.”[1572]

17045. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalbini öğütle dirilt… ölümü hatırlatmakla zelil et… dünyanın feci olaylarıyla basiret sahibi kıl, onu zamanın saldırısından, günlerin, gecelerin geçmesiyle oluşan kötülüklerden koru. Ona geçmişlerin haberlerini arz et.”[1573]

17046. İmam Ali (a.s) üzerindeki eski ve yamalı elbisenin sebebini sorduklarında şöyle buyurmuştur: “Bununla kalp mütevazi olur, asi nefis ram olur ve müminler ondan örnek alır.”[1574]

bak. 140. Konu, el-Huşu’

3410. Bölüm

Kalbi Cilalayan Şey

17047. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah hiç kimseye Kur’an gibi bir şeyle öğüt vermemiştir… kalbi cilalamak için ondan başka bir şey yoktur.”[1575]

17048. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh ve yüce olan Allah, zikri kalplerin cilası kılmıştır. Ağır duyan kulaklar onunla (zikirle) iyi duymuştur.”[1576]

17049. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Demirin suya temas ettiğinde paslandığı gibi bu kalplerde paslanır.” Kendisine şöyle arzedildi: “Kalpleri cilalamak ne iledir?” Peygamber şöyle buyurdu: “Ölümü çok hatırlamak ve kuran okumakla.”[1577]

17050. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Açlığı kendine yemek kıl, kanaatle kendini yetiştir. Kalbinin rehavetini azim ve iradeyle ve gözlerinin gaflet uykusunu uyanıklıkla tedavi et.”[1578]

17051. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerde bakır gibi pas tutar o halde onları mağfiret dileyerek cilalayın.”[1579]

17052. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bu kalpleri cilalayan şey Allah’ın zikri ve Kur’an okumaktır.”[1580]

3411. Bölüm

Kalplere Aydınlık Veren Şey

17053. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalbini öğütle dirilt … ve kalbini hikmetle aydın kıl.”[1581]

17054. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İman, kalpte beyaz bir nokta gibi belirir; iman arttıkça o beyaz nokta da artar.”[1582]

17055. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yakin, aydınlıktır.”[1583]

17056. İmam Ali (a.s) saldırı ve kötülükten sakındırmak hususunda şöyle buyurmuştur: “Her kim de Allah'ın kelimesi yücelsin ve zalimlerin kelimesi alçalsın diye kılıcıyla reddederse, kurtuluş yoluna ermiş, Allah yolunda kıyam etmiş ve kalbini yakin nuruyla aydınlatmış olur.”[1584]

17057. Resulullah (s.a.a) bir duasında şöyle buyurmuştur: “Ey kalpleri değiştiren! Ey kalplerin tabibi! Ey kalpleri nurlu kılan! Ey kalplerin dostu!”[1585]

bak. 3407. Bölüm; ez-Zikr, 1340. Bölüm; 526. Konu, en-Nur; 564. Konu, el-Yakin

3412. Bölüm

Kalbi İslah Eden Şey

17058. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalbin islah olmasının aslı Allah’ın zikriyle meşgul olmasıdır.”[1586]

17059. İmam Zeyn’ul Abidin (a.s) bir duasında şöyle buyurmuştur: “Benim hastalığımı senin tabliğinden başka bir şey tedavi edemez. Benim hüznümü sana yakınlaşmaktan başka hiç bir şey gidermez. Benim yaramı senin affından başka hiçbir şey iyileştiremez. Ve kalbimin pasını bağışından başka hiç bir eşey cilalayamaz.”[1587]

17060. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kalbi doğru olmadıkça hiç bir kulun imanı doğru değildir ve dili doğru olmadıkça da hiç bir kulun kalbi doğru olmaz.”[1588]

17061. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Salih insanın nişanesi dört şeydir: Kalbini saf kılar, amelini islah eder, gelirini ıslah eder ve tüm işlerini ıslah eder.”[1589]

3413. Bölüm

Kalbe Güç Veren Şey

17062. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalbin güçlülüğünün kökü Allah’a tevekküldür.”[1590]

17063. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalbini öğütle ihya et züht ile öldür ve yakin ile güçlendir. ”[1591]

17064. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz, müminin gücü kalbindedir. Zira onun zayıf ve cılız bir bedende sahip olduğunu görmektesiniz ve buna rağmen gecesini ibadetle gündüzünü de oruç tutmakla geçirmektedir.”[1592]

bak. 558. Konu, et-Tevekkül, 564, el-Yakin; el-İman, 293. Bölüm

3413. Bölüm

İnsan İle Kalbi Arasına Girmek

Kur’an:

“Ey iman edenler! Allah ve Peygamber, sizi, hayat verecek şeye çağırdığı zaman icabet edin. Allah’ın kişi ile kalbi arasına girdiğini ve sonunda O’nun katında toplanacağınızı bilin.”[1593]

17065. İmam Sadık (a.s) Allah-u Teala’nın “Şüphesiz Allah (insan ile kalbi) arasına girer.” Ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “İnsan aklı gözü dili ve eliyle bir şeyi arzu eder ama o şey kendisine doğru geldiği zaman kalbi onu inkar eder kabul etmez ve o şeyin hak olmadığını bilir. Hişam’ın İmam’dan (a.s) naklettiği bir hadiste İmam (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah onunla batılı hak kabul etmesi arasına girer (batılı hak olarak kabul etmesini önler.)”[1594]

17066. İmam Sadık (a.s) hakeza bu ayetin tefsirinde şöyle buyurmuştur: “İnsan kulağı gözü eli ve diliyle bir şeyi arzular ama bu arzusuna rağmen onlardan bir şeyin peşice gitmez. Eğer o şey kendisine nasip olursa kalbi onu inkar eder onu kabul etmekten sakınır ve onun hak olmadığını bilir. ”[1595]

17067. İmam Bakır (a.s) hakeza bu ayetin tefsirinde şöyle buyurmuştur: “İnsan bir şeyi kalbi, gözü ve kulağıyla arzular, ruhu ondan başka bir şeye iştiyak duymaz ama onunla kalbinin kendisine duyduğu iştiyak arasına bir engel girer.”[1596]

bak. el-Batıl, 363. Bölüm; el-Halik, 1094. Bölüm

3415. Bölüm

Kalp (Çeşitli)

17068. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz kalpler için nefsi aşırılıktan uzak tutan şahitler vardır.”[1597]

17069. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın beyanı kalbinin gücünden haber verir.”[1598]

17070. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kalpler kendilerine iyilik eden kimseyi sevmek ve kendilerine kötülük eden kimseden nefret etmek üzere yaratılmıştır.”[1599]

17071. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalp delilin ipoteğidir.”[1600]

17072. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hatayı azaltmakla kalbin huzurunu elde et.”[1601]

17073. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akibeti düşünmek kalbi faydalı kılar.”[1602]

17074. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dağları yerinden sökmek kalpleri yerinden sökmekten daha kolaydır.”[1603]

17075. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalbini, ortağı olacağın akrabalık kıl.”[1604]

17076. İmam Askeri (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kime hilim, gazabın boğaza düğümlendiği yudumlarını içirmezse, kalp huzurunun tadını tadamaz.”[1605]

17077. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her şeyin bir kalbi vardır. Kur’an’ın kalbi ise Yasin suresidir.”[1606]

17078. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalbin kötü duyguları vardır akıl ise onlardan kendisini engeller.”[1607]

17079. Hz. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerinizi takva için evler kılın ve kalplerinizi şehvetlerin sığınağı kılmayın”[1608]

[1] Nehc'ül-Belağa, 351. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/267

[2] Gurer’ul Hikem, 3035

[3] a. g. e. 3293

[4] a. g. e. 6200

[5] a. g. e. 9566

[6] a. g. e. 6202

[7] İnşirah suresi, 5 ve 6. ayetler

[8] Kenz’ul Ummal, 3063

[9] a. g. e. 2946

[10] a. g. e. 2947

[11] Gurer’ul Hikem, 9621

[12] a. g. e. 9624

[13] a. g. e. 7265

[14] a. g. e. 7266

[15] a. g. e. 4578

[16] Kasas suresi, 76 ve 77. ayetler

[17] Gafir suresi, 75. ayet

[18] Gurer’ul Hikem, 5281

[19] Nehc'ül-Belağa, 113. hutbe

[20] a. g. e. 66. mektup

[21] Kenz’ul Ummal, 34126

[22] a. g. e. 34125

[23] a. g. e. 34134

[24] a. g. e. 34135

[25] Muhammed, 38

[26] Nisa, 133

[27] Maide, 54

[28] Cuma, 3

[29] Şuara, 198-199

[30] Tefsir-i el-Mizan, 18/250

[31] Tefsir-i Ali b. İbrahim, 2/309

[32] Mecme’ul Beyan, 9/164

[33] a. g. e. 3/187

[34] a. g. e. s. 321

[35] Kenz’ul Ummal, 34129

[36] a. g. e. 34130

[37] Dur’ul Mensur, 8/152

[38] Tefsir-i Ali b. İbrahim, 2/124

[39] Kenz’ul Ummal, 34127; Bu hadiste Irak’tan maksat, İran’ın o zamanki Irak bölgesidir. çünkü o zaman İran’ın sınırı Afganistan’dan Irak’a kadar uzanıyordu.

[40] Kenz’ul Ummal, 34131

[41] a. g. e. 10669, 34141

[42] a. g. e. 34140

[43] a. g. e. 34142

[44] a. g. e. 34138

[45] a. g. e. 35124

[46] a. g. e. 34128

[47] Hicr suresi, 75. ayet

[48] Tefsir-i el-Mizan, 12/186

[49] a. g. e.

[50] a. g. e. 12/187

[51] Bihar, 52/339/86

[52] Mean’il-Ahbar, 350/1

[53] Tefsir-i Ayyaşi, 2/248/31

[54] Kenz’ul Ummal, 30730

[55] a. g. e. 30731

[56] Nehc'ül-Belağa, 309. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/215

[57] Bihar, 67/73/1

[58] a. g. e. s. 73

[59] a. g. e. s. 74/2

[60] Gurer’ul Hikem, 2501

[61] Nehc'ül-Belağa, 21. hikmet

[62] Gurer’ul Hikem, 2019

[63] Bihar, 78/79/61

[64] Gurer’ul Hikem, 194

[65] Emali’et-Tusi, 685/1456

[66] Bihar, 78/112/6

[67] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 16/97

[68] Tuhef’ul Ukul, 286

[69] Bihar, 77/183, 184

[70] Kenz’ul Ummal, 43134

[71] Bihar, 78/268/181

[72] a. g. e. 77/165/2

[73] Nehc'ül-Belağa, 118. hikmet

[74] Gurer’ul Hikem, 8795

[75] a. g. e. 4124

[76] Gurer’ul Hikem, 4362

[77] a. g. e. 3215

[78] a. g. e. 3216

[79] a. g. e. 8063

[80] a. g. e. 9239

[81] a. g. e. 1334

[82] Bihar, 77/165/2

[83] Nehc'ül-Belağa, 363. hikmet

[84] Tevbe suresi, 60. ayet

[85] Nehc'ül-Belağa, 167. hutbe

[86] a. g. e. 114

[87] a. g. e. 105. hikmet

[88] a. g. e. 113. hutbe

[89] a. g. e. 69. mektup

[90] a. g. e. 59

[91] Bihar, 23/99/3

[92] Nehc'ül-Belağa, 45. mektup

[93] el-Kafi, 2/81/3

[94] a. g. e. h. 1

[95] el-Kafi, 2/82/4

[96] a. g. e. h. 5

[97] Nehc'ül-Belağa, 113. hikmet

[98] Gurer’ul Hikem, 4731

[99] Nehc'ül-Belağa, 53. mektup

[100] a. g. e. 176. hutbe

[101] a. g. e. 182

[102] Gurer’ul Hikem, 3793

[103] el-Meviz’ul Adediyye, 293

[104] Nehc'ül-Belağa, 209. hutbe

[105] a. g. e. 328. hikmet

[106] a. g. e. 252 (bak. . tüm söze)

[107] a. g. e. 382

[108] Kenz’ul Ummal, 18859

[109] Emali’el Müfid, 317/1

[110] el-Kafi, 2/80/4

[111] Nehc'ül-Belağa, 216. hutbe

[112] Fakih, 2/626/3215

[113] Bihar, 68/391/40

[114] a. g. e. s. 388/39

[115] Zümer suresi, 56. ayet

[116] Gurer’ul Hikem, 987

[117] A’lam’ud-Din, 308

[118] Bihar, 78/370/4

[119] Nehc'ül-Belağa, 181. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/414

[120] Gurer’ul Hikem, 2580

[121] Bihar, 10/95/1

[122] Tuhef’ul Ukul, 356

[123] Bihar, 78/229/3

[124] Nehc'ül-Belağa, 331. hikmet

[125] a. g. e. 222. hutbe

[126] a. g. e. 31. hutbe

[127] a. g. e. 157. hutbe

[128] Nehc'ül-Belağa, 70. hikmet

[129] a. g. e. 108

[130] a. g. e. 127. hutbe

[131] İnşirah suresi, 7-8. ayetler

[132] Tenbih’ul Havatir, 1/60

[133] Fakih, 3/169/3635

[134] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 17/146

[135] el-Kafi, 8/152/136

[136] Gurer’ul Hikem, 9251

[137] a. g. e. 9743

[138] Nehc'ül-Belağa, 59. mektup

[139] Bihar, 77/419/40

[140] Sahifet’us-Seccadiye, 51, 11. dua

[141] a. g. e. s. 81, 20. dua

[142] a. g. e. s. 87; 20. dua

[143] a. g. e. 200, 47. dua

[144] Gurer’ul Hikem, 9684

[145] Emali’et-Tusi, 213/3

[146] Kenz’ul Ummal, 928

[147] Kitab’ul Garat, 2/585

[148] Emali’el Müfid, 30/3

[149] Rum suresi, 41. ayet

[150] Ra’d suresi, 11-12. ayetler

[151] Şura suresi, 30-31. ayetler

[152] Kalem suresi, 17. ayet

[153] Kehf suresi, 32. ayet

[154] Tefsir-i Ali b. İbrahim, 1/312

[155] el-Kafi, 8/58/20

[156] Fakih, 3/565/4934

[157] et-Terğib ve’t-Terhib, 2/568/3

[158] Bihar, 100/74/15

[159] Dur’ul Mensur, 3/127

[160] et-Terğib ve’t-Terhib, 2/331/6

[161] Kenz’ul Ummal, 929

[162] Emali’el Müfid, 235/5

[163] Nehc'ül-Belağa, 25. hutbe

[164] Zuhruf suresi, 32. ayet

[165] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 2/53/204

[166] İbn-i Ebi’l Hadid şöyle diyor: Yani insanları haktan mahrum kıldılar ve sonuçta insanlar para ve rüşvetle hakkı onlardan aldılar. Başka bir tabirle işleri yerli yerine oturtmadılar, devlet ve hükümet işlerini liyakati olan kimselere vermediler, din ve dünya işleri onların meyilleri, istekleri ve bozuk maksatları üzere uygulandı. Bu yüzden halk miras ve hakları tıpkı mal gibi parayla alıyorlardı.” İmam daha sonra şöyle buyurmuştur: “Onları batıl yola sevk ettiler, insanlar da onlara uydular” yani onları batıl bir yola attılar. Sonraki iş başına gelen nesil de o batıl metot üzere büyüdükleri için bu metodun hak ve doğru olduğunu zannettiler. Bu yüzden babalarına ve geçmişlerine uyuyor ve onların metodunu takip ediyorlardı.

[167] Nehc'ül-Belağa, 79. mektup; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/77

[168] Bihar, 75/353/62

[169] a. g. e. 77/258/1

[170] Kenz’ul Ummal, 5544

[171] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/303

[172] Tuhef’ul Ukul, 222

[173] Bihar, 2/67/9

[174] Gurer’ul Hikem, 542/106

[175] Kasas sursei, 4. ayet

[176] KAsas suresi, 76-77. ayetler

[177] İsra suresi, 4. ayet

[178] Maide suresi, 64. ayet

[179] Fecr suresi, 6-12. ayetler

[180] A’raf suresi, 74. ayet

[181] Hud suresi, 85. a yet

[182] Ankebut suresi, 20-30. ayetler

[183] Maide suresi, 33. ayet

[184] Neml suresi, 34. ayet

[185] Gurer’ul Hikem, 4033

[186] a. g. e. 4035

[187] el-Hisal, 37/12

[188] bakara suresi, 11. ayet

[189] et-Terğib ve’t-Terhib, 1/127/18

[190] Şuara suresi, 151-152. ayetler

[191] Fakih, 3/167/3625

[192] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[193] el-Kafi, 8/24/4

[194] Muhamemd suresi, 22. ayet

[195] Ra’d suresi, 25. ayet

[196] Yunus suresi, 80-81. ayetler

[197] Yusuf suresi, 73. ayet

[198] el-Kafi, 5/347/3

[199] Enfal, 73

[200] a. g. e. h. 1

[201] Nehc'ül-Belağa, 69. hutbe

[202] Emali’el Müfid, 207/40

[203] İrşad 1/272

[204] a. g. e. s. 281

[205] Nehc’üs-Saade, 1/226

[206] Gurer’ul Hikem, 3758

[207] el-Kafi, 8/361/551

[208] Emali’el Müfid, 175/6

[209] bakara suresi, 251. ayet

[210] el-Kafi, 2/451/1

[211] Nur’us-Sakaleyn, 1/253/1007

[212] a. g. e.

[213] Nehc'ül-Belağa, 198. hutbe

[214] a. g. e. 178. hutbe

[215] Maide suresi, 3. a yet

[216] En’am suresi, 121. ayet

[217] Bihar, 68/278/31

[218] Tevbe suresi, 67. ayet

[219] bakara suresi, 99. ayet

[220] Maide suresi 47. a yet

[221] Zuhruf suresi 54. ayet

[222] Tuhef’ul Ukul, 22

[223] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe

[224] a. g. e. 144

[225] Cami’ul Ahbar, 337/947

[226] Bihar, 14/48

[227] a. g. e. 71/290/60

[228] Nehc'ül-Belağa, 120. hikmet

[229] İsra suresi, 21. ayet

[230] bakara suresi, 253. ayet

[231] En’am suresi, 86. a yet

[232] Gurer’ul Hikem, 1136-1137

[233] a. g. e. 2477

[234] a. g. e. 2980

[235] Gurer’ul Hikem, 4268

[236] a. g. e. 6539

[237] a. g. e. 8677

[238] a. g. e. 6204

[239] Keşf’ul Gumme, 3/138

[240] Gurer’ul Hikem, 1925

[241] a. g. e. 7302

[242] Gurer’ul Hikem, 8845

[243] a. g. e. 7039

[244] a. g. e. 5834

[245] a. g. e. 6559

[246] a. g. e. 2131

[247] a. g. e. 892

[248] a. g. e. 7263

[249] Nehc'ül-Belağa, 62. hikmet

[250] Gurer’ul Hikem, 4534

[251] Nehc'ül-Belağa, 193. hutbe

[252] Gurer’ul Hikem, 5139

[253] Gurer’ul Hikem, 8905

[254] a. g. e. 8499

[255] a. g. e. 2178

[256] a. g. e. 4797

[257] a. g. e. 7179

[258] a. g. e. 4148

[259] a. g. e. 3357

[260] a. g. e. 805

[261] Gurer’ul Hikem, 3280

[262] a. g. e. 4899

[263] a. g. e. 10625

[264] a. g. e. 10663

[265] a. g. e. 2368

[266] a. g. e. 3492

[267] a. g. e. 9355

[268] a. g. e. 5234

[269] a. g. e. 5237

[270] a. g. e. 5254

[271] a. g. e. 6376

[272] a. g. e. 6379

[273] el-Kafi, 2/107/4

[274] Tenbih’ul Havatir, 1/124

[275] Gurer’ul Hikem, 3210

[276] a. g. e. 3579

[277] a. g. e. 3477

[278] Tenbih’ul Havatir, 1/100

[279] Nehc'ül-Belağa, 164. utbe

[280] a. g. e. 69. mektup

[281] Gurer’ul Hikem, 3323

[282] A’lam’ud-Din, 337/15

[283] Nehc'ül-Belağa, 125. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 8/103

[284] Kasas’ul Enbiya, 197/248

[285] Tenbih’ul Havatir, 1/100

[286] Tenbih’ul Havatir, 1/250

[287] Gurer’ul Hikem, 3386

[288] a. g. e. 2169

[289] a. g. e. 892

[290] a. g. e. 2054

[291] a. g. e. 2851

[292] a. g. e. 3913

[293] a. g. e. 5038

[294] Nehc'ül-Belağa, 468. hikmet

[295] el-Kafi, 2/307/4

[296] Kenz’ul Ummal, 16687

[297] Cami’ul Ahbar, 300/817

[298] Fatır suresi, 15. ayet

[299] Enbiya suresi, 8. ayet

[300] bakara suresi, 273. ayet

[301] Tövbe suresi, 60. ayet

[302] Kasas suresi, 24. ayet

[303] Mufredat-u Elfaz’il Kur’an, 641

[304] Golşen-i Raz’da yer alan şu beyit de hadiste yer alan bu anlama işaret etmektedir: “Yüz karalığı mümkün varlıktan her iki alemde

asla ayrılmamıştır, Allah daha iyi bilir”

[305] Bihar, 72/31/26

[306] Nehc'ül-Belağa, 163. hikmet

[307] a. g. e. 3

[308] Avail’ul Lai, 1/40/41

[309] Gurer’ul Hikem, 1309

[310] Cami’ul Ahbar, 299/816

[311] Gurer’ul Hikem, 3428

[312] a. g. e. 392

[313] Cami’ul Ahbar, 300/818

[314] Nehc'ül-Belağa, 319. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/227

[315] Cami’ul Ahbar, 299/817

[316] Kenz’ul Fevaid, Keraceki, 2/66

[317] el-Hisal, 206/24

[318] Nehc'ül-Belağa, 56. hikmet

[319] Bihar, 78/194/9

[320] a. g. e. 72/49/58

[321] a. g. e. s. 55/85

[322] Kenz’ul Ummal, 16595

[323] el-Kafi, 2/260/2

[324] Bihar, 72/48/5

[325] el-Kafi, 2/265/22

[326] el-Firdevs, 3/157/4424

[327] Kenz’ul Ummal, 44144

[328] Gurer’ul Hikem, 8947

[329] Kenz’ul Ummal, 16669

[330] a. g. e. 16670

[331] Müsned-i İbn-i Hanbel, 4/570/14057

[332] Kenz’ul Ummal, 16679

[333] Bihar, 72/46/57

[334] a. g. e. s. 47/58

[335] Kenz’ul Ummal, 16651

[336] el-Kafi, 2/263/12

[337] Bihar, 72/56/86

[338] a. g. e. 78/85/92

[339] a. g. e. 67/310/45

[340] Gurer’ul Hikem, 5904

[341] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 6/233

[342] Tuhef’ul Ukul, 225

[343] Mean’il-Ahbar, 244/1

[344] Bihar, 78/368/3

[345] a. g. e. 73/168/1

[346] Gurer’ul Hikem, 3342

[347] Nehc'ül-Belağa, 54. hikmet

[348] a. g. e. 38. hikmet

[349] Gurer’ul Hikem, 5326

[350] Bihar, 77/150/86

[351] el-Hisal, 87/19

[352] Bihar, 72/6/3

[353] a. g. e. 77/377/1

[354] a. g. e. c. 95/462

[355] a. g. e. 72/56/86

[356] Tuhef’ul Ukul, 286

[357] Gurer’ul Hikem, 2965

[358] a. g. e. 6547

[359] Nehc'ül-Belağa, 452. hikmet

[360] Tuhef’ul Ukul, 216

[361] Kenz’ul Ummal, 16582

[362] a. g. e. 16676

[363] Bihar, 72/35/27

[364] Mean’il-Ahbar, 165/1

[365] Bihar, 72/40/37

[366] a. g. e. h. 38

[367] el-Heraic ve’l-Ceraih, 2/739/54

[368] Bihar, 13/427/22

[369] Fakih, 3/166/3614

[370] Gurer’ul Hikem, 1536

[371] el-Kafi, 2/266/2

[372] Tenbih’ul Havatir, 1/303

[373] Gurer’ul Hikem, 2022

[374] a. g. e. 5904

[375] a. g. e. 6960

[376] Mean’il-Ahbar, 259/1

[377] Gurer’ul Hikem, 1308

[378] Bihar, 77/63/4

[379] Kehf suresi, 28. ayet

[380] En’am suresi, 52. ayet Bu ayetin nüzul sebebi şudur: “Fakir müminlerden bir grup Ashab-i Suffe adıyla Medine’de yaşıyordu. Resulullah (s.a.a) şahsen onlara yardımda bulunuyor, onları kendisine yakın tutuyordu. Yanına oturtuyor, onlarla arkadaş oluyordu. Zengin ve nimetler içindeki ashap bu işten dolayı Peygamberi kınıyor ve şöyle diyorlardı: “Onları kendi yanından kov.” Bir gün, Suffe ashabından birisi Peygamber’e sarılmış ve onunla sohbet ediyordu. Ensar’dan bir şahıs şöyle dedi: “Bunları kendinden kov ve uzaklaştır.” Bu esnada “…kovma.” ayeti nazil oldu. (Bihar’dan özet bir nakille, 72/38)

[381] el-Hisal, 614/10

[382] Bihar, 72/52/78

[383] a. g. e. s. 44/52

[384] a. g. e. s. 43/49

[385] Emali’es-Seduk, 359/5

[386] Bihar, 72/37/30

[387] Nehc'ül-Belağa, 2. hutbe

[388] Bihar, 77/212/1

[389] el-Hisal, 9/32

[390] Bihar, 74/81/83

[391] Gurer’ul Hikem, 5156

[392] Bihar, 74/101/6

[393] Tuhef’ul Ukul, 90

[394] Gurer’ul Hikem, 9055

[395] Bihar, 76/316/6

[396] a. g. e. s. 314/1

[397] Tuhef’ul Ukul, 221

[398] Bihar, 76/316/6

[399] a. g. e. 75/114/6

[400] Tuhef’ul Ukul, 220

[401] Bihar, 78/184/11

[402] a. g. e. 103/20/4

[403] a. g. e. 104/99/77

[404] el-Hisal, 504/2

[405] Gurer’ul Hikem, 5328

[406] Bihar, 72/11/11

[407] el-Kafi, 2/264/18

[408] bakara suresi 273. ayet

[409] Nehc'ül-Belağa, 68. hikmet

[410] el-Kafi, 2/231/4

[411] Gurer’ul Hikem, 8555

[412] Bihar, 78/249/87

[413] Gurer’ul Hikem, 1146

[414] el-Kafi, 2/260/3

[415] Kenz’ul Ummal, 16596

[416] a. g. e. 16649

[417] Bihar, 72/49/58

[418] Gurer’ul Hikem, 9816

[419] Bihar, 72/46/57

[420] Müsned-i İbn-i Hanbel, 1/504/2086

[421] Bihar, 72/54/85

[422] a. g. e. 71/267/17

[423] Metinde “Harif” diye yer alan bu kelime, Rivayetlerde bir yıl, yetmiş yıl ve bin yıl olarak tefsir edilmiştir.

[424] el-Kafi, 2/260/1

[425] Kenz’ul Ummal, 16576

[426] a. g. e. 16580

[427] a. g. e. 16621

[428] Bihar, 72/52/76

[429] Kehf suresi, 28. ayet

[430] Kenz’ul Ummal, 16654

[431] Kenz’ul Ummal, 16657

[432] Bihar, 72/25/19

[433] el-Kafi, 2/263/13

[434] Kenz’ul Ummal, 16655

[435] Bihar, 72/17/16

[436] Nehc'ül-Belağa, 160. hutbe

[437] Kenz’ul Ummal, 17100

[438] a. g. e. 17107

[439] Bihar, 72/49/60

[440] a. g. e. 77/187/10

[441] Tuhef’ul Ukul, 410

[442] Gurer’ul Hikem, 5285

[443] a. g. e. 5122

[444] Nehc'ül-Belağa, 150. hikmet

[445] a. g. e. 26. mektup

[446] a. g. e. 406. hikmet

[447] Kenz’ul Ummal, 16590

[448] a. g. e. 16593

[449] Tevbe suresi, 122. ayet

[450] Gurer’ul Hikem, 4076

[451] Bihar, 78/321/19

[452] Kenz’ul Ummal, 28690

[453] a. g. e. 28689

[454] Gurer’ul Hikem, 4133

[455] Nehc'ül-Belağa, 166. hutbe

[456] a. g. e. 110

[457] Kenz’ul Ummal, 28752

[458] et-Terğib ve’t-Terhib, 1/93/3

[459] Kenz’ul Ummal, 28768

[460] Gurer’ul Hikem, 7961

[461] Bihar, 1/176/44

[462] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[463] Kenz’ul Ummal, 5404

[464] Gurer’ul Hikem, 995

[465] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 6/71

[466] Kenz’ul Ummal, 28794

[467] el-Hisal, 40/27

[468] Bihar, 92/107/2

[469] Mişkat’ul Envar, 34

[470] Tevbe suresi, 122. ayet

[471] A’raf, 179

[472] Haşr suresi 13. ayet

[473] Iraki şöyle diyor: “Bu rivayeti Ebu Naim Hilye’de, Beyhaki ez-Züht’te Hatip ise kendi tarihinde, Suveyd bin Hars’ın hadisinden zayıf bir senetle nakletmişlerdir. (Meheccet’ul Beyza, haşiyesine müracaat ediniz.)

[474] Bu hadisi İbn-i Abdul Birr el-İlim ve muhtasar’da (s. 120) Ali bin Ebi Talib’den o da Peygamber’den (s.a.a) nakletmiştir. Sünen-i Daremi c. 1. s. 89’da da kendi senediyle Yahya bin Abbad’dan o da Ali’den (a.s) nakletmiştir. Hakeza Teysir’ul Vusul, c. 4, s. 162’de de Ali’den (a.s) nakletmiş ve şöyle demiştir: “Rezin de bunu nakletmiştir.” (Meheccet’ul Beyza’nın haşiyesine müracaat ediniz. )

[475] İbn-i Abdul Birr Muhtasar s. 121 de olduğu gibi el-İlim’de de Şeddad bin Evs’in hadisinden nakletmiştir; Müsned’in haşiyesinde basılan Kenz’ul Ummal’ın özeti, 4/36, Hatib’in Fi’l Muttefık ve’l Musterık adlı kitabından o da Şeddad bin Evs’ten nakletmitir ve Iraki şöyle demiştir: “Hadisin senedinde Sadaka bin Abdullah vardır ve bu da onlar nezdinde zayıftır. Onun zayıf olduğu üzere birleşmişlerdir. Bu hadis merfu’ olduğu için sahih değildir. Sahih olan Ebi Derda’nın, Ebi Kalebe’den naklettiği hadistir. Tam ve kamil fakih olamaz… (Meheccet’ul Beyza’nın haşiyesine bakınız.)

[476] İbn-i Abdul Birr Muhtasar, s. 121’de olduğu gibi el-İlim’de de nakletmiştir. (Adı geçen eser haşiyesinde)

[477] Buraya kadar Daremi sünen’inde (1/89) Hasan-i Basri senediyle nakletmiştir. (a.g.e haşiyesine bakınız.)

[478] Meheccet’ul Beyza, 1/81-83

[479] Munyet’ul Mürid, 157

[480] Tuhef’ul Ukul, 204

[481] Nehc'ül-Belağa, 90. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/243

[482] el-Kafi, 1/70/8

[483] Kenz’ul Ummal, 28950

[484] Bihar, 72/304/51

[485] a. g. e. 77/83/3

[486] Mean’il-Ahbar, 1/1

[487] a. g. e. 2/3

[488] Bihar, 2/208/101

[489] Kenz’ul Ummal, 5439

[490] Nehc’üs-Saade, 3/29

[491] Bihar, 2/54/24

[492] a. g. e. s. 55/28

[493] el-İhtisas, 232

[494] Bihar, 1/177/48

[495] a. g. e. s. 213/10

[496] Kenz’ul Ummal, 28755

[497] a. g. e. 28794

[498] Tuhef’ul Ukul, 204

[499] Bihar, 70/204/11

[500] Kenz’ul Ummal, 28909

[501] el-Kafi, 1/38/2

[502] a. g. e. h. 3

[503] a. g. e. h. 1

[504] Gurer’ul Hikem, 3963

[505] a. g. e. 3930

[506] a. g. e. 3948

[507] Bihar, 2/36/38

[508] Gurer’ul Hikem, 8784

[509] a. g. e. 878

[510] a. g. e. 935

[511] a. g. e. 369

[512] a. g. e. 85

[513] a. g. e. 1616

[514] a. g. e. 1395

[515] a. g. e. 1460

[516] a. g. e. 2124

[517] a. g. e. 2225

[518] a. g. e. 9458

[519] a. g. e. 3093

[520] a. g. e. 3098

[521] a. g. e. 4322

[522] a. g. e. 4105

[523] a. g. e. 5149

[524] a. g. e. 8319

[525] a. g. e. 6900

[526] bakara suresi, 219. ayet

[527] Haşr suresi, 21. ayet

[528] Bihar, 78/115/11

[529] el-Kafi, 2/54/1

[530] a. g. e. s. 55/5

[531] Gurer’ul Hikem, 10307

[532] Tenbih’ul Havatir, 1/52

[533] Gurer’ul Hikem, 4494

[534] Nehc'ül-Belağa, 153. hutbe

[535] a. g. e. 103

[536] a. g. e. 31. mektup

[537] a. g. e. 153. hutbe

[538] a. g. e. 333. hikmet

[539] a. g. e. 83. hutbe

[540] el-Müheccet’ül-Beyza, 8/194

[541] Bihar, 92/17/17

[542] Gurer’ul Hikem, 6564

[543] a. g. e. 8917

[544] Nehc'ül-Belağa, 113. hikmet

[545] Nehc'ül-Belağa, 5. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/93

[546] Bihar, 71/325/19

[547] a. g. e. s. 326/20

[548] Gurer’ul Hikem, 6546

[549] el-Kafi, 2/55/4

[550] Bihar, 71/323/6

[551] Tenbih’ul Havatir, 1/250

[552] Gurer’ul Hikem, 1147

[553] a. g. e. 1792

[554] a. g. e. 4494

[555] el-Müheccet’ül-Beyza, 8/195

[556] el-Kafi, 2/55/3

[557] Emali’et-Tusi, 146/240

[558] Bihar, 71/327/22

[559] a. g. e. s. 326/20

[560] Gurer’ul Hikem, 6537

[561] Bihar, 71/324/16

[562] Gurer’ul Hikem, 8462

[563] a. g. e. 6975

[564] a. g. e. 1278

[565] a. g. e. 8561

[566] a. g. e. 8564

[567] a. g. e. 9207

[568] Rum suresi, 9. ayet

[569] Al-i İmran suresi, 137. ayet

[570] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[571] Mü’minun suresi, 1-3. ayetler

[572] A’la suresi, 14-15. ayetler

[573] Şems suresi, 9-10. ayetler

[574] Cum’a suresi, 10. ayet

[575] Nur suresi, 31. ayet

[576] Maide suresi, 35. ayet

[577] A’raf suresi, 69. ayet

[578] Gurer’ul Hikem, 8357

[579] a. g. e. 2309

[580] Dur’ul Mensur, 2/724

[581] Mücadele suresi, 22. ayet

[582] Teğabün suresi, 16. ayet

[583] Gurer’ul Hikem, 1972

[584] Nehc'ül-Belağa, 5. hutbe

[585] En’am suresi, 21. ayet

[586] Yunus suresi, 17. ayet

[587] Mü’minun suresi, 117. ayet

[588] Yunus suresi, 69. ayet

[589] el-Kafi, 2/271/13

[590] Mişkat’ul Envar, 169

[591] Gurer’ul Hikem, 9113

[592] Gafir suresi, 44. ayet

[593] el-Hisal, 2118/43

[594] Bihar, 71/135/13

[595] Tefsir’ul Mizan, 17/334

[596] Tuhef’ul Ukul, 285

[597] Bihar, 71/148/44

[598] Tuhef’ul Ukul, 234

[599] Gurer’ul Hikem, 8070

[600] Tevbe suresi, 84. ayet

[601] Bihar, 6/242/64

[602] Müstedrek’ül-Vesail, 2/475/2502

[603] Bihar, 78/171/4

[604] et-Terğib ve’t-Terhib, 4/237/4

[605] el-Kafi, 3/242/2

[606] Bihar, 77/371/35

[607] Tenbih’ul Havatir, 1/284

[608] a. g. e. 2/224

[609] Gurer’ul Hikem, 4800

[610] a. g. e. 9916

[611] Nehc'ül-Belağa, 153. hutbe

[612] Mean’il-Ahbar, 343/1

[613] Nehc'ül-Belağa, 83. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 6/270

[614] Bihar, 6/228/29

[615] a. g. e. 78/143/6

[616] Emali’es-Seduk, 239/12

[617] Bihar, 6/242/61

[618] a. g. e. h. 62

[619] et-Terğib ve’t-Terhib, 4/363/12

[620] a. g. e. s. 365/15

[621] el-Kafi, 3/241/15

[622] Bihar, 6/235/52

[623] el-Kafi, 3/236/4

[624] el-Kafi, 2/90/8

[625] Tenbih’ul Havatir, 2/225

[626] Emali’et-Tusi, 28/31

[627] el-Kafi, 3/241/18

[628] Nehc'ül-Belağa, 20. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 1/298

[629] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 1/298

[630] ed-Deavat lil Ravendi, 264/756

[631] Sevab’ul A’mal, 55/1

[632] a. g. e. 179/1

[633] bakara suresi, 142. ayet

[634] et-Tehzib, 2/43/135

[635] Nur’us-Sakaleyn, 1/136/412

[636] Dur’ul Mensur, 1/343

[637] Mecme’ul Beyan, 1/413

[638] Tefsir-i el-Mizan, 1/331

[639] Tefsir-i el-Mizan, 1/335-337

[640] Tefsir-i el-Mizan, 1/337

[641] Yemen boylarından biri olup Mekke’de sükunet etmektedirler. İbrahim’in (a.s) oğlu Hz. İsmail onlardan evlenmiş ve bu sebeple de onlarla akraba olmuşlardır. Bu kabile daha sonra Harem’de bir takım kötülüklere baş vurunca Allah-u Teala da onları yok etmiştir. (Lisan’ul Arap, c. 12, s. 97)

[642] Bu yedi büyük ev, el-Mizan’in dipnotunda yer aldığına göre şunlardır: “1-Kabe, 2-İsfahan’da bir dağın tepesinde bulunan Mars, 3-Hindistan ülkesinde bulunan Mendusan, 4-Belh şehrinde bulunan Nevbahar, 5-Sen’a şehrinde bulunan Beyt-i Gemdan, 6-Horasan’ın Fergane şehrinde bulunan Kavisan, 7-Çin ülkesinin yüksekliklerinde bulunan bir ev.

[643] el-Mizan Tefsiri, 3/358-363

[644] Mekarim’ul Ahlak, 1/475/1632

[645] el-Kafi, 2/186/6

[646] Nevadir’ur-Ravendi, 19

[647] Bihar, 76/23/10

[648] Mean’il-Ahbar, 300/1

[649] el-Kafi, 2/185/1

[650] a. g. e. h. 3

[651] a. g. e. h. 2

[652] Sünen-i Ebi Davud, 5223

[653] Maide suresi, 32. ayet

[654] İsra suresi, 33. ayet

[655] Emali’es-Seduk, 28/4

[656] Sevab’ul A’mal, 327/7

[657] Kenz’ul Ummal, 39907

[658] a. g. e. 39951

[659] a. g. e. 39887

[660] el-Kafi, 7/271/2

[661] Sevab’ul A’mal, 327/8

[662] el-Kafi, 7/272/4

[663] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/293/6

[664] a. g. e. s. 296/19

[665] el-Kafi, 7/272/3

[666] Kenz’ul Ummal, 39909

[667] Fakih, 3/565/4934

[668] el-Kafi, 7/271/1

[669] Tefsir-i el-Mizan, 5/322

[670] Nisa, 93

[671] el-Kafi, 7/273/12

[672] Emali’el Müfid, 216/3

[673] Kenz’ul Ummal, 39952

[674] a. g. e. 39895; Vesail’uş-Şia, 8/615, 163. bölüm

[675] a. g. e. 39921

[676] el-Kafi, 7/272/7

[677] a. g. e. s. 276

[678] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/293/7

[679] Kenz’ul Ummal, 39880

[680] Sevab’ul A’mal, 328/9

[681] Maide suresi 32. ayet

[682] Kenz’ul Ummal, 367

[683] a. g. e. 380

[684] a. g. e. 382

[685] a. g. e. 386

[686] Vesail’uş-Şia, 11/113/1

[687] Kenz’ul Ummal, 39899

[688] a. g. e. 39904

[689] a. g. e. 13382

[690] a. g. e. 13381

[691] et-Terğib ve’t-Terhib, 2/156/1

[692] a. g. e. h. 2

[693] Nisa suresi, 29. ayet

[694] Kenz’ul Ummal, 39961

[695] a. g. e. 39965

[696] Fakih, 4/95/5163

[697] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/301/4

[698] el-Kafi, 3/112/8

[699] el-Heraic ve’l-Ceraih, 1/61/104

[700] Fakih, 4/171/5394

[701] Müstedrek’ül-Vesail, 11/120/12587

[702] a. g. e. s. 50/12406

[703] Kenz’ul Ummal, 31703

[704] Vesail’uş-Şia, 11/113/1

[705] Sahih-i Müslim, 1782

[706] Kamer suresi, 49. ayet

[707] FAtır suresi, 11. ayet

[708] Nehc'ül-Belağa, 180. hutbe

[709] a. g. e. 213

[710] a. g. e. 183

[711] Nehc'ül-Belağa, 65. hutbe

[712] Kenz’ul Ummal, 499

[713] a. g. e. 488

[714] Gurer’ul Hikem, 1412

[715] A’lam’ud-Din, 311

[716] Kenz’ul Ummal, 501

[717] et-Tevhid, 383/32

[718] el-Mehasin, 1/379/837

[719] Gurer’ul Hikem, 4306

[720] a. g. e. 7202

[721] Nehc'ül-Belağa, 379. hikmet

[722] Gurer’ul Hikem, 8934

[723] Kenz’ul Ummal, 481

[724] a. g. e. 1561

[725] a. g. e. 1567

[726] a. g. e. 539

[727] Nehc'ül-Belağa, 459. hikmet

[728] Bihar, 78/63/147

[729] Nehc'ül-Belağa, 16. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/120

[730] Gurer’ul Hikem, 1947

[731] a. g. e. 4037

[732] a. g. e. 4031

[733] a. g. e. 4071

[734] Gurer’ul Hikem, 1025

[735] et-Tevhid, 366/4

[736] Kenz’ul Ummal, 28082

[737] a. g. e. 633

[738] Kurb’ul Esnad, 95/320

[739] Bihar, 5/98/24

[740] a. g. e. 41/2/3

[741] el-Kafi, 2/58/5

[742] el-İrşad, 1/225

[743] Kenz’ul Ummal, 1560, bak. Nehc’ul Belağa, 78. hikmet

[744] el-İhticac, 1/492/121

[745] Kenz’ul Ummal, 566

[746] a. g. e. 563

[747] a. g. e. 564

[748] a. g. e. 558

[749] Bihar, 5/120/61

[750] Kenz’ul Ummal, 651

[751] a. g. e. 642

[752] Bihar, 5/54/93

[753] Kadir suresi, 1-5. ayetler

[754] Duhan suresi, 3. ayet

[755] Sevab’ul A’mal, 92/11

[756] el-Kafi, 4/155/3

[757] Gurer’ul Hikem, 953

[758] a. g. e. 865

[759] a. g. e. 1153

[760] a. g. e. 2185

[761] a. g. e. 3955

[762] a. g. e. 4038

[763] Nehc'ül-Belağa, 245. hikmet

[764] a. g. e. 11

[765] a. g. e. 69. mektup

[766] Nur suresi, 11. ayet

[767] Nur suresi, 4. ayet

[768] Bihar, 79/111/8

[769] Müstedrek’ül-Vesail, 11/361/13263

[770] Deaim’ul İslam, 2/458/1614

[771] el-Kafi, 7/208/16

[772] Fakih, 4/51/5075

[773] el-Kafi, 7/205/6

[774] a. g. e. s. 206/9

[775] Müstedrek’ül-Vesail, 18/90/22134

[776] Kenz’ul Ummal, 13362

[777] Fakih, 4/48/5063

[778] el-Kafi, 7/209/20

[779] Vesail’uş-Şia, 18/433/5

[780] el-Kafi, 7/2096/1

[781] a. g. e. 240/2

[782] a. g. e. 241/6

[783] a. g. e. s. 242/11

[784] a. g. e. s. 243/19

[785] Hİcr suresi, 87. ayet

[786] Kamer suresi, 17. ayet

[787] Kenz’ul Ummal, 4027

[788] Nevadir’ur-Ravendi, 21 ve 22

[789] Tefsir-i Ayyaşi, 1/3/2

[790] a. g. e. s. 6/11; bak. . tüm söze

[791] Nehc'ül-Belağa, 198. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 10/199

[792] Nehc'ül-Belağa, 176. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 10/18

[793] Nehc'ül-Belağa, 176. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 10/31

[794] Nehc'ül-Belağa, 183. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 10/115

[795] Gurer’ul Hikem, 3255

[796] Nehc'ül-Belağa, 147. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 9/103

[797] el-Kafi, 2/602/13

[798] el-Mehasin, 1/341/702

[799] Gurer’ul Hikem, 1664

[800] Nehc'ül-Belağa, 47. mektup

[801] Kenz’ul Ummal, 2961

[802] Nehc'ül-Belağa, 133. hutbe

[803] Kenz’ul Ummal, 2861

[804] Ahkaf suresi, 12. ayet

[805] Hud suresi, 17. ayet

[806] Kenz’ul Ummal, 4029

[807] Nehc'ül-Belağa, 147. hutbe

[808] Zümer suresi, 23. ayet

[809] Bihar, 77/122/23

[810] el-Kafi, 8/175/194

[811] Fakih, 4/402/5868

[812] Tuhef’ul Ukul, 150

[813] Bihar, 77/114/8

[814] a. g. e. 92/19/18

[815] Gurer’ul Hikem, 2543

[816] Nehc'ül-Belağa, 156. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 9/203

[817] Bihar, 92/15/8

[818] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 2/130/9

[819] İsra suresi, 82. ayet

[820] Yunus suresi, 57. ayet

[821] Fussilet surei, 44. ayet

[822] Nehc'ül-Belağa, 176. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 10/19

[823] Keşf’ul Gumme, 2/119

[824] Nehc’ül-Belağa, 156. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 9/203

[825] Kenz’ul Ummal, 2310

[826] Bihar, 92/19/18

[827] Kenz’ul Ummal, 2307

[828] Mean’il-Ahbar, 279

[829] Nehc'ül-Belağa, 176. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 10/18

[830] Mean’il-Ahbar, 279

[831] Nehc'ül-Belağa, 313. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/220

[832] Nehc'ül-Belağa, 158. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 9/217

[833] Kenz’ul Ummal, 2454

[834] el-Kafi, 2/599/3

[835] a. g. e. 1/60/6

[836] ed-Deavat lil Ravendi, 220/600

[837] Bihar, 92/19/18

[838] Kenz’ul Ummal, 2356

[839] Nehc'ül-Belağa, 110. hutbe

[840] Bihar, 92/19/18

[841] Kenz’ul Ummal, 2439

[842] Bihar, 92/186/2

[843] Kenz’ul Ummal, 2351

[844] a. g. e. 2354

[845] Bihar, 92/188/10

[846] Kenz’ul Ummal, 2330

[847] a. g. e. 2331

[848] a. g. e. 2368

[849] a. g. e. 4025

[850] a. g. e. 2382

[851] a. g. e. 2384

[852] a. g. e. 2320

[853] a. g. e. 2375

[854] a. g. e. 2386

[855] Nehc'ül-Belağa, 399. hikmet

[856] Kenz’ul Ummal, 2452

[857] a. g. e. 2317

[858] a. g. e. 2400

[859] a. g. e. 2478

[860] el-Kafi, 2/603/2

[861] Bihar, 92/208/5

[862] Kurb’ul Esnad, 5/16

[863] Kenz’ul Ummal, 2850

[864] a. g. e. 2849

[865] a. g. e. 2854

[866] Sevab’ul A’mal, 283/1

[867] Cami’ul Ahbar, 115/202

[868] Kenz’ul Ummal, 2289, 2289, 2290

[869] Müstedrek’ül-Vesail, 11/7/12275

[870] el-Hisal, 7/21

[871] Cami’ul Ahbar, 115/205

[872] Kenz’ul Ummal, 29890

[873] a. g. e. 2318

[874] a. g. e. 2278

[875] a. g. e. 2344

[876] a. g. e. 2345

[877] Kenz’ul Ummal, 4020

[878] el-Kafi, 2/604/5

[879] Kenz’ul Ummal, 4198

[880] a. g. e. 2347

[881] a. g. e. 2349

[882] Fatır suresi, 29. ayet

[883] Kenz’ul Ummal, 2257

[884] a. g. e. 2441

[885] Gurer’ul Hikem, 7633

[886] a. g. e. 8790

[887] Bihar, 92/17/18

[888] Kenz’ul Ummal, 2284

[889] a. g. e. 4032

[890] a. g. e. 2347

[891] a. g. e. 2349

[892] Bihar, 92/209/6

[893] Bihar, 92/190/2

[894] Kenz’ul Ummal, 2768

[895] Bihar, 92/190/2

[896] a. g. e. s. 195/10

[897] et-Terğib ve’t-Terhib, 2/364/9

[898] Kenz’ul Ummal, 2765

[899] el-Kafi, 2/616/11

[900] a. g. e. h. 10

[901] bakara suresi, 121. ayet

[902] Nehc'ül-Belağa, 17. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 1/284

[903] Nehc'ül-Belağa, 147. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 9/104

[904]Tenbih’ul Havatir, 2/236

[905] Dur’ul Mensur, 1/272

[906] Sahifet’us-Seccadiye, 158, 42. dua

[907] Bihar, 78/105/3

[908] Nehc'ül-Belağa, 121. hutbe

[909] a. g. e. 182

[910] Al-i İmran suresi, 187. ayet

[911] bakara suresi, 101. ayet

[912] el-Kafi, 8/53/16

[913] Nehc'ül-Belağa, 228. hikmet

[914] Bihar, 92/213/11

[915] Kenz’ul Ummal, 2751

[916] a. g. e. 2752

[917] Nahl suresi, 98. ayet

[918] Bihar, 92/216/24

[919] Tefsir-i Ayyaşi, 2/270/68

[920] Müzzemmil suresi, 4. ayet

[921] Nevadir’ur-Ravendi, 30

[922] Kenz’ul Ummal, 4117

[923] el-Kafi, 2/614/1

[924] Nehc'ül-Belağa, 193. hutbe

[925] Muhammed surei, 24. ayet

[926] Sad suresi, 29. ayet

[927] Mü’minun suresi, 68. ayet

[928] Nisa suresi, 82. ayet

[929] Bihar, 92/211/4

[930] a. g. e. s. 216/22

[931] Gurer’ul Hikem, 4493

[932] Kenz’ul Ummal, 2828

[933] a. g. e. 2815

[934] el-Kafi, 2/617/1

[935] Hadid suresi, 16. ayet

[936] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza (a.s), 2/182/5

[937] Bihar, 16/258/42

[938] Kenz’ul Ummal, 2777

[939] a. g. e. 2794

[940] a. g. e. 2824

[941] a. g. e. 4143

[942] el-Kafi, 2/614/3

[943] Bihar, 92/194/8

[944] Kenz’ul Ummal, 4201

[945] a. g. e. 2843

[946] Bihar, 92/184/19

[947] Kenz’ul Ummal, 2462

[948] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 10/23

[949] Kenz’ul Ummal, 2776

[950] a. g. e. 2845

[951] Misbah’uş-Şeria, 373

[952] Cami’ul Ahbar, 130/254

[953] İhtisas, 262

[954] Bihar, 77/100/1

[955] Kenz’ul Ummal, 4192

[956] el-Hisal, 143/165

[957] Kenz’ul Ummal, 2882

[958] el-Kafi, 2/608/6

[959] Sevab’ul A’mal, 337/1

[960] Kenz’ul Ummal, 2472

[961] Bihar, 92/20/18

[962] Kenz’ul Ummal, 4031

[963] a. g. e. 2316

[964] A’raf suresi, 204. ayet

[965] İsra suresi, 107-109. ayetler

[966] Meryem suresi, 58. ayet

[967] Hadid suresi, 16. ayet

[968] Bihar, 92/222/7

[969] a. g. e. s. 221/3

[970] Kenz’ul Ummal, 2461

[971] Bihar, 92/20/18

[972] a. g. e. s. 95/48

[973] Nehc'ül-Belağa, 18. hutbe

[974] Mean’il-Ahbar, 232/1

[975] Bihar, 92/107/1

[976] a. g. e. s. 110/11

[977] Kenz’ul Ummal, 2985

[978] Bihar, 92/111/20

[979] a. g. e.

[980] Münyet’ül-Mürid, 369

[981] Nehc'ül-Belağa, 55. mektup

[982] el-Kafi, 8/311/485

[983] Nehc'ül-Belağa, 158. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 9/217

[984] a. g. e. 87. hutbe

[985] Tefsir-i Ayyaşi, 1/5/9

[986] Al-i İmran suresi, 7. ayet

[987] Bihar, 92/186/3

[988] Kenz’ul Ummal, 3096

[989] Bihar, 93/4

[990] a. g. e. s. 11

[991] a. g. e. 92/382/15

[992] a. g. e. s. 383/19

[993] a. g. e. h. 21

[994] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 1/290/39

[995] Tefsir-i el-Mizan, 3/68

[996] Bihar, 92/381/12

[997] el-Kafi, 2/631/14

[998] Tefsir-i Ayyaşi, 1/10/5

[999] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 1/202/1

[1000] Nehc'ül-Belağa, 77. mektup

[1001] Dur’ul Mensur, 1/40

[1002] Kenz’ul Ummal, 2469

[1003] Dur’ul Mensur, 1/12

[1004] a. g. e.

[1005] a. g. e. 1/13

[1006] a. g. e.

[1007] a. g. e. 1/16

[1008] Kenz’ul Ummal, 2539

[1009] Fatır suresi, 32. ayet

[1010] Vakıa suresi, 10-11. ayetler

[1011] a. g. s. 88-89. ayetler

[1012] Mutaffifin suresi, 28. ayet

[1013] Hadisin metninde geçen “hevm ve heveman” kelimesi dönme anlamındadır. Zalimin kendi nefsi etrafında dönüşünden maksat ise, nefsinin isteklerine uyması ve tümüyle sadece nefsini razı etmesi için çabalamasıdır. İtidalli kimsenin kendi kalbi etrafında dömesinden maksat ise onun züht ve ibadet vesilesiyle temizlenmekle meşgul olmasıdır. İyiliklere doğru öne geçen kimsenin Rabbi etrafında dönüşünden maksat ise kendisini Allah için halis kılması, sürekli Allah’ı hatırlaması, Allah’tan gayrisini yad etmemesi, Allah’tan gayrisine ümit bağlamaması ve ondan başka bir şeyi kastetmemesidir. (el-Mizan, 17/50)

[1014] Mean’il-Ahbar, 104/1

[1015] el-Kafi, 1/214/1

[1016] Mecme’ul Beyan, 8/639

[1017] Tefsir-i el-Mizan, 17/49

[1018] Mecme’ul Beyan, 8/638

[1019] Kemaluddin, 276/25

[1020] Tuhef’ul Ukul, 393

[1021] Gurer’ul Hikem, 6159

[1022] a. g. e. 1756

[1023] Tenbih’ul Havatir, 1/224

[1024] Gurer’ul Hikem, 3139

[1025] el-Kafi, 8/69/24

[1026] Gurer’ul Hikem, 3243

[1027] el-Kafi, 2/123/11

[1028] Nehc'ül-Belağa, 109. hutbe

[1029] Kenz’ul Ummal, 18935

[1030] el-Kafi, 3/323/7

[1031] a. g. e. 6/269/4

[1032] el-Hisal, 81/5

[1033] el-Kafi, 5/261/7

[1034] a. g. e. 2/352/7

[1035] a. g. e. h. 8

[1036] İlel’uş-Şerayi’, 12/7

[1037] Kenz’ul Ummal, 1155

[1038] a. g. e. 1156

[1039] a. g. e. 21327

[1040] Bihar, 78/380/4

[1041] Gurer’ul Hikem, 1750

[1042] ed-Deavat lil Ravendi, 292/39

[1043] Gurer’ul Hikem, 7429

[1044] İkbal’ul A’mal, 3/299

[1045] Nur’us-Sakaleyn, 1/720/92

[1046] Bihar, 94/147/21

[1047] a. g. e. 94/156/22

[1048] Parmak uçlarından dirseğe kadar olan bir ölçü birimi

[1049] Açıldığı taktirde iki elin miktarınca bir ölçü birimi.

[1050] Kenz’ul Ummal, 1133

[1051] et-Terğib ve’t-Terhib, 4/103/30

[1052] a. g. e. s. 104/31

[1053] Kenz’ul Ummal, 1138

[1054] Gurer’ul Hikem, 3852

[1055] Mişkat’ul Envar, 251

[1056] Gurer’ul Hikem, 4477

[1057] a. g. e. 2056

[1058] a. g. e. 1801

[1059] Sevab’ul A’mal, 205/1

[1060] Mişkat’ul Envar, 45

[1061] Müstedrek’ül-Vesail, 11/178/12684

[1062] Nehc'ül-Belağa, 52. hutbe

[1063] a. g. e. 76. mektup

[1064] Kenz’ul Ummal, 43761

[1065] el-Kafi, 2/319/14

[1066] el-Hİsal, 630/10

[1067] Vesail’uş-Şia, 16/111/2

[1068] el-Hilaf, 3/157

[1069] el-Kafi, 7/395/5

[1070] Sıfat’uş-Şia, 116/60

[1071] el-Kafi, 3/536/1

[1072] Fakih, 4/31/5017

[1073] Müstedrek’ül-Vesail, 16/32/19030

[1074] Kurb’ul Esnad, 54/175

[1075] Vesail’uş-Şia, 18/498/3

[1076] el-Kafi, 7/223/9

[1077] Hadid suresi, 11. ayet

[1078] Gurer’ul Hikem, 8072

[1079] Nehc'ül-Belağa, 90. hutbe

[1080] a. g. e. 183

[1081] et-Terğib ve’t-Terhib, 2/40/3

[1082] a. g. e. s. 41/3

[1083] Fakih, 2/58/1697

[1084] Mekarim’ul Ahlak, 1/293/910

[1085] Sevab’ul A’mal, 167/3

[1086] Kenz’ul Ummal, 15373

[1087] Bihar, 103/138/2

[1088] Kenz’ul Ummal, 15374

[1089] Bihar, 103/139/9

[1090] a. g. e. s. 140/11

[1091] el-Hisal, 130/135

[1092] Sevab’ul A’mal, 167/4

[1093] Yüz ritil

[1094] a. g. e. s. 341/1

[1095] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1096] Emali’es-Seduk, 350/1

[1097] bakara suresi, 280. ayet

[1098] Bihar, 103/151/17

[1099] el-Kafi, 8/9/1

[1100] et-Terğib ve’t-Terhib, 2/46/15

[1101] Sevab’ul A’mal, 166/1

[1102] Kenz’ul Ummal, 15379

[1103] a. g. e. 15398

[1104] a. g. e. 15405

[1105] a. g. e. 15424

[1106] et-Terğib ve’t-Terhib, 2/44/7

[1107] Sevab’ul A’mal, 167/5

[1108] Al-i İmran suresi, 44. ayet

[1109] Saffat suresi, 141. ayet

[1110] Fakih, 3/92/3391

[1111] el-Kafi, 7/158/3

[1112] el-Fakih, 3/89/3388

[1113] a. g. e. s. 92/3390

[1114] Sünen-i Ebi Mace, 2348

[1115] Vesail’uş-Şia, 18/188/5

[1116] a. g. e. h. 6

[1117] Sünen-i Ebi Mace, 2347

[1118] el-Fakih, 3/92/3389

[1119] Kenz’ul Ummal, 34626

[1120] a. g. e. 34623

[1121] Besair’ud-Derecat, 10/1

[1122] Bihar, 2/93/22

[1123] Tefsir-i Ayyaşi, 2/123/23

[1124] Nur’us-Sakaleyn, 3/1960/325

[1125] a. g. e. s. 422/46

[1126] el-Kafi, 4/25/1

[1127] a. g. e. 5/162/1

[1128] a. g. e. s. 164/6

[1129] Fakih, 3/268/3968

[1130] Bihar, 78/10/67

[1131] Gurer’ul Hikem, 565

[1132] a. g. e. 334 ve 335

[1133] Kenz’ul Ummal, 5434

[1134] Bihar, 71/342/15

[1135] Fakih, 2/64/1720

[1136] el-Hisal, 620/10

[1137] Gurer’ul Hikem, 9165

[1138] Fakih, 2/64/1721

[1139] Bihar, 71/347/13

[1140] Gurer’ul Hikem, 9048

[1141] Emali’et-Tusi, 8/8

[1142] Tenbih’ul Havatir, 1/167

[1143] Derret’ul Bahire, 43

[1144] Gurer’ul Hikem, 6364

[1145] a. g. e. 1501

[1146] Bihar, 76/269/17

[1147] el-Hisal, 10/36

[1148] Tenbih’ul Havatir, 1/167

[1149] A’raf sursei, 176. ayet

[1150] Yusuf suresi, 3. ayet

[1151] a. g. s. 111. ayet

[1152] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe

[1153] a. g. e. 110. hutbe

[1154] Tefsir-i el-Mizan, 11/75

[1155] el-Kafi, 7/263/20

[1156] Bihar, 72/264/1

[1157] a. g. e.

[1158] bakara suresi, 179. ayet

[1159] a. g. s. 178. ayet

[1160] a. g. s. 194. ayet

[1161] Maide suresi, 45. ayet

[1162] İsra suresi, 33. ayet

[1163] Emali’el Müfid, 53/15

[1164] Tefsir-i Mensub ila İmam Askeri, 595/354

[1165] EMali’et-Tusi, 494/1082

[1166] Nehc'ül-Belağa, 252. hikmet

[1167] Gurer’ul Hikem, 5394

[1168] Tefsir-i Ayyaşi, 1/324/128

[1169] Kenz’ul Ummal, 39831

[1170] Maide suresi, 45. ayet

[1171] Maide suresi, 32. ayet

[1172] Zilzal suresi, 7-8. ayetler

[1173] bakara suresi, 175. ayet

[1174] el-Mizan tefsiri, 1/434-438

[1175] Maide suresi, 45. ayet

[1176] Kenz’ul Ummal, 39850

[1177] a. g. e. 39851

[1178] a. g. e. 39861

[1179] a. g. e. 39854

[1180] a. g. e. 39853

[1181] el-Kafi, 7/358/1

[1182] a. g. e. h. 2

[1183] Tevbe suresi, 51. ayet

[1184] Enfal suresi, 42. ayet

[1185] Ahzab suresi, 38. ayet

[1186] Nehc'ül-Belağa, 191. hutbe

[1187] a. g. e. 160

[1188] Nehc'ül-Belağa, 216

[1189] Gurer’ul Hikem, 3432

[1190] et-Tevhid, 364/1

[1191] Derret’ul Bahire, 33

[1192] Hazirin, Sıffin dolaylarında bir şehir adıdır.

[1193] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1194] a. g. e. 227. hutbe

[1195] Bihar, 5/121/64

[1196] Fussilet suresi, 12. ayet

[1197] İsra suresi, 23. ayet

[1198] İsra suresi, 4. ayet

[1199] Gafir suresi, 20. ayet

[1200] Zümer suresi, 69. ayet

[1201] Yusuf suresi, 41. ayet

[1202] Secde suresi, 7. ayet

[1203] A’raf suresi, 28. ayet

[1204] Enbiya suresi, 16. ayer

[1205] Müminun suresi, 115. ayetk

[1206] Kamer suresi, 49. ayet

[1207] Zariyat suresi, 56. ayet

[1208] Hac suresi, 37. ayet

[1209] Şeyh Mufid’in (r.a) sözleri burada bitmektedir.

[1210] Bihar, 5/97-101

[1211] Bakara suresi, 117. ayet

[1212] Fussilet suresi, 12. ayet

[1213] Yusuf suresi, 41. ayet

[1214] İsra suresi, 4. ayet

[1215] a. g. a. 23. ayet

[1216] Yunus suresi, 93. ayet

[1217] Zümer suresi, 75. ayet

[1218] En’am suresi, 62. ayet

[1219] Ra’d suresi, 41. ayet

[1220] Kaf suresi, 29. ayet

[1221] Sad suresi, 84. ayet

[1222] Tefsir-i el-Mizan, 13/72-75

[1223] Kenz’ul Ummal, 522

[1224] el-Kafi, 6/13/3

[1225] a. g. e. s. 14/4

[1226] Dehr/İnsan suresi 30. ayet

[1227] Tekvir suresi, 29. ayet

[1228] Ra’d suresi, 11. ayet

[1229] Kenz’ul Ummal, 44166

[1230] a. g. e. 14972

[1231] a. g. e. 14973

[1232] Nehc'ül-Belağa, 56. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 4/33

[1233] Nehc’üs-Saade, 2/259

[1234] Kenz’ul Ummal, 44228

[1235] Nehc’üs-Saade, 2/420

[1236] a. g. e. s. 580

[1237] a. g. e. s. 585

[1238] Nehc’üs-Saade, 3/298

[1239] Kenz’ul Ummal, 31452

[1240] Nehc'ül-Belağa, 150. hutbe

[1241] Bihar, 82/130/10

[1242] Emali’es-Seduk, 439/15

[1243] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 1/141/42

[1244] et-Temhis, 58/118

[1245] Tuhef’ul Ukul, 48

[1246] e-Kafi, 2/62/8

[1247] et-Temhis, 55/109

[1248] et-Temhis, 59/123

[1249] el-Kafi, 5/262/2

[1250] Nehc'ül-Belağa, 109. hutbe

[1251] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 1/141/42

[1252] Kenz’ul Ummal, 482

[1253] a. g. e. 483

[1254] Bihar, 82/132/16

[1255] Gurer’ul Hikem, 3225

[1256] Nehc'ül-Belağa, 228. hikmet

[1257] a. g. e. 192. hutbe

[1258] Ahkaf suresi, 29. ayet

[1259] Bakara suresi, 200. ayet

[1260] İsra suresi, 23. ayet

[1261] Kasas suresi, 44. ayet

[1262] Hicr suresi, 66. ayet

[1263] İsra suresi 4. ayet

[1264] Taha suresi, 72. ayet

[1265] Enfal suresi, 42. ayet

[1266] İbrahim suresi, 22. ayet

[1267] Yusuf suresi, 41. ayet

[1268] Meryem suresi, 21. ayet

[1269] Kasas suresi, 29. ayet

[1270] Kasas suresi, 28. ayet

[1271] Zümer suresi, 75. ayet

[1272] Gafir suresi, 20. ayet

[1273] En’am suresi, 57. ayet

[1274] Yunus suresi, 54. ayet

[1275] Fussilet suresi, 12. ayet

[1276] Zuhruf suresi, 77. ayet

[1277] Fatır suresi, 34. ayet

[1278] Sebe suresi, 14. ayet

[1279] Bihar, 93/18-20

[1280] Derret’ul Bahire, 44

[1281] A’lam’ud-Din, 309

[1282] Bihar, 5/95/17

[1283] Sad suresi, 26. ayet

[1284] el-Kafi, 7/406/2

[1285] a. g. e. h. 1

[1286] Nisa suresi, 60. ayet

[1287] Al-i İmran suresi, 23. ayet

[1288] el-Kafi, 7/412/5

[1289] a. g. e. s. 411/1

[1290] el-Kafi, 7/411/3

[1291] Sad suresi, 26. ayet

[1292] Nisa sursei, 58. ayet

[1293] Maide suresi, 42. ayet

[1294] Bihar, 104/266/20

[1295] Gurer’ul Hikem, 3223

[1296] el-Fakih, 3/2/3216

[1297] Sünen-i Kübra, 10/150/20162

[1298] et-Tehzib, 6/303/846

[1299] Nisa suresi, 65. ayet

[1300] Bihar, 2/204/89

[1301] el-Kafi, 1/67/10

[1302] Sahih-i Müslim, 2357

[1303] Maide suresi, 44, 45, 47. ayetler

[1304] Tefsir-i Ayyaşi, 1/323/120

[1305] Bihar, 104/265/14

[1306] Dur’ul Mensur, 3/89

[1307] Nehc'ül-Belağa, 17. hutbe

[1308] et-Tehzib, 6/224/537

[1309] Kenz’ul Ummal, 14999

[1310] Müstedrek’ül-Vesail, 17/243/21233

[1311] Vesail’uş-Şia, 18/8/8

[1312] Kenz’ul Ummal, 14991

[1313] Fakih, 3/6/3226

[1314] a. g. e. 3/5/3224

[1315] Kenz’ul Ummal, 14988

[1316] a. g. e. 14989

[1317] a. g. e. 15008

[1318] a. g. e. 15009

[1319] a. g. e. 14994

[1320] a. g. e. 14995

[1321] Müstedrek’ül-Vesail, 17/407/21682

[1322] Sünen-i Ebi Davud, 3578

[1323] Nehc'ül-Belağa, 53. mektup; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 17/58

[1324] Bihar, 104/264/5

[1325] Nehc'ül-Belağa, 110. hikmet

[1326] Vesail’uş-Şia, 18/155/1

[1327] Müstedrek’ül-Vesail, 17/350/21550

[1328] Kenz’ul Ummal, 15032

[1329] a. g. e. 15033

[1330] Müstedrek’ül-Vesail, 17/359/21581

[1331] el-Kafi, 7/413/1

[1332] Sünen-i Ebi Davud, 3582

[1333] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 2/65/286

[1334] Fakih, 3/13/3238

[1335] Bihar, 104/277/7

[1336] Kenz’ul Ummal, 15023

[1337] Fakih, 3/11/3224

[1338] el-Kafi, 7/413/5

[1339] Kenz’ul Ummal, 15030

[1340] Müstedrek’ül-Vesail, 17/349/21545

[1341] a. g. e. h. 21544

[1342] Kenz’ul Ummal, 15040

[1343] el-Kafi, 7/413/1

[1344] a. g. e. h. 4

[1345] a. g. e. h. 5

[1346] el-Fakih, 3/14/3240

[1347] a. g. e. h. 3241

[1348] Müstedrek’ül-Vesail, 17/350/21549

[1349] Kenz’ul Ummal, 14433

[1350] a. g. e. 14992

[1351] a. g. e. 44261

[1352] el-Kafi, 2/146/12

[1353] Gurer’ul Hikem, 4095

[1354] Kenz’ul Ummal, 14427

[1355] a. g. e. 14993

[1356] a. g. e. 14986

[1357] a. g. e. 14985

[1358] el-Kafi, 7/410/1

[1359] Kenz’ul Ummal, 14597

[1360] a. g. e. 15019

[1361] a. g. e. 14428

[1362] el-Kafi, 7/407/1

[1363] Kenz’ul Ummal, 14981

[1364] a. g. e. 14980

[1365] a. g. e. 14921

[1366] Bihar, 104/275/1

[1367] el-Hisal, 585/12

[1368] Müstedrek’ül-Vesail, 14/286/16732

[1369] bakara suresi, 188. ayet

[1370] Kenz’ul Ummal, 15043

[1371] Mean’il-Ahbar, 279

[1372] Bihar, 14/5/13, bak hadisin tamamına, ve hakeza 14,15,16. ve 20. hadislere bak.

[1373] Bihar, 14/14/23

[1374] el-Hisal, 311/88

[1375] Tenbih’ul Havatir, 2/171

[1376] el-Fakih, 3/7/3231

[1377] Nehc'ül-Belağa, 18. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 1/288

[1378] Deaim’ul İslam, 1/92

[1379] Emali’el Müfid, 286/5

[1380] Emali’et-Tusi, 30/31

[1381] Kenz’ul Ummal, 14456

[1382] a. g. e. 14990

[1383] Sünen-i Ebi Davud, 3585

[1384] Müstedrek’ül-Vesail, 17/348/21542

[1385] el-Fakih, 3/11/3235

[1386] el-Kafi, 7/407/3

[1387] a. g. e. s. 413/1

[1388] Vesail’uş-Şia, 18/582/2

[1389] Kenz’ul Ummal, 14463

[1390] Gurer’ul Hikem, 3936

[1391] a. g. e. 3011

[1392] Nehc'ül-Belağa, 220. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/42

[1393] el-Kafi, 7/415/1

[1394] Vesail’uş-Şia, 18/217/4

[1395] Kenz’ul Ummal, 1210

[1396] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 20/46

[1397] Gurer’ul Hikem, 261

[1398] a. g. e. 2046

[1399] a. g. e. 6309

[1400] Tuhef’ul Ukul, 371

[1401] bakara suresi, 283. ayet

[1402] Kaf suresi, 33. ayet

[1403] En’am suresi, 125. ayet

[1404] Hicr suresi, 97. ayet

[1405] Ahzap suresi, 10. ayet

[1406] Maide suresi, 7. ayet

[1407] Tefsir-i el-Mizan, 2/223

[1408] İlel’uş-Şerayi’, 109/8

[1409] Kenz’ul Ummal, 1222

[1410] el-Hisal, 31/109

[1411] Kenz’ul Ummal, 1223

[1412] a. g. e. 1205

[1413] İlel’uş-Şerayi’, 109/7

[1414] Kenz’ul Ummal, 1125

[1415] Nevadir’ur-Ravendi, 7

[1416] Derret’ul Bahire, 39

[1417] Mişkat’ul Envar, 257

[1418] Emali’et-Tusi, 536/1162

[1419] Nehc'ül-Belağa, 165. hutbe

[1420] Nevadir’ur-Ravendi, 4

[1421] Mean’il-Ahbar, 395/51

[1422] Kenz’ul Ummal, 1126

[1423] Mean’il-Ahbar, 395/50

[1424] Bihar, 70/59/39

[1425] Nehc'ül-Belağa, 147. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/346

[1426] Gurer’ul Hikem, 11005

[1427] Gurer’ul Hikem, 3449

[1428] a. g. e. 3078

[1429] Misbah’uş-Şeria, 20

[1430] Şuara suresi, 87-89. ayetler

[1431] Saffat suresi, 83-84. ayetler

[1432] Müstedrek’ül-Vesail, 1/113/124

[1433] el-Kafi, 2/16/5

[1434] Nur’us-Sakaleyn, 4/58/50

[1435] a. g. e. h. 51

[1436] Bihar, 78/164/1

[1437] Gurer’ul Hikem, 10874

[1438] Tuhef’ul Ukul, 504

[1439] Bihar, 78/8/64

[1440] Tuhef’ul Ukul, 235

[1441] Gurer’ul Hikem, 4112

[1442] Ra’d suresi, 28. ayet

[1443] Fetih suresi, 4. ayet

[1444] FEcr suresi, 27-28. ayetler

[1445] Mişkat’ul Envar, 255

[1446] Tefsir-i Ayyaşi, 1/377/95

[1447] el-Kafi, 3/127/2

[1448] Kenz’ul Ummal, 3043

[1449] el-Hisal, 240/90

[1450] el-Kafi, 8/215/260

[1451] Bihar, 70/59/39

[1452] İkbal’ul A’mal, 3/299

[1453] Bihar, 94/147/21

[1454] Gurer’ul Hikem, 4486

[1455] Nehc'ül-Belağa, 154. hutbe

[1456] Kurb’ul Esnad, 33/108

[1457] el-Kafi, 2/267/2

[1458] a. g. e. s. 266/1

[1459] a. g. e. s. 267/3

[1460] Tefsir-i Ayyaşi, 1/150/495

[1461] el-Mehasin, 1/318/633

[1462] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/497/3

[1463] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe

[1464] a. g. e. 187. hutbe

[1465] a. g. e. 193. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/11

[1466] Nehc'ül-Belağa, 312. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/219

[1467] A’lam’ud-Din, 304

[1468] Bihar, 78/353/9

[1469] Derret’ul Bahire, 43

[1470] Nehc'ül-Belağa, 91. hikmet

[1471] Ahzab suresi, 33. ayet

[1472] Gurer’ul Hikem, 6021

[1473] a. g. e. 6020

[1474] a. g. e. 6017

[1475] el-Mehasin, 1/457/1058

[1476] Gurer’ul Hikem, 6777

[1477] Tuhef’ul Ukul, 393

[1478] Bihar, 94/128/19

[1479] En’am suresi, 125. ayet

[1480] İnşirah suresi, 1. ayet

[1481] Mecme’ul Beyan, 4/561

[1482] Mekarim’ul Ahlak, 2/340/2660

[1483] Bihar, 94/150/21

[1484] Gafir sursei, 35. ayet

[1485] Yunus suresi, 74. ayet

[1486] Rum suresi, 59. ayet

[1487] A’raf suresi, 101. ayet

[1488] Kenz’ul Ummal, 10213

[1489] A’lam’ud-Din, 340

[1490] Bihar, 45/8

[1491] Casiye suresi, 23. ayet

[1492] bakara suresi, 7. ayet

[1493] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 1/123/16

[1494] A’raf suresi, 179. ayet

[1495] En’am suresi, 39. ayet

[1496] Nehc'ül-Belağa, 88. hutbe

[1497] Hac suresi, 46. ayet

[1498] İsra suresi, 72. ayet

[1499] Emali’es-Seduk, 395/1

[1500] Nur’us-Sakaleyn, 3/197/356

[1501] Fakih, 1/379/1109

[1502] el-İhticac, 2/165/193

[1503] Nur’us-Sakaleyn, 3/195/350

[1504] Mutaffifin suresi, 14-15. ayetler

[1505] Tuhef’ul Ukul, 397

[1506] Nur’us-Sakaleyn, 5/532/24

[1507] Gurer’ul Hikem, 6689

[1508] Kenz’ul Ummal, 10288

[1509] Nehc'ül-Belağa, 64. mektup

[1510] Nehc'ül-Belağa, 58. mektup

[1511] Al-i İmran suresi, 8. ayet

[1512] Saf suresi, 5. ayet

[1513] Al-i İmran suresi, 7. ayet

[1514] Tuhef’ul Ukul, 388

[1515] Nehc'ül-Belağa, 151. hutbe

[1516] Tuhef’ul Ukul, 151

[1517] Kenz’ul Ummal, 1682

[1518] bakara suresi, 74. ayet

[1519] Tuhef’ul Ukul, 296

[1520] Cami’ul Ahbar, 383/1071

[1521] Nehc'ül-Belağa, 83. hutbe

[1522] a. g. e. 31. mektup

[1523] Maide suresi, 13. ayet

[1524] Hadid suresi, 16. ayet

[1525] İlel’uş-Şerayi’, 81/1

[1526] el-Kafi, 2/329/1

[1527] Bihar, 14/309/17

[1528] Emali’et-Tusi, 3/1

[1529] el-Hisal, 126/122

[1530] Keşf’ul Gumme, 3/140

[1531] Tenbih’ul Havatir, 2/120

[1532] Müstedrek’ül-Vesail, 12/94/13613

[1533] a. g. e. s. 93/13609

[1534] Kenz’ul Ummal, 21133

[1535] Tuhef’ul Ukul, 214

[1536] ed-Deavat lil Ravendi, 269/767

[1537] bakara suresi, 10. ayet

[1538] Emali’et-Tusi, 146/240

[1539] Nehc'ül-Belağa, 185. hutbe

[1540] el-Kafi, 2/300/1

[1541] a. g. e. s. 275/28

[1542] el-Kafi, 2/268/1

[1543] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/231/24

[1544] Nehc'ül-Belağa, 53. mektup

[1545] Gurer’ul Hikem, 5696

[1546] Yunus suresi, 57. ayet

[1547] Nehc'ül-Belağa, 108. hutbe

[1548] el-Kafi, 8/66/22

[1549] Nehc'ül-Belağa, 198. hutbe

[1550] Nehc'ül-Belağa, 109. hutbe

[1551] el-Hisal, 228/65

[1552] Emali’et-Tusi, 83/122

[1553] el-Hisal, 125/122

[1554] Mean’il-Ahbar, 335/1

[1555] Bihar, 94/142/21

[1556] Nehc'ül-Belağa, 349. hikmet

[1557] a. g. e. 31. mektup

[1558] Derret’ul Bahire, 22

[1559] A’lam’ud-Din, 297

[1560] Tuhef’ul Ukul, 393

[1561] Bihar, 1/204/22

[1562] Gurer’ul Hikem, 9769

[1563] Nehc'ül-Belağa, 133. hutbe

[1564] el-Kafi, 1/41/6

[1565] Nehc'ül-Belağa, 176. hutbe

[1566] Bihar, 77/208/1

[1567] Gurer’ul Hikem, 7635

[1568] a. g. e. 6313

[1569] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1570] Tuhef’ul Ukul, 285

[1571] Mişkat’ul Envar, 167

[1572] A’lam’ud-Din, 365/33

[1573] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1574] a. g. e. 103. hikmet

[1575] a. g. e. 176. hutbe

[1576] a. g. e. 222

[1577] Kenz’ul Ummal, 42130

[1578] Gurer’ul Hikem, 4561, 4562

[1579] İddet’ud-Dai, 249

[1580] Tenbih’ul Havatir, 2/122

[1581] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1582] a. g. e.

[1583] Gurer’ul Hikem, 68

[1584] Nehc'ül-Belağa, 373. hikmet

[1585] Bihar, 94/385/3

[1586] Gurer’ul Hikem, 3083

[1587] Bihar, 94/150/21

[1588] Nehc'ül-Belağa, 176. hutbe

[1589] Tuhef’ul Ukul, 20

[1590] Gurer’ul Hikem, 3082

[1591] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1592] el-Fakih, 3/560/4924

[1593] Enfal suresi, 24. ayet

[1594] Tefsir-i Ayyaşi, 2/52/35, 36

[1595] a. g. e. h. 37

[1596] a. g. e. h. 38

[1597] el-Kafi, 8/22/4

[1598] Gurer’ul Hikem, 4429

[1599] Tuhef’ul Ukul, 37

[1600] Bihar, 78/11/70

[1601] Tuhef’ul Ukul, 285

[1602] Emali’et-Tusi, 301/595

[1603] Tuhef’ul Ukul, 358

[1604] a. g. e. 304

[1605] Derret’ul Bahire, 44

[1606] Sevab’ul A’mal, 138/1

[1607] Gurer’ul Hikem, 3433

[1608] Tuhef’ul Ukul, 393

[1609] Maide suresi, 104. ayet

[1610] Zuhruf suresi, 23. ayet

[1611] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/341/23

[1612] Mean’il-Ahbar, 266/1

[1613] Nihaye, 1/67

[1614] Dili ve kalbi

[1615] Emali’et-Tusi, 514/1125

[1616] Mean’il-Ahbar, 169/1

[1617] a. g. e. 180/1

[1618] Durr’ul Mensur, 4/174

[1619] el-Mehasin, 1/383/847

[1620] a. g. e. h. 848

[1621] el-Kafi, 8/54/16

[1622] Bihar, 5/305/23

[1623] el-İhticac, 2/510/337

[1624] a. g. e. s. 159/192

[1625] Hac suresi, 78. ayet

[1626] bakara suresi, 6. ayet

[1627] Tefsir-i el-Mizan, 1/209

[1628] Kalem suresi, 1. ayet

[1629] Alak suresi, 4. ayet

[1630] Gurer’ul Hikem, 6339

[1631] a. g. e. 5437

[1632] Harif, bir mevsim, bir yıl, yetmiş yıl veya her yılı bin yıl olan bin yıl demektir. (Mecme’ul Bahreyn)

[1633] Kenz’ul Ummal, 14957

[1634] bakara suresi, 219. ayet

[1635] Maide suresi, 3. ayet

[1636] a. g. s. 90-91. ayetler

[1637] el-Kafi, 5/124/9

[1638] Tefsir-i Ayyaşi, 1/339/182

[1639] el-Hisal, 26/92

[1640] Kurb’ul Esnad, 174/641

[1641] Emali’et-Tusi, 336/681

[1642] el-Kafi, 5/122/1

[1643] a. g. e. s. 123/6

[1644] Tefsir-i Ayyaşi, 1/322/116

[1645] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 2/22/50

[1646] el-Kafi, 5/123/2

[1647] Tavla, büyük davul, küçük davul, ud tambur veya tavla, satranç ve küçük davulun toplamı (Mecme’ul Bahreyn)

[1648] Sünen-i Ebi Davud, 3696

[1649] Yusuf suresi, 87. ayet

[1650] Hicr suresi, 56. ayet

[1651] Fussilet suresi, 49. ayet

[1652] Nehc'ül-Belağa, 87. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/239

[1653] Tuhef’ul Ukul, 214

[1654] Kenz’ul Ummal, 5869

[1655] Bihar, 77/211/1

[1656] a. g. e. 94/99/13

[1657] a. g. e. 77/42/10

[1658] a. g. e. 72/338/1

[1659] Nehc'ül-Belağa, 115. hutbe

[1660] a. g. e. 143

[1661] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1662] a. g. e. 45. hutbe

[1663] Sahifet’ur-Rıza, 43/14

[1664] Bihar, 2/55/30

[1665] Nehc'ül-Belağa, 90. hikmet

[1666] Bihar, 77/239/1

[1667] Gurer’ul Hikem, 1516, 1723

[1668] Nahl suresi, 97. ayet

[1669] Mecme’ul Beyan, 6/593

[1670] Nehc'ül-Belağa, 229. hikmet

[1671] a. g. e. 44

[1672] a. g. e. 43

[1673] a. g. e. 150

[1674] a. g. e. 45. mektup

[1675] a. g. e. 192. hutbe

[1676] Bihar, 78/9/64

[1677] Gurer’ul Hikem, 9887

[1678] Bihar, 78/111/6

[1679] Gurer’ul Hikem, 2339

[1680] Bihar, 77/422/40

[1681] Nehc'ül-Belağa, 229. hikmet

[1682] Gurer’ul Hikem, 9660

[1683] a. g. e. 8663

[1684] a. g. e. 9435

[1685] a. g. e. 9452

[1686] Bihar, 71/96/61

[1687] Kenz’ul Ummal, 7095

[1688] a. g. e. 7126

[1689] a. g. e. 8741

[1690] a. g. e. 7080

[1691] Gurer’ul Hikem, 22

[1692] Bihar, 69/399/91

[1693] a. g. e. 78/10/67

[1694] Gurer’ul Hikem, 1405

[1695] a. g. e. 1106

[1696] Nehc'ül-Belağa, 371. hikmet

[1697] el-Kafi, 2/139/9

[1698] Bihar, 78/453/21

[1699] a. g. e. s. 163/1

[1700] el-Kafi, 8/244/338

[1701] Gurer’ul Hikem, 6179

[1702] a. g. e. 7424

[1703] a. g. e. 7724

[1704] a. g. e. 10927

[1705] a. g. e. 4634

[1706] a. g. e. 4646

[1707] a. g. e. 3191

[1708] a. g. e. 6979

[1709] Bihar, 78/128/11

[1710] Gurer’ul Hikem, 7771

[1711] Bihar, 78/349/6

[1712] Gurer’ul Hikem, 4244

[1713] Nehc'ül-Belağa, 3. mektup

[1714] Bihar, 77/187/37

[1715] el-Kafi, 2/138/3

[1716] Gurer’ul Hikem, 2549

[1717] Bihar, 77/238/1

[1718] Gurer’ul Hikem, 8439

[1719] a. g. e. 3295

[1720] a. g. e. 933

[1721] Bihar, 78/71/33

[1722] Gurer’ul Hikem, 8484

[1723] el-Kafi, 2/138/6

[1724] a. g. e. s. 139/10

[1725] a. g. e. 8/243/337

[1726] el-Fakih, 4/418/5912

[1727] Şura suresi, 15. ayet

[1728] Hud suresi, 112. ayet

[1729] Durr’ul Mensur, 4/480

[1730] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/527/19

[1731] Kenz’ul Ummal, 36524

[1732] Bihar, 67/271/3

[1733] a. g. e. 10/105/1

[1734] Nehc'ül-Belağa, 176. hutbe

[1735] Gurer’ul Hikem, 2869

[1736] a. g. e. 6994

[1737] Kenz’ul Ummal, 5478

[1738] Cin suresi, 16. ayet

[1739] Ahkaf suresi, 13. ayet

[1740] Fussilet suresi, 30. ayet

[1741] Kenz’ul Ummal, 5479

[1742] Nehc'ül-Belağa, 119. hutbe

[1743] Gurer’ul Hikem, 245

[1744] Bihar, 78/91/95

[1745] a. g. e. 77/213/1

[1746] Gurer’ul Hikem, 8041

[1747] a. g. e. 6127

[1748] a. g. e. 10636, 10556

[1749] a. g. e. 8497

[1750] a. g. e. 8117

[1751] Kenz’ul Ummal, 1049

[1752] a. g. e. 1050

[1753] a. g. e. 1052, 1056, 1058

[1754] Emali’el Müfid, 51/12

[1755] Bihar, 10/212/13

[1756] a. g. e. 2/299/24

Farzları Müstehaplardan Öne Geçirmenin Vacip Olması

Boş Vakti Olmak

Fesahat

Fakih Kimdir?