3431. Bölüm

Tekebbür

Kur’an:

“İblis’ten başka bütün melekler secde etmişlerdi. O, büyüklük taslamış ve küfredenlerden olmuştu.”[1]

“Ona, “İn oradan, orada büyüklenmek sana düşmez, defol, sen alçağın birisin” dedi.”[2]

17206. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tekebbürden sakın. Şüphesiz tekebbür en büyük günah ve en çok kınanmış ayıptır ve tekebbür İblis’in süsüdür.”[3]

17207. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Tekebbürden sakının. Zira İblis’i Adem’e secde etmekten alıkoyan tekebbür idi.”[4]

17208. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O halde Allah’ın şeytana yaptığından ibret alın. Öyle ki uzun amelini, yoğun çabalarını bir anlık tekebbüründen dolayı boşa çıkardı… İblisten başka, onun gibi bir günah işledikten sonra kim Allah karşısında emanda kalabilir?”[5]

17209. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Gönlünüzde gizlediğiniz şu asabiyet ateşini, cahiliye kinini söndürün. Çünkü, Müslüman’daki bu yersiz kıskançlık, şeytanın vesvese, tekebbür, bozgunculuk ve üflemesindendir. Tevazuyu başlarınızın üstüne, büyüklenme duygusunu ayaklarınızın altına alın ve boyunlarınızdaki kibri atın. Tevazuyu kendiniz ile düşmanınız olan İblis ve askerleri arasında bir sığınak edinin.”[6]

17210. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın azaba ve belaya uğrattığı sizden önceki büyüklenen ümmetlerin başlarına gelenlerden uğradıkları cezadan düştükleri zorluklardan ve zilletlerinden ibret alın… Zamanın musibetlerinden Allah’a sığındığınız gibi, kibir açısından da Allah’a sığının.”[7]

17211. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah için, Allah için, bu dünyada azgınlıktan, ahirette zulmün korkunç cezasından ve kibrin kötü akıbetinden sakının. Çünkü, bu (kibir) , iblisin büyük av usulü, büyük tuzak şeklidir. Bu, insanların gönüllerine öldürücü zehirler gibi girerek onları zehirler; asla başarısız olmaz, hiç kimseyi vuruşunda da hata etmez. Ne alim bilgisiyle, ne de yoksul olan yoksulluğuyla (ondan kurtulup bir yol bulabilir. ) ”[8]

17212. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Tekebbürden sakının. Zira bazen bir elbise giymek bile insanı kibirlenmeye sürükler.”[9]

17213. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tekebbür, bazen her sınıftan en düşük kimselerde bile görülür…Bir gün Allah Resulü (s.a.a) Medine sokaklarının birinden geçiyordu. Zenci bir kadın sokağın ortasında hayvanların gübresini topluyordu. O kadına, “Allah Resulü’nün (s.a.a) yolundan kenara çekil” denilince o kadın, “Yol geniştir” dedi. Ashap onu kenara itmek isteyince Allah Resulü (s.a.a) şöyle buyurdu: “Onu bırakın, şüphesiz o dik başlı bir kadındır.”[10]

17214. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın kalbinde bir miktar kibir ortaya çıkınca az olsun veya çok aynı miktarda insanın aklı da azalır.”[11]

17215. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tekebbürden sakın. Şüphesiz tekebbür azgınlığın başı ve rahman olan Allah’a isyan etmektir.”[12]

17216. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tekebbür helak edici bir huydur. Her kim bu hasletle kendini çoğaltmak (büyütmek) isterse azalır (küçülür) .”[13]

17217. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En çirkin huy tekebbürdür.”[14]

17218. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim tekebbürden temizlenirse yücelik elde eder.”[15]

17219. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “O insan; rahimlerin karanlıklarında gizlice tasarlanıp kararlaştırılan dökülmüş erlik suyu ve yaratılışı noksan bir kan parçası, bir pıhtı değil miydi?... Ama o büyüyüp geliştiğinde tekebbüre kapıldı.”[16]

17220. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Tekebbürden uzak durunuz. Zira kul sürekli tekebbür eder ve sonunda aziz ve celil olan Allah şöyle buyurur: “Bu kulumun adını da ve zorbalar arasına yazınız.”[17]

17221. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsan sürekli tekebbür eder, bu yolda ilerler ve sonunda zorbalardan yazılır. Böylece zorbaların başına gelen şey onun da başına gelir.”[18]

17222. İmam Ali (a.s) takva sahiplerinin sıfatı hakkında şöyle buyurmuştur: “Bir kimseden uzaklaşması, temizliğinden ve zühdündendir. Bir kimseye yaklaşması, yumuşaklığı ve acımasındandır. Uzaklaşması büyüklükten ve kibirden; yaklaşması da hile ve tuzaktan değildir.”[19]

17223. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Emir sahiplerinin insanların salihlerince en aşağı sayılan durumları, kendilerini övülme sevgisine kaptırmaları, işlerini kibirlenerek yapmalarıdır.”[20]

17224. İmam Ali (a.s) , yüce Peygamber’in fazileti hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah onu insanlar şaşkınlık içinde delalete düşmüşken gönderdi. Fitneye dalmışlar, heva ve hevesleri onları azdırmış ve kibir onların ayaklarını kaydırmıştı.”[21]

17225. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz ben Allah yolunda hiçbir kınayıcının kınamasına aldırış etmeyen topluluktan biriyim… Onlar kibirlenmezler, üstünlük taslamazlar, hıyanet etmezler ve (yeryüzünde) fesat çıkarmazlar.”[22]

3432. Bölüm

Kibriya Allah’a Mahsustur

Kur’an:

“O, kendisinden başka ilah olmayan, hükümran, çok kutsal; esenlik veren, güvenlik veren, görüp gözeten, güçlü, buyruğunu her şeye geçiren, ulu olan Allah’tır. Allah putperestlerin koştukları eşlerden münezzehtir.”[23]

“Göklerde ve yerde azamet yalnız O’nundur. O azimdir ve hakimdir.”[24]

17226. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz kibriya ve büyüklük alemlerin rabbi olan Allah’a mahsustur.”[25]

17227. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hamd, izzet ve kibriya sahip olan, bu iki sıfatı yarattıklarına vermeyen Allah’a mahsustur. Onları kendisi ile başkaları arasında bir sınır kıldı, yüce zatı için seçti.”[26]

17228. İmam Hasan (a.s) , kendisine, “Sende tekebbür vardır” diyen birine şöyle buyurmuştur: “Asla! Tekebbür sadece Allah’a mahsustur. Benim vücudumda ise izzet vardır. Nitekim Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz izzet, Allah’ın, Peygamberinin ve müminlerindir.”[27]

17229. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kibir Allah’ın ridasıdır (örtüsüdür) ve (dolayısıyla) mütekebbir insan bu ilahi ridayı elde etmek için Allah ile savaşa kalkışmıştır.”[28]

17230. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yüce ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: “Kibriya benim ridamdır (örtümdür) ve azamet benim elbisemdir. Her kim bunların biri hakkında benimle savaşmaya kalkışırsa, onu ateşe atarım.”[29]

17231. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kibir Allah’ın örtüsüdür. O halde her kim ondan bir şey hakkında Allah ile savaşmaya kalkışırsa Allah onu baş aşağı ateşe atar.”[30]

17232. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “ Allah, kullarından birinin kibirde bulunmasına izin verseydi, onu peygamberleri ve evliyası arasından seçerdi. Fakat onlar için büyüklük taslamayı kötü gördü, onlar için tevazuya razı oldu.”[31]

3433. Bölüm

Kibrin Anlamı (1)

Kur’an:

“Size bir peygamber nefsinizin hoşlanmadığı bir şey getirdikçe, büyüklük taslayarak, bir kısmını yalancı sayıp, bir kısmını öldürür müsünüz?”[32]

“Yeryüzünde haksız yere büyüklük taslayanları, ayetlerimden yüz çevirteceğim. Onlar bütün ayetleri görseler yine de iman etmezler.”[33]

bak. A’raf, 113, 36, 40; Neml, 22; Yunus, 75.

Kibrin Münezzeh olan Allah karşısında büyüklenmek olduğunu ve hakkı inkar anlamına geldiğini belirten ayetler 58 ayete ulaşmaktadır. Kur’an’a müracaat ediniz.

17233. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey Ebuzer! Her kim ölür de kalbinde bir zerre tekebbür olursa, daha önce tövbe etmedikçe asla cennetin kokusunu alamaz.” O şöyle arzetti: “Ey Allah’ın Resulü! Ben güzelliği seviyorum. Hatta kırbacımın ve ayak bağımın bile güzel olmasını severim. Bundan dolayı korkmam gerekir mi?” Peygamber şöyle buyurmuştur: “Kalbini nasıl buluyorsun?” O şöyle arzetti: “Kalbimi hakkı tanımış ve hak ile itminana ermiş olarak buluyorum.” Peygamber şöyle buyurdu: “O halde bu haletin kibir değildir. Aksine kibir hakkı terk etmen, haksızlığa yönelmen ve insanlara hiçbirinin haysiyetinin senin haysiyetin gibi olmadığı ve hiçbirinin kanının da senin kanın gibi olmadığı gözüyle bakmandır.”[34]

17234. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kalbinde zerre miktarınca kibir bulunan kimse asla cennete giremez.” Bir şahıs şöyle arzetti: “İnsan elbisesinin ve ayakkabısının güzel olmasını sever.” Peygamber şöyle buyurdu: “Allah güzeldir ve güzeli sever. Kibir ise hak karşısında kibirlenmek ve insanları küçümsemektir.”[35]

17235. İmam Bakır veya İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalbinde hardal tanesi kadar kibir bulunan kimse asla cennete giremez.” Muhammed b. Müslim şöyle diyor: “Ben istirca da bulundum (inna lillah ve inna ileyhi raciun dedim.)” İmam şöyle buyurdu: “Neden istircada bulunuyorsun?” Ben şöyle arzettim: “Sizden işittiğim söz sebebiyle.” İmam şöyle buyurdu: “Bu senin sandığın gibi değildir. Aksine benim maksadım (hakkı) inkar etmektir ve hakikatte kibirden maksat, hakkı inkar etmektir.”[36]

17236. İmam Sadık (a.s) Abdullah b. Talha’ya şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kalbinde hardal tanesi kadar kibir bulunan bir kul asla cennete giremez ve kalbinde hardal tanesi kadar iman bulunan bir kul da asla cehenneme giremez.” Ben (ravi) şöyle arzettim: “Fedan olayım, insan bazen elbise giyer, bir bineğe biner, acaba bu kibrin nişanesi midir?” İmam şöyle buyurdu: “Böyle değildir, aksine kibir hakkı inkar etmektir, iman ise hakkı itiraf etmektir.”[37]

17237. Muhammed b. Ömer b. Yezid babasından şöyle dediğini rivayet etmektedir: “İmam Sadık’a (a.s) şöyle arzedildi: “Ben güzel yemek yiyorum, güzel kokular kullanıyorum ve rahvan (dolu dizgin, dört nala) bineğe biniyorum. Köleler arkamdan hareket ediyor. Eğer bu iş de bir tür tekebbür ise bu işten el çekeyim.” İmam Sadık (a.s) bir müddet suskun kaldıktan sonra şöyle buyurdu: “Lanet edilmiş zorba kimse, insanları hor sayan ve hakkı tanımayan kimsedir.”[38]

17238. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Huzuyu aradım. Onu sadece hakkı kabul etmekte buldum. O halde hakkı kabul edin. Zira hakkı kabul etmek insanı tekebbürden uzaklaştırır.”[39]

17239. İmam Seccad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim, “Esteğfirullah ve etubu ileyh” (Allah’tan mağfiret dilerim ve Allah’a dönerim) derse, ne müstekbirdir ve ne de zorba. Zira müstekbir nefsinin hakkında kendisine galebe çaldığı günahı hususunda ısrar eden ve dünyayı ahirete tercih eden kimsedir.”[40]

17240. İmam Sadık (a.s) kendisine, “İlhadın (inkarın) en azı nedir?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Tekebbür, ilhadın en küçük mertebesidir.”[41]

bak. el-Hakk, 896. Bölüm

3434. Bölüm

Kibrin Anlamı (2)

17241. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Resulü (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En büyük tekebbür insanları aşağılık saymak ve hakkı hafife almaktır.” Abdul A’la b. A’yen şöyle diyor: “Ben şöyle arzettim: “Halkı aşağılık saymak ve hakkı hafife almak nedir?” İmam şöyle buyurdu: “Hak karşısında cahillik etmek ve hak ehlini kötülemektir. O halde her kim böyle yaparsa aziz ve celil olan Allah ile ridası (azamet örtüsü) hakkında savaşa girişmiş olur.”[42]

17242. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tekebbür, insanları aşağılaman ve hakkı hor görmendir.”[43]

17243. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim kibirden boş bir kalple Me’zemey’den[44] geçerse Allah onu bağışlar.” Ravi şöyle diyor: “(Ben) kibir nedir?” diye arzedince İmam şöyle buyurdu: “İnsanları küçümsemek ve hakkı hafife almaktır.”[45]

17244. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim kibirden temizlenmiş bir kalple Mekke’ye girerse Allah günahlarını affeder.” Abdulmelik, “Ben, “kibir nedir?” diye arzedince İmam şöyle buyurdu: “İnsanları hor görmek ve hakkı hafife almaktır?” Ben, “Bu nasıl olur?” diye arzedince de İmam şöyle buyurdu: “Hak karşısında cahillik etmek ve hak ehlini kötülemekle.”[46]

3435. Bölüm

Kibrin Hakikati

17245. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim diğerlerinden üstün olduğuna inanırsa o müstekbirlerden sayılır.” Hafs b. Gıyaz şöyle diyor: “Ben şöyle arzettim: “Eğer bir günahkarı görür ve günahsızlık ve iffeti sebebiyle de kendisini ondan üstün görürse nasıldır?” İmam şöyle buyurmuştur: “Heyhat, heyhat! Kim bilir belki o bağışlanır ama seni hesaba çekerler. Musa’nın (a.s) sihirbazlarının hikayesini okumadın mı?”[47]

17246. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mekke vadisine vardığınızda yıpranmış veya eskimiş veya kaba elbiselerinizi giyiniz. Zira kibirden temizlenmiş bir kalple Mekke vadisine giren kimseyi Allah bağışlar.” Abdullah b. Ebi Ya’fur şöyle sordu: “Kibrin haddi nedir?” İmam şöyle buyurdu: “Kibrin haddi insanın güzel elbise giymesi, kendisine bakması ve insanların kendisini bu elbiseler içinde görmesini istemesidir.” İmam daha sonra bu ayeti tilavet buyurdu: “Şüphesiz insan kendi nefsi hakkında basiret sahibidir.”[48]

Şöyle diyorum: Ebu Hamid Gazali kibrin hakikati hakkında şöyle yazmaktadır: “Bil ki kibir zahir ve batın diye ikiye ayrılmaktadır. Batın (gizli) olan kibir nefiste olan bir huydur. Zahir olan kibir ise insanın yaptığı amellerdir. Kibrin batıni huy hakkında kullanılması daha gerçekçidir. Zira insanların amelleri de o huyun neticesidir ve kibir hasleti o davranışların ortaya çıkmasına neden olmaktadır. Bu yüzden amellerinde kibir ortaya çıkınca, “kibre kapıldı” demektedirler. Eğer davranışlarında kibir ortaya çıkmazsa o zaman da, “ruhun da kibir vardır” derler. Dolayısıyla asıl olan nefisteki huydur ve insanın kendisini karşısında tekebbüre kapıldığı kimseden üstün görmesi anlamındadır. Zira kibir iki ciheti gerektirmektedir: Birincisi hakkında tekebbüre kapıldığı kimse ve ikincisi de o şahsa karşı tekebbüre kapılmasına neden olan konu. Kibrin kendini beğenme hasletinden farkı da buradadır. Zira kendini beğenmek sadece kendisinin varlığını gerektirir. Hatta dünyada bir tek insan bile yaratılmış olsaydı, yine de o şahsın kendisini beğenmesi mümkün olurdu. Ama mütekebbirin varlığı ikinci bir şahsın varlığı olmaksızın mümkün değildir. Zira ikinci şahıs sayesinde insan kemal sıfatlarına sahip olma hususunda kendisini ondan üstün görmektedir ve burada tekbbüre ve kendisini üstün görmeye saplanmaktadır. Mütekebbir olmak için kendini büyük görmek de yeterli değildir. Zira insan bazen kendini büyük görür, ama başkasını kendisinden daha büyük veya dengi olarak görür ve dolayısıyla da ona karşı tekebbüre kapılmaz. Aynı şekilde başkalarını küçümsemek de yeterli değildir. Zira başkalarını küçük görür, ama kendisini de onlardan daha küçük veya dengi görürse yine de tekebbüre kapılmış olmaz. Dolayısıyla kendisi için bir mertebe, başka birisi için de bir mertebeye inanması ve daha sonra kendi mertebesini ondan daha üstün görmesidir. Bu üç itikat sayesinde insanda kibir huyu ortaya çıkmaktadır. Yoksa bu görüşün bizzat kendisi kibir değildir. Bu görüş ve inanç onda kibir ruhunu ortaya çıkarmakta ve neticede kalbinde bir tür gurur, kendini beğenmişlik, sevinç, bu inancına dayanma ortaya çıkmaktadır. Bu kendisiyle övünmesi, kendinden hoşlanması ve bu inanca dayanması, kibir huyunun bizzat ta kendisidir. Bu yüzden Peygamber (s.a.a) de şöyle buyurmuştur: “Allah’ım! Tekebbürün nefhasından (üflemesinden), sana sığınırım.”[49]

3436. Bölüm

Kibir İçinde Yürümeyi Kınamak

Kur’an:

“Yeryüzünde böbürlenerek yürüme, çünkü sen ne yeri delebilir ve ne de boyca dağlara ulaşabilirsin.”[50]

“İnsanları küçümseyip yüz çevirme, yeryüzünde böbürlenerek yürüme; Allah, kendini beğenip övünen hiç kimseyi şüphesiz ki sevmez.”[51]

“Rahman kulları yeryüzünde mütevazi yürürler. Bilgisizler kendilerine takıldıkları zaman onlara güzel ve yumuşak söz söylerler.”[52]

17247. İmam Bakır (a.s) , Allah-u Teala’nın, “Yeryüzünde böbürlenerek yürüme” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Yani tekebbür ve büyüklenerek yürüme”[53]

17248. Resulullah (s.a.a) , bir topluluğun yanından geçince şöyle buyurmuştur: “Buraya neden toplandınız?” Onlar şöyle arzettiler: “Ey Allah’ın Resulü! Bu deli bayılmış ve biz de onun etrafına toplanmış bulunmaktayız.” Peygamber şöyle buyurdu: “O deli değildir, aksine hastadır.” Daha sonra şöyle buyurdu: “Sizleri gerçek delinin kim olduğundan haberdar kılmayayım mı?” Onlar şöyle arzettiler: “Haberdar kıl ey Allah’ın Resulü!” Peygamber şöyle buyurdu: “Gerçek deli kibir içinde yürüyen kimsedir. O kibir içinde bakar, omuzlarını hareket ettirir, Allah’a isyan eder ve bu haline rağmen Allah’ın cennetini arzular. Hiç kimse onun şerrinden güvende değildir ve hayrı ümit edilmemektedir. Asıl deli budur. O şahıs ise hastadır.”[54]

17249. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah eşine karşı yetmiş yaşında bir insan (gibi duran) yolda yürürken ve görünürde ise yirmi yaşında (bir genç gibi) duran kimseden nefret eder.”[55]

17250. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah-u Teala yirmi yaşında olduğu halde seksen yaşındaki gibi duran kimseyi sever ve yirmi yaşındaki genç gibi davranan altmış yaşında (kibirle yürüyen) kimseden nefret eder.”[56]

bak. el-Meşiy, 3696. Bölüm

3437. Bölüm

Mütekebbir

17251. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en çok nefret edileni mütekebbir kimsedir.”[57]

17252. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü bana en uzak olanınız çok konuşanlar, yani müstekbirlerdir.”[58]

17253. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Nezdimde en çok nefret edileniniz ve ahirette bizden en uzak olanınız, boş konuşan, sözü uzatan ve mütefeyhiklerdir.” Ashap şöyle arzetti: “Ey Allah’ın Resulü! Çok konuşan ve sözü uzatanları biliyoruz. Mütefeyhikler de kimlerdir?” Peygamber şöyle buyurdu: “Onlar, mütekebbir kimselerdir.”[59]

17254. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sen Allah’ın yanında mütekebbir kişilerden sayılırken ondan mütevazi kişilerin ecrini mi arzuluyorsun?!”[60]

17255. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mütekebbir olan kimse yok olmaktan güvende değildir.”[61]

3438. Bölüm

Kendisiyle Kibirlenmenin Doğru Olmadığı Şey

17256. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Başlangıcı nütfe, sonu leş ve bu arada ise dışkı dağarcığı olan kimsenin bu duruma rağmen tekebbüre kapılmasına şaşarım.”[62]

17257. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dün nutfe olan yarın da leş olacak olan mütekebbir şahısa şaşarım.”[63]

17258. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nütfeden yaratılan, yarın leşe dönüşecek olan ve bu arada da kendisine ne yapılacağını bilmeyen kendini öven mütekebbir kimseye şaşarım.”[64]

17259. İmam Bakır (a.s), mevlamız Hz. Sadık’ın (a.s) dışkının ne olduğunu sorması üzerine şöyle buyurmuştur: “Dışkı insanoğlunun küçük görülmesi içindir. Böylece dışkısını kendisiyle taşıyarak kibre kapılmasını önlemek için karar kılınmıştır.”[65]

17260. İmam Seccad (a.s) şöyle buyurmuştur: “Selman-i Farsi ve bir şahıs arasında bir tartışma meydana geldi. O şahıs Selman’a şöyle dedi: “Sen kimsin ki ey Selman!” Selman şöyle dedi: “Ben, benim ve senin başlangıcın necis bir nutfe, benim ve senin sonu kokuşmuş bir leştir. Kıyamet günü olduğunda teraziler kurulunca, her kimin amel terazisi ağır olursa, şüpesiz o büyüktür. Her kimin terazisi hafif gelirse o da aşağılıktır.”[66]

17261. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “ Allah kendisine hiç bir üstünlük vermediği halde, şeytanın burnuna üflediği kibirle, kalbindeki öfkeyle tutuşan büyüklük ateşine düşüp nefsindeki haset düşmanlığı yüzünden, kardeşine (Habil'e) kibirlenen kişi (Kabil) gibi olma. Allah kibri yüzünden onu cezalandırdı, pişmanlığa düşürdü.”[67]

3439. Bölüm

Tekebbürün Sebebi

17262. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tekebbür veya zorbalık eden herkes, bunu mutlaka nefsinde bulduğu bir aşağılık kompleksinden dolayı yapmaktadır.”[68]

17263. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tekebbür eden herkes, bunu nefsinde bulduğu bir zilletten dolayı yapmaktadır.”[69]

17264. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her mütekebbir kimse, hordur.”[70]

17265. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sadece düşük olan kimse kibre kapılır.”[71]

17266. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sadece düşük ve adı şanı belli olmayan kimse tekebbüre kapılır.”[72]

Ebu Hamid Gazali tekebbürün sebepleri ve onu harekete geçiren faktörler hususunda şöyle demektedir: “Bil ki kibir deruni ve batıni bir haslettir. Zahirde ortaya çıkan ahlak ve davranışlar o huyun neticesi ve ürünüdür ve onları tekebbür olarak adlandırmak gerekir. Kendini büyük görmek ve kendi değerini başkalarından üstün görmek gibi uygunsuz anlamlara özgü bir isimdir. Bu deruni huya sebep olan şeyin sadece bir sebebi vardır ve o da anlamını açıklayacağımız, kendini beğenmekten kaynaklanmaktadır. Bu huy adeta mütekebbir insanın ruhuna asılmaktadır. Zira insan ilminden amelinden veya kendisiyle ilgili olan herhangi bir şeyden hoşlandığında ve onlara oranla kendini beğenmişliğe düştüğünde neticede kendini büyük görmekte ve tekebbüre kapılmaktadır. Zahiri kibrin ise üç nedeni vardır. Bir nedeni mütekebbir şahsın vücudundadır. Bir nedeni ise kendisine tekebbürde bulunduğu kimsenin varlığındadır. Bir sebebi ise bu iki unsurdan başkasıyla ilgilidir. Mütekebbir şahsın vücudunda olan sebep kendini beğenmişliktir. Kendisine tekebbürde bulunduğu şahıs ile ilgili vücudunda bulunan sebep ise ona karşı içinde taşıdığı kin ve hasadettir. Bu iki unsurdan başkasıyla ilgili sebep ise riya ve gösteriştir. O halde zahiri kibrin sebepleri bu itibarla dört şeydir: Kendini beğenmişlik, kin, hasadet ve riya.”[73]

bak. el-Kizb, 3462. Bölüm

3440. Bölüm

Kibrin Tedavisi

17267. İmam Hasan (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın büyüklüğünü tanıyan kimsenin kendini büyük görmesi doğru değildir. Zira Allah’ın azametini bilen kimselerin yücelikleri tevazu göstermelerinde ve Allah’ın azamet ve celalini tanıyanların izzeti de zillet izharında bulunmalarındadır.”[74]

17268. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ı tanıyan kimselerin kendisini büyük görmesi doğru değildir.”[75]

17269. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah Adem’i ışığı gözleri alan, görünüş güzelliği akılları durduran ve kokusu nefesleri kesen bir nurdan yaratmak isteseydi yaratırdı; böylece boyunlar ona eğilir, meleklerin imtihanı hafiflerdi. Fakat Allah; birbirinden ayırmak, büyüklenenleri içlerinden kovmak ve kendini beğenmişleri onlardan uzaklaştırmak için yarattıklarını aslını bilmedikleri bazı şeylerle imtihan etmektedir.”[76]

17270. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer elçiler, karşı konulmaz bir kuvvete… sahib olsalardı halk öğütlerini daha kolay kabul eder, onlara karşı durmazlardı… Allah peygamberlerine uymayı, kitaplarını tasdik etmeyi, kendisine huşu etmeyi, emrini kabul etmeyi ve itaatine teslim olmayı kendisine has kılmış ve başka şeylerle karışmasını dilememiştir. Bela ve imtihan ne kadar büyük olursa, sevabı ve ödülü de o kadar çok olur.”[77]

17271. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kalplerindeki kibri çıkarsın, yerine ruhlarına huzuyu yerleştirsin ve yüzlerine rahmet kapılarını açsın diye Allah, kullarını çeşitli zorluklarla imtihan etmekte, sorunlarla ibadete davet etmekte ve çeşitli belalara düçar kılmaktadır.”[78]

17272. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah mümin kullarını bundan; namazlarla, zekatlarla, farz kılınmış günlerdeki orucun gayretiyle; ellerini ayaklarını sakinleştirip gözlerini sakındırarak; nefislerini ezip gönüllerine tevazu vererek ve kendini beğenmeyi onlardan gidererek korur… Bunların içinde bulunan, övünme belirtilerini yok eden, kibrin izlerini bile yasaklayan hükümlere bakın.”[79]

17273. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah imanı şirki temizlemek için farz kılmıştır ve namazı da insanları kibirden uzaklaştırmak için farz kılmıştır.”[80]

Allame Meclisi’nin Kibrin Tedavisi Hususundaki Sözü

Kibrin dermanı ve tevazu elde etmenin tedavisinin, ilmi ve ameli bir metodu vardır. İlmi metodu insanın kendisini ve Allah’ı tanımasıdır. Bu tek başına kibir hasletinin vücudundan temizlenmesine yeterli bir sebeptir. Zira insan kendisini hakkıyla tanıdığı taktirde zatı gereği her düşük şeyden daha düşük olduğunu ve her küçük şeyden daha küçük bulunduğunu anlar. Dolayısıyla da tevazu zillet ve düşüklükten başka bir şeye layık olmadığını görür. Rabbini tanıdığı taktirde ise büyüklük ve azametin hakkında pak zatına layık olduğunu anlar. Kibrin köklerini ortadan kaldırmanın ilmi yolu budur.

Ama kibri tedavi etmenin ameli metodu ise Allah ve yaratıcı karşısında mütevazi olmasıdır ve mütevazi kimselerin huylarına temiz ve layık kimselerin hal ve davranışlarına, toprağa oturup, “Ben de kulum (köleyim) köleler gibi yer ve köleler gibi içerim” diyen Peygamber’in ahvaline sahip olmaya çalışmasıdır.”[81]

bak. 3438, 3432. Bölümler

3441. Bölüm

Kibri Ortadan Kaldırmak

17274. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Gerçekten de erkeğin sevinç ve övünç içinde ailesine bir şey götürmesini ve bu vesileyile kibri kendinden uzak tutmasını severim.”[82]

17275. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim kendi elbisesini yamar, ayakkabısını diker ve eşyasını taşırsa şüphesiz kibirden uzaktır.”[83]

17276. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim kendi yükünü taşırsa kibirden güvende olur.”[84]

17277. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim kendi koyununu sağar, elbisesini yamar, ayakkabısını diker, hizmetçileriyle yemek yer ve eşyasını pazardan (eve) taşırsa şüphesiz kibirden temizlenmiştir.”[85]

17278. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim yün elbise giyer, yamalı ayakkabı giyer, bineğine biner, koyununu sağar, ailesiyle birlikte yemek yerse şüphesiz, Allah kibri ondan uzak tutar. Ben kul ve kulun çocuğuyum. Kul gibi oturur, kul gibi yemek yerim. Bana mütevazi olmanız ve sizden hiçbirinizin başkasına haksızlık etmemesi vahyolmuştur.”[86]

17279. Ebu Umame şöyle diyor: “Şüphesiz bir gün Peygamber Baki mezarlığına doğru yola koyuldu. Ashap da onun ardından yola düştü. Peygamber durdu ve onlara öne geçmelerini emretti. Ardından kendi de onların ardından hareket etti. Bunun sebebini sorduklarında ise Peygamber şöyle buyurdu: “Ben ayakkabılarınızın sesini işittim ve içimde kibirden bir şeyin oluşmasından korktum.”[87]

Ben şöyle diyorum: “Şüphesiz bu hadislerde tevazu ve alçak gönüllü olmanın nişanesi olarak zikredilen şeyler tümüyle insanda kibrin olmadığının göstergesi değildir. Aksine şahıslarda, asırlarda ve çeşitli hususlarda bu durum farklılık arzetmektedir. Nitekim şöyle demişlerdir: “İnsanlardan bir grubu tevazu niyetiyle yün elbise giymekte, ama kalpleri kendini beğenmişlik ve kibir ile dolu bulunmaktadır.” O halde buna dikkat edilmelidir.”

17280. İmam Kazım (a.s) elinde bir balık tutmuş olan Abdullah b. Cibille’ye şöyle buyurmuştur: “Onu elinden at. Ben şerafet sahibi ve saygın bir insanın düşük bir şeyi taşımasını hoş görmüyorum.” İmam daha sonra şöyle buyurdu: “Ey Şiiler! Sizler düşmanı çok olan bir topluluksunuz! Sizler halkın kendilerine düşmanlık ettiği bir grupsunuz. O halde gücünüz yettiğince onlar karşısında süslü (ve şahsiyet sahibi) olunuz.”[88]

17281. İmam Sadık (a.s) ailesine aldığı bir şeyi evine taşıyan ve kendisini gördüğünde ise utanan birisine şöyle buyurmuştur: “Sen bunları ailen için mi aldın ve onlara mı taşıyorsun? Bil ki Allah’a yemin olsun eğer Medine halkı olmasaydı, ben de ailem için alış veriş etmeyi ve onu kendi elimle kendilerine taşımayı severdim.”[89]

17282. Resulullah (s.a.a) Ebuzer’e şöyle buyurmuştur: “Ey Ebuzer! Ahir zamanda öyle bir zaman gelecek ki yaz kış yün giyecekler ve bunun başkalarından üstün olmalarına sebep olduğuna inanacaklardır. Bunlara göklerin ve yerin ehli lanet etmektedir.”[90]

bak. Vesail’uş Şia, 3/344, 5. Bölüm

3442. Bölüm

Kibrin Etkileri

17283. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hırs, kibir ve haset insanı günaha düşmeye çağıran şeylerdir.”[91]

17284. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kibrin meyvesi sövgüdür (halktan kötü söz işitmektir) .”[92]

17285. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tekebbür yüce mertebe sahibi insanı aşağılık kılar.”[93]

17286. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tekebbür aşağılık ve rezaleti aşikar kılar.”[94]

17287. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mütekebbir insan dosttan mahrum kalır.”[95]

17288. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tekebbür günahlara dalma sebebidir.”[96]

17289. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Tekebbürün çokluğu yokluğa sebep olur.”[97]

17290. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim kibir ve israf elbisesini giyerse, üstünlük ve şeref elbisesini soyunmuş olur.”[98]

17291. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mütekebbir insan (başkalarının) kendisini övmesini beklememelidir.”[99]

17292. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kibir sahibi olan kimse asla ilim öğrenemez.”[100]

3443. Bölüm

Her kim Kibirlenirse Allah Onu Aşağılık Kılar

17293. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim kibirlenirse Allah onu aşağılık kılar.”[101]

17294. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz göklerde insanlar için tayin edilen iki melek vardır. Bunlar insanlardan biri kibirlenince onu küçük düşürürler.”[102]

17295. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kibirlenmek yüce makama sahip insanı aşağılık kılar.”[103]

17296. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim insanlara üstünlük taslarsa hor olur.”[104]

17297. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kulun başında bir gem vardır. Bir melek o gemi tutar, insan üstünlük taslayınca melek ona şöyle der: “Mütevazi ol, Allah seni aşağılık kılsın! Ondan sonra kendi gözünde insanların en büyüğü ve insanların gözünde ise herkesin küçüğü haline gelir. Kul mütevazi olunca da aziz ve celil olan Allah onu yüce makama erdirir, melek ona şöyle der: “Başını kaldır! Allah seni yüceltsin.” Ondan sonra sürekli kendi gözünde insanların en küçüğü ve insanların gözünde ise halkın en yücesi olur.”[105]

17298. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her insanın başında meleğin elinde bulunan bir gem vardır. İnsan mütevazi olunca melek ona şöyle der: “Gemini yukarı tut.” Ama her ne zaman kibirlenirse o meleğe şöyle denir: “Ağzını aşağıya çek”[106]

17299. İmam Kazım (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz ekin yerde biter ve sert kayaların üstünde bitmez. İşte hikmet de böyledir. Hikmet mütevazi insanın kalbinde yeşerir. Mütekebbir kimsenin kalbinde asla yeşermez. Zira Allah tevazuyu aklın ve bilginliğin, kibri ise cehaletin aracı kılmıştır. Bilmiyor musun, her kim başını tavana sürterse başı kırılır. Her kim de başını önünde tutarsa tavanın altında gölgeye sığınır. Böylece her kim Allah için tevazu içinde olmazsa Allah onu aşağılık kılar. Her kim de Allah için mütevazi olursa Allah onu yüceltir.”[107]

17300. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah için bir derece mütevazi davranırsa Allah onu bir derece yüceltir. Sonunda onu yücelerin en yücesinde karar kılar. Her kim de Allah için bir derece kibre kapılırsa Allah onu da bir derece aşağıya indirir ve sonunda da aşağıların en aşağısında karar kılar.”[108]

17301. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim Allah için mütevazi olursa Allah onu yüceltir ve şöyle buyurur: “Yücel! Allah seni yüceltsin.” Böylece o insanların gözünde büyür, kendi gözünde ise küçülür. Her kim de tekebbür ederse Allah onu param parça eder ve şöyle buyurur: “Uzak dur!” Böylece o insanların gözünde küçülür. Kendi gözünde ise büyür.”[109]

bak. et-Tevazu’ 4099. Bölüm

3444. Bölüm

Kibirli İnsanların Yeri

Kur’an:

“Temelli kalacağınız cehennemin kapılarından girin. Büyüklenenlerin durağı ne kötüdür!”[110]

“Bana kulluk etmeyi büyüklüklerine yediremiyenler alçalmış olarak cehenneme gireceklerdir” buyurmuştur.”[111]

17302. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mütekebbirler kıyamet günü, karınca suretinde haşrolurlar. İnsanlar onları yüce Allah’a itinasızlık etmeleri hasebiyle ayakları altında çiğnerler.”[112]

17303. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mütekebbirler karınca şekline dönüştürülürler ve insanlar, Allah kullarının hesabını bitirinceye kadar onları ayakları altında çiğnerler.”[113]

17304. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sizleri cehennem ehlinden haberdar kılmayayım mı? Şüphesiz her kaba ve haşin ve mütekebbir olan kimsedir.”[114]

17305. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü mütekebbirler, karınca şeklinde haşrolurlar. İnsanlar onları ayakları altınca çiğnerler ve her küçük şey onların üzerinden yürür.”[115]

17306. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü mütekebbir kimseler karınca şeklinde haşrolurlar. Horluk ve zillet onları her yerden çepe çevre sarar.”[116]

17307. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cehennemde heb heb adında bir vadi vardır. Münezzeh olan Allah her zorba insanı oraya yerleştirir.”[117]

17308. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ateşte mütekebbir kimselerin içinde bulunduğu ve kapılarının yüzlerine kapandığı bir saray vardır.”[118]

17309. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cehennemde mütekebbirler için sakar adında bir vadi vardır. Bu vadi şiddetli sıcaklığından dolayı aziz ve celil olan Allah’a şikayette bulundu ve Allah’tan nefes almasına izin vermesini istedi. Böylece nefes aldı ve nefes aldığından dolayı cehennem alevlendi.”[119]

bak. Cehennem, 619. Bölüm

3456. Bölüm

Yalan

Kur’an:

“…yalan sözden kaçının.”[184]

“Allah’a ortak koşmaksızın…”[185] [186]

17371. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan, sözün ilahi konum ile uyum içinde olmamasıdır.”[187]

17372. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Doğruluk emanet, yalan ise hıyanettir.”[188]

17373. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kendisine yalan söylediğin halde kardeşinin söylediği şeyi doğru bilmesi büyük bir hıyanettir.”[189]

17374. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En az bulunur şey doğruluk ve emanete riayettir. En çok bulunan şey ise yalan ve hıyanettir.”[190]

17375. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En kötü söz yalandır.”[191]

17376. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Hataların en büyüğü yalancı dildir.”[192]

17377. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah nezdinde hataların en büyüğü yalancı dildir.”[193]

17378. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İmanın nişanesi, her ne kadar zararına da olsa doğru söylemeyi, her ne kadar yararına da olsa yalan söylemeye tercih etmendir.”[194]

17379. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah, imanı şirkten temizlemek için farz kılmıştır…Yalan söylemeyi terk etmeyi ise doğruluğa değer vermek için farz kılmıştır.”[195]

17380. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’a yemin olsun ki hiçbir sözü gizlemedim ve asla yalan söylemedim.”[196]

17381. İmam Ali (a.s) sürekli şöyle buyururlardı: “Yalandan sakınınız. Zira her ümitli kimse bulucu ve her korkan kimse kaçıcıdır.”[197]

17382. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yalandan sakınınız. Zira şüphesiz yalan haktan sapmayla birliktedir ve her ikisi de ateştedir.”[198]

17383. Resulullah (s.a.a)şöyle buyurmuştur: “Yalandan sakınınız. Zira yalan insanı haktan sapmaya sürükler ve her ikisi de (yalan ve sapıklık) ateştedir.”[199]

17384. İmam Kazım (a.s) Hişam’a verdiği öğüdünde şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse her ne kadar menfaatine de olsa yalan söylemez.”[200]

17385. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En kötü faiz yalandır.”[201]

bak. Er-Riba, 1438. Bölüm

17386. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kul yalan söyleyince çıkardığı kötü kokudan dolayı melek kendisinden bir mil uzaklaşır.”[202]

17387. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kul yalan söyleyince çıkardığı kötü kokudan dolayı melek kendisinden bir mil mesafesince uzaklaşır.”[203]

17388. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yalan, nifakın kapılarından bir kapıdır.”[204]

17389. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizler benim Allah Resulü ile yakın akrabalığımı ve onun yanındaki özel makamımı biliyorsunuz. O beni kucağına oturturdu…Benden hiçbir zaman yalan bir söz ve yanlış bir hareket görmedi.”[205]

17390. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kendilerini bu işe isnat edenler arasında öyle kimseler vardır ki söylediği yalanlara şeytan bile ihtiyaç duymaktadır.”[206]

17391. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlara yalan söylemek zorunda kalacakları bir sözü telkin etmeyin. Yakub’un çocukları da kurdun insanları yiyebileceğini bilmiyorlardı. Ama onlara, “Onu kurdun yemesinden korkuyorum” diye telkin edince onlar da, “Yusuf’u kurt yedi” dediler.”[207]

Bak, en-Nubuvvet (4) , 3834. Bölüm

3457. Bölüm

Yalan Huyların En Aşağılık Olanıdır

17392. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan huyların en utanç vericisidir.”[208]

17393. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kendinizi yalandan sakındırınız. Zira yalan söylemek huyların en aşağılık olanıdır ve yalan söylemek bir tür çirkinlik ve bir tür aşağılıktır.”[209]

17394. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En çirkin şey yalan söylemektir.”[210]

17395. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Huyların en çirkini yalan söylemektir.”[211]

17396. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Huyların en kötüsü yalancılık ve ikiyüzlülüktür.”[212]

17397. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hasletlerin en kötüsü yalan söylemektir.”[213]

17398. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalancılıktan daha çirkin bir haslet yoktur.”[214]

17399. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalancılıktan daha kötü bir kötülük yoktur.”[215]

3458. Bölüm

Yalan ve İman

Kur’an:

“Yalan uyduranlar ancak Allah’ın ayetlerine inanmayanlardır. Yalancılar işte onlardır.” [216]

17400. Resulullah (s.a.a) kendisine, “Mümin korkak olabilir mi?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Evet!” Kendisine şöyle arzedildi: “Mümin cimri olabilir mi?” Peygamber, “evet” diye buyurdu. Şöyle arzedildi: “Mümin yalan söyleyebilir mi?” Peygamber, “Hayır” diye buyurdu.”[217]

17401. Resulullah (s.a.a) , kendisine, “Mümin hırsızlık yapar mı?” diye soran Ebu Derda’ya şöyle buyurmuştur: “Hırsızlık etmesi mümkündür.” O, “Mümin zina edebilir mi?” diye sorunca da Peygamber, “Evet, her ne kadar Ebu Darda bundan hoşlanmasa da.” O şöyle sordu: “Mümin yalan söyleyebilir mi?” Peygamber şöyle buyurdu: “Sadece mümin olmayan kimse yalan söyleyebilir. Şüphesiz kul ayağı sürçer, sonra rabbine geri döner, tövbe eder, Allah da tövbesini kabul eder.”[218]

17402. İmam Sadık (a.s) , kendisine, “Mümin cimri olabilir mi?” diye soran Hasan b. Mahbub’a şöyle buyurmuştur: “Evet” Ben (Hasan b. Mahbub) şöyle sordum: “Müminin korkak olması mümkün müdür?” İmam, “Evet” diye buyurdu. Ben, “mümin yalan söyleyebilir mi?” diye sordum. İmam şöyle buyurdu: “Hayır! mümin hıyanet de edemez.” İmam daha sonra şöyle buyurdu: “Mümin, hıyanet ve yalan dışında her haslete bulaşabilir.”[219]

17403. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin, hıyanet ve yalan dışında her huya bulaşabilir.”[220]

17404. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yalan söylemekten sakınınız. Zira yalan imanın dışındadır.”[221]

17405. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zira yalan imandan uzaktır. Yalandan sakının. Doğru kişi, kurtuluş ve ikram yerindedir. Yalancı ise, aşağılanma ve helak yerindedir.”[222]

17406. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan imanı harap edicidir.”[223]

17407. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Çok yalan söylemek azamet ve yüceliği ortadan kaldırır.”[224]

17408. Resulullah (s.a.a) , kendisine, insanın cennete girmesine sebep olan amelin ne olduğu sorulunca şöyle buyurmuştur: “Doğruluktur. Kul doğru söyleyince iyilik etmiştir. her kim iyilik ederse iman etmiştir, Her kim iman ederse cennete girer.” O şahıs şöyle sordu: “Ey Allah’ın Resulü! İnsanın ateşe girmesine sebep olan amel nedir?” Peygamber şöyle buyurdu: “Yalan söylemektir. Kul yalan söyleyince doğru yoldan sapar ve doğru yoldan saptığı zaman da kafir olur ve her kim de kafir olursa ateşe girer.”[225]

bak. es-Sıdk, 2190. Bölüm

3459. Bölüm

Yalan Her Kötülüğün Anahtarıdır

17409. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah her kötülük için bir takım kilitler karar kılmıştır. O kilitlerin anahtarını ise şarap karar kılmıştır. Yalan ise şaraptan daha kötüdür.”[226]

17410. İmam Askeri (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bütün aşağılıklar bir evde toplanmıştır ve anahtarı da yalan olarak taktir edilmiştir.”[227]

17411. Resulullah (s.a.a) , kendisine, “Ey Allah’ın Resulü! Dört işten hoşlanıyorum: Zina, şarap içmek, hırsızlık ve yalan. Ama hangisini söylerseniz, sizin hatırınız için terk ederim” diyen birisine şöyle buyurmuştur: “Yalanı terk et.” O şahıs gitti ve zina etmek istedi ve kendi kendisine şöyle dedi: “Peygamber bana (zina edip etmediğimi) soracaktır. Eğer inkar edersem, ona verdiğim sözümde durmamış olurum. Eğer ikrar edersem, bana had uygular. Daha sonra hırsızlık etmeyi kararlaştırdı. Sonra da şarap içmeye niyetlendi. Ama her defasında da aynı düşüncelere kapıldı (Resulullah’a yalan söyleyemeyeceğini anladı) . Bu yüzden Allah Resulü’nün yanına geri döndü ve şöyle arzetti: “Siz, yolu tümüyle bana kapadınız, ben bu işlerin tümünü terk ettim.”[228]

17412. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yalan insanı kötülüğe ve sapıklığa sürükler. Kötülük ve sapıklık ise insanı ateşe götürür.”[229]

bak. eş-Şerr, 1973. Bölüm

3460. Bölüm

Ciddi veya Şaka Yalan Söylemeyi Terk Etme Emri

17413. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her ne kadar haklı da olsa, sürtüşmeyi terk eden, her ne kadar şaka da olsa yalan söylemekten sakınan ve ahlakını güzelleştiren kimse için biri cennetin etrafında, biri cennetin merkezinde, biri de cennetin üzerinde olmak üzere üç ev garantiliyorum.”[230]

17414. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kul, şaka veya ciddi yalanı terk etmedikçe imanının tadını alamaz.”[231]

17415. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ciddi veya şaka yollu yalan söylemek doğru değildir. Erkeğin çocuğuna söz verdiği halde sözünde durmaması doğru değildir. Şüphesiz doğruluk, insanı iyiliğe götürür ve iyilik de insanı cennete kavuşturur. Yalan ise insanı kötülüğe sürükler. Kötülük ve sapıklık ise insanı ateşe götürür.”[232]

17416. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ciddi veya şaka yalan söylemek doğru değildir. Sizden birinizin çocuğuna bir şey vaad etmesi sonra da onunla amel etmemesi doğru değildir. Şüphesiz yalan sapkınlığa sürükler, sapkınlık ise insanı ateşe götürür.”[233]

17417. İmam Seccad (a.s) çocuklarına şöyle buyurmuştur: “Küçük veya büyük, ciddi veya şaka yalan söylemekten sakınınız. Zira insan küçük bir şeyde dahi yalan söylerse, büyük yalan hususunda da cesaret elde eder.”[234]

17418. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanları güldürmek için yalan söyleyen kimseye eyvahlar olsun, eyvahlar olsun, eyvahlar olsun!”[235]

bak. Vesail’uş Şia, 8/576, 140. Bölüm

3461. Bölüm

Küçük Yalan

17419. Esma binti Umeys şöyle diyor: “Ben Ayşe ile birlikteydim. Onu hazırladım ve Allah Resulü’nün yanına götürdüm. Bir grup kadınlar da benimle birlikteydi. Allah’a yemin olsun ki Allah Resulünün yanında bir tabak sütten başka bir şey yoktu. Allah Resulü bir miktar süt içti sonra kaseyi Ayşe’nin eline verdi.” Esma şöyle diyor: “Kız (Ayşe) süt kasesini almaktan utandı. Ben şöyle dedim: “Allah Resulü’nün elini reddetme, kaseyi al.” Ayşe utangaç bir halde o kaseyi aldı, bir miktar süt içti. Peygamber daha sonra şöyle buyurdu: “O kalan sütü kadınlara ver, onlar da içsinler.” Onlar, “Bizim isteğimiz yok” dediler. Allah Resulü şöyle buyurdu: “Açlık ve yalanı bir araya toplamayın.” Esma şöyle diyor: “Ben şöyle arzettim: “Ey Allah’ın Resulü! Bizden birisi bir şeyi istediği halde, “İsteğim yok” demesi yalan sayılır mı?” Peygamber şöyle buyurdu: “Bu yalan sayılır. Hatta küçük yalan bile küçük yalan olarak yazılır.”[236]

17420. Resulullah (s.a.a) , kendisine, “Eğer bizden biri, bir şeyi istediği halde, “isteğim yok” derse bu yalan sayılır mı?” diye soran Esma binti Yezid’e şöyle buyurmuştur: “Yalan yalan olarak yazılır, hatta küçük yalan bile küçük yalan olarak yazılır.”[237]

17421. Abdullah b. Amir şöyle diyor: “Bir gün Allah Resulü bizim evimizde oturmuştu. Annem bana seslendi ve şöyle dedi: “Gel içeriye sana bir şey vereyim.” Allah Resulü (s.a.a) ona şöyle buyurdu: “Ona ne vermek istiyorsun?” Annem şöyle arzetti: “Ona bir hurma vermek istiyorum.” Allah Resulü (s.a.a) anneme şöyle buyurdu: “Bil ki eğer ona bir şey vermezsen, bu senin için bir yalan yazılır.”[238]

17422. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsana yalancılık olarak duyduğu her şeyi nakletmesi yeterlidir.”[239]

17423. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yalancılık için sana duyduğun her şeyi söylemen yeterlidir.”[240]

17424. İmam Ali (a.s) , Haris-i Hemdani’ye yazdığı mektubunda şöyle buyurmuştur: “Duyduğun her şeyi insanlara aktarma. Zira bu yalancılık için yeterlidir.”[241]

17425. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsana duyduğu her şeyi söylemesi yalan olarak yeter.”[242]

3462. Bölüm

Yalan Söylemenin Sebebi

17426. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsan, içindeki aşağılık kompleksi olmaksızın yalan söylemez.”[243]

17427. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yalan söyleyen kimse, kendisindeki aşağılık kompleksi nedeniyle yalan söyler. Alay etmenin kökü ise, yalancılara itimat etmektir.”[244]

17428. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalanın sebebi, sebeplerin en çirkinidir (veya yalan hastalığı, hastalıkların en çirkinidir.) ”[245]

17429. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan söyleyen kimse hor ve hakirdir.”[246]

17430. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan söyleyen kimse uçurumun kenarında ve horluğun eşiğindedir.”[247]

bak. 3464. Bölüm; el-Kibr, 3439. Bölüm; en-Nifak, 3929. Bölüm

3463. Bölüm

Kezzab (Çok Yalan Söyleyen Kimse)

17431. İmam Sadık (a.s) kendisine, “Her yalan söyleyen kimse kezzab mıdır?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Hayır, herkes mutlaka bir yalan söyler, ama kezzab içine yalancılığın adeta sindiği kimsedir.”[248]

17432. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizden birisi o kadar yalan söyler ki sonunda kalbinde bir iğne ucu kadar doğruluk kalmaz. Böyle olduğu taktirde de Allah nezdinde kezzab olarak adlandırılır.”[249]

17433. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kul sürekli yalan söyler ve sonunda Allah onu kezzab olarak yazar.”[250]

17434. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kul o kadar yalan söyler ve yalanın peşice koşar ki sonunda Allah nezdinde kezzab olarak yazılır.”[251]

17435. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kul o kadar yalan söyler ve yalanın peşice koşar ki kalbinde siyah bir nokta oluşur ve o nokta yavaş yavaş tüm kalbini karartır. Böylece Allah nezdinde yalancılardan yazılır.”[252]

17436. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalancı kimsenin nişanesi, sana gökten, yerden, doğudan ve batıdan haber vermesi, ama kendisine Allah’ın helal ve haramını sorduğun taktirde senin için bir şey söylememesidir.”[253]

17437. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “(Sözünün doğruluğuna) itimat etmeksizin bir söz söyleme. Aksi taktirde kezzab (çok yalancı) sayılırsın.”[254]

17438. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kezzab olan şahıs, apaçık delillerle helak olur, takipçileri ise şüpheler vesilesiyle helak olurlar.”[255]

17439. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalancı şahısların ilminde hiçbir hayır yoktur.”[256]

3464. Bölüm

Yalanın Neticesi

Kur’an:

Allah şüphesiz yalancı ve kafir kimseyi doğru yola eriştirmez.”[257]

Doğrusu Allah, aşırı yalancıyı doğru yola eriştirmez.”[258]

“Allah’a verdikleri sözden caydıkları ve yalancı oldukları için O’nunla karşılaşacakları güne kadar Allah kalplerine nifak soktu.”[259]

17440. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalanın neticesi, dünyada horluk, ahirette ise azaptır.”[260]

17441. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yalan insanın yüzünü karartır.”[261]

17442. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan söyleme, aksi taktirde azamet ve yüceliğin gider.”[262]

17443. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın çok yalan söylemesi azamet ve yüceliğini yok eder.”[263]

17444. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çok yalan söyleyen kimsenin yüceliği ve azameti yok olur.”[264]

17445. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çok yalan söylemek dini bozar ve günahı büyük kılar.”[265]

17446. İmam Ali (a.s) , Oğlu Hasan’a (a.s) yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Yalanın sonu pişmanlıktır.”[266]

17447. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan her şeyi bozar.”[267]

17448. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan söylemek, dünyada utanç, ahirette ise ateş azabıdır.”[268]

17449. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan nifak ile sonuçlanır.”[269]

17450. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan, gıybet ve kötülemeye sebep olur.”[270]

17451. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlardan mürüvveti en az olan kimse, yalan söyleyen kimsedir.”[271]

17452. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim yalan söylerse, mürüvvetini bozmuş olur.”[272]

17453. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan söylemek ve mürüvvet asla bir araya toplanmaz.”[273]

17454. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalancılıkla tanınan kimseye itimat az olur. Yalan söylemekten sakınan kimsenin sözlerine inanılır.”[274]

17455. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cimri kimsede rahatlık, haset eden kimsede lezzet, padişahlarda (yöneticilerde) vefa ve yalancılarda mürüvvet olmaz.”[275]

17456. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın değerinin ortadan kalkış sebebi yalandır.”[276]

17457. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalancı ve ölmüş kimse eşittirler. Zira canlı insanın ölüye üstünlüğü kendisine itimat edilmesidir. O halde her kimin sözüne itimat edilmezse hayatı ortadan kalkmış olur.”[277]

17458. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan söyleyen kimse her ne kadar (sözlerini ispat etmek için) güçlü deliller getirse de ve doğru söylese de sözleri hususunda ithama maruzdur.”[278]

17459. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Asla yalancı kimseden yardım dileme… Zira yalancı kimse sana uzağı yakın ve yakını da uzak gösterir.”[279]

17460. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalancı kimse yalancılığı ile üç şey elde eder: Kendisine Allah’ın gazabını, insanların aşağılayıcı bakışlarını ve meleklerin düşmanlığını”[280]

17461. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanlardan salah ve doğruluk yolundan en uzak olan kimse yalancı ve küstah bir yüze sahip olan kimsedir.”[281]

17462. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsan bir yalan söyler ve gece namazından mahrum kalır.”[282]

17463. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yalan, rızkı azaltır.”[283]

17464. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan söylemeye adet edinmek fakirlik getirir.”[284]

17465. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Elçinin yalanı bozgunculuğu artırır, insanı isteklerine ulaşmaktan alı koyar, uzak görüşlülüğü yok eder ve kararı bozar.”[285]

17466. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın yalan söyleyen kimseler aleyhine yaptığı yardımlardan biri de unutkanlıktır. [286]”[287]

17467. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sözlerin en kötüsü bir bölümünün diğer bir bölümüyle çeliştiği sözdür.”[288]

Ben şöyle diyorum: Allame Tabatabai el-Mizan adlı tefsirinde Allah-u Teala’nın Yusuf suresindeki “Üzerine başka bir kan bulaşmış olarak Yusuf’un gömleğini de getirmişlerdi.”[289] ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “el-Kezib” kelimesi bir masdardır ve ism-i fail (etken isim) olarak kullanılmıştır ve mübalağa ifade etmektedir. Yani “açıkça yalan bir kana bulaşmış” anlamındadır. Bu ayette kanlı gömleğin “dem” (kan) kelimesiyle “nekire” (belirsiz) bir şekilde ifade edilmesi Yakub’un çocuklarının iddiasının temelsizliğini ve gevşekliğini göstermektedir- Onların sözünün yalan olduğunu aşikar kılacak bir tarzda olduğuna işaret etmektedir. Zira yırtıcı hayvanların parçaladığı ve yediği kimsenin gömleği geriye sağlam ve parçalanmamış bir gömleği kalmaz.

Usulen yalanın işte böyle bir durumu vardır. Yalan söz veya rivayetlerin tümü işte böyledir; çeşitli bölümleri arasında bir çelişki ve uyuşmazlık söz konusudur veya dış hal ve durumlarından yalan olduğunu aşikar eden bir takım kanıtlar vardır ve bu kanıtlar aynı zamanda gerçeği açığa vurmaktadır ve her ne kadar güzel ve sevimli bir zahiri olsa da çirkin içini ve batınını ifşa etmektedir.

Yalancı Kurtuluşa Eremez

Tecrübelerin de sabit kıldığı gibi yalanın itibarı fazla sürmemektedir ve çok geçmeden yalan söyleyen kimse ortaya koyduğu bir takım davranışlarıyla sözlerinin yalan olduğunu bizzat aşikar kılmaktadır veya verdiği haberin ya da ortaya attığı iddianın yalan olduğunu ifşa etmektedir. Bunun sebebi de varlık aleminin sağlam bir düzene dayanması ve parçaları arasında değişim kabul etmeyen ilişkilerin ve oranların hakim olmasıdır. Zira dış ve gerçek alemde ortaya çıkan her hadisenin kendisiyle uyumlu bir takım gerekleri ve sonuçları vardır. Onlar asla birbirinden ayrılamaz ve ayırt edilemez. Bu gerekler ve sonuçlar arasında da birbiriyle ilişkili bir takım hükümler ve etkileşimler söz konusudur. Öyle ki bunların birinde problem ortaya çıktığı zaman hepsi altüst olmakta ve bunlardan birinin sağlamlığı da tümünün sağlamlığının ve kusursuzluğunun delili sayılmaktadır. Bu tümel ve istisna kabul etmeyen bir kanundur. Örneğin eğer belli bir zaman diliminde bir madde bir yerden başka bir yere nakledilince bu intikalin gereklerinden biri de ilk mekandan ve o ilk mekanla ilişkisi olan her şeyden ayrılmasıdır. Birinci mekan adeta ondan boşalmakta ve o ikinci mekanı doldurmaktadır. Aynı şekilde bu iki mekan arasındaki mesafeyi de kat etmesi ve bu intikalin diğer sonuçları da aynı şekildedir. Şimdi bu gereklerden birisinde problem ortaya çıkınca, örneğin varsayılan zaman diliminde o cisim yine birinci mekanı işgal ediyorsa, o cisme bağlı olan tüm gereklerde de problem orta çıkar. Ne insan, ne başka bir sebep ve ne de diğer varsayılan bir etken, varlık gerçeklerinden birini örtmek isterse, hiçbir hile ve kurnazlıkla o gerçeklerle ilgili gereklerin tümünü gizli ve örtülü tutamaz veya onları gerçek yerlerinden uzağa atamaz ve onları varlık akışından saptıramaz. Eğer bu gereklerin ve sonuçların birini perdelerse (örterse) diğeri aşikar olur. Eğer onu da örterse üçüncüsü ortaya çıkar ve bu böylece devam eder.

Her ne kadar batıl ve yanlış birkaç gün gövde gösterisinde bulunsa da hükümet ve devlet hak ve hakikate aittir. Yalan her ne kadar bir müddet rağbet edilse de gerçek değer doğruluk ve sadakate aittir. Nitekim Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah, yalancı ve nankör kimseyi hidayete kavuşturmaz.” Hakeza şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah aşırı giden yalancıyı hidayete kavuşturmaz.” Hakeza şöyle buyurmuştur: “Allah’a yalan yere iftirada bulunanlar kurtuluşa eremez.” Hakeza şöyle buyurmuştur: “Onlara hak ulaştığında onu yalanladılar. Şüphesiz onlar karışık bir iş içindedirler” Bunun sebebi de şudur ki, onlar hak ve hakikati yalanladıkları zaman, kendi hayatlarında batıl ve yanlışlığa dayanmak zorunda kaldılar ve bu yüzden de parçalarının birbiriyle uyumsuzluk arzettiği, her birinin diğer bir Bölümünü def ve ibtal ettiği, bozuk ve kopuk bir akışa kapıldılar.”[290]

3465. Bölüm

En Çirkin Yalan

Kur’an:

“İnsanları, bilmediklerinden saptırmak için Allah’a karşı yalan uyduranlardan daha zalim kimdir? Allah, zalim topluluğu doğru yola eriştirmez.”[291]

“Allah’a karşı yalan uydurandan veya kendisine bir şey vahyedilmemişken, “bana vahyolundu, Allah’ın indirdiği gibi ben de indireceğim” diyenden daha zalim kim olabilir? Bu zalimleri can çekişirlerken melekler ellerini uzatmış, “canlarınızı verin, bugün Allah’a karşı haksız yere söylediklerinizden, O’nun ayetlerine büyüklük taslamanızdan ötürü alçaltıcı azâbla cezalandırılacaksınız” derken bir görsen!”[292]

“Diliniz yalana alışmış olduğu için, “şu haram, bu helaldir” demeyin, zira Allah’a karşı yalan uydurmuş olursunuz. Allah’a karşı yalan uyduranlar ise, saadete şüphesiz erişemezler.”[293]

“Onlardan bir takımı, Kitapta olmadığı halde Kitaptan zannedesiniz diye dillerini eğip bükerler. O, Allah katından olmadığı halde: “Allah katındandır” derler, bile bile Allah’a karşı yalan söylerler.”[294]

“Allah’a karşı yalan uyduranların, kıyamet günü, yüzlerinin simsiyah olduğunu görürsün. Böbürlenenler için cehennemde bir durak olmaz olur mu?”[295]

17468. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Benden sonra öyle bir zaman gelecek ki, o zamanda haktan daha gizli, batıldan daha aşikar bir şey olmayacak. Allah ve Resulüne yalan söylemekten daha fazla artıp yayılan bir şey olmayacak.”[296]

17469. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Beni (yırtıcı) kuşların alıp götürmesi söylemediği bir şeyi Allah Resulüne isnat etmemden, daha sevimlidir.”[297]

17470. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’a yemin olsun ki eğer, gökten yere düşsem (veya yırtıcı kuşlar beni alıp götürse) bunu Allah Resulüne yalan isnat etmekten daha çok severim.”[298]

17471. İmam Sadık (a.s) , yanında uyduran kimsenin mel’un olduğundan söz edilince şöyle buyurmuştur: “Uyduran kimseden maksat, Allah ve Resulü hakkında yalan uyduran kimsedir.”[299]

17472. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir yalan oruçlu kimsenin orucunu batıl eder.” Ebu Basir şöyle diyor: “Ben şöyle arzettim: “Bizim hangimizden böyle bir şey (her gün bir yalan söylediği) görülmez ki?” İmam şöyle buyurdu: “Maksat senin anladığın gibi değildir. Aksine maksat, Allah, Resulü ve İmamlar (a.s) hakkında yalan isnat etmektir.”[300]

17473. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah ve Resulü’ne (s.a.a) yalan isnat etmek büyük günahlardandır.”[301]

bak. el-Fetva, 3163. Bölüm

3466. Bölüm

Yalanın Caiz Olduğu Yerler

17474. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah iki şeyi sever ve iki şeye de düşman olur: İki saf (İslam ordusu ile küfür ordusu) arasında korkmadan yürümeyi sever ve (iki kişiyi) barıştırmak için yalan söylemeyi sever. Sokak ve pazar yerlerinde böbürlenerek yürümekten nefret eder ve barış hedefi dışında bir şey için yalan söylemekten nefret eder.”[302]

17475. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Aziz ve celil olan Allah barış ve dostluk icad etmek için yalan söylemeyi sever ve fesat çıkarmak amacıyla doğru söylemekten nefret eder.”[303]

17476. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Yalan şu iki yer dışında kınanmıştır: Zalimlerin şerrini uzaklaştırmak ve iki ikişinin arasında barış sağlamak.”[304]

17477. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Söz üç kısımdır: “Doğru, yalan ve insanların arasını barıştırmak için söylenen söz.”[305]

17478. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “(Müslüman halkın arasında) barış yaratmaya çalışan kimse yalancı sayılmaz.”[306]

17479. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanların arasını düzeltmek için (yalan yere) güzel bir söz söyleyen veya güzel söz taşıyan kimse yalancı sayılmaz.”[307]

17480. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Şu üç yerde söylenen yalan dışında her yalan için bir gün sahibi hesaba çekilir: İnsan savaşta hile yaparsa bu kendisi için günah değildir. Birisi de iki kişinin arasını bulmak ve barıştırmak ister. Biriyle bir şekilde görüşür, diğeriyle de başka bir şekilde. Bundan hedefi de o ikisinin arasını barıştırmaktır. Diğeri de erkek eşine (veya ailesine) yapmak istemediği bir şeyi vaad eder.”[308]

Şöyle diyorum: Allame Meclisi (r. a) şöyle diyor: “Bil ki bu hadisin anlamı, şii ve Sünni herkesin ittifak ettiği bir anlamdır. Örneğin Tirmizi Peygamber’den (s.a.a) şöyle buyurduğunu rivayet etmiştir: “Yalan üç yerde doğrudur: Erkek eşini kendinden hoşnut etmek için ona (doğru olmayan) bir söz söyler, savaş meydanlarında yalan söylemek ve insanların arasını bulmak için yalan söylemek. Sahih-i Müslim’de de yer aldığına göre Müslim’in ravilerinden biri olan İbn-i Şehab şöyle diyor: “İnsanlara sadece şu üç yerde yalan söylemek için izin verilmiştir: “Savaşta, insanların arasını bulmak için ve erkeğin eşine veya kadının kocasına (bir maslahat için) söylediği söz.”[309]

bak. es-Sulh (2) , 2263. Bölüm; Vesail’uş Şia, 8/578, 141. Bölüm; Kenz’ul Ummal, 3/630, 632; el-Meheccet’ul Beyza, 5/232,

3467. Bölüm

Tevriye

Kur’an:

“İbrahim yıldızlara bir göz attı ve “Ben rahatsızım” dedi.”[310]

“İbrahim: “Belki onu şu büyükleri yapmıştır, konuşabiliyorlarsa onlara sorun” dedi.”[311]

“Yusuf onların yüklerini yükletirken, bir su kabını kardeşinin yüküne koydurdu. Sonra bir münadi şöyle bağırdı: “Ey kervancılar, siz hırsızsınız!”[312]

17481. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz kapalı ve perdeli sözde yalandan kaçınmak için yer geniştir.”[313]

17482. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz kapalı konuşmalar, akıllı kimseyi yalan söylemekten alıkoyar.”[314]

17483. Ebu Hureyre şöyle diyor: “Allah Resulü (s.a.a) bir deveye, Ebu Bekir’in arkasına bindi ve şöyle buyurdu: “Ey Ebu Bekir! İnsanları şaşırt. [315] Zira bir Peygamber için yalan söylemek doğru değildir.” İnsanlar Ebu Bekir’e, “Sen kimsin?” diye sormaya başladılar. Ebu Bekir ise, “yolu arayan bir arayıcıyım” diye cevap verdi. Halk, “arkandaki kimse kimdir?” diye sorduklarında ise Ebu Bekir şöyle cevap verdi: “Bana yol gösteren bir kılavuzdur.”[316]

17484. İmam Sadık (a.s) , kendisine aziz ve celil olan Allah’ın İbrahim kıssasında geçen, “Belki onların en büyüğü bu işi yapmıştır. Eğer konuşurlarsa onlara sorunuz” ayeti hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “Ne büyük putları bunu yapmıştı, ne de İbrahim (a.s) yalan söylemişti.” Kendisine, “Bu nasıl olur?” diye arzedilince İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Zira İbrahim şöyle dedi: “Eğer konuşurlarsa onlara sorunuz.” Eğer konuşsalardı, putların büyüğünün bu işi yaptığı belli olurdu ve eğer konuşmasalardı o halde büyükleri bu işi yapmış değildi. Ama onlar konuşmadılar ve İbrahim de yalan söylememiş oldu.”

Hakeza İmam’a Yusuf suresindeki, “Ey kervan sahipleri! Şüphesiz sizler hırsızsınız” ayeti hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “Onlar Yusuf’u babalarından çalmışlardı. Görmüyor musun, Yusuf’un kardeşlerine, “Ne kaybettiniz?” diye sorduklarında, onlar, “Sultanın su kabını kaybettik” dediler. Yusuf onlara, “Padişahın su kabını çaldınız” demedi. Hakikatte onlar Yusuf’u babasından çalmışlardı (Yusuf’un onlara, “şüphesiz sizler hırsızsınız” demesindeki maksadı da buydu.) ”

Hakeza İmam Sadık’a (a.s) İbrahim’in (a.s) “Sonra yıldızlara baktı ve, “Şüphesiz ben rahatsızım” sözü sorulduğunda İmam Sadık (a.s) şöyle buyurdu: “Şüphesiz İbrahim (a.s) ne rahatsızdı ve ne de yalan söylemişti. Aksine onun maksadı dini hakkındaki rahatsızlığı idi. Yani o şüphe içindeydi.”[317]

17485. İmam Sadık (a.s) kendisine, “Birisi birinin evine geliyor ve onu çağırıyor, ama o şahıs cariyesine burada olmadığını söylemesini istiyor. (bunun hükmü nedir?) ” diye soran Abdullah b. Bekir’e şöyle buyurmuştur: “Sakıncası yoktur, bu yalan değildir.”[318]

Şeyh Ensari Mekasib adlı kitabında bu hadisi zikrettikten sonra şöyle diyor: “Bu sözün yalan olmaması, parmağıyla işaret ettiği ve, “Burada değil” dediği yerin evin boş yeri olması durumunda geçerlidir. Zira bunun dışında bir yorumu yoktur.”[319]

17486. Hasan Saykal şöyle diyor: “İmam Sadık’a (a.s) şöyle arzettim: “Bize, İmam Bakır’ın, Yusuf’un (a.s) , “Ey Kervan Ehli! Şüphesiz sizler hırsızsınız” sözü hakkında şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir. Allah’a yemin olsun ki onlar hırsızlık etmiş değillerdi ve Yusuf da yalan söylememiştir. Hakeza İbrahim’in (a.s), “Belki onların büyükleri bu işi yapmıştır. O halde eğer konuşurlarsa onlara sorun” sözü hakkında da şöyle buyurduğu rivayet edilmiştir: “Allah’a yemin olsun ki o putlar bu işi yapmamıştı ve aynı zamanda İbrahim yalan söylememişti.” Hasan Saykal şöyle diyor: “Bunun üzerine İmam Sadık (a.s) şöyle buyurdu: “Ey Saykal! Sizin bu konudaki görüşünüz nedir?” Ben şöyle arzettim: “Bizim teslim dışında bir görüşümüz yoktur.” İmam Sadık (a.s) şöyle buyurdu: “…İbrahim’in (a.s) , “Belki onların büyükleri bu işi yapmıştır” derken maksadı hakikatte bu putların elinden hiçbir işin gelmediği işini ortaya koymaktı. Yusuf (a.s) da o sözü ıslah etmek için beyan buyurmuştu.”[320]

bak. el-Fıkh, 3234. Bölüm; el-Meheccet’ul Beyza, 5/248

3468. Bölüm

Yalan Sözler Dinlemek

Kur’an:

“Yahûdilerden yalana kulak verenler vardır.”[321]

“Orada boş ve yalan söz işitmezler.”[322]

17487. İmam Sadık (a.s) kendisine, “Nakilcilere ve hikayecilere kulak vermek doğru mudur?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Hayır!” ve şöyle buyurmuştur: “Her kim kulağını bir konuşmacıya verirse ona kulluk etmiş olur. O halde eğer konuşmacı Allah hakkında konuşursa işiten kimse de Allah’a ibadet etmiş olur. Eğer konuşmacı iblisin sözlerini söylerse o dinleyen kimse de iblise ibadet etmiş olur.”[323]

17488. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dünyanın yükselttiği kimseyi yüce görmeyin ve dünyanın göz alıcılığına göz dikmeyin ve dünya hakkında konuşan kimseye kulak asmayın, zira dünyanın göz alıcılığı kandırıcı ve sözleri yalandır.”[324]

17489. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sapıkları kulaklarınıza musalalt kılmayın.”[325]

bak. el-Bihar, 72/264, 115. Bölüm

3469. Bölüm

Yalancı Arzulardan Sakındırmak

17490. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hükmü duyduğunda tabi olana, olgunluğa çağırıldığında gelene, Allah rahmet etsin… hevasına karşı direnen, gönlünün yersiz isteklerini yalanlayana da.”[326]

17491. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah korkusu (takva) Allah’ın dostlarını O’nun koymuş olduğu haramları çiğnemekten alı-koyar… Öyle ki onların yorgunluk yerine rahat, susuzluk yerine suya kanmışlığı tercih ettikleri görülür. Ölümün yakın olduğunu gördüklerinden salih amele koşarlar. Emellerini yalanlar, ecellerini gözetirler.”[327]

17492. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eceli hatırlamak kalbinizden silinmiş, yalan istekler sizi kuşatmış, dünya sizi ahiretten fazla avucuna almış, çabuk elde edilen dünya nimeti, zamanla elde edilecek ahireti gönüllerinizden çıkarmıştır.”[328]

17493. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bu yollar sizi nereye götürüyor? Karanlıklar ne zamana kadar sizi şaşırtacak, yalanlar ne zamana kadar aldatacak sizi?”[329]

bak. el-Emel, 115. Bölüm; ed-Dunya, 1228, 1229. Bölümler

3511. Bölüm

Söz

Kur’an:

“Kudret isteyen kimse bilsin ki, kudret, bütünüyle Allah’ındır. Güzel sözler O’na yükselir, o sözleri de salih amel yükseltir. Kötülük yapmakta düzen kuranlara, onlara, çetin azâb vardır. İşte bunların kurdukları düzenler boşa çıkar.”[704]

17823. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sözün ekildiği yer kalptir. Sözün ambarı düşünce takviyet edicisi akıl, aşikar kılıcısı dil, cismi harfler (ve kelimeler) ruhu mana, süsü i’rab (doğru ve anlaşılır bir şekilde beyan etmek) ve düzeni ise dürüstlüktür.”[705]

17824. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir yağ parçasıyla gören, bir et parçasıyla konuşan, şu insana şaşırın doğrusu!”[706]

17825. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsan için iki fazilet vardır: Akıl ve konuşma. İnsan aklıyla faydalanır ve konuşmasıyla fayda verir.”[707]

17826. İmam Ali’ye (a.s) “Allah-u Teala’nın yaratıklarından hangisi daha güzeldir?” diye sorduklarında “Kelamdır (sözdür) ” buyurdular. “hangisi daha kötüdür?” diye sorduklarında ise yine, “kelamdır” buyurdular. Daha sonra ise şöyle buyurdular: “İnsanın yüzünü ağartan da karartan da kelamdır.”[708]

17827. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bazen insan Allah’tan hoşnutluk üzere konuşur ve o sözünün ulaşması gereken yere ulaştığını tahmin etmez. Ve Allah-u Teala o söz sebebiyle kendisiyle görüşeceği güne kadar hoşnutluğunu yazar. Bazen de insan Allah’ın gazabı ve öfkesi üzere konuşur sözünün ulaşacağı yere ulaştığını bilemez. Allah da o söz sebebiyle kendisiyle görüşeceği güne kadar ona gazap ve hoşnutsuzluğunu yazar.”[709]

bak. 3524. Bölüm

3512. Bölüm

Sözün Büyük Tesiri

17828. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Saldırıştan daha tehlikeli nice söz vardır.”[710]

17829. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadının sureti (güzelliği) yüzündedir. Erkeğin sureti (güzelliği) ise sözündedir.”[711]

17830. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice söz kılıç gibi keskindir.”[712]

17831. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice söz derin bir şekilde yaralar.”[713]

17832. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Nice söz oktan daha etkilidir.”[714]

bak. eş-Şi’r, 2025. Bölüm; el-Cihad (1) , 575. Bölüm; el-Ma’ruf (2, 2699, 2700. Bölümler

3513. Bölüm

Çirkin Sözden Sakınmak

17833. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çirkin söz söylemekten sakın, zira çirkin söz aşağılık kimseleri etrafına toplar ve yüce insanları senden uzaklaştırır.”[715]

17834. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çirkin sözden sakın zira çirkin söz kalpleri kin ile doldurur.”[716]

17835. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Asla cevabından rahatsız olacağın bir söz söyleme.”[717]

17836. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin sözü kötü olursa bir çok azar işitir.”[718]

17837. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin sözü kötü olursa nasibi de kötü olur.”[719]

17838. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her ne kadar cevap vermekten aciz kalsan da kötü söz söyleme.”[720]

17839. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Aşağılık kimselerin metodu çirkin söz söylemektir.”[721]

17840. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çirkin söz söylemek değerini ve insanlığını lekeler.”[722]

17841. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kötü dilli olmak insanın makam ve mevkisini lekeler ve kardeşliği ortadan kaldır.”[723]

3514. Bölüm

Boş Sözden Kaçınmaya Teşvik

17842. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanın anlayışının nişanesi çok az boş konuşmasıdır.”[724]

17843. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanın İslam’ının güzelliğinin nişanesi boş konuşmayı terk etmesidir.”[725]

17844. İmam Ali (a.s) boş konuşan birinin yanından geçince şöyle buyurmuştur: “Bil ki sen amellerini yazan koruyucu iki meleğe bir yazı yazdırıyorsun ve onu rabbine gönderiyorsun. O halde sana faydalı olacak bir söz söyle ve boş sözler konuşmayı terk et.”[726]

17845. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ebuzer şöyle demiştir: “Dünyayı iki kelime karar kıl: Bir kelimeyi helal rızık talep etmek için, diğer kelimeyi ise ahiretin için, üçüncü kelime ise sana zarar verir hiçbir fayda ulaştırmaz. O halde ondan sakın.”[727]

17846. İmam Hüseyin (a.s) İbn-i Abbas’a şöyle buyurmuştur: “Sakın boş söz söyleme! Zira senin için günahtan korkuyorum. Yerinde olmadıkça faydalı bir söz dahi söyleme.”[728]

17847. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanların en günahkarı en çok boş konuşan kimselerdir.”[729]

17848. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kıyamet günü en çok günahı olan kimse en çok boş konuşan kimsedir.”[730]

3515. Bölüm

Çok Konuşmayı Kınamak

17849. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çok konuşmaktan sakın. Zira fazla konuşmak senin ayıplarını aşikar kılar ve düşmanlarının dinmiş kinlerini senin aleyhine tahrik eder.”[731]

17850. İmam Rıza (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her fazlalığın fazla bir söze ihtiyacı vardır.”[732]

17851. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Alim asla boş şey konuşmaz.”[733]

17852. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ne mutlu malından fazla kalanı infak edene, dilini çok konuşmaktan alıkoyana.”[734]

17853. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ne dünyada kendisine fayda veren ve ne de ahirette kendisi için bir sevap yazılan boş söz konuşan kimseye şaşarım.”[735]

17854. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kendisinden nakledildiğinde ona zarar veren ve nakledilmediğinde ise kendisine hiçbir fayda vermeyen boş sözler konuşan kimseye şaşarım.”[736]

17855. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İyiliği emretmek, kötülükten sakındırmak ve aziz ve celil olan Allah’ı zikretmek dışında insanoğlunun her sözü kendi yararına değil zararınadır.”[737]

17856. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsan bazen konuşur ve kötü bir niyeti yoktur, sadece insanları güldürmek ister (ama bu işi sebebiyle) göklerden daha uzak olan derin bir uçuruma yuvarlanır.”[738]

17857. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bilin ki bazen sizden birisi insanları güldürmek için konuşur, o sebeple de gökten daha uzak olan derin bir uçuruma yuvarlanır. Bilin ki bazen de sizden biri dostlarını güldürmek için bir söz söyler ve o söz sebebiyle de Allah kendisine gazap eder ve cehenneme götürülmedikçe ondan asla razı olmaz.”[739]

17858. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bazen insan bir mızrak ölçüsünde cennete yakınlaşır ve sonra bir söz söyler Sen’a şehrinden uzak bir mesafe miktarında cennetten uzaklaşır.”[740]

3516. Bölüm

Boş Konuşmaktan Sakınmak

17859. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Boş konuşmaktan sakın, zira boş konuşmanın en küçük zararı kınanmadır.”[741]

17860. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Boş konuşmaktan sakın zira her kim boş konuşursa günahları da çok olur.”[742]

17861. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Konuşma hususunda aciz kalmanın çirkinliği boş konuşan insanın (dil) yarasından daha iyidir.”[743]

17862. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çok konuşmak utanç kazandırır.”[744]

17863. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çok konuşmak arkadaşları usandırır ve başkanı hürmetsiz kılar.”[745]

17864. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Boş konuşmak insanı durum değiştiren tehlikeli olaylara yaklaştırır.”[746]

17865. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Boş konuşmak cana zarar verir.”[747]

3517. Bölüm

Çok Konuşmaktan Sakınmak

17866. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çok konuşmak sözün haşiyelerini genişletir, anlamları azaltır ve neticede söz için bir son ve netice görülmez ve hiç kimse ondan istifade edemez.”[748]

17867. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çok konuşmaktan sakın zira çok konuşmak sürçmeleri artırır ve insanı usandırır.”[749]

17868. Hızır (a.s) Musa’ya (a.s) yaptığı tavsiyesinde şöyle buyurmuştur: “Asla çok konuşma. Zira çok konuşmak alimleri lekeler ve aklı hafif kimselerin kötülüklerini aşikar kılar.”[750]

17869. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim çok konuşursa saçmalamaya başlar ve her kim de düşünürse basiret elde eder.”[751]

17870. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sözün afeti uzun konuşmaktır.”[752]

17871. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim sözü uygun olmadığı bir şekilde uzatırsa şüphesiz kendisini kınanmaya maruz bırakmıştır.”[753]

17872. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çok konuşmak usandırır.”[754]

17873. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Çok konuşmak hikmet sahibi kimseyi kaydırır, sabırlı kimseyi bezdirir. O halde fazla konuşma ki usandırırsın ve az konuşma ki horlanırsın.”[755]

3518. Bölüm

Çok Konuşmak Kalbi Öldürür

17874. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın zikri dışında çok konuşmayın. Zira Allah’ın zikri dışında çok konuşmak kalbin katılaşmasına sebep olur. İnsanlardan Allah’a en uzak olan kimse ise kalbi katı olan kimsedir.”[756]

17875. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim çok konuşursa hataları da çok olur. Her kim çok hata ederse haya ve utanması azalır ve her kimin de haya ve utanması azalırsa takvası azalır ve her kimin de takvası azalırsa kalbi ölür ve her kimin de kalbi ölürse ateşe girer.”[757]

17876. Hz. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın zikri dışında fazla konuşmayınız. Zira Allah’ın zikri dışında çok konuşanların kalbi katılaşır ama bunu bilmezler.”[758]

17877. Mirac hadisinde şöyle yer almıştır: “Ey Ahmed! Susmayı bil, zira en şen ve bayındır meclis salihlerin ve susanların kalpleridir, en bozuk meclis ise boş konuşanların kalpleridir.”[759]

bak. el-Kalb, 2406. Bölüm

3519. Bölüm

Az Konuşmayı Övmek

17878. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanın İslam’ının güzelliğinin nişanelerinden biri de boş konuşmayı azaltmasıdır.”[760]

17879. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Az konuşan kimsenin ayıpları yok olur.”[761]

17880. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Az konuş ki kınanmaktan güvende olasın.”[762]

17881. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıl kemale erince konuşmak azalır.”[763]

17882. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ben insanın ilminin ölçüsünün aklının ölçüsünden fazla olmasını hoş görmediğim gibi insanın dilinin ölçüsünün de ilminin ölçüsünden fazla olmasını hoş görmüyorum.”[764]

17883. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eskiden ilahi bir kardeşim vardı… (Hak söze yenilir, sessizliğe yenilmezdi (hakkı kabul edip susardı.) Sessizliğe konuşmaktan daha haristi.”[765]

17884. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Eğer canının esenlikte olmasını ve ayıplarının gizli kalmasını istiyorsan az konuş ve çok sessiz kal ki düşüncen artsın ve kalbin nurlansın.”[766]

17885. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münezzeh olan Allah kulunun maslahatını dilerse kalbine az konuşmayı, az yemeyi ve az uyumayı ilham eder.”[767]

17886. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Az konuşmak ayıpları örter ve günahları azaltır.”[768]

17887. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Az konuşmak ayıpları örter ve insanı sürçmelerden güvende kılar.”[769]

bak. 3523. Bölüm

3520. Bölüm

Konuşmacı ve Sözün Bağı

17888. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Konuşmadığın sürece söz senin bağındadır (mahkumundur) ; söylediğin zaman sen onun bağındasın (mahkumusun) . O halde altın ve gümüşünü koruduğun gibi, dilini de koru. Nice bir söz vardır ki, nimeti elden alır ve azabı celp eder.”[770]

17889. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Konuştuğun zaman o sözün sana malik olur, onu söylemediğin zaman ise sen ona malik olursun.”[771]

17890. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dilini koru, şüphesiz söz insanın ipinde esirdir. Onu salıverdiği zaman kendisi o sözün ipinde esir olur.”[772]

17891. İmam Hadi (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cahil kimse kendi dilinin esiridir.”[773]

17892. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Suskunluk pişmanlıktan güvende olma sebebidir. Suskunluğun sebebiyle kaybettiğin şeyleri elde etmek konuşman sebebiyle kaybettiğin faydaları telafi etmekten daha kolaydır. Kaba olan şeyin korunması kapağının kapanmasıyladır.”[774]

17893. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sessiz kalışınla kaybettiklerini telafi etmen, konuşmanla kaybettiklerini telafi etmenden daha kolaydır. Kabın içindekini korumak, ağzını sıkı kapamakla mümkündür.”[775]

3521. Bölüm

Söz, Amelin Bir Parçası Konumundadır

17894. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Senin sözün senin için korunur ve amel defterine kalıcı olarak yazılır. O halde sözünü seni (Allah’a yaklaştıracak) şeylerde karar kıl.”[776]

17895. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sözünü amelinin bir parçası sayan kimsenin faydalı şeyler dışındaki sözü azalır.”[777]

17896. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sözünün de amelinden sayıldığını bilen kimse, zaruret dışında konuşmaz.”[778]

17897. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim sözünün ameline oranla konumunu bilirse boş şeylerdeki sözü azalır.”[779]

17898. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim sözünün ameline oranla konumunu görürse boş şeylerdeki sözü azalır.”[780]

17899. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Sözünü amelinden sayılmayan kimsenin hataları çok olur ve azabı hazır bulunur.”[781]

17900. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sözü sebebiyle sorguya çekileceğini bilen kimse sözlerini kısa tutmalıdır.”[782]

3522. Bölüm

Her Bildiğini Aşikar Kılmayı Kınamak

17901. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sözümü işitin. Şüphesiz bu, el ve ayakları siyah çizgili kül rengi develerden sizler için daha hayırlıdır. Sizden hiç kimse sözü için uygun yer bulmadıkça konuşmasın ve bir çok faydalı şeyleri de diliyle ifade etmesin. Zira bir çok kimse yersiz yerde konuştuğu için o sözüyle kendisi aleyhine cinayet işlemiş olur.”[783]

17902. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bilmediğin şeyleri söyleme; hatta bildiğin her şeyi bile söyleme. Zira Allah tüm organlarına bir takım şeyler farz kılmıştır; kıyamet günü onlarla sana delil getirecektir.”[784]

17903. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İnsanın bildiği her şeyi söylememesi akllılığındandır.”[785]

17904. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bildiğin her şeyi söyleme, zira bu iş cehaletin göstergesidir.”[786]

17905. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Duyduğun her şeyi insanlar için nakletme; bu ahmaklığın nişanesidir.”[787]

17906. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanın yalancı olması için işittiği her şeyi söylemesi yeterlidir.”[788]

bak. el-Kizb, 3461. Bölüm

3523. Bölüm

Söz İlaç Gibidir

17907. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Söz ilaç gibidir. Azı fayda verir, çoğu ise öldürür.”[789]

17908. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Söz azalınca doğru söz çoğalır, cevaplar çoğalınca doğru cevap tanınmaz olur.”[790]

17909. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimse ya ihtiyacı veya delili için konuşur.”[791]

17910. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Söz iki çirkin haslet arasında yer almıştır: Çok konuşmak ve az konuşmak. Zira çok konuşmak boş konuşma ile sonuçlanır. Az konuşmak ise konuşmada acizliğin ve güçsüzlüğün göstergesidir.”[792]

17911. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Akıllı kimsenin sözü doğru olunca ilaç, doğru olmadığı taktirde hastalıktır.”[793]

3524. Bölüm

Konuşmanın Sessizlikten Üstün Oluşu

17912. İmam Zeyn’ul Abidin (a.s) kendisine, “Konuşmak mı daha üstündür yoksa sessiz kalmak mı?” diye sorulunca şöyle buyurmuştur: “Her ikisinin de bir takım afetleri vardır. Eğer her ikisi afetten uzak kalırsa o taktirde konuşmak sessiz kalmaktan daha üstündür.” Kendisine, “Nasıl olur ey İbn-i Resulillah?” diye arzedilince İmam şöyle buyurdu: “Zira aziz ve celil olan Allah peygamberlerine ve vasilerine susmayı emretmemiştir. Aksine onları söz ve kelam ile göndermiştir. Ne cennet susmakla birisine layık görülmüş, ne velayet ve Allah dostluğu birisine farz kılınmış ne de birisi susmakla ateşten uzak kalmıştır. Aksine bunların tümü söz ve konuşma vasıtasıyla hasıl olmuştur.”[794]

17913. İmam Bakır (a.s) huzurunda çok konuşan birisine şöyle buyurmuştur: “Ey adam! Sözü ve konuşmayı küçümsüyorsun. Bil ki aziz ve celil olan Allah peygamberlerini gönderince onları altın ve gümüşle göndermedi aksine onları söz ve konuşmayla gönderdi. Aziz ve celil olan Allah söz, delil ve nişaneler yoluyla kendisini yaratıklarına tanıttı.”[795]

17914. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Söz canların rahatlığı, sessizlik ise aklın rahatlığıdır.”[796]

17915. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hak söz söylemek, konuşmaktan aciz kalmaktan ve sessiz kalmaktan daha hayırlıdır.”[797]

bak. 3511. Bölüm

3525. Bölüm

Susmanın Konuşmaktan Üstünlüğü

17916. Hz. Lokman (a.s) çocuğuna şöyle buyurmuştur: “Ey oğulcağızım! Eğer sözün gümüşten olduğunu sanıyorsan bil ki konuşmamak altındandır.”[798]

17917. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Suskunluk altın, söz ise gümüştür.”[799]

17918. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mümin kul sessiz kaldığı müddetçe iyilik sahibi olarak yazılır. Ama konuşunca ya iyilik sahibi olarak yazılır veya kötü kimse olarak.”[800]

17919. Davud (a.s) Süleyman’a (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey oğulcağızım! Hayır dışında uzun süre susmaktan ayrılma. Zira uzun süre susmaktan dolayı bir defa pişmanlık, çok konuşmaktan dolayı defalarca pişmanlıktan daha hayırlıdır. Oğulcağızım! Eğer söz gümüş ise bil ki suskunluğun altından olması revadır.” [801]

Şöyle diyorum: Bu iki Bölümdeki hadislerin arasını bulmak ve ortak bir yorum çıkarmak için dikkatlice düşünülmelidir.”

3526. Bölüm

Övülmüş Sessizlik

17920. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cehalet üzere konuşmakta hayır olmadığı gibi hikmet hususunda susmakta da hayır yoktur.”[802]

17921. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İçinde düşünce olmayan her sessizlik gaflettir.”[803]

17922. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ı zikreden kimse için sessizlik ibadettir.”[804]

17923. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Düşüncesiz suskunluk dilsizliktir.”[805]

17924. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alim insan için ilmini beyan hususunda susması doğru değildir. Cahil insan için de cehaleti üzere susması doğru değildir. Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Eğer bilmiyorsanız zikir ehline sorun.”[806]

17925. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kim bir yere girerse bir tür şaşkınlık içinde olur. O halde onunla konuşarak onu açmaya çalışın.”[807]

bak. el-bid’at, 334. Bölüm; 349. Konu, el-Ma’ruf (2) ,

3527. Bölüm

Konuşmaktan Üstün Olan Sessizlik

17926. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sana vakar ve azamet bağışlayan suskunluk, utanç örten sözden daha hayırlıdır.”[808]

17927. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ardından sana esenlik veren suskunluk, senin kınanmana neden olan sözden daha hayırlıdır.”[809]

17928. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sana yücelik elbisesini giydiren suskunluk, sana pişmanlık getiren sözden daha hayırlıdır.”[810]

17929. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Suskunluk kötülüğü (amellerin katibi olan meleklere) yazdırmaktan daha hayırlıdır. İyiliği yazdırmak ise suskunluktan daha hayırlıdır.”[811]

17930. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Suskunluk yalan söylemekten daha hayırlıdır.”[812]

17931. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Konuşmak hususunda acizlik, boş konuşmaktan daha hayırlıdır.”[813]

3528. Bölüm

Allah’ın Veli Kullarının Suskunluğu

17932. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz Allah’ın velileri susarlar ve bu suskunlukları da Allah’ı zikretmektir, bakarlar ve bakışları ibrettir ve konuşurlar ve konuşmaları hikmettir.”[814]

17933. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın, Allah korkusunun kalplerini kırdığı dillerini konuşmaktan alıkoyduğu kulları vardır. Oysa onlar konuşan konuşmacı ve akıllı kimselerdir. Temiz işlerle Allah’a doğru yarışırlar, Allah nezdinde ameli fazla görmezler ve az amellerinden hoşnut olmazlar.”[815]

bak. en-Nazar, 3883. Bölüm; el-Hayr, 1157. Bölüm; 5325. Bölüm

3529. Bölüm

En İyi Söz

17934. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En iyi söz kulakların işitmekten usanmadığı ve düşünceleri sıkıntıya sokmayan sözdür.”[816]

17935. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En iyi söz güzel düzeninin süslediği ve özel ve genel herkesin anladığı sözdür.”[817]

17936. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En iyi söz bezdirmeyen ve az olmayan sözdür. ”[818]

17937. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “En iyi söz Allah’ın sözüdür.”[819]

bak. el-Kur’an; 3293. Bölüm

3530. Bölüm

Kapsamlı Söz (Lafzı Az Anlamı Çok Olan Söz)

17938. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ben kapsamlı kelimeler ile gönderildim ve (Allah’ın kafirlerin kalbine attığı) korku ve dehşetle üstün geldim.)”[820]

17939. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ben (Allah’ın kafirlerin kalbine attığı) korku ve dehşet ile düşmana galip geldim ve bana kapsamlı söz verilmiştir.”[821]

17940. İmam Bakır’ın (a.s) babalarından naklettiğine göre Allah Resulu (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Benden önce hiçbir peygambere verilmeyen beş şey bana verilmiştir: Ben beyaz, zenci ve kızıldereliye (tüm insanlara) gönderildim. Yeryüzü bana secde yeri olarak karar kılınmıştır. Ben korku ve dehşetle galip geldim ve bana ganimetler helal kılınmıştır. Oysa hiç kimse için –veya şöyle buyurdu: Benden önce hiçbir peygamber için helal kılınmamıştır- ve bana kapsamlı söz verilmiştir. Ata şöyle diyor: İmam Bakır (a.s) ’a şöyle sordum: “Kapsamlı söz nedir?” İmam şöyle buyurdu: “Kur’an.”[822]

17941. “Resulullah (s.a.a) kendisine “Bana kapsamlı söz öğret diyen” bir bedeviye şöyle buyurdu: “Sana öfkelenmemeni tavsiye ederim.” O bedevi isteğini üç defa tekrarladı ve aynı cevabı işitti. Sonunda o şahıs kendine geldi ve şöyle dedi: “Bundan sonra artık sormayacağım.”[823]

17942. Resulullah (s.a.a) kendisinden kapsamlı söz öğretmesini isteyen Yezid Cu’fiye şöyle buyurmuştur: “Bildiğin şeyler hususunda Allah’tan kork.”[824]

bak. el-İslam, 1872. Bölüm; el-Hayr, 1157, 1158. Bölümler

3531. Bölüm

Güzel Konuşmanın Fazileti

Kur’an:

“…İnsanlarla güzel konuşun, ”[825]

“Kullarıma söyle, en güzel şekilde konuşsunlar. Doğrusu şeytan aralarını bozmak ister. Şeytan şüphesiz insanın apaçık düşmanıdır.”[826]

“Ey iman edenler! Allah’tan sakının, dürüst söz söyleyin de Allah işlerinizi kendinize yararlı kılsın ve günahlarınızı size bağışlasın. Kim Allah’a ve Resulüne itaat ederse, şüphesiz büyük bir kurtuluşa ermiş olur.”[827]

“Onlar, boş söz işittikleri vakit ondan yüz çevirirler. Bizim işlediğimiz bize, sizin işlediğiniz sizedir. Size selam olsun, cahillerle ilgilenmeyiz” derler.”[828]

17943. Resulullah (s.a.a) kendisine, “İşlerin en üstünü hangisidir?” diye soran birine şöyle buyurmuştur: “Yemek yedirmek ve güzel konuşmak.”[829]

17944. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Üç şey iyilik kapılarındandır: “Nefsin cömertliği, güzel söz ve eziyetler karşısında sabretmek.”[830]

17945. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz cennette içleri dışlarından ve dışları içlerinden gözüken odalar vardır. Bu odalarda ümmetimden güzel konuşan, insanlara yemek yediren, selamı yayan, oruç tutmaya devam eden ve insanlar gece uyurlarken namaz kılan kimseler oturmaktadırlar.”[831]

17946. İmam Bakır (a.s) aziz ve celil olan Allah’ın “İnsanlarla güzel konuşun” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Sizler hakkında söylenmesini istediğiniz en iyi sözleri söyleyiniz.”[832]

17947. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey Şialar! Bizim için süs sebebi olun utanç ve ar sebebi olmayın. İnsanlarla güzel konuşun, dillerinizi koruyun, boş konuşmaktan ve çirkin sözler söylemekten alıkoyun.”[833]

17948. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’tan korkun ve insanları omuzlarınıza bindirmeyin. Aziz ve celil olan Allah şöyle buyurmuştur: “İnsanlara güzel söz söyleyiniz.”[834]

17949. İmam Zeyn’ul Abidin (a.s) şöyle buyurmuştur: “Güzel söz varlığı artırır, rızkı çoğaltır, eceli erteler, insanı Allah nezdinde sevimli kılar ve (sahibini) cennete götürür.”[835]

17950. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Canım elinde olana andolsun ki insanlar güzel sözden daha sevimli bir infakta bulunmamışlardır.”[836]

17951. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Güzel söz söyleyiniz ki onunla tanınasınız, güzel amelde bulununuz ki ehlinden olasınız.”[837]

17952. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Güzel söz söyleyiniz ki güzel cevap işitesiniz.”[838]

17953. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cevabın çirkinliği sözün çirkinliğindendir.”[839]

17954. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin sözü güzel olursa zafer, karşısında yer alır.”[840]

17955. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kendine, en küçük ve çirkin söz söyleme veya çirkin amelde bulunma iznini verme.”[841]

17956. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dilini güzel konuşmaya alıştır ki kınanmadan güvende olasın.”[842]

17957. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dilini yumuşak konuşmaya ve selam vermeye alıştır ki dostların çoğalsın ve kötülüğünü isteyenler azalsın.”[843]

17958. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin dili tatlı olursa kardeşleri çok olur.”[844]

3532. Bölüm

Söz Çeşitli

17959. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sözün bir takım afetleri vardır.”[845]

17960. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Söz üç kısımdır: Faydalı, salim ve bitkin söz. Faydalı olan söz Allah’ı zikreden kimsenin sözüdür. Salim söz ise Allah’ın sevdiği şeyi söyleyen kimsenin sözüdür. Bitkin söz ise insanları kınama ve alay ile meşgul olan kimsenin sözüdür.”[846]

17961. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “En kötü söz bir bölümünün diğer bölümünü yalanladığı sözdür.”[847]

17962. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Lafızlar anlamların kalıplarıdır.”[848]

17963. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her yerin bir sözü vardır.”[849]

17964. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sözün için yer bulamazsan konuşma.”[850]

17965. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sözlerin değişmesi anlayış sahibi kimseler içindir.”[851]

17966. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Hal dili söz dilinden daha çok doğru söyler.”[852]

17967. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sözü hoşuna giden kimse aklını batırmış olur.”[853]

3596. Bölüm

Örnekler

Kur’an:

“Biz bu misalleri insanlara veriyoruz, onları ancak bilenler anlayabilir.”[1323]

“And olsun ki, biz Kur’an’da insanlara türlü türlü misal gösterip açıkladık. Öyleyken insanların çoğu nankör olmakta direndiler.”[1324]

“And olsun ki, biz bu Kur’an’da insanlara türlü türlü misali gösterip açıkladık. İnsanın en çok yaptığı iş tartışmadır.”[1325]

“And olsun ki, size apaçık ayetler, sizden önce geçenlerden misal ve sakınanlara öğüt indirdik.”[1326]

18406. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey Allah’ın kulları! Size örnekler getiren, ecellerinize vakit tayin eden Allah’tan sakınmanızı tavsiye ediyorum.”[1327]

18407. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her türlü örnek akıl ve gönül sahipleri için verilmektedir.”[1328]

18408. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Örnekler ibret alan kimseler için verilmektedir.”[1329]

18409. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Örnekler ders almak için verilmektedir.”[1330]

18410. Resulullah (s.a.a) İbrahim’in suhufu hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “Onların tümü örneklerden ibaretti.”[1331]

18411. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cin ve insanlara dünyanın üzerindeki perdeyi kaldırmak, zararlardan korumak, türlü türlü örnekler vermek için elçilerini gönderen O’dur.”[1332]

18412. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ne kadar ilginç olurdu, bu dosdoğru misaller ve şifa verici öğütler tertemiz gönüllere, işitip anlayan kulaklara, sabit görüşlere ve uzak görüşlü kalplere ulaşabilseydi!”[1333]

3597. Bölüm

Örneklerin Hükmü

18413. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İşler karıştığında (iyiyle kötü anlaşılmadığında) , sonları evvelleriyle mukayese edilir.”[1334]

18414. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Olmayanı olup bitenden çıkar da anla. Çünkü işler, birbirine benzer.”[1335]

18415. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’a yemin olsun ki bu dünyanızdan geçen her şey bu elbisemin iplerine denk değildir. Baki kalanın geçmiş olana benzerliği ise suyun suya yakınlığından daha fazladır.”[1336]

18416. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an seni güzel bir haslete davet ettiğinde kendini o hasletin benzerleriyle de süsle.”[1337]

18417. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “(Kendine gel de) bunları iyi düşün. Çünkü örnek, benzerine de delalet eder.”[1338]

18418. İmam Ali (a.s) Kasıa hutbesinde şöyle buyurmuştur: “Allah’ın azabına uğrattığı günler ile belalara, çetin olaylara düşürdüğü günlere ait önünüzde pek çok örnek var. O halde azabı hakkında bilginiz olmadığı bahanesiyle Allah’ın intikamını hafif sayarak ve kendinizi Allah’ın intikamından uzak görerek Allah’ın azabından emin olmayın.”[1339]

18419. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İsmail’in evladından, İshak oğulları'ndan, İsrailoğulları’ndan (a.s) ibret alın. Hallerinin benzerliği ne kadar çok, durumları birbirlerine ne kadar da yakındır.”[1340]

bak. 332. Konu, el-İbret

3598. Bölüm

Hak ve Batıl Örneği

Kur’an:

“Allah gökten su indirir, dereler onunla dolar taşar. Sel, üste çıkan köpüğü alır götürür. Süslenmek veya faydalanmak için ateşte erittiklerinizin üzerinde de buna benzer bir köpük vardır. Allah, hak ve batıl için şöyle misal verir: Köpük uçup gider, insanlara fayda veren ise yerde kalır. Allah bunun gibi daha nice misaller verir.”[1341]

bak. el-Hak, 886. Bölüm; el-Batıl, 360. Bölüm

3599. Bölüm

Allah Yolunun Örneği

Kur’an:

“Bu, dosdoğru olan yolumdur. Öyleyse ona uyun. Sizi Allah yolundan ayrı düşürecek yollara uymayın. Allah size bunları sakınasınız diye buyurmaktadır.”[1342]

18420. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah doğru yola bir örnek vermiştir ki iki tarafında açık kapıları olan iki oda vardır. Kapıların önüne perdeler asılıdır, yolun başında bir davetçi davet etmekte yolun üstünde ise başka bir davetçi davet etmektedir. Allah ise esenlik yurduna davet etmektedir. Her kim isterse doğru yola hidayet olur. Yolun iki tarafında bulunan kapılar Allah’ın hudutlarıdır. Her kim Allah’ın hududuna girerse perde yukarı çekilir ve yukarıdan davet eden davetçi ise Rabbinin vaizidir.”[1343]

18421. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah doğru yolu örneklendirmiştir ki iki tarafında iki duvar vardır; geniş kapılara sahiptir, kapılarının önünde perdeler asılıdır, yolun girişinde bir davetçi şöyle demektedir: Ey insanlar! Hepiniz doğru yola geliniz dağılmayınız.” Başka bir davetçi ise yolun üstünde insanları yola girmeye davet eder dolayısıyla insan o kapılardan birini açmak istediğinde o şöyle der: “Eyvahlar olsun sana! Onu açma, zira eğer açacak olursan ona girersin. O yol İslam yoludur ve o iki duvarda Allah’ın hududları, açıok kapılar Allah’ın haremi ve o yolun başındaki davetçi ise Allah’ın kitabı, yolun üzerindeki davetçi ise her Müslüman’ın kalbinde bulunan Allah-u Teala’nın vaizidir.”[1344]

18422. İbn-i Mes’ud şöyle diyor: “Allah Resulü eliyle bir çizgi çizdi ve daha sonra şöyle buyurdu: “Bu Allah’ın doğru yoludur.” Daha sonra sağ ve sol tarafa bir takım çizgiler çizdi ve şöyle buyurdu: “Bu yollardan her birinin üzerinde o yola davet eden bir şeytan vardır” Peygamber daha sonra şu ayeti okudu: “Şüphesiz budur doğru yolum. O halde ona uyunuz ve diğer yollara uymayınız.”[1345]

bak. 218. Konu; es-Sebil, 293, es-Sirat, el-İmamet (1) , 135. Bölüm

3600. Bölüm

Peygamber’in (s.a.a) Ümmetinin ve Risaletinin Örneği

18423. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Benim ve sizin örneğiniz ateş yakan, ardından kendisini ateşe atan kelebek ve çekirgeleri ateşten uzaklaştıran kimsenin misalidir. Ben de sizin kemerinizden tutmuş sizi ateşten uzaklaştırmaya çalışıyorum; sizler ise elimden kaçıyorsunuz.”[1346]

18424. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Benim ve sizin örneğiniz düşmanın saldırısından korktukları için kendilerine nöbet tutması için bir adam görevlendiren grubun misalidir. O adam düşmanı görür, arkadaşlarını yanına dönüp onları uyarmadan düşmanın saldırıya geçeceğinden korktuğu için elbisesiyle üç defa onlara işaret verip, “Ey insanlar! Size karşı saldırıya geçilmiş” der.”[1347]

18425. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Benim, sizin ve peygamberlerin misali yakıcı ve susuz bir çölü kateden, ama katettiği yolun mu veya kalan mesafenin mi daha uzun olduğunu bilmeyen topluluğun misalidir. Onlar; yorulup yorgun düşer, azıkları sona erer, çölün ortasına düşer ve yok olacaklarına yakin ederler. Bu durumda ansızın başından su damlayan ipek elbiseler giymiş birisi ortaya çıkar. O grup şöyle der: Bu kimse kasabadan daha yeni gelmiştir” o şahıs yanlarına varınca şöyle der: “Hey, sizlere ne olmuş?! O grup şöyle der: “Görüyorsun ki halden düşmüş durumdayız, azığımız bitmiş, çölün ortasında yere yığılmışız, yolun çoğunu mu yoksa azını mı katettiğimizi bilemiyoruz” o şahıs şöyle der: “Eğer sizi içilecek tatlı bir suya, yemyeşil bağ ve bahçelere ulaştıracak olursam bana ne verirsiniz?” onlar şöyle der: “Sen neyi emredersen…

O şahıs onları yemyeşil bağ ve bahçelere, içilecek tatlı suya ulaştırır, kısa bir müddet sonra onlara şöyle der: “Kalkınız da sizleri bundan daha yeşil bağ ve bahçelere, daha tatlı suyu olan bir yere götüreyim.” Ama o grubun çoğu şöyle der: “Neredeyse bunu bile elde edemeyecektik” lakin onlardan bir gurubu şöyle der: “Bu adama isyan etmeyeceğinize dair söz vermediniz mi?” o başta size doğru söyledi, bu sözü de o birinci sözü gibi doğrudur.” Bunun üzerine o grup onunla yola düşer ve onları yemyeşil bağlara ve tatlı salara ulaştırır. Ama diğerleri gece ansızın düşmanın saldırısına uğrar ve sabahleyin bir grubu öldürülür, diğer bir gurubu da esir düşer.”[1348]

18426. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Benimle Allah’ın beni gönderdiği şeyin misali bir topluluğun yanına gidip şöyle diyen kimsenin misali gibidir: “Ey insanlar! Ben kendi gözlerimle düşman ordusunu gördüm, ben sizler için çıplak bir uyarıcıyım. Kendinizi kurtarmaya bakın. Kendisiniz kurtarınız.” O topluluktan bir grubu ona itat eder ve geceleyin yola düşer sessizce yol alır ve kurtuluşa ererler. Bir gurubu ise onun sözünü yalanlar kaldıkları yerde gecelerler, o ordu seher vakti onlara saldırır, hepsini yerle bir eder ve öldürür, bana itaat eden, getirdiğim şeye tabi olan kimse ile bana isyan eden ve benim haktan getirdiğimi yalanlayan kimsenin misali işte budur.”[1349]

bak. et-Tergib ve’t Terhib, 4/452, 453, Sahih-i Müslim, 4/1787, 5-7. Bölümler

3601. Bölüm

Peygamber (s.a.a) ve Kıyametin Misali

18427. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Benim ve kıyametin misali iki yarış atı misali gibidir. Benim ve kıyametin misali bir grubun düşmanın durumundan haberdar olmak için önceden gönderdiği kimsenin misalidir. O düşman kendisinden önce topluluğuna ulaşır korkusuyla elbisesini çıkarır ve onlara şöyle işaret verir: Sizlere saldırıya geçilmiştir! Sizlere saldırıya geçilmiştir! Bu benim! Bu benim!”[1350]

bak. el-Miad (1) , 2974. Bölüm

3602. Bölüm

Kur’an’ın Misali

18428. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an ve insanların misali yeryüzü ve yağmurun misali gibidir. Yeryüzü kurumuş ve ölü bir haldeyken aniden Allah ona yağmur yağdırır, yeryüzü harekete geçer, ardından şiddetli yağmurlar indirir, yeryüzü hareketlenir ve gelişir. Ardından yeryüzünün tohumları yeşersin, bitsin ve bitkileri büyüsün diye nehirleri ve vadileri akıtır. Allah yeryüzünün süsü, insanların ve hayvanların yiyeceği olan şeyi yeryüzünün bağrından çıkarır, Kur’an da insanlara işte böyle yapar.”[1351]

18429. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın beni kendisiyle gönderdiği hidayet ve ilmin misali bir toprağa inen şiddetli yağmurun misalidir. Tertemiz olan o toprağın bir bölümü suyu kendine çeker, onda bir çok bitkiler ve bir çok otlar yetişir. Sert olan bir bölümü ise suyu tutar, Allah onunla insanları faydalandırır. Zira oranın suyundan içerler, tarlalarını sularlar, hayvanlarını otlatırlar. Yağmur suyunun bir bölümü de çöl olan başka topraklara yağar, orada ne bir su tutulur ve ne de bir bitki biter. Allah’ın dininde derin bir anlayış sahibi olan, Allah’ın beni kendisine gönderdiği şeyin kendisine fayda verdiği, öğrendiği ve öğrettiği kimse ile bu sebeple başını bile kaldırmayan ve kendisi için gönderildiği ilahi hidayeti kabullenmeyen kimsenin misali işte budur.”[1352]

3603. Bölüm

Peygamberin (s.a.a) Ümmetinin Misali

Kur’an:

“Muhammed Allah’ın elçisidir. Onun berâberinde bulunanlar, küfredenlere karşı sert, birbirlerine merhametlidirler. Onları rükuya varırken, secde ederken, Allah’tan lütuf ve hoşnutluk dilerken görürsün. Onlar, yüzlerindeki secde izi ile tanınırlar. İşte bu, onların Tevrat’ta anlatılan vasıflarıdır. İncil’de de şöyle vasıflandırılmışlardı: Filizini çıkarmış, onu kuvvetlendirmiş, kalınlaşmış, gövdesi üzerine dikilmiş, ekincilerin hoşuna giden ekin gibidirler. Allah böylece bunları çoğaltıp kuvvetlendirmekle küfredenleri öfkelendirir. Allah, iman edip yararlı işler işleyenlere, bağışlama ve büyük ecir vadetmiştir.”[1353]

18430. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetimin örneği Allah-u Teala’nın başlangıcını ve sonunu hayır ve bereket kıldığı yağmur gibidir.”[1354]

18431. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetimin örneği; evvelinin veya sonunun hayırlı olacağı bilinmeyen yağmur gibidir. ”[1355]

18432. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz bu ümmetin örneği evvelinin mi yoksa sonunun mu hayırlı olduğu bilinmeyen bir yağmur gibidir ve bu arada eğri bir yol vardır; ne ben ondanım ve ne de o benden.”[1356]

18433. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ey ümmet! Sizin örneğiniz evveli hareket eden ve göç emri verilen bir ordu örneğidir. Çok yakında ordunun sonuncusu ilkine ulaşacaktır. Allah’a yemin olsun ki dünya ahiret karşısında bir tavşanın nefesi kadardır. Koşunuz! Koşunuz, ey Allah’ın kulları! Rabbiniz olan Allah’tan yardım alınız.”[1357]

18434. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bu ümmetimin örneği gerçekte bir gurubu bir yıl ondan besleyen ve başka bir yıl ise başkalarını ondan besleyen bir bahçe gibidir. Belki de bu ümmetin son gurubu kökleri sağlam, dalları ve yaprakları güzel, meyveleri tatlı, çok hayırlı, adaleti görülmemiş ve hakimiyeti uzun süreli olacak.”[1358]

18435. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bu ümmetimin örneği sahibinin baktığı, kuyu ve arklarını kazdığı, evlerini hazırladığı ve ağacının kuru dallarını kestiği bağın hikayesidir. Öyle ki bir yıl bir gruba meyve verir ve ertesi yıl ise başka bir gruba meyve verir. Son yıllarda salkımları daha da bir iri, dalları daha da bir uzun olur. Beni hak üzere gönderene yemin olsun ki şüphesiz ümmetim arasında İsa bin Meryem kendi havarilerini mutlaka bulacaktır.”[1359]

3604. Bölüm

Peygamberin (s.a.a) Ehl-i Beyt’inin Örneği

18436. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ehl-i Beyt’imin örneği Nuh’un gemisinin misali gibidir. Her kim ona binerse kurtulur ve her kim de ondan geri kalırsa suya gark olur.”[1360]

18437. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Gerçekte Ehl-i Beyt’imin sizin aranızdaki misali Ona binenin kurtulduğu ve binmeyenin ise boğulduğu Nuh’un gemisinin misali gibidir.”[1361]

18438. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ehl-i Beyt’imin sizin aranızdaki örneği ona binenin kurtulduğu ve binmeyenin ise helak olduğu Nuh’un gemisi’nin örneği gibidir.”[1362]

18439. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ehl-i Beyt’imin sizin aranızdaki örneği Nuh’un gemisinin örneği gibidir. Nuh kavminden ona binen kurtulmuş ve geri kalan kimse ise helak olmuştur ve aynı şekilde (Ehl-i Beyt’imin örneği) İsrailoğulları içindeki “Hitte” kapısının örneği gibidir.”[1363]

18440. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ehl-i Beyt’imin ümmetimin içindeki örneği Nuh’un kavmi arasındaki gemisinin örneğidir. Ona binen kurtulmuş ve binmeyen ise helak olmuştur ve aynı şekilde (Ehl-i Beyt’imin örneği) İsrailoğullarıındaki “Hitte” kapısının örneği gibidir.”[1364]

18441. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her kim dinime uyar, yolumda yürür ve metodumu takip ederse Ehl-i Beytimin imamlarının tüm ümmetimden daha üstün olduğuna inanmalıdır. Zira onların bu ümmet arasındaki örneği İsrailoğulları arasındaki “Hitte kapısı” gibidir.”[1365]

18442. Ebu Zer (a.s) şöyle diyor: Allah Resulünün (s.a.a) şöyle buyurduğunu işittim: “Ehl-i Beyt’imin bu ümmet arasındaki misali, ona binenin kurtulduğu ve binmeyenin ise gark olduğu Nuh’un gemisinin misalidir.”

Ve yine Resulullah’ın (s.a.a) şöyle buyurduğunu işittim: “Ehl-i Beyt’imi kendi aranızda bedendeki baş ve baştaki iki göz mesabesinde tutunuz. Zira baş olmadığı yerde beden ve gözün olmadığı yerde ise baş yolu bulamaz.”[1366]

18443. Resulullah (s.a.a) Ali’ye (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey Ali! Ben hikmetin şehri sen ise kapısısın… Senin ve senin soyundan (benden sonra) gelecek olan imamların örneği Nuh’un gemisinin misali gibidir. Her kim ona binerse kurtulur ve her kim de ondan geri kalırsa gark olur. Sizin örneğiniz kıyamete kadar birinin battığı ve onun yerine diğerinin doğduğu gökteki yıldızlar gibidir.”[1367]

18444. Peygamber (s.a.a) Ali’ye (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey Ali! Senin ümmetimin arasındaki varlığın Nuh’un gemisinin varlığı gibidir. Kim ona binerse kurtulur ve her kim de ondan geri kalırsa gark olur.”[1368]

18445. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: ” Gerçekte bizim sizin aranızdaki örneğimiz Ashab-ı Kehf’in mağarası ve “Hıtte” kapısı örneğidir. O teslimiyet ve itaat kapısıdır. O halde hepiniz (Allah’a) teslimiyet içine giriniz.”[1369]

18446. İmam Sadık (a.s) Allah-u Teala’nın “ve terk edilmiş bir kuyu ve yükseltilmiş bir köşk” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Terkedilmiş kuyudan maksat sessiz olan imamdır, yükseltilmiş köşkten maksat ise konuşan imamdır.”[1370]

18447. İmam Sadık (a.s) “Allah göklerin ve yerin nurudur. O’nun nuru, içinde ışık bulunan bir kandil yuvasına benzer” ayeti hakkında sorulunca şöyle buyurmuştur: “Bu, Allah’ın bizler hakkında verdiği bir örnektir. Zira peygamber ve İmamlar (a.s) Allah’ın varlığının alamet ve nişanelerindedir. Onlar vesilesiyle tevhit, dinin maslahatları, islam’ın şeri ilkeleri farzları ve sünnetleri elde edilir.”[1371]

18448. İmam Bakır (a.s) aynı ayetin tefsirinde şöyle buyurmuştur: “kandil”den maksat Allah Resulü’nün (s.a.a) göğsündeki ilim nurudur ve “içinde ışık bulunan bir kandil yuvası”ndan maksat ise Ali’nin (a.s) göğsüdür. Peygamberin (s.a.a) ilmi Ali’nin (a.s) göğsünde karar kılınmıştır.”[1372]

18449. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ben o zeytin ağacının dallarından biriyim, nübüvvet evinin kandillerinden bir kandilim. Elçilerin (meleklerin) terbiye ettiği bir kimseyim. İyilik ve yücelik sahibi kimselerin terbiye ettiği kimseyim. İçinde nurların nurunun bulunduğu bir kandil ve kıyamete kadar seçkin kimselerin sırtında baki olan seçkin bir kelimeyim.”[1373]

18450. İmam Hadi (a.s) Camia ziyaretinde şöyle buyurmuştur: “Sizleri nurlardan yarattı ve sonra halkalar halinde arşının etrafına topladı. Sonra bize ihsanda bulundu. Allah sizleri de (makam ve mevkisinin) yücelmesine izin verdiği evlerde karar kıldı ve adı oralarda anıldı.”[1374]

18451. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Benim içinizdeki durumum, karanlığın içindeki ışığa benzer; karanlığa dalan onunla aydınlanır.”[1375]

bak. el-Bihar, 23/304, 18. Bölüm ve s. 119-126

3605. Bölüm

En Yüce Örnek

18452. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Biz takva kelimesi, hidayet yolu, en yüce örnek, en azametli hüccet ve en sağlam kulpuz.”[1376]

18453. Resulullah (s.a.a) Ali’ye (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey Ali! Allah’ın hücceti sensin, Allah’ın kapısı sensin, Allah’a ulaşan yol sensin, o büyük haber sensin, sırat-ı mustakim (doğru yol) sensin ve en yüce örnek sensin.”[1377]

18454. İmam Hadi (a.s) Camia ziyaretinde şöyle buyurmuştur: “Hidayet imamlarına, karanlıkların meşalelerine, takva nişanelerine, akıl ve zeka sahiplerine, yaratıkların sığınağına, peygamberlerin varislerine ve en yüce örneğe selam olsun.”[1378]

bak. 3612, 3613. Bölümler

3606. Bölüm

Temiz Ağaç Misali

Kur’an:

“Allah’ın, temiz bir sözü; kökü sağlam, dalları göğe doğru olan Rabbinin izniyle her zaman meyve veren temiz bir ağaca benzeterek nasıl misal verdiğini görmüyor musun? İnsanlar ibret alsın diye Allah onlara misal gösteriyor.”[1379]

18455. İmam Sadık (a.s) “temiz bir ağaç gibi” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Allah’ın Resulü (s.a.a) bu ağacın kökleri, Müminlerin Emiri (a.s), onların soyundan gelen imamlar ise dalları, imamların ilmi meyveleri ve mümin olan Şiileri ise yapraklarıdır.”[1380]

18456. İmam Bakır ve İmam Sadık (a.s) Allah-u Teala’nın “temiz bir ağaç gibi…” ayeti hakkında şöyle buyurmuşlardır: “Yani Peygamber (s.a.a) ve ondan sonraki imamlar (bu ağacın) sağlam kökleridir. Dalları ise onu kabul eden kimseler için velayettir.”[1381]

Allame Tabatabai el-Mizan’da ilk rivayeti naklettikten sonra şöyle diyor: “Bu rivayet temiz kelimeden maksadın‎ Peygamber (s.a.a) olduğunu ifade etmektedir. Kelime kavramı Allah-u Teala’nın sözünde insan hakkında da kullanılmıştır. Örneğin Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Kendinden bir Kelime’yi, adı Meryem oğlu İsa olan Mesih’i…” [1382]

Her haliyle bu rivayet tatbik ve örneğini belirtmek babındandır. Bunun delili de tatbik ve örneğini gösterme hususunda varolan çok çeşitli rivayetlerdir. Örneğin onların bazısında, yani bu rivayette yer aldığı üzere (temiz ağacın) kökü Allah Resulü, bedeni Ali (a.s) ve dalları İmamlar (a.s) meyveleri onların ilimleri, yaprakları Şiiler ve diğer bazı rivayetlerde, yani Seduk’un Cabir’den onun da İmam Bakır’dan (a.s) rivayet ettiği hadiste de yer aldığına göre ise ağaç Allah Resulüdür, gövdesi Ali (a.s) dalı Fatıma, meyvesi onun çocukları, yaprakları ise onların Şiilerimizdir. Diğer bazısında yer aldığına göre Peygamber ve imamlar bu ağacın sağlam kökleri ve gövdesi de onu kabul eden kimsenin velayetidir. Nitekim Kafi kendi senediyle Muhammed Halebi’den o da İmam Sadık’tan (a.s) bunu rivayet etmiştir. [1383]

Tefsir

Alimler ve müfesirler bu ayet hakkında çeşitli ve farklı görüşlere inanmışlardır. Onların ihtilafı evvela temiz kelimesinden maksadın ne olduğu hususundadur. Onlardan bazısı şöyle demişlerdir: “Maksat Allah’ın birliğine tanıklık etmektir.” Diğer bazısı ise, “maksat imandır” demişlerdir. Diğer bazısı ise maksat Kur’andır”demişlerdir. Diğer bir görüşe göre Alalh’ı mutlak bir şekilde tesbih ve tenzih etmektir. Bir görüşe göre de Allah’ı mutlak bir şeklide övmektir. Başka bir görüşe göre ise maksat, “Her haliyle güzel bir sözdür. Bir görüşe göre ise maksat bütün itaatlerdir ve başka bir görüşe göre ise ondan maksat mümindir.

Alimlerin diğer bir ihtilafı ise temiz ağaçtan maksadın ne olduğu hususundadır. Müfessirlerin çoğunun görüşüne göre maksat hurma ağacıdır. Diğer bir görüşe göre Hindistan cevizi ağacıdır. Ve diğer bir görüşe göre ise temiz meyve veren, yenilen ve kendisiyle beslenilen ağaçtır. Örneğin, incir üzüm ve nar ağacı gibi. Diğer bir görüşe göre her ne kadar vakı olmasa da Allah’ın niteliklerini belirttiği ağaçtır.

Bu iki ihtilaf husususun yanı sıra “her zaman” kelimesinden maksadın ne olduğu hususunda da ihtilaf edilmiştir. Bazısına göre maksat iki aydır, diğer bazısına göre, altı ay demektir, bazısına göre ise tam bir yıl demektir, diğer bazısına göre ise her sabah akşam ve bir görüşe göre ise bütün vakitler anlamındadır.

Bu tür ihtilaflara karışmak insanı asıl konusundan ve kendisi için önemli olan her şeyden yani Allah’ın kitabındaki öğretilerden hedefe ulaşmaktan ve ayeti kerimelerin hedeflerinden alı koyar.

Ayetler hakkındaki dikkatli düşünceden elde edildiği gibi şöyle ve böyle sıfatlarıyla bir ağaca benzetilen temiz kelimeden maksat hak ve sabit inançtır. Zira Allah-u Teala bu örneği verdikten sonra örnek olarak şöyle buyurmaktadır: “Allah iman eden kimseleri dünya ve ahiret hayatında sağlam bir sözle sabit kılar.” Yani maksat aynı kelimedir. Ama lafız olması ve dille ifade edilmesi açısından değildir. Aksine inanç ve azme dayalı bir kelimedir. Bu da insanın kolladığı ve amel ve davranışlarında asla sapmadığı bir kelimedir.

Allah-u Teala kendi sözlerinin birkaç yerinde bu anlamda bir ifadede bulunmuştur. Nitekim şöyle buyurmuştur: “Doğrusu, “Rabbimiz Allah’tır” deyip, sonra da dosdoğru gidenlere korku yoktur, onlar üzülmeyeceklerdir.”[1384]

Hakeza şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz, “Rabbimiz Allah’tır” deyip sonra da doğrulukta devam edenlerin üzerine melekler iner. Onlara: “Korkmayınız, üzülmeyiniz,” derler.”[1385]

Hakeza şöyle buyurmuştur: “Güzel sözler O’na yükselir, o sözleri de salih amel yükseltir.” [1386]

Bu temiz söz ve kelime de Allah-u Telanın ehline yani müminlere dünya ve ahirette neticesini sabit kıldığı şeydir. Nitekim onun karşısında ise sapıkları saptırmak vardır ve başka bir tabirle müşriklerin şirki onun eseridir. Böylece anlaşıldığı üzere tevhid kelimeden maksat temiz kelimesi ve Allah’ın birliğine gerçek anlamda tanıklık etmektir.

Allah’ın birliğini kabullenmek ve bu konuda sebat göstermek, kökleri sağlam ve her türlü değişim, yokluk ve batıl oluştan korunmuş hak bir inançtır. O kök adı yüce olan Allah veya hakikatler zeminidir. Bu ağacın dalları hiçbir engele takılmadan gelişmektedir. Bu dallar, fer’i hak inançlar, temiz sıfatlar ve salih amellerdir. Mümin, bunlara sahip olduğu için temiz bir hayat yaşamakta, bunlar vasıtasıyla insani dünya bayındır olmakta ve de varlık aleminin hareketiyle uyum içinde bulunmaktadır. Bu hareket, hak inanç ve salih amel üzere yoğrulmuş, insanın ortaya çıkışıyla sonuçlanan bir harekettir.

“Rabbimiz Allah’tır” diyen, bu konuda sebat gösteren ve böylece sağlam sözü ve temiz kelimeyi gerçekleştiren kamil müminlerin örneği, sebat gösterdikleri sözleri gibidir. İnsanlar sürekli olarak varlıklarının hayır ve bereketlerinden istifade etmektedirler. Her türlü hak söz ve salih amel de aynı hüküm ve örnek sahibidir. Kökleri sağlam, dalları uzun, meyveleri temiz ve faydalıdır. O halde ayette verilen örnek, “Tayyibe” kelimesinin “nekire” (belirsiz) olarak zikredilmesinden de anlaşıldığı üzere bütün bu hususları kapsamaktadır. Ayetin akışından da anlaşıldığı üzere bu ayetteki “tayyibe” kelimesinden maksat, diğer hak inançların kendisinden türediği, huyların geliştiği ve salih amellerin meydana geldiği tevhit kökü ve aslıdır.

Allah-u Teala daha sonra bu ayeti şu şekilde sonuçlandırmaktadır: “İnsanlar öğüt alsınlar diye Allah onlara çeşitli öğütler verir.” Yani öğüt alanlar, bu örnek vasıtasıyla öğüt alırlar ki herkim saadeti istiyorsa, mutlaka tevhit kelimesini hayata geçirmeli ve bu konuda sebat göstermelidir.”[1387]

bak. el-Bihar, 24/136, 44. Bölüm

3607. Bölüm

Çirkin Sözün Örneği

Kur’an:

“Çirkin bir söz de, yerden koparılmış, kökü olmayan kötü bir ağaca benzer.”[1388]

“Sana: “Rabbin şüphesiz insanları kuşatmıştır” demiştik; sana gösterdiğimiz rüya ile ve Kur’an’da lânetlenmiş ağaçla, sadece insanları denedik. Biz onları korkutuyoruz, fakat bu onlara büyük taşkınlık vermekten başka bir şeye yaramıyor.”[1389]

18457. İmam Sadık (a.s) Allah-u Talanın “Allah örnek vermiştir” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Bu Allah’ın peygamberin Ehl-i Beyti ve düşmanları hakkında verdiği bir örnektir. Onların düşmanlarının örneği yerden koparılan ve hiçbir istikrarı olmayan çirkin bir ağaca benzeyen çirkin bir sözün hikayesidir.”[1390]

18458. İmam Bakır (a.s) Allah-u Teala’nın “lanetli ağaç” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Maksat Ümeyye oğullarıdır.”[1391]

18459. Tefsir-i Kumi’de “sana gösterdiğimiz rüya ile ve Kur’an’da lânetlenmiş ağaçla, sadece insanları denedik” ayeti hakkında şöyle yer almıştır: “Peygamber (s.a.a) rüyasında maymunların minberine çıktığını gördü ve bu gördüğü rüyadan dolayı rahatsız olup şiddetle hüzünlendi. Bunun üzerine Allah-u Teala ona şu ayeti nazil buyurdu: “sana gösterdiğimiz rüya ile ve Kur’an’da lânetlenmiş ağaçla insanları denedik (şaşkınlıkta kalmaları için)…” Onlardan maksat Ümeyye oğullarıdır.”[1392]

3608. Bölüm

Müminin Örneği

18460. İmam Bakır (a.s) Allah-u Teala’nın “Allah göklerin ve yerin nurudur…Bununla insanlara misal vermek ister” ayeti hakkında şöyle buyurmuştur: “Bu Allah-u Teala’nın mümin hakkında verdiği bir örnektir.” İmam daha sonra şöyle buyurmuştur: “Mümin beş nur içinde yüzmektedir: Girişi nurdur, çıkışı nurdur, ilmi nurdur, sözü nurdur ve kıyamet günü cennete doğru hareket edişi nurdur.”[1393]

18461. “Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin güzel koku satan kimse gibidir. Eğer onunla oturursan sana fayda verir eğer onunla yürürsen sana fayda verir. Eğer onunla ortak olursan yine sana fayda verir.”[1394]

18462. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin tıpkı bir hurma ağacı gibidir. Ondan ne kadar alırsan işine yarar.”[1395]

18463. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Müminin örneği yaprakları dökülmeyen, afet ve çürüklüğe uğramayan bir ağacın hikayesi gibidir ve bu ağaç hurma ağacıdır.”[1396]

18464. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin buğday veya arpa sümbülü gibidir. Bazen eğilir ve bazen de doğrulur.”[1397]

18465. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin (arpa veya buğday) sümbülü gibidir. Bazen doğrulur ve bazen de kızarır. Kafir ise çam ağacı gibi her zaman diktir, ama aniden kırılır.”[1398]

18466. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Müminin örneği yeni biten bir bitki gibidir; bazen kızarır ve bazen de sararır ama kafir ise çam ağacına benzer.”[1399]

18467. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Müminin örneği kendisine her taraftan rüzgarın estiği ekin örneğidir. Rüzgar onu eğer ve rüzgar durduğunda ise doğrulur. Mümin de işte böylece belalarla eğilir bükülür. Ama facir sert ve dik olan çam ağacı gibidir. Allah dilediği vakit onu yıkıp döker.”[1400]

18468. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Müminin örneği sürekli rüzgarların her tarafa eğdiği bir ekin hikayesidir. Mümin de sürekli belalara maruzdur. Münafığın örneği ise kesilme vakti gelinceye kadar kıpırdamayan çam ağacı gibidir.”[1401]

18469. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin bal arısı gibidir. Eğer yerse temiz ve güzel şeyler yer. Eğer üretirse temiz ve güzel şeyler üretir. Eğer çürümüş dallar üzerine konarsa onu asla kırmaz.”[1402]

18470. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin altın parçası gibidir. Ateşe konursa kızarır ve tartılırsa hafif göstermez.”[1403]

18471. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Müminin hikayesi dışı virane olan ama içine girdiğin taktirde güzel ve süslü gördüğün bir ev misalidir. Facirin hikayesi ise süslenmiş ve gören herkesin hoşlandığı ama içi pislik dolu olan mezar gibidir.”[1404]

18472. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Mümin ve imanın hikayesi bağlandığı kazıktaki halkalı ipiyle dönen ve sonra da ona geri dönen at misalidir. Mümin de yanlışlık yapar sonra (hatasından) döner.”[1405]

3609. Bölüm

Kafirin Misali

Kur’an:

“Küfredenlerin (hidayete davet edenin) misali, bağırıp çağırmadan başkasını işitmeyene (hayvanlara) seslenen kimsenin (çobanın) misalidir. Sağırdırlar, dilsizdirler, kördürler; bu yüzden onlar akıl edemezler.”[1406]

“Bu iki zümrenin durumu, kör ve sağır kimse ile gören ve işiten kimsenin durumuna benzer. Durumları hiç eşit olabilir mi? İbret almıyor musunuz?”[1407]

“Rab’lerine küfredenlerin işleri, fırtınalı bir günde, rüzgarın şiddetle savurduğu küle benzer; yaptıklarından hiçbir şey elde edemezler. İşte bu uzak sapıklıktır.”[1408]

“Küfredenlerin işleri engin çöllerdeki serap gibidir. Susayan kimse onu su zanneder, fakat oraya geldiğinde hiçbir şey bulamaz. Orada Allah’ı bulur ve O da hesabını görür. Allah hesabı çabuk görendir. Veya engin denizin karanlıklarına benzer. Onu üst üste dalgalar ve dalgaların üstünde de bulutlar örter; karanlıklar üstünde karanlıklar; insan elini uzattığı zaman, nerdeyse onu bile göremez. Allah’ın nur vermediği kimsenin nuru olmaz.”[1409]

“Boyunlarına, çenelerine kadar varan demir halkalar geçirmişizdir, bunun için başları yukarı kalkıktır. Önlerine ve arkalarına sed çekmişizdir. Gözlerini perdelediğimizden dolayı artık göremezler.”[1410]

Tefsir

“Mesel” dilden dile dolaşan atasözü demektir. Ve yine “mesel”, vasıf anlamına da gelir. Şu ayet-i kerimede olduğu gibi: “Sana nasıl misaller getirdiklerine bir bak! Onlar sapmışlardır, yol bulamazlar. [1411]” Tefsirini sunduğumuz ayet-i kerimenin orjinalinde geçen “Yan’iku “naik” (kelimesindendir) . Çobanın sürüsünü engellemek amacıyla bağırmasına denir. Çoban sürüsünü bir yerden alıkoymak amacıyla bağırdığı zaman, Araplar “neaka-r Rai bil ganem Yen’ikunaika” derler. Nide, nada, Yunadi, munadaten kelimelerinin masdarıdır ve dua yani “çağırma”dan daha özel niteliklidir. Çünkü bu ifadenin altında, “dua”nın aksine, sesi yükseltme ve benzeri bir anlam yatar. Allah doğrusunu herkesten daha iyi bilir, ama ayetin anlamı şöyle olsa gerek: “Senin kafirleri inanmaya çağırman tıpkı, hayvanlara haykıran birinin durumuna benzer. Bu hayvanlar onun haykırışından, ses ve çağrıdan başka bir şey duymazlar. Sırf bu sesin çıkardığı yankıdan ürker de yöneldikleri tarafa gitmekten vazgeçerler ve duyduklarından hiçbir şey düşünüp anlamazlar. Onlar kendilerine yararlı olan sözleri duymayan sağırlardır, yararlı bir söz konuşmayan dilsizlerdir, hiçbir şey göremeyen körlerdirler. Onlar hiçbir şey düşünmezler. Çünkü düşünmeyi sağlayan yollar tıkanmış durumdadır.

Böylece, ifadede kalb sanatının ya da ona yönelik bir ifade sanatının var olduğu ortaya çıkıyor. Buna göre, bağırıp çağırmadan başka bir şey işitmeyene haykıran kimsenin örneği, kafirleri doğru yola çağıranın örneğidir. Hidayete çağırılan kafirlerin değil. Fakat, bunun bir sonucu ve gereği olarak sunulan üç sıfat, yani “Onlar sağır, lal ve kördürler” sözü kafirlere özgü niteliklerdir. Onları hakka çağıranların değil. Bu, örneğin kafirlere nisbet verilmesini daha uygun kıldı. Allah’ın elçisine değil. Bundan dolayı ifadede kalb (dönüşüm) sanatı benzeri bir durumun söz konusu olduğunu söyleyebiliriz. [1412]

“Rablerine küfredenlerin işleri fırtınalı bir günde rüzgarın şiddetle savurduğu bir küle benzer” ayetinde geçen “Fırtınalı bir günde rüzgarın şiddetle savurduğu” misali sonuç açısından kafirlerin amellerinin uğradığı durum için verilen bir misaldir ve bu amellerin rüzgara savrulduğu, batıl olduğu ve onların saadetinde hiçbir etkisinin olmadığı nüktesini beyan etmektedir. Nitekim Allah-u Teala benzeri bir yerde de şöyle buyurmuştur: “Yaptıkları her işi ele alır, onu toz duman ederiz.”[1413]

O halde kafirlerin ameli de fırtınalı bir günde üzerine şiddetli rüzgarların estiği kül yığınlarının savurduğu ve kendisinden hiçbir şeyin baki kalmadığı kül zerreleri gibidir ve bu onların amelleri için verilmiş bir örnektir.

Buradan da anlaşıldığı üzere Allah-u Tealanın kelamında herhangi bir şeyi taktire almak gerekmemektedir ve onu örneğin şu cümleye döndürmek mümkündür: “Kafir olan kimselerin amelleri...” Zahiren ayet Musa’nın (a.s) sözünün devamı değildir. Aksine ondan nakledilen sözden alınan bir sonuçtur. [1414]

“Küfredenlerin işleri engin çöllerdeki serap gibidir. Susayan kimse onu su zanneder” ayetinde geçen serap ise çölde su gibi parlayan ama gerçekte su olmayan şey demektir. Ayette geçen “kı’ ve ka’” kelimeleri de düz çöl toprakları anlamındadır. Bu her iki kelimenin de tekili “kie ve kae” kelimeleridir. Tıpkı tekilleri “tın ve temr” olan “tine ve temre” kelimeleri gibidir.”zem’an” kelimesi ise susuz kimse anlamındadır.

Münezzeh olan Allah mümini anarken ve onu nitelendirirken büyük ve azametli evlerde Allah’ı andığını, hiçbir ticaret ve alışverişin onu Allah’ı zikretmekten gafil kılmadığı ve de Allah’ın göklerin ve yerin nuru olduğu gerçeğini beyan ettikten sonra onları bu özelliğe sahip oldukları sebebiyle kendi nuruna hidayet etmekte ve onları kendi nuruyla müşerref kılmaktadır. Evet bu konuyu beyan ettikten sonra bunun karşısında kafirleri anmakta, gerçek olmayan amellerini sonu olmayan çöldeki bir seraba benzetmektedir. Bir defa hiçbir nura sahip olmayan üst üste yığılmış ve içinden hiçbir ışığın olmadığı karanlığa benzetmektedir. Bu ayet bunların ilk niteliğini içermektedir.

“Küfredenlerin işleri engin çöllerdeki serap gibidir. Susayan kimse onu su zanneder orya geldiğinde ise hiç bir şey bulamaz” ayeti kafirlerin amelini –yani onların kendileri vesilesiyle Allah’a yakınlaştıklarını sandıkları kurbanları, zikirleri, duaları ve diğer ibadetleri- çöldeki bir seraba benzetmektedir ki susuz insan onun su olduğunu zannetmektedir oysa o su değildir. Dolayısıyla da suyun etkilerine yani susuzluğu giderme ve benzeri etkilere sahip değildir.

Bu yüzden “Susayan kimse onu su zanneder” diye buyurmuştur. Oysa serap kendisini gören herkes için su olarak gözükmektedir. Sebebi de bu ayetteki hedef seraba doğru gitmeyi beyan etmektir. Dolayısıyla da seraba sadece susuzluğun kendisini seraba doğru sürüklediği kimse gider. Bu yüzden de ayetin devamında şöyle buyurmaktadır: “Fakat oraya geldiğinde ise hiçbir şey bulamaz” adeta şöyle demiştir: tıpkı susuz insanın su diye hayal ettiği çöldeki bir serap gibidir bu yüzden susayan kimse su içmek ve susuzluğunu gidermek için ona doğru gidip yanına vardığında hiçbir şey bulamaz.

“Fakat oraya geldiğinde” diye buyurmuştur; “Ona ulaşır veya ona erişir” ve benzeri tabirler kullanılmamıştır. Bu da orada kendisini birinin beklediğine işarettir ve o kimse de şüphesiz münezzeh olan Allah’tır bu sebeple de ayetin devamında şöyle buyurmuştur: “Orada Allah’ı bulur ve o da hesabını görür. Allah hesabı çabuk görendir.”

Ayetin devamı kafirlerin kendi amelleriyle, fıtratlarının kendisini ona doğru sürüklediği bir şeye ulaşmak istediklerini beyan etmektedir. Şüphesiz o şey de insanın fıtratı gereği peşine düştüğü saadet ve mutluluktur. Esasen fıtrat ve tabiat sürekli o şeyin peşindedir. Ama kafirlerin amelleri onları bu hedefe ulaştırmaz ve kafirlerin amelleriyle kendisinden iyi bir mükafat bekledikleri tanrılarının da bir gerçeği yoktur. Kafirlerin amellerinin ulaştığı, işlerini ihata eden ve amellerinin cezasını veren kimse ise münezzeh olan Allah’tır. Allah onların hesabını tam olarak görür. Allah’ın hesabı tam olarak görmesi ise verdiği cezanın tıpkı amelleri esasınca olmasından kinayedir ve amel sahibini bu şekilde cezalandırmak da amellerinin ona müstahak oluşu hasebiyledir.

O halde bu ayeti şerifede kafirlerin amelleri seraba bizzat kendileri de su isteyen susuz insana benzetilmiştir. Bu kimsenin tatlı suyu olduğu halde ondan yüz çevirmekte, kendisine nasihat eden ve kendisini o sudan içmeye davet eden mevlasının sözlerine kulak vermemektedir. Aksine serabı su sanmakta ve seraba doğru hareket etmektedir. Hakeza ölümünün gelip çatması ve amellerinin sona ermesiyle Alah’a doğru hareket etmeleri de seraba doğru giden serap yerine varan ve orada mevlasını bulan susamış kimseye teşbih edilmiştir. Mevlası ise ona nasihat ediyor ve onu tatlı sudan içmeye davet ediyordu.

Bu insanlar, kendilerini saadet verici nura davet eden layık işlerden ve Rablerinden gaflete düşmüş ve saadetlerinin kendilerini çağıran tanrıların ve kendi kanaatlerince onları bu tanrılara yakın kılan amellerinin sayesinde olduğunu hayal etmişlerdir. Bu yüzden de seraba benzer ameller ile meşgul olmuş, bütün ömürleri boyunca tüm güçlerini bu tür amelleri yerine getirmede tüketmişlerdir. Sonunda da ecelleri gelip çatmış ahiret yurduna göçmüşlerdir. Ne amellerinden bekledikleri ümit ve arzularından bir şey bulabilmişlerdir, ne de mabudlarının uluhiyyetinden bir eser görmüşlerdir. Allah onların hesabını tam bir şekilde görür. Allah şüphesiz çabuk hesap görendir.

Nitekim Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Allah hesabı çabuk görendir” bunun da sebebi şudur ki Allah az ve çoğu, küçük ve büyüğü, ince ve kabayı, önü ve arkayı eşit bir şekilde ilmiyle ihata etmiştir.

Ayrıca bilmek gerekir ki ayeti şerife gerçi zahirde bütün kafirlerin ve özellikle de puta tapan müşriklerin niteliğini beyan etmektedir. Ama bu nitelik alemlerin yaratıcısını inkar eden diğer inkarcılar hakkında da geçerlidir. Zira her insan kendi hayatında saadet ve mutluluğun peşinde koşar. Şüphesiz bu mutluluğa ulaşmanın en çönemli vesilesi de insanın yaptığı amel ve davranışlardır. O halde eğer bir yaratıcının varlığına inanır ve bu mutluluğunda bu yaratıcının bir etkisi olduğuna kanaat ederse güzel amel ve davranışlarıyla onun rızayetini elde etmeye çalışır ve yaratıcının kendisine taktir ettiği saadeti elde etmek için didinir. Ama eğer yaratıcıyı inkar eder ve mutluluğu hususunda onu etkili görmezse kendi amelleri vesilesiyle tesiri olduğuna inandığı ve örneğin zamanın, tabiatın veya maddenin dikkatini üzerine çekmeye çalışır zira o sadece dünyevi hayatın mutluluğunu düşünür ve onun ötesinde bir şeye inanmaz.

Bu kimseler, hayatlarındaki saadetin Allah-u Tealadan başka bir varlığın elinde olduğuna inanırlar. Ve ondan başka bir varlığın olduğunu reddederler. Onların inancına göre dünyevi çabaları, kendilerini istedikleri saadete ulaştırmaktadır. Oysa bu zanları ve mutluluk hakikatten uzak olan bir seraptan başka bir şey değildir. Onlar sürekli olarak çaba ve gayret içinde olur ve taktir edilen ecelleri geldiğinden de amelleri sona erer. Bütün o iş ve amellerden hiçbir faydanın olmadığını ve amellerinden bekledikleri arzularının bir avuç hayal ve rüyadan başka bir şey olmadığını görürler. Bu durumda Allah onların hesabını kamil bir şekilde görür. Şüphesiz Allah hesabı çabuk görendir.

“Veya engin denizin karanlıklarına benzer onu üst üste dalgalar ve dalgaların üstünde de bulutlar örter” ayeti de kafirlerin amelinin başka bir benzetmesidir. Bu benzetmede onların amelleri kalplerine kat kat gelmiş perdelerdir. Bu perdeler marifet nurunun kalplerine girmesine engel olmaktadır. Kur’an-ı Kerim’de kafirlerin zulmet veya karanlıklarda oluşu defalarca söz konusu edilmiştir. Nitekim Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Küfredenlerin ise dostları tağutlardır. Onları aydınlıktan karanlıklara sürüklerler. İşte onlar cehennemliklerdir, onlar orada temelli kalacaklardır.” [1415]

Hakeza Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “karanlıklarda kalıp çıkamayan kimsenin durumu gibi midir?”[1416]

Hakeza Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Hayır, hayır; onların kazandıkları kalplerini paslandırıp körletmiştir. Hayır; doğrusu onlar o gün, Rablerinden yoksun kalacaklardır.”[1417]

Allah-u Teala’nın “Veya engin denizin karanlıklarına benzer” sözü önceki ayette geçen “serab” kelimesine atfedilmiştir. Arapça ifadede yer alan “behrin lucciyyin” kelimesi de üst üste dalgaları geren deniz anlamındadır. Ve dalgalarının gidip gelmesini ifade eden denizin karanlıklarına mensuptur. Cümlenin anlamı da şudur: “Kafirlerin ameli dalgalı denizlerde vaki olan karanlıklar gibidir”

“Onu üst üste dalgalar ve dalgaların üstündeki bulutlar örter” ifadesi denizin niteliği konumundadır ve onun varsayılan karanlıklarını beyan etmek için ifade edilmiştir. O halde bu denizin niteliği şöyledir: “Bir dalga onu bütünüyle örter ve bunun üzerine yeni bir dalga, onun da üzerine yeni bir dalga ve onun da üzerine başka bir dalga gelir. Onların tümü de güneş ay ve yıldızların ışığının denize ulaşmasına engel olur.

Allah-u Telaanın “karanlıklar üstünde karanlıklar” ifadesi de varsayılan karanlıklardan maksadın üst üste yığılmış karanlıklar olduğunu, perakende ve dağınık bulutlar olmadığını beyan etmek içindir bu konuyu önemle vurgulamak için de şöyle buyurmuştur: “İnsan elini uzattığı zaman neredeyse onu bile göremez.”

Zira insanın gördüğü en yakın şey bizzat kendisidir. İnsan kendi elini bedeninin diğer organlarından daha rahat ve iyi görebilir. Çünkü istediği taktirde elini herhangi bir şekilde gözünün önüne getirebilir. Bu esas üzere eğer birisi elini önüne getirir ve onu zorla görürse bundan karanlıkların çok şiddetli olduğu anlaşılır. O halde Allah’a doğru hareket eden ve dönüşleri mutlaka Allah’a olan bu kafirler, amel ve davranışlar açısından dalgalı denizlerde yürüyen kimse gibidir. Bu denizde dalgalar üst üste gelir ve bu dalgaların üzerinde bir de bulut vardır. Varolan her şey karanlıktır. Karanlığın üzerinde nurdan en küçük bir nişane yoktur ve onun ışığında kurtuluş sahiline asla ulaşamazlar. [1418]

Allah-u Teala’nın, “Boyunlarına çenelerine varana kadar demir halkalar geçirmişizdir” ayetinde yer alan “e’nak” kelimesi “unuk” kelimesinin çoğulu olup boyun anlamındadır.”e’lal” kelimesi de “ğilk” kelimesinin çoğuludur. Ve “ğilk” söylendiğine göre bir işkençe aletidir. Bu aletle eller boyuna bağlanmaktadır. “mukmehun” kelimesi de ismi mef’uldur ve başını yukarıya kaldırma anlamına gelen “ikmah” kelimesinden türemiştir. Yani adeta bu zincirler göğüsten çenelerine kadar onları örtmüştür. Adeta bu başları yukarıya doğru tutulmuştur onu eğemez ve önlerini göremezler. Onun doğru yol olmadığını teşhis edemezler.”eğlal” kelimesinin belirsiz ifade edilmesinin de konunun önemli ve korkunç olması hasebiyledir. Bu ayet önceki cümlenin, yani “onlar iman etmezler” cümlesi için bir sebep konumundadır.

Allah-u Tealanın “önlerine ve arkalarına sed çekmişizdir. Gözlerini perdelediğimizden dolayı artık göremezler.” Ayetinde geçen “sedd” kelimesi iki şey arasındaki engel anlamındadır. “Önlerine ve arkalarına” ifadesi de tüm cihetlerden ve yönlerden kinayedir.”ğaşiyy” ve “ğeşeyan” kelimeleri ise örtmek anlamındadır. “ğeşiyehu keza” denildiğinde, “onu örttü” anlamındadır. “eğşel emre fulanen” ifadesi de “o işi falan kimse örttü” anlamındadır. Bu ayet de önceki sonuç hakkındaki bir tamamlamadır.”cealna” cümlesi ise önceki ayette geçen “cealna” kelimesine atfedilmiştir.

Razi’nin tefsirinde bu iki ayetteki teşbihin anlamında şöyle yer almıştır: “Allah’ın ayetleri hakkında düşünmeye ve tefekkür etmeye engel olan şey iki çeşittir: Bir kısmı enfüsi ayetlerde tefekkür ve bakışa engel olmaktadır. Allah bu engeli zincire bağlı insanın başını yukarı tutmasına kendisini görmemesine ve gözlerinin bedenine ilişmemesine sebep olan bir zincire benzetmektedir. İkinci kısmı ise afaki ayetlerde tefekkür ve bakışa engel olan şeydir. Allah bu engeli de insanın etrafına vurulan bir baraja benzetmektedir. Bu barajın kuşattığı kimse ise afakı göremez. Bu yüzden de kendisi için bir takım nişaneler ve ayetler gözükmez. O halde bu iki engele düçar olan kimse kendisini ve çevresini görmekten tümüyle mahrum kalır. İki ayetin anlamı kafirlerin iman etmeyeceğidir. Çünkü evvela boyunlarına zincirler vurduk ve o zincirlerle ellerini boyunlarına bağladık. Bu zincirler çenelerine kadar uzanmıştır. Bu yüzden de onlar başlarını yukarı kaldıramazlar. Onlar bu hal üzere baki kalırlar. İkinci olarak onların her tarafına engeller ve barajlar karar kıldık. Bu baraj onları dağıtır, bu yüzden de onlar asla doğru yolu bulamazlar. Bu iki ayette onların imana erişmekten mahrumiyetini ifade etmek için iki örnek yer almıştır ve Allah küfür, sapıklık ve küfür ile sapıklıktaki tuğyanlarının cezası olarak imanı onlara haram kılmış ve yasaklamıştır. Bu kitabın (el-Mizan’ın) birinci cildinde, “Allah örnek vermekten çekinmez” ayetinin tefsirinde söylediğimiz gibi mümin ve kafirlerin niteliği hakkında Kur’anı kerimde yer alan bu ve benzeri nitelikler de bu dünyevi hayatın kalbinde insan için başka bir hayatın da olduğunu göstermektedir. Bu hayat maddi hislerin elinden çok uzaklarda bulunmaktadır. Ölürken ve kıyamet gününde de hakikatler açığa çıkınca bu hayatta insan için hakikatleriyle tecelli eder. O halde bu tür ayetler hakkında yer alan sözler gerçek bir boyuta sahiptir. Bazı müfessirlerin inandığı gibi mecazî bir anlam ifade etmemektedir.”[1419]

bak. el-Kufr, 3494. Bölüm

3610. Bölüm

Müşriğin Örneği

Kur’an:

“Allah’tan başka dostlar edinenlerin durumu, kendine yuva yapan örümceğin durumu gibidir. Evlerin en dayanıksızı ise şüphesiz örümceğin yuvasıdır. Keşke bilseler.”[1420]

“Allah’a ortak koşmaksızın O’na yönelerek pis putlardan kaçının. Allah’a ortak koşan kimse, gökten düşüp de kuşların kaptığı veya rüzgarın bir uçuruma attığı şeye benzer.”[1421]

“Allah, geçimsiz efendileri olan bir adamla, yalnız bir kişiye bağlı olan bir adamı misal olarak verir. Bu ikisi eşit midir? Övülmek Allah içindir, fakat çoğu bilmezler.”[1422]

“Allah, hiçbir şeye gücü yetmeyen ve başkasının malı olan bir köle ile, kendisine verdiğimiz güzel nimetlerden gizlice ve açıkça infak eden kimseyi misal gösterir: “Hiç bunlar eşit olur mu? Övülmeğe layık olan Allah’tır, fakat çoğu bilmezler. Allah iki adamı misal veriyor: Biri hiçbir şeye gücü yetmeyen bir dilsiz -ki efendisine yüktür, nereye gönderse bir hayır çıkmaz- bu, doğru yolda olan, adaletle emreden kimse ile bir olabilir mi?”[1423]

Tefsir

“Dostlar edinenlerin örneği” ayetinde teveccüh edilmesi gereken husus Allah’tan başka bir takım kimseleri dost ve yönetici kabul etmektir. Bu yüzden de cümle “sıla ve mevsul” kalıbında beyan edilmiştir. “kendine yuva yapan örümceğin durumu gibidir” cümlesinde de örümceğin ev yapmasına teveccüh edilmiştir. O halde cümlenin anlamı aslında şunu ifade etmektedir: “müşriklerin Allah’tan başka veli ve yönetici seçimindeki özellik kendisine ev yapan örümceğin özelliği gibidir. Cümlede “ev” kelimesinin nekire (belirsiz) şekilde ifade edilmesi de bu niteliğin göstergesidir. “Evlerin en dayanıksızı ise şüphesiz örümceğin yuvasıdır” cümlesi örümceğin yaptığı evin bir özelliğidir. Burada “İnne evhenel buyut le beytuha” denilmemesinin sebebi de cümlenin bir deyim kalıbında alınması ve deyimin hiç kimse tarafından değiştirilememesidir. Oysa ayetin zahiri de bu tür beyanı gerektirmektedir.

Ayetin anlamı şudur: “Allah’tan gayrisinin müşrikler tarafından veli ve dost edinilmesi –yani kendileri için yönetici kabul edip dayandıkları putları örümceğin ev yapması gibidir. Şüphesiz evlerin en gevşeği de örümceğin yaptığı evdir. Zira örümceğin yaptığı evin sadece adı vardır. Ne sıcak ve soğuktan korur, ne insana bir sığınak verir ne de zararlara karşı dayanma gücüne sahiptir. Müşriklerin dostlarının velayeti de aynı durumdadır. Onların yöneticilik ve hakimiyetlerinin sadece adı vardır. Ne bir faydası ne de bir ziyanı olur. Onlar ne ölüm ne hayat ve ne de diriliş hakkında hiçbir irade sahibi değillerdir.

Burada verilen örneğin belirttiği husus, müşrikler tarafından Allah’ın yerine seçilen mabudlardır. İlah ve mabudlar yerine “evliya” tabirinin ifade edilmesi de, müşriklerin bu putlara tapmalarında onların bir tedbir ve irade sahibi olduklarını ve kendi işlerinin onların elinde bulunduğunu sanmaları sebebiyledir. Onlar bu putların kendilerine hayır getirdiklerini kötülükleri kendilerinden uzaklaştırdıklarını ve haklarında şefaatte bulunacaklarını sanıyorlardır.

Söz konusu ayet –bu nükteleri ifade etmesinin yanı sıra- sahip olduğu itlak sebebiyle de kendi işlerinde Allah’tan başka bir kimseyi veya şeyi yönetici kabul eden, ona dayanan ve ondan bir etki ümit eden ve amelde her ne kadar put olmasa da bağımsızlığına inanan herkesi kapsamaktadır.

Elbette velayeti Allah’ın velayetine erişen velayetler bunun dışındadır. Tıpkı peygamberin, imamların ve müminlerin velayeti gibi. Nitekim Allah-u Teala da açıkça şöyle buyurmuştur: “Onların çoğu, ancak ortak koşarak Allah’a iman ederler.”[1424]

“Eğer bilselerdi” ifadesinin anlamı da şudur: “Yani eğer onlar kendi hikayelerinin tıpkı örümceklerin hikayesi gibi olduğunu bileselerdi o tanrıları ve mabudları veli ve yönetici kabul etmezlerdi.”[1425] “Biz bu misalleri insanlara veriyoruz, onları ancak bilenler akledebilir.”[1426] ayeti de Kur’andaki örneklerin umumi olduğuna delalettir ve insanların kulağına gitmesine rağmen, manalarının hakikatine erişmek ve hedeflerinin gerçeğini öğrenmek sadece alim ve bilgin kimselere özgüdür. İşlerin gerçekleri hususlarında düşünenler ve onların zahiriyle yetinemeyenler bunu anlayabilirler. Bu anlamın delili de “onları ancak bilenler akledebilir” tabiridir. Burada “Onlara iman etmezler” ve benzeri ifadeler beyan edilmemiştir.

İnsanlar, Allah’ın Kur’anda verdiği örnekler hususunda sahip oldukları farklı anlayışlar sebebiyle, farklı derk ve düşüncelere sahiptirler. Onlardan bazıları Allah’ın bu örneklerinden sadece lafızları anlamakta ve sade mefhumları derketmektedir. Onlar bu örnekler hakkında derin düşünmez ve inceliğe girmezler. Bazıları da diğerleri gibi bu örnekleri duyar ama derinliğine iner ve ilginç gerçekleri hususunda düşünürler.

Bu ayette, tek olan Allah’ın yöneticiliği yerine çeşitli ilahların yöneticiliği örneği, evlerin en gevşeği olan örümceğin evine benzetilmiştir. Bu şairane bir örnek ve her türlü delilden boş bir iddia değildir. Aksine bürhani gerçek sabit ve reel bir delili vardır. Sonraki ayet buna işaret etmektedir. [1427]

3611. Bölüm

Kur’an:

“Onlar, ateş yakan kimseye benzer; ateş etraflarını aydınlatınca Allah nurlarını yok eder, onları karanlıklar içinde terk eder de (hiçbir şeyi) göremezler.”[1428]

“Veya (onlar) karanlıklarda, gök gürlemeleri ve şimşek arasında gökten boşanan sağanağa tutulup, yıldırımlardan ölüm korkusu ile parmaklarını kulaklarına tıkayan kimseye benzer. Şüphesiz Allah kafirleri çepeçevre kuşatmıştır.”[1429]

“Ne onlarla, ne de bunlarla, ikisi arasında bocalayıp durmaktalar. Allah’ın saptırdığı kimseye yol bulamazsın.”[1430]

18473. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin, münafık ve kafirin örneği bir nehire doğru giden üç kişilik bir gurubun örneği gibidir: Önce mümin nehire iner, ondan alır, sonra münafık nehre iner, neredeyse mümine yaklaşır ama kafir ona “Bana doğru gel, gel senin için endişeleniyorum” der. Mümin de ona seslenir: “Bana doğru gel, zira benim yanımda faydalanacaksın.” Münafık sürekli o ikisi arasında gider gelir ve sonunda kendisine bir zarar gelir ve onu boğar. Evet münafık sürekli şek ve şüphe içindedir. Sonunda ölümü gelip çatar işte onun böyle bir haleti vardır.”[1431]

18474. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Münafığın hikayesi iki koyun sürüsü arasında şaşkın şaşkın dönüp dolaşan bir koyunun örneğidir. O bazen o sürüye gider ve bazen de bu sürüye gider. Hangisinin peşice gitmesi gerektiğini bilmez.”[1432]

18475. “İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Münafığın örneği yaprakları yeşil ama tadı acı olan Ebu Cehil karpuzu örneği gibidir. [1433]

18476. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Münafığın örneği hurma ağacının gövdesinin örneği gibidir: sahibi onu evinin bir bölümünü yapma hususunda istifade etmek ister. Ama onu nereye koyarsa o orda doğru durmaz ve bu yüzden onu evin başka bir yerine koyar, orası da kendisi için münasip olmaz sonunda işi kendisini yakacağı bir yere varır.”[1434]

Tefsir

Allah-u Teala’nın “Onlar, ateş yakan kimseye benzer” ayeti münafıkların haletini beyan etmek için bir örnektir ve ayet şöyle buyurmaktadır: Münafıklar karanlıklarda hiçbir yerin görünmediği iyi ve kötünün, faydalı ve zararlı şeyin birbirinden ayırt edilmediği zulmette karar kılan kimseler gibidirler. Bu yüzden bu karanlıklarda ateş ve ateş gibi aydınlatıcı vesilelere sarılmakta ve onların ışığı altında etrafını görmeye çalışmaktadırlar. Ama bu ateş yanıp etraflarını aydınlatınca Allah rüzgar, yağmur veya ateşi söndüren başka bir vesileyle o ateşi söndürmekte ve yeniden ortalık kararmaktadır. Böylece bu kimse iki karanlıkta kalmaktadır: Önce bulunduğu karanlık ve sonra aydınlık vesilesinin ortadan yok olmasından kaynaklanan hayret ve şaşkınlık karanlığı.

Münafık kimsenin hali ve durumu işte budur. Onlar iman izharında bulunup bu sebeple miras, evlilik ve benzeri şeyler hususunda müminlerle ortak olarak dinin bazı faydalarından istifade ederler. Ama ölüm zamanı geldiğinde ve imandan kamil bir şekilde istifade etmek zamanı çattığında Allah onlardan imanın nurunu alır, amellerini batıl kılar, içinde en küçük şeyin dahi derk edilmediği karanlıklara onu terk eder. Onlar asli karanlıklar ile kendi amelleriyle vücuda getirdikleri karanlıklar arasında kalırlar.

“Gökten boşanan sağanağa tutulup” ayetinde (Arapça metninde) geçen “seyyib” kelimesi sağanak şeklinde yağan yağmur anlamındadır. “berk” şimşek manasına gelmektedir. “rad” (gök gürültüsü) şimşek çaktığında bulutlardan vücuda gelen ses anlamındadır.” “Saika” ise yere inen yıldırımdır.

Bu ikinci örnek iman izharında bulunan münafıkların halinin niteliğidir. Onlar da şiddetli yağmurun altında kalan, bu yağmurun karanlıkları içinde bocalayan, görme ve teşhis etme gücünü kaybeden kimselere benzer. Sağanak yağmur onu şaşkınlığa düşürür. Böylece kurtuluşu için kaçmaya başlar ama karanlıklar ona engel olur. Şiddetli dolular ve korkunç yıldırımlar her taraftan onu kuşatır, bu yüzden de sürekli, kalıcı ve kesintisiz olmayan gökteki şimşekten ve şimşeğin meydana getirdiği ışıktan istifade etmeye çalışır. Dolayısıyla da şimşek çaktığında ve etrafı biraz aydınlandığında o hemen yola düşer ve her şey karardığında ise yeniden durur.

Münafık da işte böyle bir halet içindedir. Zira bir taraftan iman etmeye ilgi duymaz, ama öte taraftan da iman izharında bulunmaktan başka bir çaresi olmadığını anlar. Kalbiyle dili arasında ki bu uyumsuzluk sebebiyle de iman onların yolunu tümüyle aydınlatmaz. Bu yüzden sürekli yanlışlık yaparlar. Adım adım düşerler, biraz yürür ve biraz dururlar. Böylece Allah onları rezil rüsva eder. Eğer Allah dileseydi onların ilk günden beri gözlerini kör, kulaklarını sağır kılar ve rezil rüsva ederdi.”[1435]

“Allah, geçimsiz efendileri olan bir adamla, yalnız bir kişiye bağlı olan bir adamı misal olarak verir. Bu ikisi eşit midir?” ayeti hakkında Ragib-i İsfahani şöyle diyor: “şekis” (kötü huylu kimse anlamındadır ve “şurekau müteşakisun” ifadesi ise kötü yaratılışı sebebiyle sürekli bir biriyle dövüşüp tartışan ortaklar anlamındadır” ayette geçen “selemen” kelimesini ise bir kişiye özgü olan ve birden çok kelimesinin ortak olmadığı şey anlamına tefsir etmişlerdir.

Bu ayet de Allah’ın müşrik hakkında verdiği bir örnektir. Müşrik çeşitli ilahlara ibadet eder ve ilahların tümü de adeta onun hakkında ortaktır ve onun hakkında birbiriyle kavga etmektedir. Birisi ona bir şey emretmekte ve diğeri ise onu o şeyden alıkoymaktadır. İlahlardan her biri o şahsı tek başına kendisine köle etmek sadece kendisine hizmet etmesini sağlamak istemektedir.

Hakeza muvahhid hakkında da bir örnektir. Muvahhid ise sadece bir efendiye özgüdür. Başkaları onun hakkında ortak değildir. Bu yüzden de tıpkı irade ve isteği hususunda ona hizmet eder. Böylece hakkında hayret ve şaşkınlığa sebep olacak bir çekişme ve kavga olmaz. O halde müşrik kötü huylu ve kavga eden ortakları bulunan kimsedir. Muvahhid ise sadece bir kişiye özgüdür. Bu iki kimsenin durumu aynı değildir. Bir kişiye teslim olan ve özgü olan kimsenin hali ve durumu diğerinden daha iyidir.

Bu da oldukça sade ve herkesin anlayacağı bir örnektir. Ama dikkat edildiği taktirde hakikatte şu ayete döndürülmektedir: “Eğer yerle gökte Allah’tan başka ilahlar olsaydı, ikisi de bozulurdu.”[1436]

Aynı zamanda da birden fazla ilah olduğunu reddeden güçlü bir kanıttır. “elhamdulillah” (hamd Allah’a mahsustur) ifadesi de Allah’a kulluğun başkasına kulluktan daha iyi olması hasebiyle söylenen Allah’a bir sena ve övgüdür.

“Onların çoğu bilmezler” ifadesi ise Allah’a kulluğun diğerlerine kulluktan üstünlüğünü bilmediklerini ifade etmektedir. Bu üstünlük az bir basiret sahibi olan kimse için de tümüyle apaçık ortadadır.”[1437]

“Allah, hiç bir şeye gücü yetmeyen ve başkasının malı olan bir köle ile, kendisine verdiğimiz güzel nimetlerden gizlice ve açıkça infak eden kimseyi misal gösterir” ayetinde ise Allah-u Teala kendinden hiçbir iradesi olmayan bir memluk köleyi varsaymaktadır. Allah-u Teala bu ayette kendi iradesi olmayan memluk köle ile kendisine iyi rızık veren gizli ve açıkta ondan infakta bulunan kimseyi örnek vermektedir. Allah bu örneği verdikten sonra da şöyle sormaktadır: “Acaba bu iki kimse eşit midir?” Bu iki varsayılan şahsın birbiriyle mukayesesiyle ortaya çıkan bu taraflardan her birinin diğerinin sıfatına aykırı bir sıfata sahip olmasıdır ve bu sıfatlar gerçekten birbirini açıklığa kavuşturmaktadır. Bu örnekte varsayılan köle satın alınan bir köledir. Hiçbir şeye malik değildir. Ne kendisine ve ne dünya malından bir şeye sahiptir. Hiçbir malda tasarruf hakkı da yoktur. Buna mukabil varsayılan diğer bir şahıs ise özgürdür ve kendisine maliktir. Allah ona iyi bir rızık vermiştir ve bütün bu rızıkta tasarrufta bulunma hakkında sahiptir. Gizli ve açıkta da o maldan sadaka ve infakta bulunmaktadır.”Eşit midirler?” ifadesi de bu iki kişinin eşit olup olmadığı hakkında bir sorudur ve şüphesiz bunun cevabı da olumsuzdur. Bu örnekle de münezzeh olan Allah’ın her şeye malik olduğunu, bütün nimetleri onun verdiğini ve yaratıklardan hiçbiriyle eşit olmadığını açıklığa kavuşturmaktadır. Bu yaratıklar ne kendisine maliktir, ne başkasına maliktir ve ne de en küçük tasarrufta bulunma yetkisine sahiptir. O halde müşriklerin “Allah’la birlikte diğer bir takım tanrılar da vardır ve o tanrılar onun yaratıklarıdır” sözü de batıl ve boş bir sözdür.

Ayette “yesteviyan” yerine “yestevun” ifadesi de denildiği üzere şu nükteyi beyan etmektedir: Ondan maksat köle kimsedir ve belli bir köleye has değildir.

“Hamd Allah’a mahsustur” ifadesi de hamdın hakikat ve cinsinin Allah’a özgü olduğunu beyan etmektedir. Hamd ise iradeye dayalı iyi bir iş karşısında yapılan sena ve övgüdür. Zira iyilik nimeti Allah’tandır ve sadece iyi olan nimet övgüye layıktır. O halde ne kadar hamd ve sena varsa Allah-u Tealaya özgüdür. Nitekim hamdın cinsi de Allah’a özgüdür!

Bu cümle de aslında hüccet ve delili tamamlamaktadır. Bu hüccet ve bürhanın özeti şudur: Hiç bir şeyde tasarrufta bulunma hakkına sahip olmayan, hiçbir nimet vermeyen kul, rızık elinde bulunduran, her türlü tasarrufta bulunma gücüne sahip olan ve istediği gibi tasarrufta bulunan ve nimet veren malik ile eşit ve yeksan değildir. Münezzeh olan Allah her övgüyle övülmüştür. Zira varolan bütün nimeti o yaratmıştır. O halde övgü dolu her sıfat örneğin yaratmak, rızık vermek, bağışlamak, rahmet, ihsan, doyurmak ve benzer şeyler Allah’a özgüdür. O halde her türlü övgü ve hamd Allah’a mahsustur. Allah’ın karşısında ibadet edilen her şey memluk ve köledir. Hiçbir güce sahip değildir. O halde sadece münezzeh olan Allah Rabdir, başkası değil.

Bazısına göre ise bu ayette yer alan hamd, nimetleri karşısında münezzeh olan Allah-u Teala’ya şükürdür ve bazısının dediğine göre ise kemal burhanın ve delilin güçlüğü karşısında Allah’a bir övgüdür. Bir görüşe göre ise kullara bir telkindir ve anlamı hakkında da şöyle demişlerdir: “hamd bizleri tevhide ve nimetlerine şükretmeye yönlendiren Allah’a mahsustur. Bütün bu ihtimallerin fazla bir önemi yoktur.

“Onların çoğu bilmezler” ifadesi ise müşriklerin her nimetin Allah’a ait olduğunu ve diğerlerinin hiç bir şeye malik olmadığını ve hiçbir gücü elinde bulundurmadıklarını bilmezler anlamındadır, ama müşrikler kendi yönetici ve mabutları için malikiyet ve güçlerinden bir kısmını tefviz esasınca onlara bırakmışlardır. Bu yüzden korku ve tamah üzere onlara kullukta bulunmaktadırlar. Bu müşriklerin çoğunun halidir ama bazı kimseleri hakikati bilmektedir. Sadece isyan ve inat sebebiyle ondan yüz çevirmektedirler.

Bütün bu dediklerimiz de açıklığa kavuşturduğu gibi bu örnek münezzeh olan Allah rububiyet hususunda Allah’a ortak kabul ettikleri ilahlar hakkındadır. Bazılarının dediğine göre bu örnek kafirlerin halini nitelendirmektedir. Bu örnek kendi hallerine bırakılan kafir ile başarılı olan ve Allah tarafından savunulan müminin örneğidir. Zira kafirin örneği amelinin yok olması ve Allah tarafından ameline itina gösterilmemesi sebebiyle hiçbir iradesi ve özgürlüğü kendiliğinden olmayan para ile satın alınan bir kölenin örneğidir. Bu yüzden ne kadar infak ederlerse yine de işleri ihsana varmaz. Kafirlerin aksine Allah mümini kendi rızayetini elde etme yolunda başarılı kılar ve çabaları karşısında kendilerine teşekkürde bulunur ve çabaları taktir edilir. Böyle bir mümin kendi malından gizli veya açık infakta bulunur.

Bu görüşe yapılan önemli itiraz şudur: “Bu yorum ayetin akışıyla uyum içinde değildir. Daha önce dediğimiz gibi Allah’ın nimetlerini sayma konusunda bir biri ardınca yönelen üç ayetten biridir ve bu ayet her türlü nimete sahip olan kimsenin durumunu, hiçbir şeye sahip olmayan kimsenin durumuyla mukayese etmektedir. Tevhidi hatırlatmakta ve sonuç almaktadır ki Allah her şeyin gerçek sahibidir.

“Allah iki adamı misal veriyor: Biri hiç bir şeye gücü yetmeyen bir dilsiz…” cümlesi hakkında ise “Mecme’ul Beyan” kitabında şöyle yazılmaktadır: “ebkem” kelimesi, “konuşamaz bir durumda doğan bir kimse” anlamındadır. Böyle bir kimse anlama ve anlatma gücüne de sahip değildir. Başka bir görüşe göre ise “ebkem” konuşamayan ve sohbet edemeyen kimse” anlamındadır.”Kell” kelimesi de ağırlık anlamındadır. Bu yüzden de “kelle’anil’ emr yekullü kella” ifadesi “ona iş ağır geldi, ve o işi yapmadı” anlamındadır. “Kelleti’l sikkin kululen” ifadesi de bıçak köreldi anlamınadır.” Kelle lisanuhu” ifadesi de dili köreldi hızlı hızlı konuşamadı” anlamındadır. O halde kelle sözünün anlamı nüfuz edilmeye engel olan sertlik anlamındadır ve tevcih kelimesi ise “herhangi bir taraftan yoldan bir yöne göndermek” anlamındadır. “Veccehtuhu ila mevziil keza feteveccehe ileyh” ifadesi de “onu falan yere gönderdin o da o yöne doğru gitti” anlamındadır.

“Allah iki adamı misal veriyor” cümlesi de söz konusu sıfatları bir birinin tam karşısında yer aldığı varsayılan iki şahsiyet arasında başka bir mukayese makamındadır.

“Biri hiç bir şeye gücü yetmeyen bir dilsiz.” Yani sözü anlamaktan ve dil vasıtasıyla başkasına anlatmaktan mahrumdur. Zira o sağırdır, işitme ve konuşma gücüne sahip değildir. O insanın kulak vasıtasıyla elde ettiği bütün faaliyetten ve üstünlüklerden mahrum durumdadır. Kulak, diğer duyu organlarından daha kapsamlı ve detaylı bir organdır. İnsan kulak vasıtasıyla eskilerin haberlerini, gözden uzak olayları, insanların içinde olan şeyleri ilimler ve fenleri elde eder. İnsan kulak vasıtasıyla başkalarına ince ve dakik anlamlar ilka eder. Oysa sağır kimse bunlardan hiç birini derk etme gücüne sahip değildir. Sadece göz ve işaret yoluyla onlardan çok azını elde edebilir.

“Biri hiç bir şeye gücü yetmeyen” cümlesinin genel anlamı “bir dilsiz” cümlesiyle tahsis edilmiştir ve anlamı da şudur: Sağır kimse sağır olmayan kimsenin aksine bir takım bilgileri derk etmeye ve anlatmaya kadir değildir.

“Ki efendisine yüktür,” cümlesi ise şu anlamdadır: Yani işlerini yöneten ve düzene koyan kimsenin külfeti konumundadır. Zira kendisi işlerini asla idare edemez.

“Nereye gönderse bir hayır çıkmaz” cümlesi de şu anlamdadır: “Yani eğer yöneticisi ve velisi onu kendi işleri veya efendisinin işleri için bir yere gönderecek olursa onları yapmaya kadir değildir. Bu yüzden kendisi için bir iş yapamadığı gibi başkaları için de her hangi bir iş yapamaz ve hiçbir fayda veremez. O halde “Biri hiç bir şeye gücü yetmeyen dilsiz” cümlesi, münezzeh olan Allah’ın diğerinin örneğini vermediği iki şahıstan birinin örneğidir. Çünkü “bu, adaletle emreden kimse ile bir olabilir mi?” cümlesinden de açıkça anlaşılmaktadır. Bu beyanda da çok ince bir icaz ve üstün anlatım söz konusudur.

“Bu, doğru yolda olan, adaletle emreden kimse ile bir olabilir mi?” cümlesi ise ikinci varsayılan şahsın sıfatlarına işarettir ve bir biriyle mukayese edildiği zaman ikisinin eşit olup olmadığı sorulmaktadır.

Ama o sıfata gelince... Allah sağır olmayan bir kimsenin elde edebileceği kendisinin de bizzat sahip olabileceği ve hem de başkalarına yansıtabileceği kemal ve iyiliklerin doruğunu yani adaleti ikinci varsayılan şahıs hakkında zikretmiştir.

Adalet, orta yola riayet etmek, amel ve davranışlarında itidalli olmak, işlerinde ifrat ve tefritten sakınmak anlamındadır. Adaleti emretmek, adaletin hakikatine riayet edildiği taktirde insanın canında salah ve temizlik vareder. Daha sonra amel ve davranışlarını etkiler. Bu yüzden işlerinde itidal ve orta yola riayet eder. Bu hasletin başkalarının amel ve davranışlarında da olmasını ister. Bu yüzden de onları adalete çağırır. Adalet dediğimiz gibi mutlak anlamda ifrat ve tefritten sakınmaktır. Başka bir ifadeyle insanlara karşı adaletten daha geniş bir anlamda salih bir şekilde davranmaktır.

Allah-u Teala daha sonra o şahsın başka bir sıfatını beyan etmekte ve şöyle buyurmaktadır: “Ve o doğru yol üzeredir” ayette geçen sırt-ı müstakim yolcusunu hiçbir sapma ve eğrilik olmaksızın hedefine ulaştıran doğru ve açık yol demektir. İnsan kendi hayat yolunda doğru yolu kat eder amel ve davranışları insani fıtrat üzere gerçekleşir, amelleri çelişkiye düçar olmaz veya hak bildiği şeyden asla sapmaz. Genel olarak amel ve davranışlarında haktan sapma, çelişki ve ihtilaf mevcut değildir.

Adalet ve itidale davet eden, bu ikinci varsayılan şahsın doğru yolda olmakla nitelendirilmesi de iki ayrı nükteyi ifade etmektedir: Evvela onun adalete davet etmesi bazı insanların iyiliği emretmesi gibi değildir. Bazı insanların amel etmediği halde başkalarına iyiliği emretmesi türünden değildir. Aksine o hal ve amellerinde doğrudur. Adaleti emrettiği gibi kendisi de adaletle amel eder. İkinci husus da şudur ki onun adaleti emretmesi esassız ve temelsiz bir gerçek değildir. Aksine o kendi içinde de doğru yol üzeredir. Bunun da gereği adaleti başkaları için de sevmesidir. Bu yüzden de insanlara doğru yolu tutturmalarını ve ifrat ve tefritten uzak durmalarını emretmektedir. Ama “bu, adaletle emreden kimse ile bir olabilir mi?” ayetinde yer alan sorunun şüphesiz cevabı olumsuzdur. Böylece ispat olduğu üzere müşriklerin Allah yerine taptığı, her türlü kudretten uzak olan ne kendileri ve ne de başkalarını hidayet edemeyen putlar ile bizzat doğru yol üzere olan ve hem de peygamberler göndererek dinler getirerek ve semavi kanunlar ortaya koyarak başkalarını da doğru yola hidayet eden Allah asla eşit ve aynı değildir.

Buradan da anlaşıldığı üzere bu ayette verilen örnek şu ayetin manasını çağrıştırmaktadır: “Gerçeğe eriştiren mi, yoksa, hidayet verilmedikçe kendi kendine doğru yolu bulamayan mı uyulmağa daha layıktır? Ne biçim hüküm veriyorsunuz?”[1438]

O halde münezzeh olan Allah sıfat ve fiillerinde doğru yol üzeredir ve doğru yol üzere olduğu için de yaratıkları için bir hedef taktir etmiştir ve yaratıkları da o hedef üzere hareket etmektedir. O halde yaratılış batıl ve boş bir şey değildir. Nitekim Allah-u Teala bizzat şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz biz gökleri, yeri ve ikisinin arasındakileri boş yere yaratmadık.”

Hakeza Allah’ın yolu doğru olduğu için onları yaratılış sebepleri olan hedefe doğru hidayet etmektedir. Nitekim Allah-u Teala şöyle buyurmuştur: “Rabbimiz, her şeye yaratılışını veren, sonra doğru yola eriştirendir”[1439]

Bu yüzden de insanı doğru yola sevketmektedir. Nitekim şöyle buyurmuştur: Yolun doğrusunu göstermek Allah’a aittir.”[1440] Hakeza şöyle buyurmuştur:“Şüphesiz ona yol gösterdik”[1441]

Bu ilke de nübüvvet ve şeriat getirmenin en önemli delilidir. Bunun detaylı bilgileri nübüvvet bahsinde ikinci ciltte ve bu kitabın onuncu ciltinde Nuh’un kıssasında yer almıştır.

Elde ettiğimiz netice şudur: Bu ayette örnek verilmesinden maksat nübüvvet ve teşri meselesine işaret ile tevhit hususunda delil ve bürhan ikame etmektir.

Bazısı ise şöyle demiştir: Bu örnek kendisinden hayır ümit edilen ve hayır ümit beklenilmeyen kimse hakkındadır. Oysa her türlü hayır ve iyiliğin kaynağı Allah-u Teala’dır. Dolayısıyla da ona ve gayrisine ibadet etmek nasıl aynı olabilir?

Bu görüşün problemi de şudur: Bu konu söylenilen şeyden daha özel ve dardır. Zira bu örnek bizzat iyi ve salih olan adaleti emreden kimse hakkındadır. Böyle bir şey de Allah-u Teala’ya özgüdür, başkasına değil.

O halde müşrikler Allah’a ve gayrisine aynı şekilde ibadet etmedikleri gibi Allah’ı bırakıp başkasına ibadet etmişlerdir.

Bazısı ise şöyle demiştir: Bu örnek mümin ve kafir hakkında verilmiştir. Sağır kimse kafirdir. Adaleti emreden kimse ise mümindir.

Ama söylemek gerekir ki ayetin mümin ve kafire hatta adaleti emreden ve bu işten sakınan herkese intibak sıhhati ayrı bir şeydir. Bu ayetin nimetleri sayma akışında yer alışı tevhit hakkında delil getirilişi ve buna dayalı diğer ilkeler apayrı bir şeydir. Bu cihete teveccühen ayetin ifade ettiği şey söz konusu örneğin münezzeh olan Allah ve O’nun yerine taptıkları şey olmasıdır. Bundan başka bir şey değildir. [1442]

bak. 520. Konu, en-Nifak

3612. Bölüm

Küfreden Kimselerin Örneği

Kur’an:

“Allah, küfredenlere, Nuh’un karısıyla Lut’un karısını misal gösterir: Onlar, kullarımızdan iki iyi kulun nikahı altında iken onlara karşı hainlik edip küfürlerini gizlemişlerdi de iki peygamber Allah’tan gelen azabı onlardan savamamışlardı. O iki kadına: “Cehenneme girenlerle berâber siz de girin” dendi.”[1443]

Tefsir

“Allah, küfredenlere, Nuh’un karısıyla Lut’un karısını misal gösterir: Onlar, kullarımızdan iki iyi kulun nikahı altında iken onlara karşı hainlik edip küfürlerini gizlemişlerdi” ayeti hakkında Ragib-i İsfahani şöyle diyor: “Hıyanet ve nifak bir anlamdadır. Sadece hiyanet emanet ve sözleşmeler ile ilgilidir. Nifak ise din ile ilgilidir. Elbette bunlar bazen birbirine müdahalede de bulunur. Böylece hiyanet sözleşmeyi gizlide bozma yoluyla hakka muhalefet etmektir. Hıyanetin zıddı ise emanete riayet etmektir. Nitekim “hinte fulanen ve hunte emanete fulanen” (Falan kimseye hıyanet ettin, falan kimsenin emaneti hususunda hıyanet ettin) denilmektedir.

“lillezine keferu” (küfreden kimseler için) cümlesi eğer “mesel” (örnek) kelimesine ait ise cümlenin anlamı şudur: Allah kafirlerin halini beyan eden bir örnek vermiştir. Onların salih kuluyla irtibatının kendilerine hiçbir faydası yoktur ve eğer “zerebe” (vermiştir) cümlesine ait ise o zaman da cümlenin anlamı şudur: “Allah iki kadını ve başlarına gelenleri kafirler için örnek vermiştir ki bundan ibret alsınlar ve Allah’ın salih kullarıyla irtibatlarının kendilerine hiç bir faydasının dokunmayacağını ve bu sebeple de peygambere (s.a.a) hıyanetleri sebebiyle cehennem ehli olduklarını bilsinler.

Nuh’un karısı ve Lut’un karısı cümlesi de “zerebe” fiilinin mefuludur. “Onlar kullarımızdan iki iyi kulun nikahı altında iken” cümlesi de o ikisinin eşleri oldukları anlamındadır.

“Allah’tan gelen azabı onlardan savamamışlardı” cümlesinde “yuğniya” kelimesindeki tesniye zamiri de iki kula dönmektedir. “anhuma” tesniye zamirleri ise iki kadına dönmektedir ve maksat o iki salih kimsenin eşleri olmalarının o iki kadına hiçbir faydası olmadığıdır.[1444]

3613. Bölüm

İman Eden Kimselerin Örneği

Kur’an:

“Allah, inanlara Firavun’un karısını misal gösterir: O: “Rabbim! Katından bana cennette bir ev yap; beni Firavun’dan ve onun işlediklerinden kurtar; beni zalim milletten kurtar” demişti.” [1445]

18477. Selman (a.s) şöyle diyor: “Firavun’un eşi (güneşin sıcaklığıyla işkence ediliyordu. İşkenceciler onun yanından gittiklerinde melekler kanatlarıyla ona gölge ediyorlardı. O cennetteki evini görüyordu.”[1446]

18478. Ebu Hureyre şöyle diyor: “Firavun, eşini çarmıha gerdi. Göğsüne değirmen taşını koydu ve onu güneşin karşısına yatırdı. Firavun’un eşi başını göğe kaldırdı ve şöyle dedi: “Rabbim indinde cennette benim için bir ev bina et” Allah da onun cennetteki evinin üzerindeki perdeyi kaldırdı ve o evini müşahade etti.”[1447]

18479. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: Cenent kadınlarının en iyileri şınlardır: Hatice binti Huveylid, Fatıma binti Muhammed, Meryem binti İmran ve Firavun’un karısı Asiye binti Müzahim.”[1448]

3614. Bölüm

Mümin ve Kardeşinin Örneği

18480. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin ve kardeşinin örneği biri diğerini temizleyen iki el ayası gibidir.”[1449]

18481. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Müminlerin birbirine karşı sevgi, merhamet ve duygularının örneği insanın bedeninin örneğidir bedenin bir organı acıdığında diğer organları da gece uyumayarak ve ateşlenerek onun dertlerine ortak olur.”[1450]

18482. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Mümin kardeşlerinin hukukuna riayet etmeyen müminin örneği bütün duyu organları salim olduğu halde aklıyla düşünmeyen, gözüyle görmeyen, kulağıyla işitmeyen, diliyle sorunlarını dile getirmeyen, delil ve bürhanlar ortaya koyarak belaları kendisinden uzaklaştırmayan, eliyle bir şeye saldırmayan, ayağıyla bir şeye doğru yürümeyen kimsenin örneğidir. Öyle bir kimse hiç bir özelliği olmayan bir parça et gibidir ve her türlü belaya maruzdur. Mümin de işte böyledir. Kardeşlerinin hakkını bilmeyen onların haklarına riayet sevabını kaybeder. Karşısında soğuk su olduğu halde yok oluncaya kadar ondan içemeyen susuz kimseye benzer... her nimet ondan alınır ve her belaya müptela olur.”[1451]

bak. el-Eh, 34. Bölüm

3615. Bölüm

Allah’ın Hadlerini İkame Eden Kimse İle Allah’ın Hadlerini İcra Etmede İhmalkarlık Eden Kimsenin Örneği

18483. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın hududlarını (ceza hukukunu) ayakta tutan ve bu konuda müsamaha gösteren kimsenin örneği yeri bölüştürme hususunda gemide kura çeken topluluğun örneği gibidir. Geminin üst bölümü bir topluluğun adına aşağısı ise başka bir topluluğun adına çıktı. Alt kattakiler su almak istediğinde yukarıdakilerin yanından geçmek zorundaydılar. Geminin üst katında oturanlar ise şöyle dediler: “Biz onların yukarıya gelmelerine ve bize eziyet etmelerine izin vermeyeceğiz. Alt kattakiler ise şöyle dediler: “En iyisi kendi katımızda bir delik açalım ve üst kattakilerimizi rahatsız etmeyelim. Bu taktirde eğer üst kattakiler bu grubun bçyle bir iş yapmasına izin verecek olurlarsa hepsi ortadan yok olurlar. Eğer onlara izin vermezlerse hem onlar ve hem de kendileri kurtuluşa ererler.”[1452]

18484. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah’ın hududları hususunda ihmalkarlık gösteren ve aziz ve celil olan Alalh’ın hududlarını ihya eden, onlara riayet edilmesini emreden ve hududların çiğnenmesine engel olan kimsenin örneği yer hususunda gemide kura çeken topluluğun hikayesidir. Geminin en arka bölümü ve en uzak bölümü tuvaletiyle birlikte onların adına çıktı. Bu grup cahil kimselerdi. Diğerlerinin yanından geçince onlara eziyet ediyorlardı. Bunun üzerine şöyle dediler: “Biz diğer gemi ehlinden tuvalete daha yakınız ama suya daha uzağız. Kendimiz ile tuvalet arasında kendimize bir delik açalım, suyu aldığımız taktirde onu kapatırız. Cahil arkadaşları ise şöyle dediler: “İçeri gir” o da içeri girdi. Bir balta aldı ve geminin duvarını delmeye yeltendi. Gemideki yolculardan birisi durumu anlayınca, “ne yapıyorsun?” diye seslendi. O şöyle dedi: “Biz tuvalete en yakın ama suya en uzak olanlarınızız. Geminin duvarını yarmak istiyoruz, ondan su alınca tekrar kapatacağız.” O adam şöyle dedi: “Sakın böyle yapma. Zira bu taktirde hem kendin ve hem de biz ortadan yok oluruz.”[1453]

bak. el-Hudud, 737. Bölüm; el-Mudahene, 1275. Bölüm

3616. Bölüm

Kur’an Okuyan Kimsenin Örneği

18485. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kur’an okuyan müminin örneği hem güzel kokan, hem tadı güzel olan ağaç kavunu örneğidir. Kur’an okumayan müminin misali ise tadı güzel ama kokusu olmayan hurma örneği gibidir.”[1454]

18486. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an okuyan kötü kimsenin örneği güzel kokan ama tadı acı olan reyhane örneğidir. Kur’an okumayan kötü kimsenin örneği ise tadı acı ve kokusu da olmayan Ebu Cehil karpuzu örneği gibidir.”[1455]

18487. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an okuyan münafığın örneği kokusu güzel ama tadı acı olan reyhane örneği gibidir. Kur’an okumayan münafığın örneği ise hem kokusu kötü ve hem de tadı acı olan Ebu cehil karpuzu örneği gibidir.”[1456]

18488. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an okuyan ama miras hükümlerini bilmeyen kimsenin örneği ucu sivri başsız külah örneğidir.”[1457]

18489. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an okuyan ama miras hükümlerini bilmeyen kimsenin misali başı olmayan kimsenin misalidir.”[1458]

18490. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’anı öğrenen, okuyan ve amel eden kimsenin örneği her yeri kokusuyla dolduran ve miskle dolu bir kırba örneğidir. Kur’anı öğrenen ve içi Kur’anla dolu olduğu halde yatağa giren kimsenin örneği ise ağzı kapalı olan misk torbası örneğidir.”[1459]

18491. Yahya b. Zekeriyya (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey İsrailoğulları! Alalh-u Teala size kitabı okumayı emretmiştir. Semavi kitabı okumanın örneği kalesinde oldukları halde düşmanların kendilerine doğru geldiği ve kalenin her köşesinde birilerinin kendilerine tuzak kurduğu topluluğun örneği gibidir. Böylece her yerden düşman onlara saldırır ve kendisini kaleden uzaklaştıran kimseyle karşılaşır. Aynı şekilde Kur’an okuyan kimse de işte sürekli olarak bu kalede korunmuş olur.”[1460]

bak. el-Kur’an; 3305, 3307, 3308. Bölümler

3617. Bölüm

Kur’an Hafızının Örneği

18492. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’an’ı ezberleyen kimsenin örneği devesinin ayağını bağlayan kimsenin örneği gibidir. Eğer ona dikkat ederse deveyi korur ve eğer onu salıverirse deve gider.”[1461]

18493. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kur’anın örneği dizi bağlanmış devenin örneği gibidir. Eğer sahibi dizginlerine dikkat edecek olursa deveyi tutar ve eğer ondan gafil olursa deve gider. Kur’an hafızı da eğer gece gündüz Kur’an okursa aklında kalır, aksi taktirde bununla uğraşmazsa onu unutur.”[1462]

bak. el-Kur’an, 3300, 3301. Bölümler

3618. Bölüm

Mücahidin Misali

18494. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah yolunda cihad meydanlarından geri dönünceye kadar cihad eden kimsenin örneği –Allah kimin kendi yolunda cihat ettiğini daha iyi bilmektedir- sürekli oruç tutan, geceyi ibadetle geçiren, oruç tutmaktan ve sadaka vermekten asla usanmayan kimsenin örneği gibidir. Allah-u Teala kendi yolunda cihat eden kimse için yanına aldığı taktirde onu cennete götüreceğini veya büyük bir mükafat veya ganimetle salim olarak geri çevireceğini garanti etmiştir.”[1463]

18495. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah yolunda cihat eden kimsenin misali her ne kadar cihadı uzarsa da geri dönünceye kadar gündüzleri oruç tutan ve geceleri ibadetle geçiren kimsenin misali gibidir.”[1464]

bak. el-Cihad (1) , 572. Bölüm

3619. Bölüm

Savaşan ve Ücret Alan Kimsenin Örneği

18496. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Ümmetimden savaşan ve düşmanlar karşısında güçlenmek için ücret alan kimselerin örneği oğluna süt verip mükafatını alan Musa’nun annesinin misali gibidir.”[1465]

3620. Bölüm

Beş Vakit Namazın Örneği

18497. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Beş vakit namazın örneği birinin evinin önünden akıp giden tatlı nehirin örneği gibidir. O günde beş defa onun içinde yıkanır onda hiç pislik ve kirlilik diye bir şey kalır mı?”[1466]

bak. es-Selat, 2272. Bölüm; Kenz’ul Ummal, 7/309, 310. Bölümler

3621. Bölüm

Arkadaş Örneği

18498. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İyi ve kötü arkadaşın örneği misk satan dükkan ile demirci ocağı misalidir. Misk satan dükkandan nasipsiz kalmazsın ya ondan alırsın ya da kokusunu koklarsın. Ama demirci ocağı evini veya elbiseni yakar veya ondan kötü koku alırsın.”[1467]

18499. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İyi arkadaşın misali güzel kokular satan kimsenin misalidir. Eğer sana güzel kokudan vermezse en azından kokusu sana gelir. Kötü arkadaşın misali ise demirci misalidir. Eğer elbiseni yakmazsa en azından kötü kokusunu alırsın.”[1468]

bak. es-Sedik, 2205. Bölüm

3622. Bölüm

Allah Yolunda İnfak Eden Kimsenin Misali

Kur’an:

“Mallarını Allah yolunda infak edenlerin durumu, her başağında yüz tane olmak üzere yedi başak veren ta-nenin durumu gibidir. Allah dilediğine kat kat verir. Allah (kudret ve rahmet açısından) geniştir, O her şeyi bilendir.”[1469]

“Allah’ın rızasını kazanmak ve kalplerini sağlamlaştırmak için mallarını infak edenlerin durumu, yüksekçe bir tepede bulunan, bol yağmur aldığında yemişlerini iki kat veren, bol yağmur yağmasa bile çisentisi düşen bir bahçenin durumu gibidir. Allah işlediklerinizi görür.”[1470]

18500. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Cimri ile sadaka veren kimsenin misali bedeninde demir zırh bulunan iki erkek misalidir. Sadaka veren kimse sadaka vermek istediğinde o zırh eseri temizleninceye kadar bedeninde açılır. Cimri kimse sadaka vermek istediğinde bedeninde daralır. Elleri halkalarına bağlanır zırhın halkaları büzüşür.” Hadisin ravisi olan Ebu Hureyre şöyle diyor: “Allah Resulünün (s.a.a) şöyle buyurduğunu işittim: “Böylece o da zırhı açmak ister ama buna gücü yetmez.”[1471]

bak. 521. Konu, el-İnfak; Sahih-i Muslim, 2/708, 23. Bölüm

3623. Bölüm

Gösteriş İçin Sadaka Veren Kimsenin Misali

Kur’an:

“Ey iman edenler! Allah’a ve ahiret gününe inanmayıp, insanlara gösteriş için malını infak eden kimse gibi, sadakalarınızı başa kakma ve eza etmekle boşa çıkarmayın. Onun durumu, üzerinde toprak bulunan kayanın durumu gibidir, üzerine bol yağmur yağdığında onu cascavlak bırakır. Kazandıklarından hiçbir şey elde edemezler. Allah küfreden kimselere hidayet etmez.”[1472]

“Bu dünya hayatında infak ettiklerinin durumu, kendilerine zulmeden kimselerin ekinlerine isabetle kavurup mahveden soğuk bir rüzgarın durumu gibidir. Allah onlara zulmetmedi, onlar kendilerine zulüm ettiler.”[1473]

3624. Bölüm

Haram Maldan Sadaka Veren Kimsenin Misali

18501. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Haram bir mal elde eden ve sonra onu sadaka veren kimsenin misali şudur: Allah zina eden sonra da gelirini hastalara sadaka veren kimseden kabul etmediği gibi onun da sadakasını kabul etmez.”[1474]

3625. Bölüm

Kötülükten Sonra İyiliğin Örneği

18502. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kötülüklere bulaşan sonra da iyilikler yapan kimsenin misali dar ve boğucu bir zırh giyen kimsenin misalidir. Her defasında iyilik edince o zırhın halkalarından biri parçalanır sonra da (bedeninden) yere düşünceye kadar bir diğer halka parçalanır…”[1475]

3626. Bölüm

Alimlerin Örneği

18503. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alimlerin örneği gökteki yıldızlar örneği gibidir. Çöl ve denizin karanlıklarında onlar vesilesiyle yol bulunur. Yıldızlar görünmez olduğunda ise kılavuzlar yolu kaybetmenin eşiğine gelirler.”[1476]

18504. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yeryüzünde alimlerin örneği gökteki yıldızlar örneğidir. Çöl ve deniz karanlıklarında onlar vasıtasıyla yol bulunur onlar görünmez olduklarında da kılavuzlar kaybolmanın eşiğine gelirler.”[1477]

18505. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Muhammed’in Ehl-i Beyt'i gökteki yıldızlar gibidir. Bir yıldız batarsa, diğeri doğar. Allah lütuflarını üzerinize tamamlayacaktır. Ben, umduğunuza kavuştuğunuzu görüyorum.”[1478]

18506. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Gökteki yıldızlar (insanı) boğulmadan güvende kılar. Benim Ehl-i Beytimde ümmetimin dinlerinde (dini inançlarında) sapmada güvende kalma vesilesidir.”[1479]

bak. el-Bihar, 24/119, 41. Bölüm

3627. Bölüm

Amelsiz Alimin Örneği

18507. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Amelsiz ilim meyvesiz ağaç gibidir.”[1480]

18508. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Amelsiz ilim oksuz yay gibidir.”[1481]

3628. Bölüm

Amelsiz Alimin Örneği

Kur’an:

“Kendilerine Tevrat öğretildiği halde, onun gereğini yapmayanların durumu, sırtına kitab yüklenmiş merkebin durumu gibidir. Allah’ın ayetlerini yalanlayan kimselerin durumu ne kötüdür! Allah zalimleri doğru yola eriştirmez.”[1482]

“Onlara, şeytanın peşine taktığı ve kendisine verdiğimiz ayetlerden sıyrılarak azgınlardan olan kişinin olayını anlat. Dileseydik, onu ayetlerimizle üstün kılardık; fakat o, dünyaya meyletti ve hevesine uydu. Durumu, üstüne varsan da, kendi haline bıraksan da, dilini sarkıtıp soluyan köpeğin durumu gibidir. İşte ayetlerimizi yalan sayan kimselerin hali böyledir. Sen onlara bu kıssayı anlat, belki üzerinde düşünürler.”[1483]

bak. Gafir suresi, 82. ayet; Şura suresi, 14. ayet

18509. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlara iyiliği öğreten ama kendisi iyiliği unutan kimsenin misali insanlar için nur saçan ama kendisi yanan fitil (mum) örneğidir.”[1484]

18510. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İyiliği öğreten ama kendisi iyilikle amel etmeyen kimsenin örneği insanlara nur saçan ama kendisini yakan kandil örneğidir.”[1485]

18511. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İnsanlara iyiliği öğreten ama bizzat kendisini unutan kimsenin örneği insanlara aydınlık veren ama kendisini yakan bir kandil örneğidir.”[1486]

18512. Hz. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey dünyanın kulları! Sizin hikayeniz, dışı görenlerin hoşuna giden ama içi ölülerin kemikleri ve günah ile dolu olan güzel yapıyla bezenmiş mezarların hikayesidir.”[1487]

18513. Hz. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey dünyanın kulları! Sizin örneğiniz kendisi yanan ama insanları aydınlatan kandil örneğidir.”[1488]

18514. Hz. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Güzel unu dışarı veren kepeğini ise tutan elek gibi olmayın. Böylece sizler de ağızlarınızdan hikmet verirsiniz ama kalplerinizde kin ve riyakarlık geri kalır.”[1489]

18515. Hz. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Damında ışığı olan ama içi korkunç ve karanlık eve (ışığın) ne faydası vardır. Aynı şekilde ağızlarınızda ilim ışığı olduğu halde içlerinizin boş olmasının sizlere ne faydası vardır! O halde koşunuz ve karanlık evlerinizi aydınlatınız.”[1490]

18516. Hz. Mesih (a.s) şöyle buyurmuştur: “Ey dünyanın kulları! Güneşin aydınlığında ışık taşıyorsunuz. Oysa güneşin ışığı sizler için yeterlidir. Karanlıklarda ise ışığı yere koyuyorsunuz. Oysa ışıklar karanlıklar için sizlere verilmiştir! Aynı şekilde sizlere de dünya işi için ilimin nurundan faydalanıyorsunuz oysa dünya işiniz sizlere garantilenmiştir. İlmin nurundan ahiret işi için istifade etmeyi terk ediyorsunuz. Oysa ilim sizlere bunun için verilmiştir.”[1491]

18517. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İlmi dışında amel eden alim; cehaletten uyanmayan, tereddüt içinde şaşırıp kalan cahile benzer. Ama onun aleyhindeki hüccet daha büyük, onun pişmanlığı daha derin pişmanlıktır. Allah katında daha fazla kınanacak olan da odur.”[1492]

bak. el-İlm, 2888, 2899. Bölümler

3629. Bölüm

İlmini Başkalarına Öğretmeyen Alimin Hikayesi

18518. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İlim öğrenen ama onu öğretmeyen kimsenin misali hazine biriktiren ama onu harcamayan kimsenin misali gibidir.”[1493]

bak. el-İlm, 2858. Bölüm

3630. Bölüm

Cahil Abidin Örneği

18519. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Alim olmayan abidin (din hususunda) örneği gece (bir bina) eden ve gündüz ise onu yıkan kimsenin misalidir.”[1494]

bak. el-İbadet, 2491. Bölüm; el-Fıkh, 3246. Bölüm

3631. Bölüm

Genç Yaşta İlim Öğrenen Kimsenin Misali

18520. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Genç yaşta ilim öğrenmenin misali taşa kazınan bir resim misalidir. Büyük çağlarda ilim öğrenen kimsenin misali ise suyun üzerine yazı yazan kimsenin misalidir.”[1495]

bak. eş-Şebab, 1944. Bölüm

3632. Bölüm

Kötülükten Başka Bir Şey Demeyen Kimsenin Örneği

18521. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bir hikmet işitmek için oturan ama dostu hakkında işittiği en kötü şeyi konuşan kimsenin misali bir çobanın yanına gidip ona, “Ey çoban! Kesmek için bana süründen bir koyun ver” diyen bir adamın misalidir. Çoban ona şöyle der: “Git ve sen en iyisini al” ama o gider ve sürünün köpeğinin kulağından tutar.”[1496]

3633. Bölüm

Sonradan Zengin Olmuş Birine Muhtaç Olmanın Örneği

18522. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sonradan zengin olmuş birine muhtaç olmanın hikayesi gerçekte engerek yılanının ağzındaki dirhemin hikayesidir. Sen ona ihtiyaç duyarsın ama canın engerek yılanından dolayı tehlike ile karşı karşıyadır.”[1497]

bak. el-Hacet, 972. Bölüm

3634. Bölüm

Bağışladığı Şeyi Geri Alan Kimsenin Örneği

18523. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Bağışladığı şeyi geri alan kimsenin örneği doyuncaya kadar yiyen sonra kusan ve daha sonra da kustuğunu yeniden yiyen köpeğin misalidir.”[1498]

18524. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Çirkin sıfat bize (müminlere) layık değildir. Bağışladığı şeyi geri alan kimsenin misali kustuğunu yiyen köpeğin misalidir.”[1499]

3635. Bölüm

Arzu ve Ölümün Örneği

18525. Resulullah (s.a.a) iki taş atmış ve şöyle buyurmuştur: “Bunun ve onun ne olduğunu biliyor musunuz?” Ashap şöyle arzetti: “Allah ve Resulü daha iyi bilir.” Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: “Bu ikisinden biri arzu diğer ise eceldir.”[1500]

18526. Sahihi Tirmizi’nin şerhinde şöyle yer almıştır: “…Rebi’ b. Huseym Abdullah’tan nakletmektedir ve lafzı Buhari’ye aittir: “Peygamber (s.a.a) bir kare çizdi. Ortasına bir çizgi koydu o çizginin etrafına da küçük çizgiler çizdi ve şöyle buyurdu: “Bu (orta çizgi) insandır. Ve bu (kare) insanı kuşatan ecelidir. (karenin) dışında kalan çizgi ise onun arzusudur. Bu küçük çizgiler ise bela ve hastalıklardır. Eğer onlardan biri hedefini şaşıracak olursa (insana isabet etmeyecek olursa) diğeri onu ısırır.”

Aynı şerhte şöyle yer almıştır: Enes’ten şöyle nakledilmiştir: “Peygamber (s.a.a) bir takım çizgiler çizdi ve şöyle buyurdu: “Bu arzudur, bu eceldir ve insan bu arada kalmaktadır aniden yakın olan çizgi ona isabet eder.”

İbn-i Arabi (r. a) ise şöyle diyor: “Buhari bu hadisi doğru nakletmemiştir. Zira Peygamber (s.a.a) üç anlam ifade etmiştir. Bunlar biri kare, ortasındaki iki çizgi ve diğer üç küçük çizgidir.” Resulullah (s.a.a) daha sonra şöyle buyurmuştur: “Bunların her biri için örnek vereceğim” Resulullah (s.a.a) daha sonra şöyle buyurdu: “Bunlardan birisi insandır, bu ikisi de onu kuşatan eceldir ve bu karenin dışında kalan üçü de onun arzularıdır. Bu dört küçük çizgi ise belalar ve hastalıklardır.”

Ama bu rivayetin doğrusu onun rivayet ettiğinden başkasıdır.” Abdullah şöyle diyor: “Resulullah (s.a.a) bizler için bir kare çizdi. Ortasında da bir çizgi çizdi. Etrafına da küçük çizgiler koydu. Karenin dışında da bir çizgi çizdi ve şöyle buyurdu: “Bunun ne olduğunu biliyor musunuz? ” Ashab şöyle dedi: “Allah ve Resulü daha iyi bilir? Resulullah şöyle buyurdu: Bu orta çizgi insandır. Etrafında olan çizgiler ise insanı her taraftan ısıran belalar ve hastalıklardır. Eğer bunlardan biri hata edecek olursa diğeri onu hedefinden vurur. Bu kare de onu her taraftan kuşatan ecelidir. Karenin dışında kalan çizgi ise onun arzularıdır. İşte bunun tasviri ise şöyledir:

Ebu Said Hudri’den ise şöyle dediği rivayet edilmiştir: Resulullah (s.a.a) tam karşısında bir yere bir sopayı dikti yanına da başka bir sopayı soktu ve onun yanına da üçüncü sopayı dikti ve şöyle buyurdu: “Bunun ne olduğunu biliyor musunuz? Ashab şöyle arz etti: “Allah ve Resulü daha iyi bilir.” Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: “Bu insandır ve bu da arzusu. İnsan arzusuna doğru gider ama eceli kendisi ile arzusu arasına engel olur. Bunun da şekli şöyledir: [1501]

18527. İbni-i Mes’ud şöyle demiştir: “Peygamber (s.a.a) bir kare çizdi ortasına bir çizgi ve dışına da bir çizgi çizdi.[1502] Orta çizginin yanında da küçük çizgiler çizdi ve şöyle buyurdu: “Bu (orta çizgi) insandır ve bu da onun etrafını alan veya takriben onu ihata eden ecelidir. Dışardan olan şey ise insanın arzularıdır. Bu küçük çizgiler ise olaylar ve hastalıklardır. Eğer bunlardan biri hedefini şaşırırsa diğeri onu ısırır.[1503] Eğer bu da hata edecek olursa diğeri ona ulaşır.

Bu da Peygamberin (s.a.a) çizdiği şeyin şeklidir:

18528. Enes şöyle diyor: “Allah Resulu (s.a.a) bir çizgi çizdi ve şöyle buyurdu: “Bu insandır.” Bunun yanı sıra başka bir çizgi çizdi ve şöyle buyurdu: “Bu da insanın ecelidir.” Daha sonra biraz daha uzak bir çizgi çizip şöyle dedi: “Bu da insanın arzularıdır. Bu çekişmede yakın olan çizgi (eceli) ona daha çabuk ulaşır.[1504]”[1505]

18529. Resulullah (s.a.a), şöyle buyurmuştur: “Bu ademoğludur ve bu da ecelidir-Peygamber (s.a.a) daha sonra elini ensesine koydu, sonra elini çekti ve şöyle dedi: “Orası onun arzusudur ve orası onun arzusudur.”[1506][1507]

3636. Bölüm

Nefsin Örneği

18530. Mirac hadisinde şöyle yer almıştır: “Ey Ahmet! Yumuşak elbiseler giyerek renkli ve tatlı yiyecekler yiyerek ve yumuşak yataklarda yatarak kendini süsleme. Zira nefis her şerrin sığınağı ve her kötülüğün arkadaşıdır. Sen onu Allah’a itaate doğru çekersin, ama o seni Allah’a isyana sürükler, Allah’a itaat yolunda sana muhalefet eder ve sen hoşlanmadığın şeyler hususunda sana itaat eder. Doyunca isyan eder, acıkınca şikayette bulunur. Muhtaç olduğunda kızar, zengin olduğunda ise ululanır. Ululanınca da unutur, kendini güvende hissedince gaflet eder. Şüphesiz nefis şeytanın arkadaşıdır. Nefsin hikayesi deve kuşu misalidir. Fazla yer ama yük taşımaz. (Nefsin hikayesi) rengi güzel ama tadı acı olan katmerli zakkum fil ağacı gibidir. [1508]”[1509]

3637. Bölüm

Dünyanın Misali

18531. Resulullah (s.a.a) , Zehhak b. Süfyan’a şöyle buyurmuştur: “Ey Zehhak! Senin yiyeceğin nedir?” O şöyle arzetti: “Et ve süt” Peygamber şöyle buyurdu: “Yediğin zaman neye dönüşmektedir?” O şöyle dedi: “Kendinin de bildiğin şeye” Peygamber şöyle buyurdu: “Allah-u Teala insanın def ettiği şeyi (dışkıyı) dünya için örnek olarak vermiştir.”[1510]

18532. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Şüphesiz insanoğlunun yiyeceği dünya için bir örnek olarak taktir edilmiştir. Onu her ne kadar baharatla doldurup güzel yapsa da sonunda neye dönüştüğüne bir bak.”[1511]

18533. Resulullah (s.a.a) kendisine gelen bir topluluğa, “yanınızda yiyecek bir şey var mıdır?” diye sorunca o topluluk, “Evet” dedi.- “Yanınızda içecek bir şey de var mıdır?” diye sorunca ve onlar da “evet” deyince şöyle buyurmuştur: “Bu yiyecek ve içeceklerin sonu tıpkı bu dünyanın sonu gibidir. Sizden biri evinin arkasına gitmekte ve kokusundan burnunu kapamaktadır.”[1512]

bak. ed-Dunya, 1253, 1263. Bölümler

3638. Bölüm

Dünyaya Tutkuyla Bağlanan Kimsenin Misali

18534. İmam Bakır (a.s) şöyle buyurmuştur: “Dünyaya tutkuyla bağlanan kimsenin misali, ipek böceği misalidir. Kendi etrafını ördükçe çıkışını daha da daraltır ve sonunda da ölür gider.”[1513]

bak. 104. Konu, el-Hırs

3639. Bölüm

İyi İşlerin İptal Oluşunun Örneği

18535. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Gücünüz yettiğince insanlara zulmetmekten sakının. Zira insan kıyamet günü kurtulacağını düşündüğü iyi işleriyle getirilir. Ama sürekli ona şöyle denir: “Falan insanın senin üzerinde bir hakkı vardır.” Sonra da şöyle denir: “Onun iyiliklerini silin.” Sonunda onun için bir iyilik baki kalmaz. Bu şahsın misali, bir çöle inen, ama kendisiyle birlikte yakacak bir şeyleri bulunmayan topluluğun misalidir. Bu yüzden her birisi bir tarafa gider, ateş yakmak için odun toplar, istedikleri şeyi pişirirler. İşte günahların misali de böyledir (iyilikleri yakar.) ”[1514]

bak. 94. Konu, el-Habt

3640. Bölüm

Allah’ı Zikreden Kimsenin Misali

18536. Yahya (a.s) şöyle buyurmuştur: “Sizden sürekli Allah’ı hatırlamanızı istiyorum. Zira Allah’ı hatırlamanın misali, düşmanın süratle kendisini takip ettiği, onun ise güçlü bir kaleye sığındığı, kendisini onların şerrinden güvende kıldığı kimsenin misalidir. İşte kul da böyledir. Kendisini sadece Allah’ın zikriyle şeytanın zararından koruyabilir.”[1515]

bak. ez-Zikr, 1340. Bölüm; eş-Şeytan, 2016, 2019. Bölümler

3654. Bölüm

Kadın ve Erkeğin Kur’an’da Eşitliği

Kur’an:

“Doğrusu erkek ve kadın Müslümanlar, erkek ve kadın müminler, boyun eğen erkekler ve kadınlar; doğru sözlü erkekler ve kadınlar, sabırlı erkekler ve kadınlar, gönülden bağlanan erkekler ve kadınlar, sadaka veren erkekler ve kadınlar, oruç tutan erkekler ve kadınlar iffetlerini koruyan erkekler ve kadınlar, Allah’ı çok anan erkekler ve kadınlar, işte Allah bunların hepsine mağfiret ve büyük ecir hazırlamıştır.”[1657]

18631. Mukatil bin Hayyan şöyle diyor: “Esma binti Umeys kocası Cafer bin Ebi Talib ile Habeşistan’dan dönünce Allah Resulünün (s. . a) eşlerinin yanına gitti ve şöyle dedi: “Acaba biz kadınlar hakkında da Kur’anda bir şey var mıdır?” onlar, “hayır” dediler. Esma Allah resulünün yanına gitti ve şöyle arzetti: Ey Allah’ın resulü! Kadınlar mahrum ve hüsran içindedirler.” Peygamber (s.a.a.), “Neden?” diye sordu. O şöyle arzetti: “Çünkü onlar da erkekler gibi iyilikle anılmamaktadırlar.” Bunun üzerine Allah-u Teala şu ayeti nazil buyurdu: “Şüphesiz Müslüman erkekler ve müslüman kadınlar”[1658]

Felsefi Bir İnceleme ve Karşılaştırma

Gözlem ve tecrübe, erkek ile kadının ortak bir cevhere sahip bir türün iki ferdi olmasına hükmediyor. Bu ortak cevher ise insandır. Çünkü erkek kesiminde görülen bütün sonuçlar, farksız bir şekilde kadın kesiminde de görülüyor. Hiç şüphesiz bir türe ait sonuçların ortaya çıkması ve o türün konusunun (objektif varlığının) gerçekleşmesini gerektirir. Evet şu da var ki kesimlerden biri, bu ortak belirtilerin bazılarında şiddet ve zayıflık farklılığı gösterebilir. Fakat bu farklılık türdeşlik niteliğinin fertte yok olup aradan gitmesini gerektirmez. Bundan anlaşılıyor ki, iki kesimden biri için mümkün olan türsel kemal öbürü için de mümkündür. Bunlardan biri de iman ile, ibadet ile ve Allah’a yaklaştırıcı eylemlerle elde edilen manevi kemallerdir. Bundan anlayabilirsin ki, bu anlamı ifade eden en güzel ve geniş kapsamlı söz, yüce Allah’ın “Ben, erkek olsun, kadın olsun, içinizden çalışan hiçbir kimsenin yaptığını boşa çıkarmam. Bazınız bazınızdan meydana gelmedir” ayetidir.

Eğer bu ayeti, Tevrat’ta yer alan konuya ilişkin ifadelerle karşılaştırırsan, bu iki kitabın bu konudaki bakış açısı farkını açıkça görürsün. Tevrat’ın bir bölümünde şu ifadeler ile karşılaşıyoruz: “Döndüm ve hikmeti ve şeylerin sebebini bilmeye ve araştırmaya ve aramaya ve kötülüğün akılsızlık odluğunu, ve akılsızlık delilik olduğunu bilmeye koyuldu. Ve kadını ölümden acı buldum, o kadın ki, yüreği tuzak ve ağlar ve elleri zincirlerdir…” Bu satırlar şöyle noktalanıyor: Binde bir erkek buldum; fakat onların hepsinde bir kadın bulmadım.”[1659]

Eski milletlerin çoğu, kadının amellerinin Allah katında kabul edilmeyeceğini düşünüyorlardı. Eski Yunan’da, “kadın şeytan işi bir pislik” olarak adlandırılıyordu. Romalılar ve bazı eski Yunanlıların görüşüne göre erkek soyut bir insani benliğin sahibi idi; ama kadının böyle bir benliği yoktu. Miladi 586 yılında Fransa’da toplanan bir kongrede uzun tartışmalardan sonra kadının insan olduğu kabul edilmiş; fakat erkeğe hizmet etmek için yaratıldığı sonucuna varılmıştır. İngiltere’de yaklaşık yüz yıl öncesine kadar kadın, insan toplumunun bir parçası sayılmıyordu. Eğer milletlerin görüşlerini, inançlarını ve edebiyatlarını inceleyen kitaplara başvurursan, o milletlerin kadına ilişkin birçok şaşırtıcı görüşlerini bulursun.”[1660]

bak. Tefsir’ul Mizan, 2/260,

3655. Bölüm

Peygamber’in (s.a.a) Yanına Gelen Kadınların Temsilcisi

18632. Beyhaki Esma binti Yezid Ensari’den ashabı arasında oturduğu bir sırada Peygamberin yanına gelerek şöyle dediğini nakletmektedir: “Babam ve anam sana feda olsun! Ben kadınların temsilcisi olarak yanına geldim. Fedan olayım. Alemin doğusunda ve batısında bulunan her kadın bu sözü işittiğinde benimle aynı görüşü paylaşacağını biliyorum. Allah seni hak üzere kadın ve erkeklere gönderdi. Biz de sana ve seni gönderen Allah’a iman ettik. Biz kadınlar grubu sınırlı ve mahsur haldeyiz. Bizler evlerinizin esasıyız. Sizin (erkeklerimizin) isteklerini karşılıyoruz. çocuklarınıza hamile kalıyoruz. Ama siz erkekler bizlerden üstünsünüz. Örneğin Cuma ve cemaat namazlarına katılıyorsunuz, hastaların ziyaretine gidiyorsunuz, cenazeleri teşyi ediyorsunuz, birbiri ardınca hac ziyaretine gidiyorsunuz, bütün bunlardan da üstünü Allah yolunda cihad ediyorsunuz. Sizden biri hac, umre veya cihad için evinden çıkınca biz mallarınızı koruyoruz. Elbiselerinizi dikiyoruz, çocuklarınızı terbiye ediyoruz. O halde Ey Allah’ın resulü! Ecir ve sevap hususunda da sizlere ortak mıyız?” Peygamber (s. a. a. ) tümüyle ashabına yöneldi ve şöyle buyurdu: “Şimdiye kadar acaba dini işleri sorma hususunda bu kadından daha güzel soru soran birini gördünüz mü?” Onlar şöyle arzettiler: “Ey Allah’ın Resulü! Biz kadının bu dereceye ulaşabileceğini tahmin etmiyorduk” peygamber (s.a.a) daha sonra Esma’ya dönerek şöyle buyurdu: Ey kadın! Geri dön ve seni temsilci olarak gönderen kadınlara şöyle bildir: Siz kadınların kocasına güzel eşlik etmesi, erkeğinin rizayetini celbetmesi ve bir işte onun muvafık olduğu görüşe uyması (erkeklerin yaptığını zikrettiğin) bütün bu amellere eşittir.” Esma sevincinden tehlil) Lailahe illallah) ve tekbir getirerek geri döndü.”[1661]

18633. Ebu Said Hudri şöyle diyor: “Bir kadın Allah resulünün yanına geldi ve şöyle arzeti: Ey Allah’ın resulü erkekler sizin sözlerinizden istifade etmektedir. Bizler için bir gün belirle ki sizin huzurunuza gelelim ve Allah’ın size öğrettiği şeyleri sizde de bize öğretin.” Peygamber şöyle buyurdu: “Ey falan gün falan yerde toplanınız.” Vadedilen günde kadınlar bir araya toplandılar. Peygamber (s. a. ) kadınlar topluluğunun yanına vardı ve onlara Allah’ın kendisine öğrettiklerini öğretti.”[1662]

Allame Tabatabai Esma binti Yezid’in hadisini açıklarken şöyle buyurmuştur: “Kadınların Peygamberimizin (s.a.a) yanına gelmelerini, Peygamberin onlarla İslam dininin yasalarına ilişkin konular ve İslam’ın kadınlar için belirlediği çeşitli hükümler hakkında konuştuğunu anlatan ve bu benzeri hadislerin değerlendirilmesiyle şu gerçek ortaya çıkıyor: Kadınlara hicap zorunluluğuna ve hayat sorumluluklarından çoğunlukla sadece ev işleri ile meşgul olmalarına rağmen devlet başkanının huzuruna çıkmalarına ve kafalarındaki problemleri çözmeye çalışmalarına engel olunmamıştır. Bu da inanç özgürlüğü demektir. Biz Al-i İmran suresinin sonunda, İslam’da insanlar arasındaki ilişkileri incelerken bu konuya değinmiştik.

Bu ve benzeri rivayetlerden şu sonuçlar çıkar:

1-) İslam’a göre kadının en iyi hayat biçimi, evin iç işleri ile ve çocuk yetiştirmekle meşgul olmasıdır. Bu her ne kadar farz olmayan bir sünnet idiyse de, ancak İslam –ortama dinin ve takvanın hakim olduğunu, insanların Allah’ın rızasını kazanma peşinde koşup ahiretteki sevabı dünya varlığına tercih ettiklerini, kadınların iffet, haya, çocuk sevgisi ve aile hayatına bağlılık gibi iyi ahlak örneklerine bağlı olarak yetiştirildiklerini göz önünde bulundurarak- buna yönelik bulunan müstahap nitelikli özendirme ve teşviki ile bu sünneti koruyordu.

Kadınların bu hususlarla meşgul olmaları ve kendilerini yapılarına tevdi edilen temiz duyguları canlı tutmaya adamaları, onları erkekler arasına girmekten, hatta kendilerine izin verildiği kadarı ile bile erkeklerle karışık olmaktan alıkoyuyordu. Bu geleneğin birçok yüzyıllar boyunca Müslümanlar arasında yaşaması bunun bir göstergesidir. Ancak sonraları batıdaki başıboşluk, “Kadın özgürlüğü” adı altında İslam toplumuna girdi. Bu akımın etkisi ile kadınların da, erkeklerin de ahlakı bozuldu, hayat düzenleri alt üst oldu. Onlar bunun farkında değillerdi; ama daha sonra tabi ki (neler kaybettiklerini) anlayacaklardır. Eğer o ülkelerin halkı iman edip kötülüklerden sakınsalardı, elbette Allah onların üstüne gökten ve yerden nice bereket kapıları açardı. Fakat onlar yalanladılar ve bu yüzden (Allah tarafından azaba) yakalanıverdiler.

2-) İslam’a göre kadını yargı ve devlet yönetimi alanlarında görevlendirmemek farz olduğu gibi, cihatla yükümlü kılmamak da farz olan bir gelenektir.

3-) İslam kadına getirdiği bu kısıtlamaları –mesela kadının cihadın faziletinden yoksun bırakılması gibi- gerçek övünçlere sahip olan meziyetler ve faziletlerle onlara denk gelecek ve eksikliklerini tamamlayacak şekilde telafi etmeyi de ihmal etmemiştir. Örnek olarak, kocaya karşı görevini iyi yapmasını kadın için cihat saymıştır. İslam tarafından kadına sunulan bu üstünlükler ve taktirler –ortamımıza bozuk hayat düzeninin hakim olduğunu göz önünde bulundurarak- neredeyse bizim gözümüzde değersiz gibi görünmektedir.

Fakat davranışları ve kavramları hakiki değerleri ile değerlendiren, gerçekte İslami ortamdır. Böyle bir ortamda, yarışlar ancak yüce Alalh’ın razı olduğu insani faziletlerde yapılır. Bu faziletleri gerçek değerlerine göre değerlendiren de yüce Allah’tır. Yüce Allah ise, her bir insanın kendisinin özendirdiği yolda hareket etmesini ve onun için çizilen hayat yolunu izlemesini, değer olarak çeşitli hizmetlere ve davranışlara denk gelecek biçimde değerlendirebilir. Buna göre İslam’da taşıdığı bütün fazilete rağmen savaş alanında şehit olmak ve cömertçe can vermek, kadının eşlik görevini titizlikle yerine getirmesinden daha faziletli değildir.

Toplumu yöneten bir devlet başkanının ve yargı koltuğunda oturan bir hakimin de durumu böyledir. Onların da kocalarına karşı görevini yapan bir kadına karşı övünecekleri bir üstünlükleri yoktur. Oysa bu iki görevi üstlenenler, eğer görevlerini gerçek anlamı ile yaparlarsa, yapacakları işlerde hep hakka bağlı kalırlarsa, yönetimin ve yargının ağır yükünü taşımaktan başka bir şey ellerinde kalmaz. Üstelik her an alemlerin rabbinden başka koruyucusu olmayan kimseler hakkında bunları tehdit eden haksızlık yapma tehlikesi ile de karşı karşıyadırlar. [Unutmamak gerekir ki, haksızlık edecekleri kimselerin tek koruyucusu Allah’tır] ve “Rabbin (her an) gözetlemededir.”[1663]

Şimdi bu kimselerin, dinin emri ile onların çalışma alanlarına girmesi yasaklanan, kendileri için başka yol çizlen ve devamlı bu yolu izlemeleri emredilen kimselere (kadınlara) karşı ne gibi bir övünme gerçekleri olabilir?!

Bu övülen değerleri ancak fertlerini herhangi bir çelişki söz konusu olmaksızın istediği amaçlara uygun biçimde yetiştiren toplumlar, halkı harekete geçirerek ihya eder ve onları sağlamlaştırır. Toplumlardaki ortam değişikliklerine bağlı olarak sosyal mevkilerin ve insan davranışlarının da değişik olacağını hiç kimse inkar edemez.

Mesela kendisini tehlikelerin en büyüğüne atan şu askeri düşünelim. Adam bombaların arka arkaya patladıkları bir alanda ölümün kucağına atılıyor. Maksadı, onurlu ve artış vesilesi olarak gördüğü şeyi kazanmaktır. Bu ise adının kendini vatanına feda edenler arasında anılmasıdır. Böylece övülen herkesten daha çok övüneceği bir konum kazanacağını düşünüyor. Oysa ölümün kesin bir yok oluş olduğunu öngören bir inanca sahiptir. Buna göre onun bu arzusu, asılsız bir amaç ve hayali bir onur arayışından başka bir şey değildir.

Bunun yanı sıra şu sinema yıldızlarının bıraktığı etkilere bakalım. Bunlar bu yaptıkları işler sayesinde büyük devletlerin başkanlarının göremedikleri itibarı görüyorlar. Fakat onların mesleğinin ve uzun süre insanlara verdiklerinin, kadınların değerini en çok alçaltan ve en çirkin şekilde kınanmalarını gerektiren şey olduğunu görürüz.

Bunların hepsinin gösterdiği tek şey şudur: Yaşama hakim olan belirli şartlar belirlediği her şeyi, halk kitlelerinin beğenisini kazanma, önemsiz şeyleri büyütme, önemli ve saygın şeyleri de küçültme amacıyla belirler. Buna göre bizim böylesine bir karışık ortamda önemsiz gördüğümüz bazı şeyleri İslam’ın önemli sayması veya önemli gördüğümüz ve uğrunda birbirimizle yarıştığımız bazı şeyleri küçümsemesi uzak bir ihtimal değildir. Şunu hiç unutmamak gerekir ki, İslam’ın ilk dönemindeki ortam takva ve ahireti dünyaya tercih etme ortamı idi.”[1664]

3656. Bölüm

Erkeklerin Kadınlar Üzerindeki Yöneticiliği

Kur’an:

“Allah’ın kimini kimine üstün kılmasından ötürü ve erkeklerin, mallarından infak etmelerinden dolayı erkekler kadınlar üzerine hakimdirler.”[1665]

18634. İmam Ali (a.s) Sıffın savaşında düşmanla karşılaşmadan önce ordusuna şöyle buyurmuştur: “Liderlerinize veya şahsınıza sövseler bile, kadınlara eziyet etmeyin. Çünkü onların (savaşı yönlendirme açısından) akılları, nefisleri ve güçleri zayıftır. Gerçekten biz, müşrik kadınlardan bile el çekmekle emrolunduk. Cahiliye döneminde de bir kimse taş ya da sopa ile bir kadına saldırsa, bu hareket kendisi için ve sonra da torunları için yüz karası sayılırdı.”[1666]

18635. İmam Ali (a.s) , Cemel savaşında okuduğu hutbenin bir bölümünde şöyle buyurmuştur: “Hiçbir kadını eziyet ederek tahrik etmeyin… Eğer erkek kadını sopayla veya hurma dalıyla döverse onun geride kalanları bu iş sebebiyle kınanırdı. Onun soyundan gelenler bu iş sebebiyle kınanır.”[1667]

18636. Abdullah b. Cündeb babasından şöyle nakletmektedir: “Ali (a.s) düşmanla savaşırken bize emrediyor ve şöyle buyuruyordu: “Hiçbir kadını tahrik etmeyin… Cahiliyye döneminde erkek kadını sopa ve demirle dövecek olursa, ondan sonraki çocukları da bu iş sebebiyle kınanırdı.”[1668]

18637. İmam Ali (a.s) , Cemel savaşından sonra şöyle buyurmuştur: “Ey insanlar! Kadınlar iman, pay ve akıl bakımından noksandırlar. İman bakımından noksanlıkları, hayızlı günlerde, namazlardan ve oruçtan uzak olmalarıdır. Akıllarının noksanlığı iki kadının şahitliğinin bir erkeğin şahitliği yerine geçmesidir. Payların noksanlığı ise mirastaki paylarının erkeklerin yarısı olmasıdır.”[1669]

Tefsir

Allah-u Teala’nın, “Allah’ın insanlardan bir kısmını diğer kısımdan üstün kılması ve mallarında harcamalar yaptıkları için erkekler kadınların yöneticisidir” ayetinin orjinalinde “kavvam” kelimesinin türevi olan “kayyim” kavramı, başkasının işini üstlenen kişi demektir.”Kavvam” ve “kayyam” kelimeleri de aynı anlamda mübalağayı ifade etmek için kullanılır.

“Allah’ın insanlardan bir kısmını diğer kısmından üstün kılması” ifadesinden, tabii olarak erkeklerin kadınlara üstün ve fazla olan yönleri kastediliyor. Bu da erkeklerdeki akıl yürütme gücünün fazlalığı ve bunun uzantısı olan güçlü-kuvvetli olma ve zor işlere dayanma gibi ayrıcalıkları ifade eder. Kadınlar ise inceliğe ve nazikliğe dayalı duygusal ve heyecan ağırlıklı insanlardır.”Mallarından harcamalar yaptıkları için” ifadesi ile de erkeklerin mehir vermeleri ve kadının geçim masraflarını sağlamaları kastedilmektedir.

Ayette gerekçe olarak gösterilen hususların [Allah’ın üstün kılması ve mali harcamada bulunmak] olgularının kapsamlı olması [Bütün erkek ve kadınlarda geçerli olması], bu gerekçeye dayandırılan hükmün yani “Erkekler kadınların yöneticisidirler” hükmünün sadece kocalarla sınırlı olmadığını gösterir. Yani söz konusu yönetim yetisi sadece aile içinde kocanın karısını yönetmeye yetkili olmasından ibaret bir ayrıcalık değildir. Bu ayrıcalık, kadınlarla erkeklerin hayatları ile bağlantılı olan bütün kamusal alanlarda erkeğin kadını yönetmesi gerektiğini ifade eder. Erkeklerin üstünlüğü ile bağlantılı olan örneğin toplumun temelini oluşturan ve doğal olarak erkeklerde kadınlardan daha fazla bulunan akıl yürütme gücü ile yönlendirilen devlet yönetimi ve yargı mekanizması gibi kamusal alanlarda ve yine vücut yapısı ve akıl gücü ile sıkı ilişkisi olan savunma gibi alanlarda erkeklerin kadınlara karşı üstünlükleri ve yönetim ayrıcalıkları vardır.

Buna göre, “Erkekler kadınların yöneticisidr” ifadesi, tam anlamı ile mutlak bir ifadedir. Bu ifadenin arkasından gelen ve aşağıda anlatılacağı üzere sırf karı-koca ilişkilerine yönelik açıklamada bulunan “O halde iyi kadınlar…” ifadesi ise, bu mutlak hükmün bir uzantısı, onun bir parçası ve ondan çıkarılmış bir sonuçtur. Yoksa hükmün mutlaklığını kayıtlandıracak bir niteliğe sahip değildir.

“O halde iyi kadınlar, Allah’ın (erkeklerin haklarını) koruduğu için (eşlerine karşı) itaatkar ve kocaları yanlarında olmadığı halde (onların haklarını) koruyucudurlar.”

Ayette geçen “salihat” /iyiler) kelimesinin kökü olan “salah” burada “nefis liyakati” diye ifade edilen sözlük anlamındadır. Yine ayetteki “kanitat” kelimesinin kökü olan “kunut” kelimesi, “devamlı itaat ve boyun eğme hali” anlamındadır.

Bu ifadenin karşıtı olarak, “Serkeşlik etmelerinden korktuğunuz kadınlara” ifadesinin yer alması, “iyi kadınlar” demekle iyi eşlerin kastedildiğini ve bu hükmün kadınların evlilik hali için geçerli olduğunu, mutlak şekilde bütün kadınlara hitap edilmediğini gösterir. Ayrıca sıfat olarak getirilen ama emir maksatlı olan “itaatkar ve koruyucudurlar” –yani itaatkar olmalı, kocalarının haklarını korumalıdırlar- ifadesi de bu hükmün, karı-koca ilişkileri ile aile hayatına yönelik bir hüküm olduğunun bir diğer kanıtıdır. Bununla birlikte bu hüküm genişlik ve darlık bakımından gerekçesine, yani erkeğin kadını eşi olması sıfatı ile yönetme yetkisine sahip olmasına bağlıdır. Buna göre kadın kocasına itaat etmekle ve karı-koca ilişkilerine yönelik kocasının haklarını korumakla yükümlüdür.

Başka bir deyişle burada şu mesaj verilmek isteniyor. Erkeklere tanınan kadınları toplum içinde yönetme yetkisi, sadece iki taraf arasında ortak olan kamusal alanlar için geçerlidir. Bu alanlar devlet yönetimi, yargı mekanizması ve savaş alanları gibi erkeğin üstün akıl gücü ve güçlü-kuvvetli oluşu ile ilişkilidir. Bu yetki, kadınların ferdi irade özgürlüğünü ve kendine ait iş yapma hakkını ortadan kaldıramaz. Şöyle ki, kadın sevdiği şeyleri elde etmeye çalışmakta ve istediği işi yapmakta serbesttir. Erkeğin –şeriata aykırı işler hariç- bu gibi konularda o kadına engel olmaya hakkı yoktur. Dolayısıyla kadınların kendileri hakkında yaptıkları meşru şeylerden dolayı erkekler için herhangi bir sorumluluk ve günah yoktur.

İşte, toplumla ilgili işlerde erkekler topluluğunun kadınlar topluluğunu yönetme yetkisi, ancak iki taraf arasında ortak olan kamusal alanlarda geçerli olduğu ve bunun kadınların irade özgürlüğünü ortadan kaldırmadığı gibi, aynı şekilde aile hayatında da erkeğin eşini yönetmeye yetkili olması demek, kadının kendi malı üzerinde ifade ve tasarruf hakkından mahrum olması, kendi haklarına ulaştıran ön tedbirlere başvurmakla ferdi ve sosyal haklarını korumakta ve savunmakta bağımsız olmaması ve bu amaçlara ulaştırıcı ön tedbirlere girişememesi demek değildir. Erkeğin eşini yönetmeye yetkili olması şu demektir. Erkek, eşinden yararlanmanın karşılığı olarak onun için mali harcama yaptığına göre kadın, kocası yanında iken yararlanma ve cinsel ilişki kurma ile ilgili bütün konularda kocasına itaat etmekle, onun arzularına cevap vermekle yükümlüdür. Kocası evde yokken de onun haklarını korumakla, ona ihanet etmemekle, yani kocasının yatağını başkasına çiğnetmemekle, sadece kocasının yararlanabileceği yönlerinden başkasını yararlandırmamakla, evli kaldıkları ve ortak aile hayatı yaşadıkları sürece eline verdiği ve tasarruf yetkisine sunduğu malları konusunda kocasına ihanet etmemekle yükümlüdür.”[1670]

Erkeklerin Kadınları Yönetmelerinin Anlamı Hakkında

Kur’an-ı Kerim’in insandaki aklıselimi güçlendirmesi; onu heva ve hevese, nefsin isteklerine uymaya, hissiyatın ve coşkun duyguların hükmü karşısında boyun eğmeye tercih etmesi, ona uymayı özendirip teşvik etmesi ve bu ilahi armağanı zayi olmaktan korumayı tavsiye etmesi gayet açık gerçeklerdendir. Bunun böyle olduğunu kanıtlamak için Kur’an’dan delil göstermeye ihtiyaç yoktur. Kur’an’da bu gerçeği kanıtlayan açıkça ve ima yolu ile belirten ve bütün ifade biçimleri ile vurgulayan çok sayıda ayet vardır.

Kur’an-ı Kerim bununla birlikte güzel ve temiz duygular konusunu, onların fertlerin ruhi gelişimlerindeki olumlu etkilerinin önemini, toplumu ayakta tutan katkılarını da ihmal etmiş değildir. Aşağıdaki ayetler bu gerçeğin delilidir: “Kafirlere karşı sert, kendi aralarında merhametlidirler.”[1671] “Kaynaşmanız için size kendi (cinsi) nizden eşler yaratıp aranızda sevgi ve merhamet koyması, O’nun (varlığının) delillerindendir.”[1672] “De ki: Allah’ın, kulları için yarattığı süsü ve temiz rızıkları kim haram kıldı?”[1673] Fakat Allah-u Teala bu duyguları, aklın hükümleriyle uyum içerisinde olmakla dengelemiş ve böylece bu duygular ve eğilimler uyarınca hareket etmek, aklın hükümlerine uymakla aynı şey olmuştur.

Daha önceki bazı incelemelerde söylediğimiz gibi İslam’ın aklı koruduğunun, ortaya koyduğu hükümleri ona dayandırdığının en önemli delili, aklın hüküm vermedeki doğruluğunu ortadan kaldıran, hükümlerinin yanlış olmasına yol açan ve toplumun gelişmelerini değerlendirmesini engelleyen içki, kumar, aldatıcı alışveriş çeşitleri, yalan, iftira ve dedikodu gibi bütün eylem, durum ve davranışların İslam dininde haram olmasıdır.

Dikkatle araştırma yapan bir kimse, bu kadarından şunu sezer: Genel kapsamlı meselelerin ve kamusal alanların dizginleri, akıl fazlalığı ayrıcalığını taşıyan ve duyguların üzerlerindeki etkisi zayıf olan insanlara verilmelidir. Bu insanlar da erkeklerdir, kadınlar değildir. Çünkü bu kamusal meseleleri akıl gücü incelemeli, bunlarla uğraşırlarken duyguların ve nefsani eğilimlerin etkisi altında kalmaktan kaçınılmalıdır. Devlet yönetimi, yargı alanı ve savaş meselesi gibi.

Bu iş böyledir. Çünkü yüce Allah, “Erkekler kadınların yöneticisidir” buyuruyor. Kur’an’daki mesajların tercümanı olan Peygamberimizin (s.a.a) sünneti bunun böyle olduğunu açıkladığı gibi, Resulullah’ın (s.a.a) uygulamaları da bu ilke doğrultusunda olmuştur. Nitekim Peygamberimiz (s.a.a) hiçbir topluma kadın vali göndermemiş, hiçbir kadını yargı görevine tayin etmemiş ve hiçbir zaman fiilen vuruşmak anlamında kadınları savaşlara çağırmamıştır.

Bunların dışında kalan eğitim ve öğretim, ticaret ve üretim, tıp ve eczacılık gibi duyguların başarıya ulaşmaya engel oluşturmadığı alanlara gelince, sünnet bu alanlarda kadınların çalışmasını engellemiyor. Hatta Peygamberimizin (s.a.a) sireti (gidişatı) bu alanların çoğunu onaylamıştır. Kur’an’da da bu alanlarda kadınların çalışabilme haklarının olduğuna dalalet eden ayetler vardır. Bu hak, hayatın birçok alanında kadınlara tanınan irade ve çalışma özgürlüğünün gereğidir. Çünkü hem onları erkeklerin velayeti dışına çıkarıp kendilerine mülk edinme yetkisi tanımak ve sonra da ellerindeki mülkü herhangi bir şekilde değerlendirmelerini yasaklamak anlamsızdır. Tıpkı bunun gibi hem onlara mahkemeye başvurma ve şahitlik yapma hakkı tanımak ve sonra valinin veya hakimin karşısına çıkmalarını engellemek de anlamsız olur. Bunun gibi daha nice örnekler vardır.

Ama eğer kadının bu alanlardaki çalışması kocasının (farz) hakları ile çelişecek olursa, o zaman durum fark eder. Çünkü erkeğin kendi karısı üzerinde yetkisi vardır; yanında olduğu zaman kadının ona itaat etmesi, yanında olmadığı zaman da haklarını koruması gerekir. Bu nedenle İslam, kocasının haklarıyla çelişen durumlarda kadının caiz olan alanlarda bile çalışmasına izin vermemiştir.”[1674]

bak. 3658. Bölüm; el-Kemal, 3535. Bölüm

3657. Bölüm

Kadınların En İyi Hasletleri

18638. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadınların en iyi sıfatları, erkeklerin en kötü sıfatlarıdır. (Örneğin: ) Kibir, korku ve cimrilik. Kadın kibirli olursa, eşinden başkasına teslim olmaz. Cimri olursa, kendisinin ve eşinin malını korur. Korkak olursa, kendine yönelen her şeyden korkar, uzaklaşır.”[1675]

3658. Bölüm

Yöneticiliği Kadınlara Havale Etmekten Sakınmak

18639. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İşini bir kadının hakimiyetine veren bir topluluk asla kurtuluşa erişemez.”[1676]

18640. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kadının hükümet ettiği bir topluluk asla kurtuluşa erişemez.”[1677]

18641. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “İşlerini kadının ellerine veren bir topluluk asla kurtuluşa erişemez.”[1678]

18642. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadının yönettiği her erkek mel’undur.”[1679]

18643. Ebu Bekret şöyle diyor: “Allah beni, Allah Resulünden (s.a.a) duyduğum söz sebebiyle korudu. Kisra öldüğünde Allah Resulü (s.a.a) , “Onun yerine kimi geçirdiler” diye sordu. Şöyle arzettiler: “Onun kızını.” Peygamber (s.a.a) şöyle buyurdu: “Kendilerine kadını önder edinen topluluk asla kurtuluşa erişemez.

Ebu Bekret şöyle diyor: “Ayşe Basra’ya gidince ben de Allah Resulü’nün (s.a.a) bu sözünü hatırladım ve bu söz sebebiyle Allah beni korudu.”[1680]

18644. Ebu Bekret şöyle diyor: “Talha ve Zübeyr Basra’ya girdiklerinde onlara yardım için kılıcımı aldım. Ayşe’nin yanına gittim. Onun emredip sakındırdığını ve ferman verdiğini gördüm. Bu esnada Allah Resulü’nden (s.a.a) işittiğim bu hadisi hatırladım. İşlerini kadının yönettiği topluluk asla kurtuluşa eremez.” Bunun üzerine geri döndüm ve onlardan uzaklaştım. [1681]

Ben şöyle diyorum: İbn-i Ebi’l-Hadid şöyle diyor: “Bu haber şu şekilde de rivayet edilmiştir: “Benden sonra bir grup kıyam edecek, onların başında bir kadın olacaktır. Bu topluluk asla kurtuluşa erişmeyecektir.”

18645. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Yöneticileriniz en iyileriniz, zenginleriniz en çok bağışlayanınız olduğunda ve işleriniz meşveretle yapıldığında yeryüzü sizler için yerin altından daha iyidir. Yöneticiler en kötüleriniz, zenginler en cimrileriniz olur ve işleriniz de kadınların eline düşerse yerin altı sizler için yerin üzerinden daha iyidir.”[1682]

18646. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadınları güçlerini aşan işlere koşma; çünkü kadın zarif bir güldür; sert bir kahraman değil. Onları aşırı yüceltme ve başkasına şefaatçi olma hususunda tamahlandırma.”[1683]

3659. Bölüm

Kadın Sevgisini Övmek

18647. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Kulun imanı arttıkça kadın sevgisi de artar.”[1684]

18648. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Her kimin bizlere ilgisi çok olursa kadına ve helvaya ilgisi de çok olur.”[1685]

18649. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Dünyadan sadece kadın ve güzel koku bana sevdirildi.”[1686]

18650. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadınları sevmek Peygamberlerin ahlakındandır.”[1687]

3660. Bölüm

Kadın Sevgisini Kınamak

18651. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Fitneler üç tanedir: Şeytanın kılıcı olan kadın sevgisi… kadını seven kimse hayatından faydalanamaz.”[1688]

18652. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Allah Tebarek ve Teala’ya altı haslet sebebiyle isyan edildi: “Dünya sevgisi, makam sevgisi, yiyecek sevgisi, kadın sevgisi, uyku sevgisi ve rahatlık sevgisi.”[1689]

18653. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “İblisin kadınlardan ve gazaplardan daha büyük bir ordusu yoktur.”[1690]

18654. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadınlar en büyük fitnelerdir.”[1691]

3661. Bölüm

Kadınlara Tutkun Olmak

18655. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadınları fazla sevmekten ve dünya lezzetine bağlanmaktan sakının. Zira kadını fazla seven kimse sıkıntıya düşer, lezzetlere bağlanan kimse ise hor olur.”[1692]

18656. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadınlara tutkun olmak ahmakların hasletidir.”[1693]

18657. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadınlarla fazla halvet etmeyin ki birbirinizden bıkarsınız. Onların yanına gitmeyi azaltarak bir miktar canını ve aklını baki bırak.”[1694]

18658. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Haya elbisesini giyin, vefadarlık zırhına bürün, kardeşliği koru, kadınlarla konuşmayı azalt ki yüceliğin kemale ersin.”[1695]

18659. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Cahil kimselerle çekişme ve kadınlara tutkun olma. Zira bunlar akıl sahipleri için ayıptır.”[1696]

3662. Bölüm

Kadın (Çeşitli)

18660. Resulullah (s.a.a) şöyle buyurmuştur: “Her sabah iki melek şöyle seslenir: “Kadınların elinden erkeklere eyvahlar olsun ve erkeklerin elinden kadınlara eyvahlar olsun.”[1697]

18661. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadının korunması halini güzel ve güzelliğini kalıcı kılar.”[1698]

18662. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Allah’a ve kıyamet gününe iman eden kimse namahrem kadının nefesini işittiği yerde sabahlamaz.”[1699]

18663. İmam Ali (a.s) şöyle buyurmuştur: “Bir erkek bir kadınla halvet ettiğinde mutlaka üçüncüleri şeytan olur.”[1700]

18664. İmam Sadık (a.s) şöyle buyurmuştur: “Kadınlara ne ezan ve ne de ikame vardır. Ne Cuma ve ne de cemaat vardır.”[1701]

bak. Vesail’uş Şia, 14/161, 123. Bölüm

[1] Sa’d suresi, 73-74. ayet

[2] A’raf suresi, 13. ayet

[3] Gurer'ul-Hikem, 2652. Bölüm

[4] Kenz'ul-Ummal, 7734

[5] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe

[6] a. g. e.

[7] a. g. e.

[8] a. g. e. ; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 13/163

[9] Kenz'ul-Ummal, 7735

[10] Bihar, 73/209/2

[11] a. g. e. 78/186/16

[12] Gurer'ul-Hikem, 2609

[13] a. g. e. 1968

[14] a. g. e. 2898

[15] Bihar, 78/229/5

[16] Nehc'ül-Belağa, 83. hutbe

[17] Kenz'ul-Ummal, 7729

[18] a. g. e. 7749

[19] Nehc'ül-Belağa, 193. hutbe

[20] a. g. e. 216

[21] a. g. e. 95

[22] a. g. e. 192

[23] Haşr suresi, 23. ayet

[24] Casiye,37. ayet

[25] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/91/15

[26] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 13/127

[27] Bihar, 24/325/40

[28] a. g. e. 73/214/4

[29] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/563/14

[30] Bihar, 73/215/5

[31] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 13/151

[32] Bakara suresi, 87. ayet

[33] A’raf suresi, 146. a yet

[34] Bihar, 77/90/3

[35] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/567/31

[36] el-Kafi, 2/310/7

[37] Mean’il-Ahbar, 241/1

[38] el-Kafi, 2/311/13

[39] Bihar, 69/399/91

[40] a. g. e. 93/277/3

[41] el-Kafi, 2/309/1

[42] a. g. e. s. 310/9

[43] el-Kafi, 2/310/8

[44] Arefe ve Meş’ar arasında bir yerin adıdır. (Mecme’ul-Bahreyn)

[45] Bihar, 99/255/25

[46] Mean’il-Ahbar, 242/6

[47] el-Kafi, 8/128/98

[48] Bihar, 79/312/14

[49] el-Müheccet’ül-Beyza, 6/228

[50] İsra suresi, 37. ayet

[51] Lokman suresi, 18. ayet

[52] Furkan suresi, 63. ayet

[53] Bihar, 73/232/27

[54] el-Hisal, 332/31

[55] Kenz'ul-Ummal, 7731

[56] a. g. e. 7732

[57] Bihar, 73/231/23

[58] a. g. e. s. 232/25

[59] el-Müheccet’ül-Beyza, 6/214

[60] Nehc'ül-Belağa, 21. mektup

[61] Gurer'ul-Hikem, 8132

[62] Bihar, 73/234/33

[63] Nehc'ül-Belağa, 126. hikmet

[64] Bihar, 73/229/22

[65] İlel’uş-Şerayi’, 275/1

[66] Emali’es-Seduk, 489/7

[67] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 13/137

[68] el-Kafi, 2/312/17

[69] el-Kafi, 2/312/17

[70] Gurer'ul-Hikem, 6837

[71] a. g. e. 9467

[72] a. g. e. 10808

[73] el-Müheccet’ül-Beyza, 6/245

[74] Bihar, 78/104/3

[75] Gurer'ul-Hikem, 10739

[76] Nehc'ül-Belağa, 129. hutbe

[77] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe

[78] a. g. e.

[79] a. g. e.

[80] a. g. e. 252. hikmet

[81] Bihar, 73/201, 205

[82] Tenbih'ul-Havatir, 1/201

[83] Sevab’ul-A’mal, 213/1

[84] Kenz'ul-Ummal, 7794

[85] a. g. e. 7793

[86] a. g. e. 7797

[87] a. g. e. 8878

[88] Sıfat’uş-Şia, 94/31

[89] Vesail’uş-Şia, 3/345/3

[90] a. g. e. s. 362/5

[91] Nehc'ül-Belağa, 371. hikmet

[92] Gurer'ul-Hikem, 4614

[93] a. g. e. 311

[94] Gurer'ul-Hikem, 523

[95] a. g. e. 7464

[96] a. g. e. 1564

[97] a. g. e. 4288

[98] a. g. e. 8736

[99] el-Hisal, 434/20

[100] Gurer'ul-Hikem, 10586

[101] Emali’es-Seduk, 395/1

[102] el-Mehasin, 1/213/388

[103] Gurer'ul-Hikem, 311

[104] Bihar, 77/235/3

[105] el-Kafi, 2/312/16

[106] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/561/8

[107] Tuhef’ul-Ukul, 396

[108] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/560/6

[109] a. g. e. 3/560/7

[110] Nahl suresi, 29. ayet

[111] Mü’min suresi, 60. ayet

[112] Müheccet’ül-Beyza, 6/215

[113] el-Kafi, 2/311/11

[114] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/563/16

[115] el-Müheccet’ül-Beyza, 6/215

[116] Kenz'ul-Ummal, 7750

[117] el-Müheccet’ül-Beyza, 6/215

[118] a. g. e.

[119] el-Kafi, 2/310/10

[120] Kalem suresi, 1. ayet

[121] Gurer'ul-Hikem, 991

[122] a. g. e. 1615

[123] a. g. e. 298

[124] a. g. e. 9948

[125] a. g. e. 8126

[126] el-Kafi, 1/52/11

[127] a. g. e. 5/155/1

[128] el-Mehasin, 1/311/618

[129] Nehc'ül-Belağa, 301. hikmet

[130] Gurer'ul-Hikem, 7260

[131] a. g. e. 7261

[132] a. g. e. 4167

[133] a. g. e. 6339

[134] Nehc'ül-Belağa, 53. mektup

[135] Kenz'ul-Ummal, 29332

[136] Münyet’ül-Mürid, 340

[137] Kenz'ul-Ummal, 28733

[138] Münyet’ül-Mürid, 340

[139] Bihar, 2/153/46

[140] el-Kafi, 1/52/9

[141] Bihar, 2/153/47

[142] el-Kafi, 1/52/8

[143] Emali’es-Seduk, 40/3

[144] Kenz'ul-Ummal, 28951

[145] Bakara suresi, 213. ayet

[146] el-Hisal, 524/13

[147] Nehc'ül-Belağa, 1. hutbe

[148] Durr’ul-Mensur, 1/27

[149] el-Kafi, 2/672/1

[150] Durr’ul-Mensur, 1/27

[151] el-Kafi, 2/672/2

[152] Neml suresi, 30-31. ayetler

[153] Tuhef’ul-Ukul, 358

[154] Müstedrek’ül-Vesail, 8/302/9501

[155] Kenz'ul-Ummal, 29294

[156] a. g. e. 29293

[157] el-Kafi, 2/670/2

[158] el-Kafi, 2/221/1

[159] a. g. e. s. 222/2

[160] a. g. e. s. 222/3

[161] a. g. e. s. 226/15

[162] Bihar, 2/75/52

[163] a. g. e. 75/70/7

[164] el-Kafi, 2/223/7

[165] Bihar, 2/77/63

[166] Tuhef’ul-Ukul, 223

[167] el-Kafi, 2/370/2

[168] a. g. e. h. 4

[169] el-Kafi, 2/372/11

[170] a. g. e. s. 370/3

[171] a. g. e. s. 371/10

[172] a. g. e. s. 370/5

[173] a. g. e. s. 371/6

[174] Tuhef’ul-Ukul, 310

[175] el-Mehasin, 1/403/910

[176] el-Kafi, 2/225/11

[177] a. g. e. h. 12

[178] Hilyet’ul-Evliya, 1/76; bak. Kenz’ul-Ummal, 8522

[179] el-Hisal, 27/98

[180] Mean’il-Ahbar, 166/1

[181] ez-Zühd lil Hüseyin b. Said, 4/2

[182] Bihar, 74/199/37

[183] el-Gaybet’un-Nu’mani, 210/17

[184] Bu ayeti şerifede “zur” kelimesi yer almıştır. Yalana da kendi yönünden sapması hasebiyle zur denmiştir. (Mufredat, s. 387)

[185] Hac suresi, 30-31. ayetler

[186] Allame Meclisi şöyle diyor: “Meşhur olan tanıma göre yalan bir şeyi gerçekte olan şeyin tam tersini haber vermektir. Bu haber inanç ve zihinle mutabık olsun veya olmasın fark etmez (önemli olan gerçek ile mutabık olmasıdır.) Bir görüşe göre de doğru söz verilen haberin inanç ve zihin ile mutabık olmasıdır ve yalan da bunun tam tersidir. Bir görüşe göre de doğru haberin hem gerçek alem ve hem de inançla uyum içinde olmasıdır ve yalan da bunun tam tersidir. (Bihar, c. 72, s. 233)

[187] Gurer'ul-Hikem, 1553

[188] Bihar, 72/261/37

[189] Tenbih'ul-Havatir, 1/114

[190] Gurer'ul-Hikem, 3168 ve 3169

[191] Nehc'ül-Belağa, 84. hutbe

[192] Kenz'ul-Ummal, 8203

[193] el-Müheccet’ül-Beyza, 5/243

[194] Nehc'ül-Belağa, 458. hikmet

[195] a. g. e. 252

[196] a. g. e. 16. hutbe

[197] Bihar, 72/246/7

[198] Tenbih'ul-Havatir, 1/113

[199] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/592/12

[200] Bihar, 78/305/1

[201] Bihar, 72/263/47

[202] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/597/30

[203] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 6/357

[204] Kenz'ul-Ummal, 8212

[205] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe

[206] Bihar, 72/260/28

[207] Kenz'ul-Ummal, 8228

[208] Gurer'ul-Hikem, 970

[209] Bihar, 78/64/157

[210] Gurer'ul-Hikem, 2876

[211] a. g. e. 2855

[212] a. g. e. 5689

[213] a. g. e. 5728

[214] a. g. e. 10634

[215] Bihar, 72/259/23

[216] Nahl suresi, 105. ayet

[217] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/595/24

[218] Kenz'ul-Ummal, 8994

[219] Bihar, 75/172/11

[220] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/595/22

[221] Kenz'ul-Ummal, 8206

[222] Nehc'ül-Belağa, 86. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 6/354

[223] Bihar, 72/247/8

[224] a. g. e. s. 259/22

[225] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/592/13

[226] Bihar, 72/236/3

[227] ed-Derret’ul-Bahire, 43

[228] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 6/357

[229] Kenz'ul-Ummal, 8217

[230] el-Hisal, 144/170

[231] Bihar, 72/249/14

[232] Kenz'ul-Ummal, 8217

[233] Emali’es-Seduk, 342/9

[234] Bihar, 72/235/2

[235] Kenz'ul-Ummal, 8215

[236] Bihar, 72/258/20

[237] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/597/32

[238] a. g. e. s. 598/34

[239] Kenz'ul-Ummal, 8208 ve 8209

[240] Tenbih'ul-Havatir, 2/122

[241] Nehc'ül-Belağa, 69. mektup; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/41

[242] Kenz'ul-Ummal, 8207 ve 8224

[243] a. g. e. 8231

[244] Bihar, 72/262/45

[245] a. g. e. 77/212/1

[246] Gurer'ul-Hikem, 339

[247] a. g. e. 1247

[248] el-Kafi, 2/340/12

[249] Bihar, 72/259/24

[250] el-Kafi, 2/338/2

[251] Tenbih'ul-Havatir, 1/114

[252] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/592/14

[253] el-Kafi, 2/340/8

[254] Bihar, 78/10/68

[255] el-Kafi, 2/339/7

[256] Gurer'ul-Hikem, 10716

[257] Zümer suresi, 3. ayet

[258] Gafir suresi, 28. ayet

[259] Tevbe suresi, 77. ayet

[260] Gurer'ul-Hikem, 4640

[261] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/596/28

[262] Bihar, 72/192/8

[263] Gurer'ul-Hikem, 7100

[264] Bihar, 72/192/8

[265] Gurer'ul-Hikem, 7123

[266] Bihar, 77/211/1

[267] Gurer'ul-Hikem, 1116

[268] a. g. e. 1708

[269] a. g. e. 1181

[270] a. g. e. 747

[271] Bihar, 72/259/21

[272] Gurer'ul-Hikem, 7794

[273] a. g. e. 10582

[274] a. g. e. 8888 ve 9181

[275] Bihar, 72/193/13

[276] Gurer'ul-Hikem, 6557

[277] Gurer'ul-Hikem, 2104

[278] a. g. e. 1849

[279] Bihar, 78/230/13

[280] Gurer'ul-Hikem, 11039

[281] a. g. e. 3334

[282] Bihar, 72/260/29

[283] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/596/29

[284] Bihar, 72/261/36

[285] Gurer'ul-Hikem, 7259

[286] “Yalancının mumu yatsıya kadar yanar” meşhur cümlesi de bu anlamdadır.

[287] el-Kafi, 2/341/15

[288] Gurer'ul-Hikem, 5703

[289] Yusuf suresi, 18. ayet

[290] Tefsir-i el-Mizan, 11/103-104

[291] En’am, 144

[292] En’am, 93

[293] Nahl suresi, 116. ayet

[294] Al-i İmran suresi, 78. ayet

[295] Zümer suresi, 60. ayet

[296] Nehc'ül-Belağa, 147. hutbe

[297] Vesail’uş-Şia, 11/102/1

[298] Kurb’ul-Esnad, 133/466

[299] el-Kafi, 2/340/10

[300] a. g. e. h. 9

[301] a. g. e. s. 339/5

[302] el-Kafi, 2/342/17

[303] Bihar, 77/47/3

[304] a. g. e. 72/263/48

[305] el-Kafi, 2/341/16

[306] a. g. e. s. 210/5

[307] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/488/4

[308] el-Kafi, 2/342/18

[309] Bihar, 72/243

[310] Saffat suresi, 88-89. ayetler

[311] Enbiya suresi, 63. ayet

[312] Yusuf suresi, 70. ayet

[313] Kenz'ul-Ummal, 8249

[314] a. g. e. 8253

[315] Belki de maksat şudur ki, eğer insanlar sana beni sorarlarsa, onlara kapalı olarak cevap ver. (Kenz’ul-Ummal’ın dipnotu)

[316] Kenz'ul-Ummal, 9001

[317] el-İhticac, 2/256/228

[318] Müstetrafat’is-Serair, 137/1

[319] el-Mekasib, 51

[320] el-Kafi, 2/341/17

[321] Maide suresi, 41. ayet

[322] Nebe suresi, 35. ayet

[323] Bihar, 72/264/1

[324] Nehc'ül-Belağa, 191. hutbe

[325] a. g. e. 10. mektup

[326] a. g. e. 76. hutbe

[327] a. g. e. 114

[328] a. g. e. 113

[329] a. g. e. 108

[330] Müsned-i İbn-i Hanbel, 3/292/8782

[331] Bihar, 78/102/2

[332] a. g. e. 44/89/2

[333] Tuhef’ul-Ukul, 319

[334] Gurer'ul-Hikem, 10963

[335] a. g. e. 964

[336] a. g. e. 1102

[337] a. g. e. 1297

[338] a. g. e. 1323 ve 1324

[339] a. g. e. 1761

[340] a. g. e. 1450

[341] Müsned-i İbn-i Hanbel, 4/137/11652

[342] Gurer'ul-Hikem, 3870

[343] a. g. e. 1695

[344] a. g. e. 2366

[345] a. g. e. 1477

[346] Bihar, 78/13/71

[347] Gurer'ul-Hikem, 9130

[348] Bihar, 77/208/1

[349] a. g. e. s. 209/1

[350] Bihar, 74/264/3

[351] Nehc'ül-Belağa, 247. hikmet

[352] Bihar, 77/211/1

[353] Nehc'ül-Belağa, 152. hutbe

[354] a. g. e. 165

[355] a. g. e. 116

[356] a. g. e. 222

[357] Neml suresi, 40. ayet

[358] İnfitar suresi, 6. ayet

[359] Hakak suresi, 40. ayet

[360] Kenz'ul-Ummal, 15991

[361] Sünen-i İbn-i Mace, 3865

[362] el-Mevetta’ul-Malik, 1/380/147

[363] Müsned-i İbn-i Hanbel, 10/212/26731

[364] Sünen-i Tirmizi, 3116

[365] Gurer'ul-Hikem, 7392

[366] Bihar, 78/82/82

[367] Derret’ul-Bahire, 27

[368] Bihar, 78/41/23

[369] Gurer'ul-Hikem, 1823

[370] a. g. e. 19

[371] a. g. e. 446

[372] a. g. e. 979

[373] a. g. e. 1225

[374] a. g. e. 1260-1261

[375] a. g. e. 1389

[376] a. g. e. 1568

[377] a. g. e. 1565

[378] A’lam’ud-Din, 297

[379] Gurer'ul-Hikem, 2033

[380] a. g. e. 1771

[381] a. g. e. 1863

[382] a. g. e. 1996

[383] a. g. e. 2031-2032

[384] a. g. e. 2068-2069

[385] a. g. e. 2071

[386] a. g. e. 2146

[387] a. g. e. 2159

[388] a. g. e. 713

[389] a. g. e. 10063

[390] a. g. e. 1528

[391] a. g. e. 9764

[392] Bihar, 78/378/3

[393] Gurer'ul-Hikem, 7632

[394] a. g. e. 4328

[395] a. g. e. 5106-5107

[396] a. g. e. 7354

[397] a. g. e. 8283

[398] Bihar, 22/355/1

[399] Furkan suresi, 72. Bölüm

[400] Gurer'ul-Hikem, 1298-1299

[401] a. g. e. 1566-1567

[402] a. g. e. 7353

[403] a. g. e. 5550-5551

[404] Gurer'ul-Hikem, 556-557

[405] a. g. e. 5558

[406] a. g. e. 6242-6243

[407] a. g. e. 6044

[408] a. g. e. 6324

[409] a. g. e. 9763

[410] a. g. e. 9329

[411] a. g. e. 594

[412] a. g. e. 9807

[413] a. g. e. 7638

[414] a. g. e. 9693

[415] Nehc'ül-Belağa, 436. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 20/83

[416] Nehc'ül-Belağa, 108. hutbe

[417] el-İhticac, 2/99/167

[418] Gurer'ul-Hikem, 1507

[419] a. g. e. 8958

[420] a. g. e. 7457

[421] a. g. e. 10564

[422] a. g. e. 7490

[423] Bihar, 78/113/7

[424] Gurer'ul-Hikem, 2615

[425] a. g. e. 2616

[426] a. g. e. 2605

[427] a. g. e. 7184

[428] Avail’ul-Lai, 4/57/201

[429] Kenz'ul-Ummal, 25484

[430] Bihar, 46/15/33

[431] Mekarim’ul-Ahlak, 1/64/62

[432] Bihar, 46/15/33; bak. tüm söze

[433] a. g. e. 16/235/35

[434] Kenz'ul-Ummal, 25494

[435] Bihar, 92/184/21

[436] Kenz'ul-Ummal, 25488

[437] a. g. e. 25485

[438] a. g. e. 25490

[439] a. g. e. 25501

[440] a. g. e. 25499

[441] Müsned-i İbn-i Hanbel, 5/281/15500

[442] Sünen-i Ebi Mace, 3671

[443] Kenz'ul-Ummal, 25492

[444] Kurb’ul-Esnad, 92/307

[445] el-Kafi, 2/659/1

[446] Bihar, 25/164/32

[447] Mean’il-Ahbar, 268/1

[448] Bihar, 77/164/190

[449] Nevadir’ur-Ravendi, 11

[450] ed-Derret’ul-Bahire, 24

[451] Nehc'ül-Belağa, 214. hutbe

[452] Gurer'ul-Hikem, 8201

[453] a. g. e. 9063

[454] a. g. e. 4164

[455] a. g. e. 2080

[456] Sünen-i Tirmizi, 3610

[457] a. g. e. 3616

[458] Kenz'ul-Ummal, 44154

[459] Nehc'ül-Belağa, 113. hikmet

[460] Gurer'ul-Hikem, 3542

[461] a. g. e. 6232

[462] Kenz'ul-Ummal, 9340-9341

[463] a. g. e. 10516

[464] Bakara suresi, 188. ayet

[465] Nisa suresi, 29. ayet

[466] Tuhef’ul-Ukul, 331

[467] el-Kafi, 5/124/1

[468] Kenz'ul-Ummal, 9223

[469] a. g. e. 9228

[470] a. g. e. 9222

[471] a. g. e. 9220

[472] a. g. e. 9196

[473] a. g. e. 9195

[474] Bihar, 14/276/7

[475] Cami’ul-Ahadis, 76

[476] et-Tehzib, 6/326/896

[477] Tenbih'ul-Havatir, 1/42

[478] el-Fakih, 3/157/3576

[479] el-Kafi, 5/73/1

[480] el-Fakih, 3/162/3593

[481] a. g. e. s. 163/3595

[482] a. g. e. h. 3596

[483] et-Tehzib, 6/326/895

[484] Bihar, 103/77/1

[485] et-Tehzib, 6/326/898

[486] Nehc'ül-Belağa, 123. hikmet

[487] Bihar, 73/144/28

[488] a. g. e. 14/278/9

[489] el-Kafi, 5/125/4

[490] el-Fakih, 3/160/3584

[491] Nehc'ül-Belağa, 103. hutbe

[492] Bihar, 78/180/64

[493] el-Kafi, 5/86/8

[494] Gurer'ul-Hikem, 3968

[495] el-Kafi, 5/85/3

[496] a. g. e. 5/85/4

[497] Bihar, 78/26/92

[498] Gurer'ul-Hikem, 6117

[499] Bihar, 73/159/1

[500] el-Kafi, 5/85/6

[501] Gurer'ul-Hikem, 10205

[502] a. g. e. 7907

[503] el-Kafi, 5/85/1

[504] Müstedrek’ül-Vesail, 13/45/14695

[505] Bihar, 77/48/3

[506] a. g. e. 73/159/2

[507] el-Kafi, 5/85/5

[508] Tuhef’ul-Ukul, 295

[509] Müstetrafat’is-Serair, 80/9

[510] el-Kafi, 5/85/2

[511] el-Hisal, 620/10

[512] Sevab’ul-A’mal, 1/62/1

[513] Tuhef’ul-Ukul, 285

[514] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/70

[515] Bihar, 71/342/15

[516] a. g. e. 77/208/1

[517] Gurer'ul-Hikem, 9284

[518] a. g. e. 9

[519] a. g. e. 48

[520] a. g. e. 4247

[521] a. g. e. 8805

[522] a. g. e. 436

[523] a. g. e. 9096

[524] a. g. e. 5927

[525] Bihar, 1/122/11

[526] a. g. e. 73/159/3

[527] Gurer'ul-Hikem, 4471

[528] Bihar, 94/125

[529] Sünen-i en-Nisai, 8/258

[530] Bihar, 95/298/17

[531] a. g. e. s. 335/5

[532] Sahifet’us-Seccadiye, 84, 20. dua

[533] Bakara sursi, 257. ayet

[534] Nur sursi, 39-40. ayetler

[535] Zümer sursi 7. ayet

[536] İbrahimsuresi, 8. ayet

[537] Nisa suresi 136. ayet

[538] el-Kafi, 2/387/15

[539] Vesail’uş-Şia, 1/24/15

[540] el-Kafi, 2/383/2

[541] Bihar, 72/96/11

[542] el-Kafi, 2/385/6

[543] Bihar, 24/302/11

[544] Nehc'ül-Belağa, 16. mektup

[545] el-Kafi, 2/383/1

[546] a. g. e. s. 386/10

[547] a. g. e. s. 387/11

[548] a. g. e. s. 399/3

[549] a. g. e. s. 387/15

[550] a. g. e. s. 388/19

[551] Bihar, 11/87/10

[552] Bakara suresi, 254. ayet

[553] Bakara suresi, 264. ayet

[554] Ankebut suresi, 47. ayet

[555] Ankebut suresi, 49. ayet

[556] Mü’minun suresi, 117. ayet

[557] Ankebut suresi, 54. a yet

[558] Muhamemd suresi, 12. ayet

[559] Kalem suresi, 13. ayet

[560] Bihar, 72/97/12

[561] Müsned-i İbn-i Hanbel, 3/210/8296

[562] Gurer'ul-Hikem, 1946

[563] a. g. e. 1455

[564] a. g. e. 1900

[565] a. g. e. 10060

[566] a. g. e. 715

[567] a. g. e. 9554

[568] Bihar, 78/276/112

[569] a. g. e. 75/215/13

[570] Kitab-u Suleym b. Kays, 2/615

[571] el-Kafi, 2/415/1

[572] Mean’il-Ahbar, 394/47

[573] el-Kafi, 2/290/5

[574] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/142; Nehc'ül-Belağa, 31. hikmet

[575] el-Kafi, 2/391/1

[576] Kenz'ul-Ummal, 44216

[577] Bihar, 72/104/1

[578] el-Kafi, 2/289/2

[579] Casiye suresi, 23. ayet

[580] Bakara suresi, 6. ayet, İmanı nefyetmenin bu ayette Allah’ın birliğine has kılınması da diğer küfrettiği şeylerin de tevhide bağlı olması hasebiyledir. (Kaynağın dipnotunda yer aldığı üzere)

[581] Neml, 14

[582] Bakara, 89

[583] Neml suresi, 40. ayet

[584] İbrahim suresi, 7. ayet

[585] Bakara suresi, 152. ayet

[586] Bakara suresi, 84 ve 85. ayetler; Ayette geçen, “sümme ekrertum” cümlesi, “sonra söz vererek ikrar ettiniz” ayette geçen “tezaherune” cümlesi ise “yardımlaştınız” anlamındadır.” (Kaynağın haşiyesinde yer aldığı üzere)

[587] Bakara suresi, 85. ayet

[588] Mumtehine suresi, 4. ayet

[589] İbrahim suresi, 22. ayet

[590] Ankebut suresi, 25. ayet

[591] el-Kafi, 2/389-391/1

[592] Mekarim’ul-Ahlak, 2/325/2656

[593] Keşf’ul-Gumme, 2/417

[594] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 18/135

[595] Cami’ul-Ahbar, 276/751

[596] a. g. e. 148/333

[597] el-Fakih, 3/377/4327

[598] Cami’ul-Ahbar, 148/332

[599] Bihar, 82/178/21

[600] Mekarim’ul-Ahlak, 2/375/2661

[601] Cami’ul-Ahbar, 172/407

[602] Sevab’ul-A’mal, 32/1

[603] Bihar, 81/186/39

[604] Fakih, 3/378/4329

[605] Vesail’uş-Şia, 15/584/1

[606] el-Kafi, 8/198/236

[607] Sünen-i Ebi Davud, 4859

[608] el-Fakih, 3/379/4335

[609] Müsned-i İbn-i Hanbel, 1/620/2623

[610] Sünen-i Tirmizi, 2648

[611] Müsned-i İbn-i Hanbel, 9/518/25393

[612] Sünen-i İbn-i Mace, 427

[613] Maide suresi, 95. ayet

[614] Vesail’uş-Şia, 9/245/4

[615] et-Tehzib, 5/373/1298

[616] Nisa suresi, 86. ayet

[617] Rahman suresi, 60. ayet

[618] Nehc'ül-Belağa, 216. hutbe

[619] Gurer'ul-Hikem, 56

[620] ed-Derret’ul-Bahire, 34

[621] Kenz'ul-Ummal, 16567

[622] Bihar, 75/43/8

[623] Gurer'ul-Hikem, 2383

[624] Bihar, 78/82/80

[625] a. g. e. s. 311/1

[626] Nehc'ül-Belağa, 62. hikmet

[627] Bihar, 75/42/4

[628] Bakara suresi, 194. ayet

[629] Nahl sursei, 126. ayet

[630] Hac suresi, 60. ayet

[631] Şuara suresi, 227. ayet

[632] Şura suresi, 39-43. ayetler

[633] Gurer'ul-Hikem, 8475

[634] el-Kafi, 2/322/2

[635] Bihar, 78/553/85

[636] a. g. e. s. 278/113

[637] Gurer'ul-Hikem, 10518

[638] a. g. e. 6766

[639] a. g. e 8959

[640] a. g. e. 5652

[641] a. g. e. 3003

[642] a. g. e. 6808

[643] a. g. e. 8863

[644] Bihar, 77/209/1

[645] el-Kafi, 2/304/10

[646] Gurer'ul-Hikem, 6238

[647] a. g. e. 5750

[648] a. g. e. 8674

[649] Sahifet’us-Seccadiye, 83, 20. dua

[650] Gurer'ul-Hikem, 9413

[651] a. g. e. 8958

[652] Keşf’ul-Gumme, 2/396

[653] Tuhef’ul-Ukul, 88

[654] a. g. e. 359

[655] Keşf’ul-Gumme, 3/136

[656] Bihar, 77/43/12

[657] Gurer'ul-Hikem, 7208

[658] Nehc'ül-Belağa, 51. mektup

[659] a. g. e. 78. hikmet

[660] a. g. e. 183. hutbe

[661] Tefsir’ul Mizan, 12/199

[662] Barka suresi, 286. ayet

[663] Kenz'ul-Ummal, 10307

[664] a. g. e. 10309

[665] a. g. e. 10324

[666] Bihar, 5/303/14

[667] el-Kafi, 2/463/2

[668] et-Tevhid, 347/6

[669] et-Tehzib, 4/154/426

[670] Nehc'ül-Belağa, 404. hikmet

[671] Kendisini rağbet üzere değil de zorla bir işe zorlamak, zorluğa düşürmek

[672] Sad suresi, 86. ayet

[673] Bihar, 2/178/26

[674] Misbah’uş-Şeria, 209

[675] a. g. e. 207

[676] et-Tevhid, 342/11

[677] Gurer'ul-Hikem, 5706

[678] Nehc'ül-Belağa, 479. hikmet

[679] Gurer'ul-Hikem, 2964

[680] a. g. e. 1176

[681] a. g. e. 5782

[682] a. g. e. 3166

[683] Tuhef’ul-Ukul, 226

[684] Gurer'ul-Hikem, 1209

[685] a. g. e. 9137

[686] ed-Derret’ul-Bahire, 34

[687] Bihar, 2/51/15

[688] a. g. e. 74/178/18

[689] Nehc'ül-Belağa, 343. hikmet

[690] el-Kafi, 2/577/2

[691] a. g. e. 1/37/7

[692] Tuhef’ul-Ukul, 21

[693] Nur’us-Sakaleyn, 4/473/97

[694] el-Hisal, 121/113

[695] Nur’us-Sakaleyn, 4/473/99

[696] Lisan’ul-Arab’da bu hadisin altında şöyle yer almıştır: “Yani öncekilerin hikayelerini nakletmek sadece insanlara öğüt veren ve onların ibret alması için öncekilerin başına gelenleri nakleden emirlere veya bu işle görevlendirilen memur kimse için uygundur ki gerçekte memur da burada emir hükmündedir. Bu kimse bir kazanç elde etmek için hikaye nakletmemektedir veya insanlara üstünlük taslamak ve gösteriş yapmak isteyen kimse hikaye nakleder. Sözlerini ve amellerini insanlara gösteriş için yapar, bu kimsenin öğütleri ve sözleri gerçek değildir. Riyakarca ve gösteriş için yapılan şeylerdir.

[697] Müsned-i İbn-i Hanbel, 9/253/24027

[698] Mean’il-Ahbar, 401/62

[699] Nehc'ül-Belağa, 287. hikmet

[700] a. g. e. 31. mektup

[701] a. g. e. 91. hutbe

[702] a. g. e. 105. hikmet

[703] Nehc'ül-Belağa, 61. mektup

[704] Fatır suresi, 10. ayet

[705] Gurer'ul-Hikem, 9830

[706] Nehc'ül-Belağa, 8. hikmet

[707] Gurer'ul-Hikem, 7356

[708] Tuhef’ul-Ukul, 216

[709] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/537/45

[710] Nehc'ül-Belağa, 394. hikmet

[711] Bihar, 71/293/63

[712] Gurer'ul-Hikem, 5273

[713] a. g. e. 5272

[714] a. g. e. 5322

[715] Gurer'ul-Hikem, 2722

[716] a. g. e. 2675

[717] a. g. e. 10155

[718] a. g. e. 8496

[719] a. g. e. 9173

[720] a. g. e. 10267

[721] a. g. e. 5551

[722] a. g. e. 5621

[723] a. g. e. 5622

[724] Bihar, 2/55/28

[725] a. g. e. s. 136/37

[726] Emali’es-Seduk, 37/4

[727] Bihar, 71/278/16

[728] a. g. e. 78/127/10

[729] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/540/51

[730] Kenz'ul-Ummal, 8293

[731] Gurer'ul-Hikem, 2720

[732] Tuhef’ul-Ukul, 442

[733] Müstedrek’ül-Vesail, 9/33/10127

[734] Nehc'ül-Belağa, 123. hikmet

[735] Gurer'ul-Hikem, 6283

[736] a. g. e. 6284

[737] Sünen-i İbn-i Mace, 3974

[738] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/537/43

[739] a. g. e. h. 44

[740] a. g. e. h. 46

[741] Gurer'ul-Hikem, 2315

[742] a. g. e. 2637

[743] a. g. e. 6802

[744] a. g. e. 7086

[745] a. g. e. 7116

[746] a. g. e. 1267

[747] a. g. e. 1269

[748] Gurer'ul-Hikem, 7130

[749] a. g. e. 2680

[750] Kenz'ul-Ummal, 44176

[751] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 16/97

[752] Gurer'ul-Hikem, 3966

[753] a. g. e. 8892

[754] a. g. e. 181

[755] a. g. e. 2009

[756] Emali’et-Tusi, 3/1

[757] Bihar, 71/286/41

[758] el-Kafi, 2/114/11

[759] İrşad’ul-Kulup, 203

[760] Müsned-i İbn-i Hanbel, 1/429/1732

[761] Gurer'ul-Hikem, 8411

[762] a. g. e. 2283

[763] Bihar, 71/290/62

[764] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 7/92

[765] Nehc'ül-Belağa, 289. hikmet

[766] Gurer'ul-Hikem, 3725

[767] a. g. e. 4117

[768] a. g. e. 6767

[769] a. g. e. 6770

[770] Nehc'ül-Belağa, 381. hikmet

[771] Gurer'ul-Hikem, 4084

[772] Bihar, 71/293/63

[773] ed-Derret’ul-Bahire, 41

[774] Bihar, 77/215/1

[775] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[776] Gurer'ul-Hikem, 7246

[777] Bihar, 71/279/19

[778] Nehc'ül-Belağa, 349. hikmet

[779] Bihar, 71/289/54

[780] el-Kafi, 2/116/19

[781] Bihar, 71/304/79

[782] Gurer'ul-Hikem, 8124

[783] Bihar, 2/130/15

[784] Nehc'ül-Belağa, 382. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/323

[785] Gurer'ul-Hikem, 9327

[786] a. g. e. 10187

[787] a. g. e. 10250

[788] Kenz'ul-Ummal, 8208

[789] Gurer'ul-Hikem, 2182

[790] a. g. e. 4025-4026

[791] a. g. e. 1732

[792] a. g. e. 1854

[793] a. g. e. 3513

[794] Bihar, 71/274/1

[795] el-Kafi, 8/148/128

[796] Bihar, 71/276/6

[797] Gurer'ul-Hikem, 1462

[798] el-Kafi, 2/114/6

[799] Bihar, 71/294/64

[800] el-Kafi, 2/116/21

[801] Bihar, 71/277/13

[802] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/9

[803] Bihar, 71/275/2

[804] a. g. e. s. 294/64

[805] Gurer'ul-Hikem, 1279

[806] Kenz'ul-Ummal, 29264

[807] Gurer'ul-Hikem, 7315

[808] Gurer'ul-Hikem, 5867

[809] a. g. e. 5865

[810] a. g. e. 5866

[811] Bihar, 71/294/64

[812] Gurer'ul-Hikem, 283

[813] a. g. e. 1266

[814] el-Kafi, 2/237/25

[815] Tuhef’ul-Ukul, 394

[816] Gurer'ul-Hikem, 3371

[817] a. g. e. 3304

[818] a. g. e. 4969

[819] Sünen-i en-Nisai, 3/58

[820] Sahih-i Müslim, 523

[821] a. g. e.

[822] Bihar, 92/14/7

[823] el-Kafi, 2/303/4

[824] Sünen-i Tirmizi, 2683

[825] Barka sursi 83. ayet

[826] İsra sursi, 53. ayet

[827] Ahzab suresi, 70-71. ayetler

[828] KAsas suresi, 55. ayet

[829] Bihar, 71/312/12

[830] el-Mehasin, 1/66/14

[831] Mean’il-Ahbar, 251/1

[832] el-Kafi, 2/165/10

[833] Emali’es-Seduk, 327/17

[834] Bihar, 71/313/16

[835] Emali’es-Seduk, 12/1

[836] Bihar, 71/311/8

[837] a. g. e. h. 9

[838] Gurer'ul-Hikem, 2568

[839] a. g. e. 9963

[840] a. g. e. 8495

[841] a. g. e. 10190

[842] a. g. e. 6233

[843] a. g. e. 6231

[844] a. g. e. 7761

[845] a. g. e. 7319

[846] Bihar, 71/289/55

[847] Gurer'ul-Hikem, 5703

[848] a. g. e. 2206

[849] a. g. e. 7293

[850] a. g. e. 10274

[851] a. g. e. 7630

[852] a. g. e. 7636

[853] a. g. e. 8382

[854] Gurer'ul-Hikem, 579

[855] Bihar, 78/7/59

[856] a. g. e. s. 89/92

[857] Gurer'ul-Hikem, 9470

[858] a. g. e. 9442

[859] a. g. e. 231

[860] Mecme’ul-Beyan, 10/480

[861] ed-Dur’ul-Mensur, 8/229

[862] Mean’il-Ahbar, 150/1

[863] Bihar, 70/290/27

[864] a. g. e. 78/172/3

[865] Gurer'ul-Hikem, 1777

[866] a. g. e. 4318-4319

[867] a. g. e. 7235

[868] a. g. e. 7244

[869] a. g. e. 4175

[870] a. g. e. 2197

[871] A’lam’ud-Din, 292

[872] Tuhef’ul-Ukul, 320

[873] Bhar, 78/246/70

[874] Gurer'ul-Hikem, 4536

[875] a. g. e. 1139

[876] a. g. e. 1739

[877] a. g. e. 1797

[878] a. g. e. 1895

[879] a. g. e. 1986

[880] a. g. e. 2180

[881] a. g. e. 2196

[882] Mekarim’ul-Ahlak, 2/368/2661

[883] Gurer'ul-Hikem, 1524

[884] a. g. e. 3582

[885] a. g. e. 3894

[886] Bihar, 74/162/24

[887] Gurer'ul-Hikem, 1919

[888] a. g. e. 3009

[889] a. g. e. 5926

[890] a. g. e. 2166

[891] a. g. e. 39

[892] a. g. e. 135

[893] Nehc'ül-Belağa, 31. hikmet

[894] Gurer'ul-Hikem, 3559

[895] a. g. e. 441

[896] Nehc'ül-Belağa, 331. hikmet

[897] a. g. e. 145. hikmet

[898] a. g. e. 30. mektup

[899] Zühd, Hüseyin b. Ali, 78/211

[900] et-Terğib ve’t-Terhib, 4/238/6

[901] Bihar, 77/378/1

[902] Gurer'ul-Hikem, 3075

[903] a. g. e. 2839

[904] a. g. e. 2326

[905] a. g. e. 3276

[906] Bihar, 77/115/8

[907] Gurer'ul-Hikem, 2852

[908] Bihar, 92/250

[909] Gurer'ul-Hikem, 7040

[910] a. g. e. 7069

[911] a. g. e. 7076

[912] a. g. e. 7064

[913] Beyrut ve Tahran baskısında yer aldığı üzere

[914] Gurer'ul-Hikem, 569

[915] a. g. e. 646

[916] a. g. e. 2177

[917] a. g. e. 1338

[918] a. g. e. 1846

[919] a. g. e. 9388

[920] a. g. e. 9298

[921] a. g. e. 9306

[922] a. g. e. 9311

[923] a. g. e. 9082

[924] Tuhef’ul-Ukul, 225

[925] a. g. e. 226

[926] Gurer'ul-Hikem, 1800

[927] a. g. e. 1997

[928] a. g. e. 1930

[929] a. g. e. 1053

[930] a. g. e. 1529

[931] a. g. e. 1533

[932] a. g. e. 1233

[933] a. g. e. 3106-3107

[934] a. g. e. 2647

[935] a. g. e. 7199

[936] a. g. e. 10967

[937] el-Fakih, 4/404/5874

[938] Gurer'ul-Hikem, 2911

[939] a. g. e. 2917

[940] a. g. e. 9347

[941] a. g. e. 593-594

[942] a. g. e. 6246

[943] a. g. e. 4446

[944] a. g. e. 5416

[945] a. g. e. 4012

[946] a. g. e. 9253

[947] A’raf suresi, 26. ayet

[948] Fatır suresi, 12. ayet

[949] Kenz'ul-Ummal, 41106

[950] a. g. e. 41102

[951] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/88/3

[952] Kenz'ul-Ummal, 41117

[953] el-Kafi, 6/445/2

[954] a. g. e. s. 446/4

[955] a. g. e. s. 450/2

[956] a. g. e. s. 449/1

[957] Nehc'ül-Belağa, 193. hutbe

[958] a. g. e. 192. hutbe

[959] a. g. e. 160

[960] a. g. e.

[961] Emali’et-Tusi, 531/1162

[962] a. g. e. 539/1162

[963] Bihar, 79/312/14

[964] a. g. e. s. 313/14

[965] a. g. e. s. 314/14

[966] Kenz'ul-Ummal, 41171

[967] a. g. e. 41172

[968] Bihar, 79/304/17

[969] Gurer'ul-Hikem, 2316

[970] el-Kafi, 6/444/15

[971] a. g. e. s. 440/15

[972] Mekarim’ul-Ahlak, 1/248/736

[973] Bihar, 79/315/28

[974] Mekarim’ul-Ahlak, 1/220/648

[975] a. g. e. s. 251/746

[976] Kurb’ul-Ensad, 357/1277

[977] Kuhi bir tür beyaz elbisedir. Mervi de Merv şehrinde giyilen bir tür elbisedir.

[978] Mekarim’ul-Ahlak, 1/218/642

[979] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 2/178/1

[980] Bihar, 83/222/8

[981] Gaybet, Tusi, 246, 247/216

[982] el-Kafi, 6/442/8

[983] a. g. e. s. 461/5; Kenz'ul-Ummal, 41132

[984] a. g. e. s. 461/4

[985] a. g. e. h. 3

[986] Sünen-i Ebi Davud, 4076

[987] a. g. e. 4077

[988] Kenz'ul-Ummal, 41113

[989] a. g. e. 41147

[990] a. g. e. 41141

[991] a. g. e. 41142

[992] a. g. e. 41148

[993] a. g. e. 41144

[994] Fatır suresi, 33. Bölüm

[995] Duhan suresi, 53. ayet

[996] Kenz'ul-Ummal, 41209

[997] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/96/3

[998] a. g. e. s. 97/10

[999] Kenz'ul-Ummal, 41210

[1000] el-Kafi, 6/453/1

[1001] Bihar, 83/184/13

[1002] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/95/3

[1003] Kenz'ul-Ummal, 41203

[1004] a. g. e. 41200

[1005] a. g. e. 41202

[1006] Sünen-i Ebi Mace, 221

[1007] Nehc'ül-Belağa, 179. hikmet

[1008] Gurer'ul-Hikem, 887

[1009] a. g. e. 1078

[1010] a. g. e. 7478

[1011] a. g. e. 359

[1012] a. g. e. 375

[1013] a. g. e. 1718

[1014] a. g. e. 406

[1015] a. g. e. 2674

[1016] a. g. e. 2173

[1017] a. g. e. 1542

[1018] a. g. e. 5389

[1019] Bihar, 77/208/1

[1020] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1021] Gurer'ul-Hikem, 10737

[1022] Bihar, 78/10/68

[1023] Gurer'ul-Hikem, 1710

[1024] Bihar, 77/212/1

[1025] Tuhef’ul-Ukul, 14

[1026] Gurer'ul-Hikem, 4975

[1027] a. g. e. 4795

[1028] Nehc'ül-Belağa, 58. mektup

[1029] a. g. e. 53

[1030] Gurer'ul-Hikem, 4596

[1031] Bihar, 76/112/14

[1032] a. g. e.

[1033] Sahih-i Müslim, 259

[1034] a. g. e.

[1035] Gurer'ul-Hikem, 9644

[1036] Tuhef’ul-Ukul, 207

[1037] Gurer'ul-Hikem, 1282

[1038] Nehc'ül-Belağa, 233. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 13/12

[1039] Gurer'ul-Hikem, 9699

[1040] Bihar, 78/56/119

[1041] Nehc'ül-Belağa, 392. hikmet

[1042] a. g. e. 148

[1043] Bihar, 71/283/33

[1044] Nehc'ül-Belağa, 26. hikmet

[1045] Gurer'ul-Hikem, 7234

[1046] a. g. e. 262

[1047] a. g. e. 1376

[1048] a. g. e. 10957

[1049] Bihar, 77/231/2

[1050] Gurer'ul-Hikem, 2735

[1051] el-Kafi, 8/20/4; Bihar, 77/283

[1052] Bihar, 77/141/24

[1053] Kenz'ul-Ummal, 5164

[1054] Bihar, 78/80/64

[1055] a. g. e. 71/293/63

[1056] Kenz'ul-Ummal, 28775

[1057] Cami’ul-Ahbar, 247/631

[1058] Bihar, 78/278/113

[1059] a. g. e. 71/293/63

[1060] Tuhef’ul-Ukul, 298

[1061] el-Kafi, 2/114/10

[1062] Kenz'ul-Ummal, 24925

[1063] Nehc'ül-Belağa, 176. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 10/28

[1064] el-Müheccet’ül-Beyza, 5/193

[1065] Sahih-i Tirmizi, 2407

[1066] Gurer'ul-Hikem, 7610-7611

[1067] Nehc'ül-Belağa, 40. hikmet

[1068] Bihar, 78/374/21

[1069] Nehc'ül-Belağa, 176. hutbe

[1070] el-Müheccet’ül-Beyza, 5/195

[1071] Bihar, 71/286/41

[1072] a. g. e. h. 42

[1073] Gurer'ul-Hikem, 4899

[1074] Bihar, 71/283/36

[1075] Gurer'ul-Hikem, 8005

[1076] Bihar, 71/283/36

[1077] Tuhef’ul-Ukul, 298

[1078] Bihar, 71/286/42

[1079] Gurer'ul-Hikem, 9277

[1080] Bihar, 77/85/3

[1081] Gurer'ul-Hikem, 10860

[1082] a. g. e. 5451

[1083] a. g. e. 5479

[1084] a. g. e. 5478

[1085] a. g. e. 5506

[1086] Gurer'ul-Hikem, 2369

[1087] Bihar, 71/293/63

[1088] Nehc'ül-Belağa, 78. hutbe

[1089] Bihar, 71/286/42

[1090] a. g. e.

[1091] Nehc'ül-Belağa, 53. mektup

[1092] Gurer'ul-Hikem, 4898

[1093] a. g. e. 4897

[1094] a. g. e. 6011

[1095] a. g. e. 5309

[1096] a. g. e. 6928

[1097] a. g. e. 6929

[1098] Bihar, 71/287/43

[1099] Bihar, 71/286/42

[1100] a. g. e.

[1101] el-Kafi, 2/114/7

[1102] Bihar, 71/287/43

[1103] Nehc'ül-Belağa, 60. hikmet

[1104] Gurer'ul-Hikem, 2578

[1105] Bihar, 78/228/101

[1106] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/528/23

[1107] Bihar, 71/278/14

[1108] Gurer'ul-Hikem, 5809

[1109] Bihar, 71/277/11

[1110] Gurer'ul-Hikem, 2437

[1111] a. g. e. 8280

[1112] Bihar, 71/298/71

[1113] Nehc'ül-Belağa, 176. hutbe

[1114] Bihar, 71/281/27

[1115] el-Müheccet’ül-Beyza, 5/194

[1116] a. g. e. s. 207

[1117] Gurer'ul-Hikem, 7319

[1118] el-Kafi, 2/115/16

[1119] Müsned-i İbn-i Hanbel, 2/404/5675

[1120] Gurer'ul-Hikem, 7612-7613

[1121] a. g. e. 7615

[1122] Nehc'ül-Belağa, 120. hutbe

[1123] Gurer'ul-Hikem, 7616

[1124] a. g. e. 2303

[1125] Kenz'ul-Ummal, 8182-8183

[1126] a. g. e. 8176

[1127] a. g. e. 8185

[1128] a. g. e. 8178

[1129] a. g. e. 8180

[1130] a. g. e. 8179

[1131] a. g. e. 8192

[1132] a. g. e. 8195

[1133] a. g. e. 8172

[1134] a. g. e. 8196

[1135] a. g. e. 8169

[1136] Bihar, 72/208/1

[1137] el-Müheccet’ül-Beyza, 8/70

[1138] Kenz'ul-Ummal, 9009

[1139] a. g. e. 8187

[1140] Hud suresi, 18. ayet

[1141] Maide suresi 13. ayet

[1142] Ahzab suresi, 64. ayet

[1143] Nehc'ül-Belağa, 129. hutbe

[1144] Müsned-i İbn-i Hanbel, 1/662/2817

[1145] a. g. e.

[1146] a. g. e.

[1147] a. g. e. 6/206/17679

[1148] Helal ediciden maksat üç defa boşadığı ve kendisine haram olan eşinin yeniden kendisine helal olması için evlenip ilişkiye girip daha sonra da boşayan kimseye denir.

[1149] A.g.e. 6/206/17679

[1150] el-Kafi, 8/71/27

[1151] Bihar, 104/274/11

[1152] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/231/22

[1153] Bihar, 75/339/17

[1154] Kenz'ul-Ummal, 44038

[1155] Bihar, 75/339/16

[1156] Kenz'ul-Ummal, 44336

[1157] Bihar, 103/54/28

[1158] Kenz'ul-Ummal, 14560

[1159] Sünen-i Ebi Mace, 2250

[1160] a. g. e. 1935

[1161] Sünen-i Ebi Davud, 4098

[1162] a. g. e. 4099

[1163] a. g. e. 5241

[1164] Kenz’ul-Fevaid, Keraceki, 1/150

[1165] el-Hisal, 297/67

[1166] Bihar, 104/255/10

[1167] el-Hisal, 129/132

[1168] Sünen-i Tirmizi, 2375

[1169] Ahzab sursi, 57. ayet

[1170] Nur suresi, 23. ayet

[1171] Kenz'ul-Ummal, 43981

[1172] Mu’minun suresi, 3. ayet

[1173] Furkan suresi, 72. ayet

[1174] Bihar, 78/92/101

[1175] Mecme’ul-Beyan, 7/157

[1176] Tefsir-i Kummi, 2/418

[1177] Emali’es-Seduk, 28/4

[1178] Kurb’ul-Esnad, 67/214

[1179] Bihar, 74/167/32

[1180] el-İhtisas, 230

[1181] Bihar, 78/204/42

[1182] Cami’ul-Ahbar, 337/947

[1183] Bihar, 92/294/6

[1184] Bihar, 98/99/2

[1185] a. g. e. 78/7/59

[1186] Tuhef’ul-Ukul, 218

[1187] Gurer'ul-Hikem, 8520

[1188] Gurer'ul-Hikem, 8689

[1189] a. g. e. 10270

[1190] Tenbih'ul-Havatir, 2/116

[1191] Gurer'ul-Hikem, 5290

[1192] a. g. e. 1982

[1193] Bihar, 78/53/89

[1194] Gurer'ul-Hikem, 8633

[1195] a. g. e. 8765

[1196] a. g. e. 8607

[1197] a. g. e. 8528

[1198] Bihar, 71/181/37

[1199] Nisa suresi, 31. ayet

[1200] Furkan suresi, 63

[1201] Tefsir’ul-Mizan, 15/9

[1202] et-Tehzib, 6/396/1193

[1203] a. g. e. s. 390/1166

[1204] a. g. e. s. 389/1164

[1205] Ta-Ha suresi, 83-84. ayetler

[1206] Gurer'ul-Hikem, 663

[1207] a. g. e. 855

[1208] el-Müheccet’ül-Beyza, 8/101

[1209] el-Hisal, 642/20

[1210] Mekarim’ul-Ahlak, 2/31/2069

[1211] el-Müheccet’ül-Beyza, 8/58

[1212] a. g. e. s. 59

[1213] a. g. e. s. 61

[1214] el-Müheccet’ül-Beyza, 8/61

[1215] Nehc'ül-Belağa, 28. mektup

[1216] a. g. e. 124. hutbe

[1217] a. g. e. 62. mektup

[1218] Gurer'ul-Hikem, 8820

[1219] a. g. e. 8953

[1220] a. g. e. 5907

[1221] el-Müheccet’ül-Beyza, 8/59/61

[1222] a. g. e. 8/62

[1223] a. g. e. s. 5

[1224] Gurer'ul-Hikem, 5779

[1225] Bihar, 6/127/11

[1226] Kenz'ul-Ummal, 42121

[1227] a. g. e. 42198

[1228] Mean’il-Ahbar, 236/1

[1229] a. g. e. h. 2

[1230] el-Hisal, 614/10

[1231] Emali’es-Seduk, 164/1

[1232] Tenbih'ul-Havatir, 1/223

[1233] Gurer'ul-Hikem, 9159

[1234] a. g. e. 7730

[1235] a. g. e. 8425

[1236] Secde suresi 10. ayet

[1237] Bakara suresi, 46. ayet

[1238] Ahzab suresi, 44

[1239] Ankebut suresi, 5. ayet

[1240] Kehf suresi, 110. ayet

[1241] Tevbe suresi, 77. ayet

[1242] et-Tevhid, 255 ve 258 ve 267

[1243] Hadid suresi, 20. ayet

[1244] Lokman suresi, 6. ayet

[1245] Cum’a suresi, 11. ayet

[1246] Nehc'ül-Belağa, 83. hutbe

[1247] a. g. e. 370. hikmet

[1248] Gurer'ul-Hikem, 9606, 9607

[1249] a. g. e. 2435

[1250] Nehc'ül-Belağa, 45. mektup

[1251] Gurer'ul-Hikem, 937

[1252] a. g. e. 267

[1253] Bihar, 78/369/4

[1254] Gurer'ul-Hikem, 3001

[1255] a. g. e. 2558

[1256] a. g. e. 6415

[1257] a. g. e. 10363

[1258] a. g. e. 5729

[1259] Nehc'ül-Belağa, 150. hikmet

[1260] Bihar, 78/9/66

[1261] a. g. e. 77/291/1

[1262] Gurer'ul-Hikem, 2165

[1263] a. g. e. 1274

[1264] a. g. e. 3132

[1265] a. g. e. 5291

[1266] a. g. e. 10360

[1267] a. g. e. 9815

[1268] a. g. e. 3067

[1269] a. g. e. 3333

[1270] a. g. e. 7969

[1271] a. g. e. 8426

[1272] a. g. e. 10876

[1273] a. g. e. 7568

[1274] Tenbih'ul-Havatir, 1/52

[1275] Gurer'ul-Hikem, 1502

[1276] Nehc'ül-Belağa, 333. hikmet

[1277] Müstedrek’ül-Vesail, 13/216/15163

[1278] Mecme’ul-Beyan, 6/781

[1279] Bihar, 48/19/27

[1280] Nehc'ül-Belağa, 84. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 6/326

[1281] Bihar, 76/59/5

[1282] el-Kafi, 5/50/13

[1283] Kenz'ul-Ummal, 40611

[1284] a. g. e. 40612

[1285] a. g. e. 40616

[1286] Müstedrek’ül-Vesail, 8/306/9512

[1287] a. g. e. h. 9513

[1288] a. g. e. 16/129/19360

[1289] Sünen-i Ebi Davud, 4940

[1290] A’raf suresi, 80-81. ayetler

[1291] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/285/1

[1292] a. g. e. s. 288/7

[1293] Sevab’ul-A’mal, 316/3

[1294] a. g. e. 317/11

[1295] İlel’uş-Şerayi’, 547/1

[1296] Bihar, 10/181/2

[1297] Nehc'ül-Belağa, 252. hikmet

[1298] Kenz'ul-Ummal, 44057

[1299] Bihar, 79/72/24

[1300] Hud, 82, 83

[1301] a. g. e. h. 25

[1302] Mekarim’ul-Ahlak, 1/508/1770

[1303] el-Hisal, 131/137

[1304] Bihar, 79/72/27

[1305] İbrahim suresi, 22. ayet

[1306] Nehc'ül-Belağa, 16. hutbe

[1307] Bihar, 14/305/17

[1308] Nehc'ül-Belağa, 159. hikmet

[1309] Bihar, 69/295/24

[1310] Nehc'ül-Belağa, 289. hikmet

[1311] Gurer'ul-Hikem, 5339

[1312] Nehc'ül-Belağa, 28. mektup

[1313] Gurer'ul-Hikem, 315

[1314] a. g. e. 10215

[1315] a. g. e. 3977

[1316] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1317] Gurer'ul-Hikem, 2340

[1318] Bihar, 74/178/18

[1319] Gurer'ul-Hikem, 1768

[1320] a. g. e. 3748

[1321] a. g. e. 10412

[1322] a. g. e. 7111

[1323] Ankebut suresi, 43. ayet

[1324] İsra suresi, 89. ayet

[1325] Kehf suresi, 54. ayet

[1326] Nur suresi, 34. ayet

[1327] Nehc'ül-Belağa, 83. hutbe

[1328] Gurer'ul-Hikem, 5908

[1329] a. g. e. 7629

[1330] a. g. e. 7330

[1331] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/188/24

[1332] Nehc'ül-Belağa, 183. hutbe

[1333] a. g. e. 83

[1334] a. g. e. 76. hikmet

[1335] a. g. e. 31. mektup

[1336] A’lam’ud-Din, 341/28

[1337] Gurer'ul-Hikem, 4143

[1338] Nehc'ül-Belağa, 153. hutbe

[1339] Nehc'ül-Belağa, 192. hutbe

[1340] a. g. e.

[1341] Ra’d suresi, 17. ayet

[1342] En’am suresi, 153. Ayet

[1343] Sünen-i Tirmizi, 2859

[1344] Dur’ul-Mensur, 1/39

[1345] a. g. e. 3/385

[1346] Kenz'ul-Ummal, 31920

[1347] Kenz'ul-Ummal, 1022

[1348] a. g. e. 1015

[1349] Kenz'ul-Ummal, 914

[1350] a. g. e. 38332

[1351] a. g. e. 2457

[1352] a. g. e. 897

[1353] Fetih suresi, 29. ayet

[1354] Kenz'ul-Ummal, 34569

[1355] Sünen-i Tirmizi, 2869

[1356] Kenz'ul-Ummal, 44216

[1357] a. g. e. 43163

[1358] a. g. e. 16/196/44216

[1359] a. g. e. 34570

[1360] a. g. e. 34151

[1361] Emali’et-Tusi, 349/721

[1362] Kenz'ul-Ummal, 34169

[1363] a. g. e. 34170

[1364] İhticac, 1/361/58

[1365] Emali’es-Seduk, 69/6

[1366] Emali’et-Tusi, 482/1053

[1367] Kemal’ud-Din, 241/65

[1368] el-Hisal, 573/1

[1369] Gaybet’un-Nu’mani, 44

[1370] Mean’il-Ahbar, 111/2

[1371] et-Tevhid, 157/2

[1372] a. g. e. 158/4

[1373] Emali’es-Seduk, 490/9

[1374] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza (a.s), 2/275/1

[1375] Nehc'ül-Belağa, 187. hutbe

[1376] Nur’us-Sakaleyn, 4/181/47

[1377] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 2/6/13

[1378] a. g. e. s. 273/1

[1379] İbrahim suresi, 24-25. ayetler

[1380] el-Kafi, 1/428/80

[1381] Tefsir-i Ayyaşi, 2/224/10

[1382] Al-i İmran, 45

[1383] Tefsir’ul Mizan, - c. 12, s. 63

[1384] Ahkaf, 13

[1385] Fussilet, 30

[1386] Fatır, 10

[1387] Tefsir’ul-Mizan, 12/51

[1388] İbrahim suresi, 26. ayet

[1389] İSra suresi, 60. ayet

[1390] a. g. e. s. 297/93

[1391] Tefsir-i Kummi, 2/21

[1392] a. g. e. s. 103

[1393] Kenz'ul-Ummal, 726

[1394] a. g. e. 727

[1395] a. g. e. 791

[1396] a. g. e. 730

[1397] a. g. e. 732

[1398] a. g. e. 731

[1399] a. g. e. 733

[1400] Sünen-i Tirmizi, 2866

[1401] Kenz'ul-Ummal, 735

[1402] a. g. e.

[1403] Kenz'ul-Ummal, 736

[1404] et-Terğib ve’t-Terhib, 4/90/10

[1405] Kenz'ul-Ummal, 869

[1406] Bakara suresi, 171. ayet

[1407] Hud suresi, 24. ayet

[1408] İbrahim suresi, 18. ayet

[1409] Nur suresi, 30-40. ayetler

[1410] Yasin suresi, 8-9. ayetler

[1411] Furkan suresi, 9. ayet

[1412] Tefsir-i el-Mizan, 1/420

[1413] Furkan, 23

[1414] Tefsir’ul Mizan, 12/36

[1415] Bakara, 257

[1416] En’am, 122

[1417] Mutaffifin, 14 ve 15

[1418] Tefsir’ul Mizan, c. 15, s. 130

[1419] Tefsir’ul Mizan, 17/64

[1420] Ankebut suresi, 41. ayet

[1421] Hac suresi, 31. ayet

[1422] Zümer suresi, 29. ayet

[1423] Nahl suresi, 75-76. ayetler

[1424] Yusuf, 106

[1425] Tefsir’ul Mizan, 16/130

[1426] Ankebut, 43

[1427] Tefsir’ul Mizan, c. 16, s. 132

[1428] Bakara suresi, 17. ayet

[1429] a. g. s. , 19. ayet

[1430] Nisa suresi, 143. ayet

[1431] Kenz’ul Ummal, 869

[1432] a. g. e. 85

[1433] Gurer'ul-Hikem, 9878

[1434] el-Kafi, 2/396/5

[1435] Tefsri’ul Mizan, c. 1, s. 55

[1436] Enbiya, 22

[1437] Tefsir’ul Mizan, 117/258

[1438] Yunus, 35

[1439] Ta-Ha, 50

[1440] Nahl, 9

[1441] Dehr suresi, 3. ayet

[1442] Tefsir’ul Mizan, c. 12, s. 299

[1443] Tahrim suresi, 10. a yet

[1444] Tefsir’ul Mizan, 19/343

[1445] Tahrim suresi, 11. ayet

[1446] Dur’ul-Mensur, 8/229

[1447] a. g. e.

[1448] a. g. e

[1449] Kenz'ul-Ummal, 765

[1450] a. g. e. 737

[1451] Tefsir-i Mensub ila İmam Askeri, 320/162

[1452] Kenz'ul-Ummal, 5533

[1453] a. g. e. 5597

[1454] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 10/20

[1455] Kenz'ul-Ummal, 2337

[1456] Sünen-i Tirmizi, 2865

[1457] Kenz'ul-Ummal, 28929

[1458] a. g. e. 28931

[1459] a. g. e. 2269

[1460] a. g. e. 2438

[1461] a. g. e. 2754

[1462] a. g. e. 2855

[1463] a. g. e. 10626

[1464] a. g. e. 10650

[1465] a. g. e. 10799

[1466] a. g. e. 18931

[1467] a. g. e. 24675

[1468] a. g. e. 24736

[1469] Bakara suresi, 261. ayet

[1470] a. g. s. 265. ayet

[1471] Sahih-i Müslim, 1021

[1472] Bakara suresi, 164. ayet

[1473] Al-i İmran suresi, 117. ayet

[1474] Kenz'ul-Ummal, 9262

[1475] a. g. e. 10355

[1476] a. g. e. 28769

[1477] Bihar, 2/25/85

[1478] Nehc'ül-Belağa, 100. hutbe

[1479] Bihar, 23/123/47

[1480] Gurer'ul-Hikem, 6290

[1481] a. g. e. 6291

[1482] Cum’a suresi, 5. ayet

[1483] A’raf sures, 175-176. ayetler

[1484] Kenz'ul-Ummal, 28975

[1485] Bihar, 2/38/56

[1486] Kenz'ul-Ummal, 44015

[1487] Bihar, 14/305/17

[1488] Tuhef’ul-Ukul, 501

[1489] a. g. e. 510

[1490] a. g. e. 506

[1491] Bihar, 14/308/17

[1492] Nehc'ül-Belağa, 110. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 7/221

[1493] Kenz'ul-Ummal, 28995

[1494] a. g. e. 28930

[1495] a. g. e. 29336

[1496] a. g. e. 29014

[1497] Tuhef’ul-Ukul, 294

[1498] Kenz'ul-Ummal, 46163

[1499] a. g. e. 46167

[1500] Sünen-i Tirmizi, 2870

[1501] Arizet’ul Ehuzi Bişerhi Sahih-i Tirmizi 10/317

[1502] Peygamber insanın ölüme, arzusuna, rızkına ve dünyada ona ulaşan olayların yakın olduğuna işaret etmektedir. Bir defa bu ona ulaşır, yarın ise uzaklaşır. İşte bu şekilde insan olaylara maruz kalmaktadır. Bu şekilde insan dünyadan payını ve ona taktir edilmiş şeyleri alır. (kaynağın dipnotundan naklen)

[1503] Yani insan üç şeyin hedefi konumundadır: Ömrü, arzuları ve rızkı. Akıllı ve salih amelleri olan insan gemisinin dümenini iyiliğe ve hayırlı işlere doğru yönlendirir. Böylece kurtuluş sahiline doğru ulaşır ve neticede hayatından ve amellerinin sonucundan nasiplenir. Mutluluk meyvesini toplar. Nitekim Allah-u Teala Nahl süresi 32. ayette şöyle buyurmuştur: Melekler onların canını temizlenmiş olarak alırken: “Selam size; yaptıklarınıza karşılık haydi cennete girin” derler. (et-Terğib ve’t-Terhib’in dipnotundan naklen)

[1504] Yani insan dünyada tatlı arzularının okyanusunda hareket eder, (arzu ve hayal aleminde) bir saray kurar, mal ve mülk alır, çocuklarını eğitir, terbiye eder ve dünyanın diğer tatlı arzularını gerçekleştirir. Ama aniden ölüm ona gelip çatar. O halde akıllı insan sağlık ve güç imkanlarından güzel istifade eden, rabbi için çalışan ve ahireti için biriktiren kimsedir. (et-Terğib ve’t-Terhib kitabının dipnotundan naklen)

[1505] a. g. e. 4/244/22

[1506] İnsanoğlu eceli ile yan yanadır. İnsan ve eceli birbirine yapışmış birbirine yakın ve birbiriyle birliktedir. Onların ardından ise kendisine dünyada çalışmayı, çaba göstermeyi, mal kazanıp şöyle ve böyle yapmayı sevdiren arzusu ve hakeza düşünce çeşitleri gelmektedir. Şüphesiz Allah-u Teala dünyada helal rızık için çabalamayı ve çalışmayı helal kılmıştır. Lakin içinde Allah’tan gaflet etmenin, Alalh’ın haklarını zayi etmenin, Alalh’ın farz kılıdğı şeyler hususunda kusur göstermenin, namazın, orucun, sadakanın ve ebedi olarak yapacak hayrın bulunmadığı uzun emellerden sakındırmaktadır. Uzun emel insanı bir çok hayırdan uzak düşünmektedir. Burada Allah için yapılacak salih bir amel yoktur ve insanın sakındırıldığı şey de budur. İnsana yalan söyleyen aldatıcı ve hilekar arzu işte budur. (et-Tergib ve’t Terhib’in dipnotundan naklen)

[1507] a. g. e. 4/245/23

[1508] Arapça metninde geçen ed-Difla kelimesi acı ve öldürücü bir bitkidir. (el-Kamus’ul-Muhit, 3/376)

[1509] Bihar, 77/23/6

[1510] et-Terğib ve’t-Terhib, 4/174/44

[1511] a. g. e. h. 45

[1512] a. g. e. s. 173/43

[1513] el-Kafi, 2/316/7

[1514] Kenz'ul-Ummal, 10328

[1515] Sünen-i Tirmizi, 2863

[1516] Sebe suresi, 13. ayet

[1517] el-Kafi, 6/526/1

[1518] el-Mehasin, 2/453/2563

[1519] el-Kafi, 6/528/14

[1520] Sünen-i Ebi Davud, 4152

[1521] a. g. e. 4153

[1522] a. g. e. 4158

[1523] Nehc'ül-Belağa, 160. hutbe

[1524] Sahih-i Müslim, 2107

[1525] a. g. e.

[1526] a. g. e. 2109

[1527] a. g. e.

[1528] a. g. e. 2110

[1529] a. g. e.

[1530] el-Kafi, 6/527/4

[1531] el-Mehasin, 2/458/2581

[1532] el-Kafi, 6/527/7

[1533] el-Mehasin, 2/460/2588

[1534] Sebe suresi, 3. ayet

[1535] Mümtehine suresi, 10. ayet

[1536] Nehc'ül-Belağa, 189. hutbe

[1537] a. g. e. 192

[1538] a. g. e. 83

[1539] Nehc'ül-Belağa, 434. hikmet

[1540] el-Kafi, 8/176/196

[1541] Gurer'ul-Hikem, 6206

[1542] a. g. e. 11026

[1543] a. g. e. 4664

[1544] el-Hisal, 103/62

[1545] el-Kafi, 2/261/6

[1546] Gurer'ul-Hikem, 5631

[1547] Nehc'ül-Belağa, 441. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 20/88

[1548] Gurer'ul-Hikem, 37

[1549] Taha suresi, 50. ayet

[1550] A’la suresi, 2-3. ayetler

[1551] Cuma suresi, 5. ayet

[1552] Saf suresi, 5. ayet

[1553] İnsan suresi, 3. ayet

[1554] Fussilet suresi, 17. ayet

[1555] Leyl suresi, 12-13. ayetler

[1556] Al-i İmran suresi, 54. ayet

[1557] Fatır suresi, 43. ayet

[1558] En’am suresi, 123. ayet

[1559] A’raf suresi, 182-183ler

[1560] Ankebut suresi, 4. ayet

[1561] Ra’ad suresi, 42. ayet

[1562] Al-i İmran suresi, 13. ayet

[1563] Al-i İmran suresi, 68. ayet

[1564] Bakara suresi, 257. ayet

[1565] Yunus suresi, 9. ayet

[1566] En’am suresi, 122. ayet

[1567] Mücadele suresi, 22. ayet

[1568] A’la suresi, 3. ayet

[1569] Ahkaf suresi, 3. ayet

[1570] Kehf suresi, 7. ayet

[1571] İnsan suresi, 2. ayet

[1572] Enbiya suresi, 35. ayet

[1573] Fecr suresi, 15-16. ayet

[1574] Teğabün suresi, 15. ayet

[1575] Muhammed suresi, 4. ayet

[1576] Araf suresi, 163. ayet

[1577] Enfal suresi, 17. ayet

[1578] Ankebut suresi, 3. ayet

[1579] Bakara suresi, 124. ayet

[1580] Saffat suresi, 106. ayet

[1581] Taha suresi, 40. ayet

[1582] Ahkaf suresi, 3. ayet

[1583] Müminun suresi, 113. ayet

[1584] Duhan suresi, 38-39. ayetler

[1585] Ankebut suresi, 5. ayet

[1586] Al-i İmran suresi, 140-141. ayetler

[1587] Taha suresi, 132. ayet

[1588] Enbiya suresi, 105. ayet

[1589] Tefsir-i el-Mizan, 4/31

[1590] Nehc'ül-Belağa, 1. hutbe

[1591] a. g. e. 91

[1592] Gurer'ul-Hikem, 6724

[1593] a. g. e. 3602

[1594] Tuhef’ul-Ukul, 236

[1595] Sünen-i İbn-i Mace, 3742

[1596] Sünen-i Ebi Davud, 4804

[1597] el-Müheccet’ül-Beyza, 5/283

[1598] Sünen-i Ebi Davud, 4805

[1599] Kenz'ul-Ummal, 8336

[1600] a. g. e. 8339

[1601] Dur’ul-Mensur, 7/436

[1602] Kenz'ul-Ummal, 8331

[1603] a. g. e. 8330

[1604] el-Müheccet’ül-Beyza, 5/284

[1605] a. g. e. s. 283

[1606] Gurer'ul-Hikem, 7766

[1607] Tuhef’ul-Ukul, 208

[1608] a. g. e. 304

[1609] Gurer'ul-Hikem, 3262

[1610] a. g. e. 6932, 6931

[1611] a. g. e. 3983-3984

[1612] a. g. e. 2985

[1613] Gurer'ul-Hikem, 7119

[1614] a. g. e. 2539

[1615] a. g. e. 1367

[1616] a. g. e. 4877

[1617] Tenbih'ul-Havatir, 2/122

[1618] Kenz'ul-Ummal, 8346

[1619] Nehc'ül-Belağa, 216. hutbe

[1620] ed-Derret’ul-Bahire, 41

[1621] Nehc'ül-Belağa, 100. hikmet

[1622] Tuhef’ul-Ukul, 12

[1623] Nehc'ül-Belağa, 193. hutbe

[1624] el-Kafi, 2/231/3

[1625] Al-i İmran suresi, 188. ayet

[1626] Gurer'ul-Hikem, 2714

[1627] a. g. e. 9780

[1628] a. g. e. 9838

[1629] a. g. e. 8831

[1630] a. g. e. 9042

[1631] a. g. e. 8658

[1632] Tenbih'ul-Havatir, 2/17

[1633] Gurer'ul-Hikem, 6281-6282

[1634] a. g. e. 5992

[1635] A’lam’ud-Din, 313

[1636] Mekarim’ul-Ahlak, 2/353/2660

[1637] Nehc'ül-Belağa, 53. mektup; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 17/44

[1638] Tuhef’ul-Ukul, 284

[1639] Misbah’uş-Şeria, 264

[1640] el-Müheccet’ül-Beyza, 5/283

[1641] Gurer'ul-Hikem, 2978

[1642] a. g. e. 9268

[1643] a. g. e. 2968

[1644] Tuhef’ul-Ukul, 46

[1645] Emali’es-Seduk, 347/1

[1646] Tuhef’ul-Ukul, 294

[1647] Gurer'ul-Hikem, 5698, 4956

[1648] Necm suresi, 32. ayet

[1649] Nisa suresi, 49. ayet

[1650] Mean’il-Ahbar, 243/1

[1651] Gurer'ul-Hikem, 2942

[1652] a. g. e. 9104

[1653] Nevadir’ur-Ravendi, 11

[1654] Nehc'ül-Belağa, 28. mektup; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 15/182

[1655] Tuhef’ul-Ukul, 374

[1656] Emali’es-Seduk, 181/4

[1657] Ahzab suresi, 35. ayet

[1658] Nur’us-Sakaleyn, 4/277/113

[1659] Vaiz Kitabı, 7. Bölüm; 23-28

[1660] Tefsir’ul Mizan, 4/89

[1661] Dur’ul-Mensur, 2/518

[1662] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/76/6

[1663] Fecr suresi, 14. ayet

[1664] Tefsir-i el-Mizan, 4/351

[1665] Nisa suresi, 34. ayet

[1666] Nehc'ül-Belağa, 14. mektup

[1667] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 6/228

[1668] a. g. e. 4/25

[1669] Nehc'ül-Belağa, 80. hutbe; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 6/214

[1670] Tefsir-i el-Mizan, 4/343

[1671] Feth suresi, 29. ayet

[1672] Rum suresi, 21. ayet

[1673] A’raf suresi, 32. ayet

[1674] Tefsir-i el-Mizan, 4/346

[1675] Nehc'ül-Belağa, 234. hikmet

[1676] Sahih-i Buhari, 4163

[1677] Müsned-i İbn-i Hanbel, 7/335/20540

[1678] Tuhef’ul-Ukul, 35

[1679] Bihar, 103/228/25

[1680] Sünen-i Tirmizi, 2262

[1681] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 6/227

[1682] Sünen-i Tirmizi, 2266

[1683] Nehc'ül-Belağa, 31. mektup

[1684] Nevadir’ur-Ravendi, 12

[1685] Müstetrafat’is-Serair, 143/8

[1686] Sünen-i en-Nisai, 7/61

[1687] el-Kafi, 5/3210/1

[1688] el-Hisal, 113/91

[1689] a. g. e. 330/27

[1690] el-Kafi, 5/515/5

[1691] Gurer'ul-Hikem, 1680

[1692] a. g. e. 2721

[1693] a. g. e. 1317

[1694] Gurer'ul-Hikem, 10414

[1695] Gurer'ul-Hikem, 4536

[1696] a. g. e. 10422

[1697] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/37/12

[1698] Gurer'ul-Hikem, 5820

[1699] Tenbih'ul-Havatir, 2/91

[1700] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/38/14

[1701] Vesail’uş-Şia, 4/638/6

[1702] Gurer'ul-Hikem, 2178

[1703] a. g. e. 1296

[1704] a. g. e. 1475

[1705] a. g. e. 1188

[1706] a. g. e. 1476

[1707] a. g. e. 1486

[1708] a. g. e. 9749

[1709] a. g. e. 9658

[1710] Keşf’ul-Gumme, 2/420

[1711] Gurer'ul-Hikem, 6177

[1712] a. g. e. 9777

[1713] Kenz'ul-Ummal, 8763

[1714] a. g. e. 8762

[1715] a. g. e. 4475

[1716] Tuhef’ul-Ukul, 223

[1717] Nezhet’un-Nazir, 79/32

[1718] Tuhef’ul-Ukul, 225

[1719] a. g. e. 235

[1720] Mean’il-Ahbar, 258/5

[1721] Tuhef’ul-Ukul, 293

[1722] a. g. e. 359

[1723] Tarih-i Yakubi, 2/98

[1724] Gurer'ul-Hikem, 2112

[1725] Gurer'ul-Hikem, 968

[1726] a. g. e. 845

[1727] Keşf’ul-Gumme, 2/242

[1728] Gurer'ul-Hikem, 1815

[1729] a. g. e. 2132

[1730] a. g. e. 2171

[1731] a. g. e. 6176

[1732] a. g. e. 363

[1733] a. g. e. 320

[1734] a. g. e. 8359

[1735] a. g. e. 4891

[1736] a. g. e. 4660

[1737] a. g. e. 4669

[1738] a. g. e. 9997

[1739] Mean’il-Ahbar, 258/8

[1740] Gurer'ul-Hikem, 9303

[1741] a. g. e. 9281

[1742] Kenz'ul-Ummal, 7177

[1743] Gurer'ul-Hikem, 9425

[1744] a. g. e. 9444

[1745] a. g. e. 9424

[1746] a. g. e. 6396

[1747] a. g. e. 1146

[1748] a. g. e. 9337

[1749] el-Fakih, 3/166/3616

[1750] el-Kafi, 6/479/9

[1751] a. g. e.

[1752] Gurer'ul-Hikem, 10966

[1753] a. g. e. 10974

[1754] a. g. e. 4785

[1755] a. g. e. 4669

[1756] a. g. e. 5081

[1757] a. g. e. 4667

[1758] a. g. e. 3195

[1759] a. g. e. 3292

[1760] a. g. e. 3290

[1761] a. g. e. 528

[1762] Tuhef’ul-Ukul, 214

[1763] Gurer'ul-Hikem, 3101

[1764] Tuhef’ul-Ukul, 223

[1765] Gurer'ul-Hikem, 9369

[1766] a. g. e. 9409

[1767] Bihar, 78/80/66

[1768] Gurer'ul-Hikem, 4201

[1769] a. g. e. 4224

[1770] a. g. e. 10609

[1771] a. g. e. 4307

[1772] a. g. e. 8224

[1773] Tuhef’ul-Ukul, 283

[1774] Kenz'ul-Ummal, 7178

[1775] Gurer'ul-Hikem, 2986

[1776] a. g. e. 3102

[1777] Gurer'ul-Hikem, 3155

[1778] Gurer'ul-Hikem, 3116

[1779] a. g. e. 3314

[1780] a. g. e. 9384

[1781] a. g. e. 93968

[1782] a. g. e. 9775

[1783] a. g. e. 3017

[1784] a. g. e. 1012

[1785] a. g. e. 10521

[1786] a. g. e. 7930-7931

[1787] Tuhef’ul-Ukul, 201

[1788] Gurer'ul-Hikem, 7540

[1789] a. g. e. 1108

[1790] Bihar, 78/111/6

[1791] Tuhef’ul-Ukul, 389

[1792] Kenz'ul-Ummal, 7176

[1793] Gurer'ul-Hikem, 9368

[1794] Kenz'ul-Ummal, 12984

[1795] Nehc'ül-Belağa, 20. hikmet

[1796] Kenz'ul-Ummal, 12980

[1797] a. g. e. 12972

[1798] a. g. e. 12978

[1799] Gurer'ul-Hikem, 370

[1800] a. g. e. 1636

[1801] a. g. e. 7459

[1802] a. g. e. 10726

[1803] el-Hisal, 238/84

[1804] Sahifet’us-Seccadiye, 65, 15. dua

[1805] Nehc'ül-Belağa, 388. hikmet

[1806] a. g. e. 419

[1807] Gurer'ul-Hikem, 9269

[1808] Nehc'ül-Belağa, 115. hikmet

[1809] a. g. e. 109. hutbe

[1810] et-Terğib ve’t-Terhib, 4/292/55

[1811] a. g. e. s. 293/57

[1812] a. g. e. h. 56

[1813] et-Tevhid, 401/3

[1814] el-Kafi, 3/113/1

[1815] a. g. e. s. 114/7

[1816] et-Terğib ve’t-Terhib, 4/289/49

[1817] el-Kafi, 3/114/6

[1818] Nehc'ül-Belağa, 42. hikmet

[1819] Müstedrek’ül-Vesail, 2/68/1435

[1820] a. g. e.

[1821] Nehc'ül-Belağa, 289. hikmet

[1822] Müstedrek’ül-Vesail, 2/68/1435

[1823] el-Kafi, 3/115/1

[1824] Emali’es-Seduk, 351/1

[1825] el-Hisal, 630/10

[1826] Müstedrek’ül-Vesail, 2/69/1436

[1827] a. g. e. h. 1437

[1828] Bihar, 81/202/2

[1829] Gurer'ul-Hikem, 8545

[1830] a. g. e. 8612

[1831] Tenbih'ul-Havatir, 2/7

[1832] ed-Deavat, Ravendi, 172/482

[1833] Bihar, 81/176/14

[1834] Mişkat’ul-Envar, 280

[1835] Mehec’ud-Deavat, 101

[1836] ed-Deavat lil Ravendi, 134/334

[1837] İhticac, 2/225

[1838] Kenz'ul-Ummal, 25141

[1839] Kenz'ul-Ummal, 25166

[1840] a. g. e. 25127

[1841] el-Kafi, 3/120/2

[1842] et-Terğib ve’t-Terhib, 4/317

[1843] Kenz'ul-Ummal, 25139

[1844] a. g. e. 25149

[1845] a. g. e. 25150

[1846] a. g. e. 25152

[1847] a. g. e. 25155

[1848] el-Kafi, 3/118/2

[1849] a. g. e. 3/118/6

[1850] a. g. e. h. 4

[1851] a. g. e. h. 3

[1852] Kenz'ul-Ummal, 25143

[1853] Vesail’uş-Şia, 2/660/1

[1854] Mekarim’ul-Ahlak, 2/179/2463

[1855] Nehc'ül-Belağa, 150. hikmet

[1856] Gurer'ul-Hikem, 3731

[1857] a. g. e.

[1858] a. g. e. 7233

[1859] a. g. e. 10035

[1860] el-Kafi, 8/291/444

[1861] Kehf suresi, 22. ayet

[1862] Şura suresi, 18. ayet

[1863] el-Kafi, 2/300/1

[1864] Tuhef’ul-Ukul, 309

[1865] A’lam’ud-Din, 311

[1866] Tuhef’ul-Ukul, 486

[1867] Gurer'ul-Hikem, 4607

[1868] Nehc'ül-Belağa, 362. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 19/280

[1869] Bihar, 2/138/54

[1870] Gurer'ul-Hikem, 393

[1871] a. g. e. 8709

[1872] a. g. e. 5634

[1873] Münyet’ül-Mürid, 171

[1874] Kenz'ul-Ummal, 9024

[1875] el-Hisal, 144/170

[1876] et-Terğib ve’t-Terhib, 1/131/2

[1877] a. g. e. h. 1

[1878] a. g. e. s. 130/1

[1879] Emali’es-Seduk, 28/4

[1880] Mean’il-Ahbar, 381/9

[1881] Müyet’ül-Mürid, 170

[1882] Bihar, 78/127/10

[1883] a. g. e. s. 265/176

[1884] Emali’et-Tusi, 225/391

[1885] a. g. e. 302/598

[1886] el-İhtisas, 245

[1887] Gurer'ul-Hikem, 524

[1888] a. g. e. 8115

[1889] a. g. e. 4795

[1890] a. g. e. 10532

[1891] a. g. e. 8853

[1892] Nehc'ül-Belağa, 31. hikmet

[1893] Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 6/330

[1894] Tuhef’ul-Ukul, 49

[1895] el-Kafi, 2/663/2

[1896] el-Kafi, 2/663/3

[1897] Tenbih'ul-Havatir, 1/112

[1898] el-Kafi, 2/663/1

[1899] Sünen-i Ebi Davud, 4998

[1900] a. g. e. 5000

[1901] Tenbih'ul-Havatir, 1/112

[1902] el-Kafi, 2/663/4

[1903] Mekarim’ul-Ahlak, 2/321/2656

[1904] Nehc'ül-Belağa, 450. hikmet; Şerh-i Nehc'ül-Belağa-i İbn-i Ebi'l-Hadid, 20/100

[1905] Tuhef’ul-Ukul, 86

[1906] Gurer'ul-Hikem, 5134

[1907] Bihar, 77/235/3

[1908] Gurer'ul-Hikem, 7316

[1909] a. g. e. 3943

[1910] el-Kafi, 2/665/15

[1911] a. g. e. s. 664/12

[1912] Emali’es-Seduk, 436/3

[1913] el-Fakih, 4/408/5885

[1914] el-Kafi, 2/665/16

[1915] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/484/5

[1916] a. g. e. s. 594/20

[1917] el-Kafi, 2/664/9

[1918] a. g. e. s. 665/18

[1919] Tuhef’ul-Ukul, 85

[1920] Gurer'ul-Hikem, 2300

[1921] a. g. e. 2603

[1922] a. g. e. 6416

[1923] a. g. e. 7972

[1924] a. g. e. 7129

[1925] a. g. e. 8356

[1926] a. g. e. 8101

[1927] a. g. e. 8429

[1928] a. g. e. 8556

[1929] a. g. e. 2197

[1930] a. g. e. 3355

[1931] Emali’es-Seduk, 223/4

[1932] Gurer'ul-Hikem, 7101

[1933] a. g. e. 8095

[1934] a. g. e. 7126

[1935] a. g. e. 7883

[1936] a. g. e. 7950

[1937] a. g. e. 8432

[1938] a. g. e. 8930

[1939] a. g. e. 6523

[1940] a. g. e. 1184

[1941] Bakara suresi, 65-66. ayetler

[1942] el-Kafi, 2/29/1

[1943] a. g. e. 8/200/240

[1944] Tefsir-i Kummi, 1/244

[1945] Tefsir-i el-Mizan, c. 1, s. 205-209

[1946] Kenz'ul-Ummal, 40022

[1947] a. g. e. 40024

[1948] Müsned-i İbn-i Hanbel, 2/39/3700

[1949] Furkan suresi, 63. ayet

[1950] Lokman suresi, 19. a yet

[1951] Mekarim’ul-Ahlak, 1/60/52

[1952] a. g. e. s. 59/50

[1953] Bihar, 46/98/86

[1954] Emali’et-Tusi, 673/1419

[1955] el-Mehasin, 1/215/393

[1956] Tuhef’ul-Ukul, 36

[1957] a. g. e. 371

[1958] el-Mehasin, 2/470/2632

[1959] Nehc'ül-Belağa, 322. hikmet

[1960] a. g. e. 193. hutbe

[1961] İsra suresi, 37. ayet

[1962] Lokman suresi, 18. ayet

[1963] a. g. e. 165. hutbe

[1964] Sevab’ul-A’mal, 324/1

[1965] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/569/38

[1966] Bihar, 76/302/3

[1967] el-Kafi, 5/8/13

[1968] Mean’il-Ahbar, 301/1

[1969] et-Terğib ve’t-Terhib, 3/570/39

[1970] el-Mehasin, 1/215/393

[1971] Nuh suresi, 22. ayet

[1972] Gurer'ul-Hikem, 3920

[1973] a. g. e. 1165

[1974] a. g. e. 105

[1975] a. g. e. 1594

[1976] a. g. e. 623

[1977] Sevab’ul-A’mal, 320/1

[1978]

[1979] a. g. e. 10441

[1980] a. g. e. 7834

[1981] Tuhef’ul-Ukul, 317

[1982] Gurer'ul-Hikem, 8832

[1983] a. g. e. 9260

[1984] a. g. e. 8373

[1985] el-Hisal, 450/55

[1986] Nehc'ül-Belağa, 193. hutbe

[1987] a. g. e. 122

[1988] Kenz'ul-Ummal, 7819

[1989] a. g. e. 7820

[1990] a. g. e. 7821

[1991] Uyun-u Ahbar’ir-Rıza, 2/50/194

[1992] Nehc’üs-Saade, 2/318

[1993] Sevab’ul-A’mal, 320/2

[1994] el-Kafi, 2/336/1

[1995] Sevab’ul-A’mal, 320/3

[1996] Tuhef’ul-Ukul, 99

[1997] El-Bihar, 75/286

[1998] Enfal suresi, 30. ayet

[1999] NEml suresi, 50-51. ayetler

[2000] Gurer'ul-Hikem, 8375

[2001] Tuhef’ul-Ukul, 364

[2002] Nehc'ül-Belağa, 377. hikmet

[2003] Sünen-i Tirmizi, 3551